Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2019 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w C.

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej

z dnia 16 maja 2019 r., sygn. akt I C 1121/18

1)  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2. w ten sposób, że zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej 240 (dwieście czterdzieści) złotych z tytułu kosztów procesu;

2)  oddala apelację w pozostałej części;

3)  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej 240 (dwieście czterdzieści) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Joanna Naczyńska SSA Elżbieta Karpeta SSO del. Aneta Pieczyrak-Pisulińska

Sygn. akt I ACa 644/19

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 16 maja 2019r. Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej oddalił powództwo M. K. wniesione przeciwko Skarbowi Państwa-Dyrektorowi Zakładu Karnego w C. o ochronę dóbr osobistych i zasądził od powoda na rzecz zastępcy procesowego pozwanego Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej 6.120 zł z tytułu kosztów procesu. W ramach tej ochrony powód wniósł o zobowiązanie pozwanego do opublikowania przeprosin o treści i formie wskazanej w pozwie oraz o zasądzenie od pozwanego 50.000zł z tytułu zadośćuczynienia i 5.000zł na cel społeczny. Naruszenia swych dóbr osobistych: czci, prawa do prywatności i intymności powód upatrywał w niezapewnieniu mu odpowiednich i humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności. Wywodził, że przebywał w przeludnionej celi, gdzie powierzchnia na osobę była mniejsza niż 3m ²; że w celach nie było odpowiedniej wentylacji, oświetlenia, dostępu do ciepłej wody i odseparowanych kącików sanitarnych; że utrudniano mu kontakty z rodziną; a jedzenie nie było urozmaicone, ani smaczne; nadto przebywał w celi z osobą chorą na padaczkę. Twierdził, że okoliczności te spowodowały u niego poczucie przygnębienia i niższości.

Sąd Okręgowy ustalił, że powód, odbywając karę pozbawienia wolności, przebywał w pozwanym Zakładzie Karnym od 18 września 2013r. do 14 listopada 2017r. i przebywa w nim nadal od 29 listopada 2017r. Przewidywany termin zakończenia kary przypada na 17 grudnia 2020r. Powód zakwaterowany był w różnych celach od 2 do 12 osobowych. W żadnej z tych cel powierzchnia nie była niższa niż 3 m ² na osadzonego. Cele były wyposażone w niezbędne meble, tj. łóżko, szuflady wysuwane podłóżkowe, stoły, szafki, taborety w ilości dostosowanej do ilości więźniów w celi, półki pod telewizor, wieszaki, półki na przybory toaletowe, lustro, miednicę, wiadro i szczotki. Posiadały też wydzielone kąciki sanitarne, zamykane drzwiami przesuwnymi lub otwieranymi. Cele były sukcesywnie remontowane, ich remont zakończył się w 2017r. Powód mógł korzystać z ciepłej wody w celach 3 razy dziennie, a kąpać się w łaźni 2 razy w tygodniu. Raz w miesiącu otrzymywał środki higieny, nie zgłaszał skarg związanych z brakiem środków higieny. Osadzeni mogli wietrzyć cele przez otwarcie okien. Okna zapewniały także dostęp do światła naturalnego. Poza tym cele były oświetlane sztucznie. Powód nie starał się o pracę w pozwanej jednostce z uwagi na śmierć swojej matki, po której był załamany i nie mógł się pozbierać. Korzystał z opieki medycznej, diagnozowano go i leczono farmakologicznie. Powód nie jest chory psychicznie. Nie rozpoznano u niego innych zaburzeń psychicznych. W wyniku odbywania kary pozbawienia wolności w warunkach pozwanego Zakładu Karnego nie doszło do pogorszenia jego zdrowia psychicznego. Kontrole sanitarno-higieniczne, które były przeprowadzane w pozwanym Zakładzie Karnym w okresie od 2013r. do 2018r. nie stwierdziły żadnych nieprawidłowości w utrzymaniu cel i innych pomieszczeń.

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o niekwestionowane przez strony dokumenty, w tym wykaz cel, w których przebywał w poszczególnych okresach powód i ilości osadzonych w nich osób oraz w oparciu o notatki służbowe, dokumentację medyczną i opinię sądowo-psychiatryczną, a nadto w oparciu o zeznania świadka P. T., które potwierdzały okoliczności wynikające z tych dokumentów. Natomiast zeznań świadków J. T. i D. R. Sąd Okręgowy uznał za niemiarodajne dla rozstrzygnięcia. Podkreślił, że świadkowie ci odnosili się do swoich subiektywnych odczuć związanych z przebywaniem w pozwanym Zakładzie Karnym. Ich twierdzenia były sprzeczne z dokumentami zgromadzonymi w sprawie, w tym co do powierzchni cel, warunków sanitarnych i higienicznych panujących w tym Zakładzie. Podobnie Sąd Okręgowy ocenił zeznania powoda. Podkreślił, że jego twierdzenia o niedogodnościach wynikających z pobytu w pozwanym Zakładzie nie były poparte żadnymi wiarygodnymi dowodami, nie były też przedmiotem skarg powoda składanych sędziemu i sądowi penitencjarnemu.

Przechodząc do merytorycznej oceny zasadności powództwa, Sąd Okręgowy wyjaśnił, że zgodnie z art. 23 k.c. i art. 24 k.c. dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego, a ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia Sąd Okręgowy wyjaśnił, że zgodnie z art. 442 ¹ §1 k.c., roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Stwierdził, że powzięcie wiadomości o szkodzie oznacza zdawanie sobie sprawy przez poszkodowanego z ujemnych następstw zdarzenia, które wskazują na powstanie szkody oraz, że o „dowiedzeniu się o szkodzie” można mówić wtedy, gdy poszkodowany „zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia wskazujących na fakt powstania szkody” czyli ma „świadomość doznanej szkody” (wyrok Sądu Najwyższego z 21 października 2011, IV CSK 46/11, LEX nr 1084557). Uznał, że powód w czasie pobytu w pozwanym Zakładzie Karnym miał możliwość dochodzenia swoich praw, miał świadomość wyrządzenia mu szkody i wiedział kto jest zobowiązany do jej naprawienia, w konsekwencji czego uznał, że powództwo w części obejmującej roszczenia majątkowe dotyczące naruszenia dóbr osobistych, do których doszło przed 4 lipca 2015r. (pozew został nadany pocztą 4 lipca 2018r.) jest przedawnione.

Sąd Okręgowy zauważył, że odbywanie kary pozbawienia wolności zawsze wiąże się z pewnymi niedogodnościami i ograniczeniami, które wynikają z istoty i celu tej kary. Wyjaśnił, że warunki legalności i prawidłowości wykonywania kary pozbawienia wolności określa ustawa z 6 czerwca 1997r. Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 676 z późn. zm.; dalej k.k.w.) oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy. Stwierdził, że powód, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, nie wykazał, aby działania pozwanego naruszyły dobra osobiste powoda. W szczególności nie udowodnił, aby przebywał w celi przeludnionej, o powierzchni mniejszej niż 3 m ² na jednego osadzonego. Podkreślił, że pozwany przedłożył dokumenty, z których wynikał metraż jaki przypadał na powoda w poszczególnych zajmowanych przez niego celach, z których wynikało, że nie doszło do przekroczenia normy wskazanej w art. 110 §2 k.k.w., a powód nie zakwestionował tych dokumentów, co dało podstawę do przyjęcia, że nie doszło do naruszenia normy powierzchniowej, które mogłoby godzić w dobra osobiste powoda. Podobnie Sąd Okręgowy ocenił pozostałe wskazywane przez powoda naruszenia. Stwierdził, że z dokumentów złożonych w toku procesu wynikało, że cele, w których przebywał powód były wyposażone zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 19 grudnia 2016r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. poz. 2224). Były one wietrzone, a przebywające w nich osoby miały dostęp do światła naturalnego, jak i sztucznego. Powód nie wykazał, że w wyniku używania światła sztucznego pogorszeniu uległ jego wzrok. W każdej z cel znajdował się kącik sanitarny odpowiednio odseparowany od pozostałej części celi. Sąd Okręgowy podkreślił, że powód nie złożył żadnych wniosków dowodowych w celu wykazania ewentualnego naruszenia warunków budowlanych w zakresie należytej wentylacji czy oświetlenia przewidzianych normami budowlanymi i bhp. Zauważył, że powód nie wykazał, by był niewłaściwie leczony przez personel medyczny pozwanego. Odwołując się do opinii biegłego psychiatry, Sąd Okręgowy stwierdził, warunki w jakich był osadzony powód nie wywarły negatywnego wpływ na jego stan psychiczny. Podsumowując, uznał twierdzenia pozwu częściowo za nieprawdziwe, a częściowo za niewykazane, akcentując, że część twierdzeń pozwu nie znalazła potwierdzenia nawet w zeznaniach samego powoda.

Uzupełniająco Sąd Okręgowy wskazał na przepisy art. 32-35 k.k.w. oraz §2 i §3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 26 sierpnia 2003r. w sprawie sposobu, zakresu i trybu sprawowania nadzoru penitencjarnego (Dz. U. Nr 152, poz. 1496 ze zm.), normujące nadzór sędziego penitencjarnego nad legalnością i prawidłowością wykonywania kary pozbawienia wolności, który ocenia między innymi warunki bytowe skazanych, stan opieki medycznej, stan sanitarny, prawidłowość rozmieszczenia osadzonych w pomieszczeniach, stan zabezpieczenia technicznego i wyposażenia pomieszczeń, w których przebywają osadzeni. Zauważył, że powód nie kierował żadnych wniosków do sędziego penitencjarnego, ani nie składał skarg do sądu penitencjarnego na warunki odbywania kary pozbawienia wolności, a zatem nie wyczerpał przewidzianego przepisami k.k.w. trybu stwierdzenia niezgodności z prawem warunków w jakich wykonywana jest kara pozbawienia wolności. Okoliczność tę Sąd Okręgowy ocenił jako wykazującą brak podstaw do przyjęcia bezprawności działania pozwanego.

Powyższe konkluzje legły u podstaw oddalenia powództwa przez Sąd Okręgowy. O kosztach procesu Sąd ten orzekł stosownie do art. 98 §1 i §3 k.p.c. i zasądził od powoda na rzecz zastępcy procesowego pozwanego koszty zastępstwa procesowego w kwocie 6.120zł, na które złożyły się opłaty w stawkach minimalnych 5.400zł i 720zł przewidzianych w §2 pkt 6) oraz §8 ust. 1 pkt 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 z późn. zm.) dla roszczenia o zapłatę 55.000zł i dla roszczenia o ochronę dóbr osobistych.

Apelację od wyroku wniósł powód, domagając się jego zmiany przez zasądzenie od pozwanego żądanych w pozwie sum. Alternatywnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Wniósł też o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu za każdą instancję. Zarzucił:

-

obrazę przepisów prawa materialnego – art. 23 k.c. i art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. przez błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie;

-

naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233§1 k.p.c. polegające na braku rozważenia w toku podejmowania decyzji wszystkich okoliczności, które to uchybienie proceduralne miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia;

-

naruszenie prawa procesowego polegające na nierozważeniu w toku postępowania wszystkich wniosków dowodowych przez błędne stwierdzenie, że pozwany podniósł skutecznie zarzut przedawnienia.

W uzasadnieniu apelacji wywodził, że Sąd Okręgowy błędnie zastosował art. 442 ¹§1 k.c. - z pominięciem faktu, że powód dowiedział się o tym, że zostały naruszone jego dobra osobiste niedługo przed wniesieniem pozwu. Oświadczył, że nieświadomość powoda dotycząca wyrządzenia mu krzywdy wynikała z braku elementarnej wiedzy z zakresu prawa, ponieważ nie miał on pojęcia o instytucji ochrony dóbr osobistych, nie wspominając o tym, że nie zdawał sobie sprawy z tego jakie wartości są chronione w ramach tej instytucji.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji, jako bezzasadnej i o zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Uzasadnienie apelacji koncentruje się na błędnym w ocenie skarżącego oddaleniu powództwa jako przedawnionego, podczas gdy Sąd Okręgowy oddalił powództwo jako przedawnione jedynie w części odnoszącej się do roszczeń majątkowych za okres poprzedzający 3 lipca 2015r. Rozstrzygnięcie to - wbrew wywodom apelacji - było trafne. Sąd Okręgowy prawidłowo zastosował w tej materii art. 442 ¹§1 k.c., zgodnie z którym termin przedawnienia roszczeń wynikłych z warunków osadzenia powoda w pozwanym Zakładzie Karnym, mających naruszać dobra osobiste, należy liczyć osobno dla każdego dnia osadzenia. Bezsprzecznie bowiem powód w czasie osadzenia, na bieżąco odczuwał dolegliwości związane z karą pozbawienia wolności, każdego dnia doświadczał warunków odbywania tej kary i wiedział, że podmiotem odpowiedzialnym za stworzenie tych warunków jest pozwany Zakład Karny. Argument powoda, że nie wiedział wówczas o instytucji ochrony dóbr osobistych, nie znał pojęcia dobra osobistego i nie wiedział, że może wystąpić z roszczeniami o ochronę dóbr osobistych jest całkowicie irrelewantny dla stwierdzenia zaistnienia przesłanek zastosowania art. 442 ¹§1 k.c., tj. wiedzy o szkodzie i o osobie odpowiedzialnej za jej wyrządzenie. Akcentowany w apelacji brak elementarnej wiedzy prawniczej powoda mógłby być w tych okolicznościach jedynie kanwą nieuwzględnienie podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczeń w oparciu o art. 5 k.c. - z uwagi na zasady współżycia społecznego. Niemniej w realiach sprawy rozpatrywanie tej kwestii byłoby bezprzedmiotowe, ponieważ powództwo nie zostało wykazane i także z tej przyczyny Sąd Okręgowy trafnie je oddalił.

Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do przyznania mu zadośćuczynienia, ponieważ powód nie wykazał, aby jego dobra osobiste zostały naruszone wskutek niehumanitarnego traktowania, czy innego rodzaju niezgodnego z prawem działania lub zaniechania funkcjonariuszy pozwanego Zakładu Karnego przy wykonywaniu władzy publicznej, jak i nie wykazał związku przyczynowego pomiędzy domniemanymi zdarzeniami sprawczymi, a hipotetyczną szkodą (naruszeniem dóbr osobistych powoda). Przywołane w pozwie okoliczności faktyczne były gołosłowne, a po przeprowadzeniu dowodów z dokumentów urzędowych i prywatnych przedstawionych przez pozwanego w części okazały się nieprawdziwe. W szczególności nieprawdziwe okazały się twierdzenie powoda, jakoby odbywał karę pozbawienia wolności w przeludnionych celach. Cele, w których powód przebywał były wyposażone stosownie do obowiązujących przepisów, panujące w nich warunki bytowe i higieniczne nie wzbudziły zastrzeżeń organów nadzorujących - Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego, ani sędziego penitencjarnego. Powód nie wskazał w apelacji, które konkretnie okoliczności sprawy zostały w jego ocenie wadliwie rozważone, ani nie wskazał konkretnych uchybień, których w jego ocenie dopuścił się Sąd Okręgowy w toku wnioskowania i oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w świetle swobodnej oceny dowodów. Nie wskazał też jakie wnioski dowodowe zostały pominięte, bądź wadliwie ocenione. W tej sytuacji podniesione w apelacji zarzuty naruszenia prawa procesowego, w tym art. 233§1 k.p.c. nie mogą zostać ocenione inaczej niż jako nieuzasadniona i nieuprawniona polemika z prawidłowymi ustaleniami Sądu i prawidłową subsumpcją prawną tychże ustaleń, znajdującą pełne oparcie w regulacjach art. 23k.c. i art. 24 k.c., ani też 448 k.c.

.Apelacja odniosła jednakże skutek w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Stosownie do uregulowanej w art. 98§1 i 3 k.p.c. zasady odpowiedzialności za wynik procesu powód, jako strona przegrywająca winien zostać obciążony kosztami tego procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego pozwanego. Zgodnie z art. 99 k.p.c. powinien zwrócić Skarbowi Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej koszty zastępstwa procesowego w wysokości należnej według przepisów o wynagrodzeniu adwokata. Zgodnie z §8 pkt. 26 rozporządzenia z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, stawka minimalna w sprawie o odszkodowanie lub o zadośćuczynienie związane z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania wynosi 240zł. Powód domagał się zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych związane z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności, zatem to ta stawka, jako szczególna powinna znaleźć w sprawie zastosowanie, a nie stawka przewidziana w § 2 pkt. 6 tego rozporządzenia dla spraw o zapłatę 55.000zł. Nadto, w związku z oddaleniem żądania przeprosin, powód powinien także ponieść koszty zastępstwa procesowego pozwanego w stawce przewidzianej w § 8 pkt. 2 dla spraw o ochronę dóbr osobistych – 720zł. Łącznie zatem obciążał go obowiązek zapłaty zastępcy procesowemu pozwanego 960zł z tytułu kosztów procesu. Niemniej już w pozwie powód, odwołując się do swojej sytuacji osobistej i majątkowej wniósł o zastosowanie art. 102 k.p.c. i nie obciążenie go kosztami sądowymi. Sąd Apelacyjny uznał, że wniosek ten zasługuje na uwzględnienie w części i obciążył powoda jedynie obowiązkiem zwrotu pozwanemu 240zł. Za takim rozstrzygnięciem przemawiała okoliczność, że powód nie posiada żadnych dochodów, nie dysponuje oszczędnościami, a przed żałobą spowodowaną śmiercią matki podejmował w pozwanym Zakładzie Karnym prace nieodpłatnie, z racji braku płatnej pracy.

Z tych przyczyn, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w oparciu o art. 386§1 k.p.c. jedynie w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu i zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej 240zł z tytułu kosztów procesu. W dalej idącym zakresie apelację oddalił - w oparciu o art. 385 k.p.c., jako bezzasadną. Kosztami postępowania apelacyjnego, stosownie do unormowanej w art. 98§1 i 3 k.p.c. zasady odpowiedzialności za wynik sprawy w całości obciążył powoda, a jako, że zakres apelacji nie obejmował już żądania przeprosin, zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej wynagrodzenie przewidziane dla roszczenia pieniężnego - wedle stawki określonej w §8 pkt. 26 w zw. z §10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, tj.240zł.

SSA Joanna Naczyńska SSA Elżbieta Karpeta SSO del. Aneta Pieczyrak

- Pisulińska

Sygn. akt I ACa 644/19

ZARZĄDZENIE

1)  odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć:

a)  pełnomocnikowi powoda radcy pr. M. Z. – stosownie do wniosku k. 201, na wskazany w tymże wniosku adres dla doręczeń;

b)  radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej A. P. – stosownie do wniosku k. 203, na wskazany w tymże wniosku adres;

2)  kal. 7 dni/ 2 miesiące.

SSA Joanna Naczyńska