Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Ewa Tomaszewska (spr.)

Sędziowie: SA Marek Machnij

SA Przemysław Banasik

Protokolant sekretarz Alicja Onichimowska

po rozpoznaniu w dniu 23 stycznia 2020 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa Fundacji (...) w G.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej w G.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 23 maja 2019r. w sprawie sygn. akt XV C 1352/18

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 4 050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Przemysław Banasik SSA Ewa Tomaszewska SSA Marek Machnij

Sygn. akt I ACa 581/19

UZASADNIENIE

Fundacja (...) w G. wniosła o zasądzenie od pozwanej (...) Banku (...) S.A. w G. na rzecz I. S. kwoty 90.896,17 zł, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 12 maja 2018 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu. W uzasadnieniu powódka podała, że występuje na podstawie art. 61 §1 k.p.c. jako organizacja pozarządowa, działająca w zakresie swoich zadań statutowych na rzecz ochrony konsumentów, która za przedłożoną zgodą osoby fizycznej jest uprawniona do wytoczenia powództwa na jej rzecz. Kolejno powódka wyjaśniła, że I. S. 24 grudnia 2007 r. zawarła z pozwaną umowę kredytu gotówkowego, na mocy której złożyła oświadczenie o poddaniu się egzekucji, uprawniające bank do wystawienia przeciwko niej bankowego tytułu egzekucyjnego w przypadku wypowiedzenia przez bank tej umowy i powstania zadłużenia. Pozwana 25 stycznia 2011 r. wystawiła przeciwko I. S. bankowy tytuł egzekucyjny nr (...), a następnie wystąpiła do sądu o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności. Na podstawie tego tytułu komornik do 25 lipca 2016 r. wyegzekwował od I. S. kwotę 90.896,17 zł, z czego 80.486,70 zł przekazał wierzycielowi, a 8.767,70 zł zaksięgował na poczet opłaty egzekucyjnej. Kolejno podała powódka, że I. S. pozwem z 27 marca 2017 r. wniosła o pozbawienie przedmiotowego tytułu wykonawczego wykonalności w całości, zaś pozwany bank pismem z 6 grudnia 2017 r. uznał roszczenie pozwu w całości. Wyrokiem z 23 stycznia 2018 r., wydanym w sprawie I C 1982/17, Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku pozbawił przedmiotowy tytuł wykonawczy wykonalności. Po uprawomocnieniu się wyroku I. S. wezwała pozwaną do zapłaty na jej rzecz kwoty wyegzekwowanej od komornika w oparciu o ten tytuł. W ocenie powódki świadczenie to jest pozwanej nienależne w związku z odpadnięciem podstawy prawnej świadczenia.

W dniu 21 grudnia 2018 r. sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym zgodny z żądaniem pozwu.

Pozwana w przepisanym terminie wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości i wnosząc o oddalenie powództwa w całości, a także o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania. W uzasadnieniu podniesiono zarzut braku legitymacji biernej Banku (...) S.A. w G. z uwagi na podział (...) Bank (...) S.A. poprzez przeniesienie na bank przejmujący (...) Bank S.A. w W. – części majątku banku dzielonego, w formie zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Niezależnie od tego pozwana podniosła, że roszczenie powódki jest niezasadne, bowiem I. S. była zobowiązana względem pozwanej, która w trakcie egzekucji zbyła wierzytelność na rzecz podmiotu trzeciego. W ocenie pozwanej przejście wierzytelności nie spowodowało anulowania długu I. S.. Pozwana podkreśliła, że prowadzona egzekucja doprowadziła do zmniejszenia zadłużenia I. S., gdyż wpłaty dokonane na rzecz zbywcy, tj. pozwanej, zostały przez nabywcę wierzytelności zarachowane na poczet spłaty zadłużenia.

Wyrokiem z dnia 23 maja 2019 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił powództwo oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 5 400 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 24 grudnia 2007 r. I. S. zawarła z poprzednikiem pozwanego (...) Bankiem S.A. w G. umowę kredytu gotówkowego nr (...) ( (...)) z przeznaczeniem na cele konsumpcyjne. W treści umowy kredytobiorca oświadczyła, że poddaje się egzekucji w zakresie roszczeń wynikających z tej umowy kredytu wraz z należnymi odsetkami, oraz innymi opłatami wynikającymi z umowy i jej realizacji. Nadto kredytobiorca oświadczył, że bank ma prawo wystawić bankowy tytuł egzekucyjny do kwoty 140.109,46 zł i wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności w terminie do 3 lat od dnia, w którym roszczenie banku stało się wymagalne.

Pozwana 25 stycznia 2011 r. wystawiła przeciwko I. S. bankowy tytuł egzekucyjny nr (...), a następnie wystąpiła do sądu o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności

W toku egzekucji prowadzonej z przedmiotowego tytułu wykonawczego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w K. K. L., wyegzekwowano od I. S. kwotę 90.896,17 zł, w tym 80.486,70 zł na rzecz wierzyciela, a 8.767,70 zł tytułem opłaty egzekucyjnej.

W dniu 4 listopada 2016 r. nastąpił podział pozwanej, tj. Banku (...) S.A. w G., w trybie art. 529 §1 pkt 4 k.s.h. poprzez przeniesienie na (...) Bank S.A. w W. części majątku banku dzielonego w formie zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Zgodnie z planem podziału, bankowi przejmującemu przypadły wszelkie prawa i obowiązki oraz wierzytelności i zobowiązania banku dzielonego, z wyjątkiem praw i obowiązków oraz wierzytelności i zobowiązań związanych z działalnością hipoteczną. Umowy kredytów gotówkowych strony podziału zakwalifikowały do Działalności Wydzielanej i zobowiązania oraz uprawnienia z nich wynikające uległy przeniesieniu na (...) Bank S.A.

W dniu 27 marca 2017 r. powódka działając w imieniu i na rzecz I. S. wniosła o pozbawienie wykonalności przedmiotowego tytułu wykonawczego na podstawie art. 840 §1 pkt 1 i 2 k.p.c. Postępowanie w tej sprawie toczyło się pod sygn. akt I C 1982/17 przed Sądem Rejonowym Gdańsk-Południe w Gdańsku. Pozwany Bank (...) S.A. uznał wówczas roszczenie powódki w całości. W uzasadnieniu pozwana wyjaśniła, że wierzytelność została sprzedana na rzecz (...) 1 (...) Funduszu Inwestycyjnego (...)w K.. W dniu 23 stycznia 2018 r. sąd wydał wyrok, w którym pozbawił wykonalności przedmiotowy tytuł wykonawczy. Do orzeczenia nie sporządzono pisemnego uzasadnienia, jednak z ustnych motywów rozstrzygnięcia wynika, że przesłanką do uwzględnienia powództwa było uznanie powództwa. Powołując się na treść tego wyroku, pismem z 27 kwietnia 2018 r. I. S. wezwała pozwanego do zapłaty kwoty 80.486,70 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie materiału dowodowego zaoferowanego przez strony niniejszego procesu, szczegółowo opisanego przy dokonywaniu ustaleń faktycznych. Sąd ten ocenił wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału (art. 233 §1 k.p.c.).

Dokumenty przedłożone do akt sprawy nie były kwestionowane przez żadną ze stron, nie budziły też wątpliwości sądu co do ich wiarygodności, prawdziwości czy autentyczności, zatem mogły stanowić wiarygodny materiał dowodowy, służący rekonstrukcji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności. Dokumentom urzędowym sąd meriti przyznał domniemanie przewidziane w art. 244 §1 k.p.c., zaś dokumentom prywatnym domniemanie przewidziane w art. 245 k.p.c.

Dokumenty, które nie zostały ujęte w opisie stanu faktycznego sprawy, jako mające irrelewantne znaczenie dla jej rozstrzygnięcia sąd meriti pominął.

Powódka domagała się zasądzenia od pozwanej na rzecz I. S. równowartości kwoty wyegzekwowanej od I. S. w toku postępowania egzekucyjnego, wszczętego na podstawie tytułu wykonawczego, który został następnie prawomocnie pozbawiony wykonalności w całości.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie z dwóch powodów.

W pierwszej kolejności wskazał ten Sąd, że zasadny okazał się zarzut podniesiony przez pozwaną o braku legitymacji procesowej po jego stronie. W dniu 4 listopada 2016 r. nastąpił podział pozwanej, tj. Banku (...) S.A. w G., w trybie art. 529 §1 pkt 4 k.s.h. poprzez przeniesienie na (...) Bank S.A. w W. części majątku banku dzielonego w formie zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Zgodnie z planem podziału, bankowi przejmującemu przypadły wszelkie prawa i obowiązki oraz wierzytelności i zobowiązania banku dzielonego, z wyjątkiem praw i obowiązków oraz wierzytelności i zobowiązań związanych z działalnością hipoteczną. W planie wyszczególniono także umowy i stosunki prawne, z których prawa, obowiązki, wierzytelności i zobowiązania nie przechodzą na bank przejmujący (pkt (...) załącznika do Planu Podziału, k. (...)). Umowa zawarta przez I. S. z poprzednikiem prawnym pozwanego stanowiła umowę kredytu gotówkowego, którego głównym przeznaczeniem były cele konsumpcyjne. Nie był to zatem kredyt hipoteczny, a spłata kredytu nie została zabezpieczona poprzez ustanowienie hipoteki na nieruchomości. Umowa ta nie odpowiadała także żadnemu z innych, wyszczególnionych w pkt. (...) planu podziału (k. (...)) stosunków prawnych, które nie przechodzą na bank przejmujący. Mając to na uwadze Sąd I instancji uznał, że na skutek przekształcenia pozwanej, dokonanego przed dniem wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie, (...) Bank S.A. wstąpił w prawa i obowiązki pozwanej, związane z umową kredytu konsumenckiego z 24 grudnia 2007 r. Brak było zatem po stronie Banku (...) S.A. w G. legitymacji procesowej biernej, a w konsekwencji już z tej tylko przyczyny powództwo podlegało oddaleniu.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy zauważył, że powództwo podlegałoby oddaleniu również ze względu na jego bezzasadność. Powódka utrzymywała, że uznanie przez pozwaną powództwa w sprawie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności świadczy o nienależności pobranych już na jego podstawie środków. Argumentacja taka nie zasługuje na uwzględnienie. Powództwo w sprawie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności oparte zostało o art. 840 §1 pkt 1 oraz pkt 2 k.p.c. Przepis ten stanowi, że dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:

1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;

2) po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne.

Pozwana uznała wprawdzie powództwo, jednakże jako jedyny powód wskazała sprzedaż wierzytelności wynikającej z zaskarżonego tytułu na rzecz innego podmiotu, a sąd orzekający w sprawie o pozbawienie tytułu wykonawczego wydał wyrok zgodny z żądaniem pozwu. Do orzeczenia tego nie sporządzono uzasadnienia w formie pisemnej, jednak z podanych po ogłoszeniu wyroku ustnych motywów rozstrzygnięcia wynikało, że przesłanką do uwzględnienia powództwa było jego uznanie przez pozwaną – to zaś opierało się na przyznaniu, że nastąpiła cesja wierzytelności. W ocenie Sądu Okręgowego dokonywanie oceny skutków orzeczenia o pozbawieniu tytułu wykonawczego wykonalności, a w konsekwencji dokonywanie oceny zasadności powództwa w niniejszej sprawie nie może odbywać się z pominięciem okoliczności i bezpośrednich przyczyn, jakie doprowadziły do pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności. Tylko bowiem uwzględnienie tych okoliczności pozwoli na ocenę, czy świadczenie w wysokości dochodzonej pozwem stanowiło świadczenie nienależne.

Zdarzenie w postaci cesji zakwalifikować należy jako zdarzenie, które nastąpiło po powstaniu tytułu egzekucyjnego, wskutek którego zobowiązanie nie może być egzekwowane. Zdarzenie to nie spowodowało przy tym wygaśnięcia zobowiązania, gdyż zobowiązanie uległo jedynie przekształceniu podmiotowemu po stronie wierzyciela i istniało nadal na rzecz innego podmiotu. Zdarzenie to nie wywołało także jako skutku ex tunc wadliwości tytułu wykonawczego. Fakt, że następczo doszło do przekształceń podmiotowych nie powoduje, że w momencie dokonywania egzekucji na rzecz pozwanej tytuł wykonawczy był wadliwy. Pozwana przez czas prowadzenia skutecznej egzekucji pozostawała wierzycielem z tytułu umowy kredytu z 24 grudnia 2007 r. W odniesieniu zatem do kwoty 80.486,70 zł wyegzekwowanej przed podziałem pozwanej na jego rzecz jako wierzyciela nie można uznać, aby kwota ta stanowiła świadczenie nienależne. Jak stanowi art. 410 §2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W niniejszej sprawie nie zachodzi żadna z kondykcji wskazanych w tym przepisie. W tym zakresie słusznie podnosi pozwany, że I. S. była zobowiązana względem pozwanej, która w trakcie egzekucji zbyła wierzytelność na rzecz innego podmiotu oraz że w przedmiotowej sprawie istniała podstawa prawna do prowadzenia przez pozwaną egzekucji. Podstawa świadczenia nie odpadła poprzez dokonanie przez pozwaną cesji, lecz istniała nadal, a jedynie na rzecz innego podmiotu ze skutkiem ex nunc. Wszelkie wcześniejsze czynności egzekucyjne pozostawały skuteczne. Nie zostało również w żaden sposób wykazane, aby czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna.

W konsekwencji nawet w przypadku, gdyby po stronie pozwanej nie zachodził brak legitymacji procesowej, powództwo podlegałoby oddaleniu w całości, w tym również w odniesieniu do kwoty 8.767,70 zł wyegzekwowanej na poczet opłaty egzekucyjnej. Jak wskazano w akapicie poprzednim, egzekucja kwoty 80.486,70 zł na rzecz wierzyciela odbywała się w oparciu o istniejącą podstawę prawną, a zatem pozwana zasadnie wszczęła egzekucję, co wiązało się z kosztami postępowania.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 §1 w zw. z art. 108 §1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Na koszty te składało się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 5.400 zł, ustalone w oparciu o §2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. 2018 r., poz. 265).

Z rozstrzygnięciem powyższym nie zgodziła się powódka, wywodząc apelację, w której zaskarżyła je w całości, zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego, tj. pkt (...)) Załącznika nr (...) do Planu Podziału z dnia (...)/. zatytułowanego Szczegółowy opis składników majątku oraz umów, zezwoleń, koncesji i ulg,1 przypadających Bankowi (...)" w zw. z art. 529 §1 pkt 4 k.s.h., polegające na uznaniu, że (...) Bank S.A. przejął od Banku (...) S.A. obowiązek zwrotu przedmiotu bezpodstawnego wzbogacenia w postaci wyegzekwowanej od I. S. na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) z dniu (...) kwoty 90.896,17 zł, podczas gdy zgodnie z ww. postanowieniem Załącznika nr (...) do Planu Podziału, przejęciu nie ulegały prawa i obowiązki banku, które nie obowiązywały na Dzień Podziału, podczas gdy obowiązek zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia objęty pozew w niniejszej sprawie nie istniał w Dniu Podziału, a zatem nie przeszedł na (...) Bank S.A., w związku z czym pozwany Bank (...) S.A. pozostaje nadal zobowiązanym do zwrotu ww. bezpodstawnego wzbogacenia na rzecz I. S.,

2. naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 410 § 2 k.c. oraz przepisów postępowania, tj. art. 227 k.p.c. i art. 365 § 1 k.p.c., poprzez uznanie, że pozbawienie bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) z dniu (...) wykonalności w całości wyrokiem Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku w sprawie o sygn. akt I C 1982/17 nastąpiło wyłącznie z uwagi na dokonaną przez bank cesję wierzytelności tytułem tym objętej na podmiot nie będący bankiem, a zatem skuteczność tego wyroku należy odczytywać wyłącznie ex nunc i to tylko do roszczeń tym tytułem jeszcze nie wyegzekwowanych, podczas gdy nie tylko motywy rozstrzygnięcia w sprawie I C 1982/17 nie powinny mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, zaś skuteczność tego rozstrzygnięcia o pozbawieniu bankowego tytułu egzekucyjnego wykonalności rozciąga się na cały tytuł, w tym obejmuje również kwoty już na jego podstawie wyegzekwowane, a zatem pozbawienie tego tytułu wykonalności stwarza stan odpadnięcia podstawy świadczenia, o której mowa w przepisie art. 410 § 2 k.c.,

3. naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 415 k.c. oraz przepisów postępowania, tj. art. 227 k.p.c. i art. 365 § 1 k.p.c., poprzez uznanie, że pozbawienie bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...) z dniu (...) wykonalności w całości wyrokiem Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku w sprawie o sygn. akt I C 1982/17 nastąpiło wyłącznie z uwagi na dokonaną przez bank cesję wierzytelności tytułem tym objętej na podmiot nie będący bankiem, a zatem skuteczność tego wyroku należy odczytywać wyłącznie ex nunc i to tylko do roszczeń tym tytułem jeszcze nie wyegzekwowanych, w związku z czym w wyniku przeprowadzenia przez bank egzekucji na podstawie tego tytułu nie doszło do powstania po stronie I. S. szkody w postaci poniesionych przez nią kosztów egzekucji, podczas gdy nie tylko motywy rozstrzygnięcia w sprawie I C 1982/17 nie powinny mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, zaś skuteczność tego rozstrzygnięcia o pozbawieniu bankowego tytułu egzekucyjnego wykonalności rozciąga się na cały tytuł, w związku z czym wyegzekwowane przez komornika od I. S. koszty egzekucji związane z realizacją tego wyroku stanowią element szkody po stronie I. S. i rodzi odpowiedzialność pozwanego.

Mając powyższe na uwadze, skarżąca wnioskowała o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanego na rzecz I. S. kwoty 90.896,17 zł (słownie: dziewięćdziesiąt tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt sześć złotych 17/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 12.05.2018 r. do dnia zapłaty,

2. względnie wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,

3. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych za obie instancje wraz z obowiązkiem zwrotu kwoty 17 zł tytułem uiszczonej opłaty skarbowej od pełnomocnictwa,

4. rozpoznanie sprawy również pod nieobecność powódki i jej pełnomocnika.

W odpowiedzi na apelację pozwany domagał się jej oddalenia oraz zasądzenia na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki jako niezasadna podległa oddaleniu. Nie są trafne zgłoszone w niej zarzuty naruszenia prawa procesowego jak też materialnego.

Przede wszystkim Sąd I instancji prawidłowo wnioskował w zakresie legitymacji procesowej pozwanego. Zgodnie z załącznikiem nr (...) – szczegółowym opisem składników majątku oraz umów, koncesji i ulg, przypadających Bankowi (...) (k. (...) verte), jak trafnie ustalił ten Sąd, Bankowi (...) przydały wszelkie prawa i obowiązki za wyjątkiem tych, które związane są z działalnością hipoteczną.

W art. 531 § 1 k.s.h. wymieniona jest zasada następstwa prawnego pod tytułem ogólnym i w granicach określonych w planie podziału. Sukcesja uniwersalna, tzn. pod tytułem ogólnym, polega na tym, że nie jest konieczna zgoda wierzycieli na przejęcie długu. Sukcesja uniwersalna ma zastosowanie do wszelkich składników majątkowych wskazanych w planie podziału (tak samo SN w wyroku z dnia 8 kwietnia 2009 r., V CSK 410/08, LEX nr 627254). W tym znaczeniu jest czynnością uno actu (A. Kidyba (w:) Kodeks, 2001, s. 823). Następstwo materialnoprawne uprawnia następcę do korzystania z roszczeń pauliańskich odnoszących się do nabytych od poprzednika wierzytelności, jeżeli wierzytelności takie mogły być objęte taką ochroną (art. 527 k.c.) - tak trafnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 kwietnia 2012 r., II CSK 356/11, LEX nr 1212804.

Sukcesja z art. 531 § 1 k.s.h. polega na nabyciu translatywnym, czyli przejściu majątku (wyodrębnionej jego części) z obciążającymi go zobowiązaniami (długami) na inny podmiot (tak m.in. SN w wyroku z 24.10.2012 r., III CSK 18/12, LEX nr 1375408). Następuje ona uno actu, z dniem podziału (z dniem wydzielenia) i nie wymaga żadnych dodatkowych czynności, poza tymi, których należy dokonać w postępowaniu podziałowym. W szczególności, jeżeli elementem majątku spółki dzielonej są długi, to na ich przejście, na podstawie art. 531 § 1 k.s.h., na spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną nie jest konieczna zgoda wierzycieli. Jednakże ujawnienie w księgach wieczystych lub rejestrach przejścia na spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane praw ujawnionych w tych księgach lub rejestrach następuje na wniosek tych spółek (art. 531 § 4 k.s.h.).

Zgodnie zatem z zasadami sukcesji wynikającymi z art. 529 oraz 531 ksh, uznać należało, że na Bank (...) przeszły prawa i obowiązki Banku (...), czyli pozwanego związane z umowami z klientami, w tym z I. S., dla których zabezpieczenia nie ustanowiono hipotek. Z takim pojmowaniem zasady sukcesji uniwersalnej sprzeczne byłoby stanowisko, forsowane przez powódkę, że zwrot wyegzekwowanej należności od dłużnika kredytowego miałby stanowić przedmiot praw i obowiązków Banku (...), a ściślej obowiązki takie miałby zostać ponownie (zwrotnie) przeniesione na ten bank, pomimo tego, że prawa i obowiązki związane w umową zawartą przez dłużnika z dniem podziału spółki dzielonej przeszły na spółkę przejmującą. Takie pojmowanie legitymacji obu spółek: dzielonej i przejmującej nie daje się pogodzić z treścią powołanych powyżej przepisów kodeksu spółek handlowych.

Stąd też, za chybiony uznał Sąd Odwoławczy zarzut skarżącej naruszenia przez Sąd I instancji prawa materialnego, tj. pkt (...)) Załącznika nr (...)do Planu Podziału z dnia (...) zatytułowanego Szczegółowy opis składników majątku oraz umów, zezwoleń, koncesji i ulg,1 przypadających Bankowi (...)" w zw. z art. 529 §1 pkt 4 k.s.h.

Zatem w przypadku trafnego wniosku Sądu meriti w zakresie braku legitymacji procesowej biernej, władny był ten Sąd do oddalenia powództwa.

Niezależnie od powyższych uwag, słuszne były także dalsze argumenty tego Sądu. Stąd też chybione są dalsze zarzuty apelacji.

Powódce nie udało się skutecznie podważyć wniosków Sądu I instancji, który na podstawie treści akt postępowania Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku w sprawie I C 1982/17 doszedł do przekonania, że przyczyną uznania powództwa przez pozwanego, jak też wydania wyroku zgodnego z żądaniem był fakt przelewu wierzytelności przeciwko I. S.. W odpowiedzi na pozew z dnia 6 grudnia 2017 r. (k. 59 akt I C 1982/17) pozwany właśnie na powyższą okoliczność się powołał. Żadnych dalszych wniosków z akt tego postępowanie nie można wyprowadzić, gdyż strony nie domagały się sporządzenia zapadłego w niej wyroku, na co także Sąd Okręgowy zwrócił uwagę. Nie można zatem, jak twierdzi powódka wnioskować, że egzekucja prowadzona przeciwko dłużniczce do chwili zbycia wierzytelności oraz do chwili wydania powyższego orzeczenia w sprawie I C 1982/17 była pozbawiona podstaw.

Nie jest trafny zarzut naruszenia przepisów art. 410 § 2 k.c. oraz przepisów postępowania, tj. art. 227 k.p.c. i art. 365 § 1 k.p.c.

Świadczenie nienależne jest szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia i odnosi się do niego podstawowa reguła, zgodnie z którą bezpodstawne wzbogacenie może stanowić podstawę roszczenia wówczas, gdy nie ma ono podstawy ani w umowie, ani w czynie niedozwolonym, tj. gdy stron określonego stosunku prawnego nie łączył wcześniej żaden inny węzeł prawny.

Jeżeli nawet, w wyniku pozbawienia wykonalności tytuły wykonawczego wykonalności, nadal istnieje podstawa prawna zobowiązania dłużnika z umowy kredytowej. Judykatura wskazuje na kwestie zwrotu uzyskanej korzyści na podstawie nieprawomocnego wyroku (vide Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2017 r. w sprawie II PK 251/16). Sąd Najwyższy wyjaśnia w nim, że uzyskanie korzyści na podstawie nieprawomocnego wyroku stwarza powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu korzyści. Powinność tę usuwa jednak prawomocność orzeczenia. W myśl art. 365 k.p.c. moc wiążąca prawomocnego wyroku rozciąga się bowiem nie tylko na strony i sąd, który wydał ten wyrok, ale również na inne sądy oraz inne organy państwowe. Ponadto wyrok prawomocny ma między stronami powagę rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.), co oznacza, że skutki prawne związane z prawomocnością wyroku sprawiają, iż strona, która realizuje uprawnienia wynikające dla niej z takiego wyroku i wyzbywa się uzyskanej korzyści, nie musi się liczyć wobec drugiej strony, związanej prawomocnością wyroku, z obowiązkiem zwrotu korzyści na wypadek wzruszenia tego wyroku, które jest możliwe wyłącznie z wykorzystaniem nadzwyczajnych środków zaskarżenia (np. skargi kasacyjnej).

W doktrynie podkreśla się, że celem powództwa opozycyjnego z art. 840 k.p.c. jest pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części albo jego ograniczenie, co należy odróżnić od uchylenia postanowienia sądu o nadaniu klauzuli wykonalności. Weryfikacja postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności niewątpliwie zmierza do zakwestionowania tej klauzuli, jednak może nastąpić tylko poprzez wniesienie zażalenia i z powołaniem się na uchybienia proceduralne w toku postępowania klauzulowego. Tymczasem powództwo z art. 840, jako środek merytorycznej obrony dłużnika, pozwala na zakwestionowanie wykonalności tytułu wykonawczego w drodze badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tym tytułem i w konsekwencji musi być oparte na przyczynach materialnoprawnych – podstawach wymienionych w pkt 1–3 omawianego przepisu (por. też uchwała SN z dnia 17 kwietnia 1985 r., III CZP 14/85, OSNC 1985, nr 12, poz. 192; wyrok SN z dnia 21 lipca 1972 r., II CR 193/72, OSNC 1973, nr 4, poz. 68; postanowienie SN z dnia 24 sierpnia 1973 r., II PZ 34/73, LEX nr 7295; postanowienie SN z dnia 18 marca 1971 r., I CZ 110/70, LEX nr 6896).

W sprawie niniejszej, pozwany dysponował tytułem wykonawczy (bankowym tytułem egzekucyjnym, zaopatrzonym w sądową klauzulę wykonalności, która nie została przez dłużniczkę podważona), a zatem nie zachodzi podobieństwo o sytuacji wyegzekwowania należności na podstawie nieprawomocnego wyroku. Stąd też pozwany nie powinien był liczyć się ze zwrotem wyegzekwowanych kwot, a co za tym idzie, niezależnie od powyżej przedstawionej argumentacji, zarzuty apelacji nie zasługują na uwzględnienie.

Podobnie nie są trafne zarzuty naruszenia przepisów art. 415 k.c. oraz przepisów postępowania, tj. art. 227 k.p.c. i art. 365 § 1 k.p.c.

Wbrew stanowisku skarżącej, brak jest postaw do uznania, że pozwany prowadził przeciwko dłużniczce egzekucję na podstawie bezprawnie uzyskanego tytułu wykonawczego. Takie twierdzenie nie wynika z treści wyroku wydanego w sprawie I C 1982/17 Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku.

Niezależnie od kwestii braku legitymacji procesowej biernej, wskazać należy, że powódka nie wykazała przesłanek odszkodowawczej odpowiedzialności pozwanego, tj. poza wysokością szkody - bezprawnego działania pozwanego pozostające w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą w jej majątku.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono jak w pkt. I wyroku.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono jak w pkt. II wyroku mając na uwadze zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy wyrażoną w przepisie art. 98 k.p.c., jak też na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. oraz art. 109 k.p.c. Wysokość wynagrodzenia należnego profesjonalnemu pełnomocnikowi pozwanego Sąd Apelacyjny ustalił w oparciu o treść § 2 pkt. 6) w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

SSA Przemysław Banasik SSA Ewa Tomaszewska SSA Marek Machnij