Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 października 2020 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Michał Wysocki

Sędziowie: Andrzej Adamczuk

(del.) Marcin Walasik

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 października 2020 r. w P.

sprawy z wniosku (...) spółki z o.o. z siedzibą w S.

przy udziale J. Ł. (1), J. Ł. (2), M. S. (1) i K. R. (1)

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wniesionej przez uczestniczkę K. R. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu

z dnia 5 czerwca 2019 r.

sygn. akt V Ns 94/18

oraz na skutek zażalenia złożonego przez wnioskodawcę

na punkt 2. postanowienia Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu

z dnia 5 czerwca 2019 r.

sygn. akt V Ns 94/18

postanawia:

1.  oddalić apelację,

2.  kosztami postępowania apelacyjnego obciążyć uczestników postępowania w zakresie przez nich poniesionym,

3.  uwzględniając zażalenie zmienić punkt 2. zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że zasądzić od uczestników na rzecz wnioskodawcy kwoty po 174,75 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania, a w pozostałym zakresie kosztami tymi obciążyć wnioskodawcę i uczestników w zakresie przez nich poniesionym oraz dodać punkt 3. w którym zarządzić zwrot wnioskodawcy ze Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu) kwoty 101 zł z tytułu niewykorzystanej zaliczki,

4.  zasądzić od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy kwoty po 37,50 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego.

Andrzej Adamczuk Michał Wysocki Marcin Walasik

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 5 czerwca 2019 r. wydanym w sprawie V Ns 94/18 Sąd Rejonowy Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu w sprawie z wniosku (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. przy uczestnictwie J. Ł. (1), J. Ł. (2), M. S. (1) i K. R. (1) o stwierdzenie nabycia spadku:

1.  stwierdził, że spadek po M. Ł., synu P. i E., zmarłym w dniu (...) r. w P., ostatnio stale zamieszkałym w P., na podstawie ustawy nabyli:

a.  brat J. Ł. (1),

b.  siostra M. S. (1),

c.  siostra K. R. (1),

d.  brat J. Ł. (2).

po 1/4 (jednej czwartej) części każdy z nich,

2.  kosztami postępowania obciążył strony w zakresie przez nie poniesionym.

Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego były następujące ustalenia faktyczne:

M. Ł. urodził się w dniu (...) w S.. Był synem P. Ł. i E. z domu K.. Zmarł w dniu (...) r. w P. jako bezdzietny kawaler. Miał czworo rodzeństwa:

- J. Ł. (1) urodzonego (...) w W.,

- J. K. urodzonego (...) w S.,

- M. S. (2) z domu Ł. urodzoną (...) w miejscowości D.,

- K. R. (2) z domu Ł. urodzoną (...) w W..

Spadkodawca nie miał dzieci. Jego rodzice zmarli przed nim:

- matka E. E. (2) z domu K. w dniu (...) r.,

- ojciec P. Ł. w dniu (...) w S..

Nie zostało wykazane, by spadkodawca sporządził jakikolwiek testament. Nie zostało wykazane, by którykolwiek ze spadkobierców składał oświadczenie o odrzuceniu spadku lub by został uznany za niegodnego dziedziczenia.

W dniu 7 października 2005 r. spadkodawca zawarł umowę pożyczki nr (...) w wysokości 16.900 zł ze (...) (...) (...) w P.. Jako adres zamieszkania podał P., ul. (...). W dniu 28 czerwca 2006 r. w sprawie (...) został wydany przez (...) (...) nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym przeciwko spadkodawcy M. Ł. oraz A. H. na kwotę 17.950,04 zł z odsetkami oraz kosztami postępowania. Nakaz opatrzono klauzulą wykonalności w dniu 23 sierpnia 2006 r.

Wierzytelność wynikająca z powyższego nakazu zapłaty została zbyta przez (...) na rzecz (...) sarl spółka z o.o. w (...) w dniu 31 stycznia 2013 r. i w tym samym dniu została zbyta przez (...) sarl sp. z o.o. na rzecz (...) spółka z o.o. z siedzibą w S..

Sąd Rejonowy wskazał, że z uwagi na brak możliwości odebrania od spadkobierców zapewnienia spadkowego zarządził poszukiwanie ich przez ogłoszenie umieszczone w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz portalu (...).pl. (...) osoba nie zgłosiła się w wyniku ogłoszeń.

Powyższe ustalenia faktyczne doprowadziły Sąd Rejonowy do następujących rozważań prawnych i wniosków:

W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy badał czy wnioskodawca (...) spółka z o.o. w S. posiadała interes prawny do wytoczenia sprawy (art. 510 § 2 kpc). W ocenie Sądu Rejonowego przedłożone dokumenty były wystarczające do stwierdzenia istnienia takiego interesu i uznania, że Spółka (...) nabyła wierzytelność. Zdaniem Sądu Rejonowego nie ma znaczenia czy nakaz zapłaty był opatrzony klauzulą wykonalności czy jedynie prawomocny, wystarczający był fakt wydania nakazu zapłaty stwierdzającego istnienie wierzytelności oraz dowód nabycia tej wierzytelności przez wnioskodawcę.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że kwestia przedawnienia i wykonalności roszczenia nie należy do okoliczności, które podlegają badaniu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Nawet wierzytelność przedawniona może być bowiem zaspokojona przez wierzyciela po wezwaniu do zapłaty i to także gdyby nie była stwierdzona orzeczeniem sądowym. Nie można wykluczyć, że którykolwiek ze spadkobierców M. Ł. wyrazi zgodę na spłatę należności, a gdyby tak się nie stało, to wierzyciel może być zainteresowany alby wykazać w swoich księgach, że wierzytelność jest nieściągalna od spadkobierców (z różnych powodów). Sąd Rejonowy wskazał, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi czwartej Kodeksu cywilnego - Spadki (art. 922 § 1 kc). Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 kc). Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 kc). Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu (art. 926 § 1 kc). W niniejszej sprawie nie zostało ujawnione, by spadkodawca sporządził testament, zatem ma miejsce dziedziczenie ustawowe.

Sad Rejonowy przywołał przepis art. 931 § 1 kc w brzmieniu obowiązującym na datę śmierci spadkodawcy, a także art. 932 § 1 kc oraz art. 933 § 1-3 kc i wskazał, że w niniejszej sprawie rodzice spadkodawcy zmarli przed nim, a zatem zgodnie z porządkiem dziedziczenia ustawowego spadek nabywa rodzeństwo w częściach równych, tj. po 1/4 części, o czym orzeczono w punkcie 1 postanowienia.

Sąd Rejonowy zauważył, iż w sprawie nie zostało wykazane, by którekolwiek z rodzeństwa odrzucało spadek lub zostało uznane za niegodnego dziedziczenia. Zgodnie zaś z art. 1015 § 2 kc, obowiązującym w chwili otwarcia spadku, brak oświadczenia spadkodawcy o odrzuceniu spadku powoduje, że nabywa on spadek wprost. Jedynie gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej ubezwłasnowolnienia całkowitego, brak oświadczenia spadkobiercy jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W niniejszej sprawie spadkobiercy nabyli spadek wprost.

O kosztach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 kpc, wskazując, że skoro polskie prawo nie przewiduje obowiązku przeprowadzania postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, to podmiotem, który miał interes w uzyskaniu takiego orzeczenia była jedynie spółka (...), która wszczęła postępowanie. Uczestnicy nie byli zainteresowani postępowaniem, ale jednocześnie postanowienie wydane przez Sąd porządkuje stan spraw majątkowych po spadkodawcy. Dlatego Sąd Rejonowy uznał, że koszty postępowania strony winny ponieść w zakresie w jakim je poniosły, uczestniczka K. R. (3), która była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika winna ponieść koszty tego pełnomocnika, natomiast wnioskodawca winien ponosić koszty ogłoszeń oraz koszty związane z uzyskaniem aktów z urzędu stanu cywilnego, jakie załączył oraz koszty pełnomocnictw jakich udzielił.

Apelację od postanowienia Sądu Rejonowego złożyli M. S. (1), J. Ł. (1), J. Ł. (2) i K. R. (1).

Apelująca K. R. (1) zaskarżyła postanowienie w całości, zarzucając naruszenie przez Sąd I instancji przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 kpc poprzez:

a. przyjęcie, że wnioskodawca posiada interes prawny do wytoczenia sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po M. Ł.,

b. pominięcie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy (...) (...), a w konsekwencji błędne uznanie, że wnioskodawca posiada legitymację czynną w niniejszym postępowaniu.

Skarżąca wniosła o

1. zmianę zaskarżonego orzeczenia i odrzucenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku w całości,

2. przeprowadzenie dowodu z dokumentacji znajdującej się w aktach (...) o sygn. (...) z powództwa (...) (...) w G. przeciwko zmarłemu M. Ł. i A. H. o zapłatę na okoliczność nieistnienia wierzytelności należnej wnioskodawcy od zmarłego, wobec doręczenia nakazu zapłaty w trybie awizo w czasie, gdy pozwany M. Ł. już nie żył oraz nadania klauzuli wykonalności po jego śmierci, a w konsekwencji braku legitymacji do wystąpienia z wnioskiem w niniejszej sprawie,

3. zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki postępowania K. R. (1) kosztów postępowania wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego,

4. zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki postępowania K. R. (1) kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa pełnomocnika wg norm przepisanych,

ewentualnie

5. uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w przypadku zasadności podstaw.

Postanowieniem z dnia 2 września 2019 r. Sąd Rejonowy odrzucił apelacje uczestników J. Ł. (1), J. Ł. (2) i M. S. (1).

(...) sp. z o.o. złożyła zażalenie, zaskarżając postanowienie w części, tj. w punkcie 2 i zarzucając naruszenie przepisów art. 520 § 1 kpc poprzez ich niezastosowanie w niniejszej sprawie i przyjęcie, iż nie zachodzą przesłanki do zasądzenia na rzecz wnioskodawcy zwrotu poniesionych przez niego w związku z niestawiennictwem prawidłowo zawiadomionych uczestników postępowania na rozprawie kosztów postępowania, tj. kosztów uiszczonej zaliczki na poczet zamieszczenia ogłoszeń o toczącym się postępowaniu spadkowym w kwocie 800 zł.

Skarżąca wniosła o

1. zmianę pkt 2. skarżonego postanowienia i zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy - (...) sp. z o.o. kosztów postępowania w kwocie 800 zł tytułem uiszczonej zaliczki na poczet kosztów zamieszczenia ogłoszeń o toczącym się postępowaniu spadkowym oraz orzeczenie, iż w pozostałym zakresie każdy z uczestników postępowania ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie;

2. zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy - (...) sp. z o.o. kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na zażalenie uczestniczka K. R. (1) wniosła o oddalenie zażalenia i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki postępowania K. R. (1) kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa pełnomocnika wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie należy zaznaczyć, że do rozpoznania apelacji i zażalenia zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu obowiązującym przed dniem 7 listopada 2019 r., bowiem te środki zaskarżenia w niniejszej sprawie zostały wniesione jeszcze przed wejściem w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469).

Podstawą rozstrzygnięcia sprawy był materiał dowodowy zebrany w toku postępowania przed sądem I instancji – w toku postępowania apelacyjnego złożono wprawdzie wniosek o przeprowadzenie dowodu z akt sprawy (...) w celu ustalenia nieistnienia wierzytelności należnej wnioskodawcy od zmarłego tym niemniej wniosek ten został oddalony postanowieniem z dnia 25 września 2020r. (k.259) wobec powzięcia przez Sąd Okręgowy informacji o zniszczeniu wspomnianych akt (k.258). Okoliczność ta uniemożliwia bowiem przeprowadzenie wnioskowanego dowodu, a pełnomocnik apelującej po otrzymaniu owego postanowienia nie przejawił już żadnej inicjatywy dowodowej. Inna sprawa, że dowód ten i tak nie mógł mieć istotnego wpływu na rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego. Apelująca najwyraźniej uzależnia przymiot wierzyciela wnioskodawcy od prawidłowości działania Sądu Rejonowego w sprawie (...) (brak prawidłowego doręczenia nakazu zapłaty spadkodawcy i nadanie klauzuli wykonalności po jego śmierci) podczas gdy w ocenie Sądu Okręgowego takiego związku nie ma. To że wnioskodawca jest wierzycielem spadkodawcy nie wynika z nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy, ale z zaciągnięcia przez niego pożyczki w dniu 7 października 2005r. ze (...). Wierzytelność ta została następnie zbyta na rzecz wnioskodawcy w dniu 31 stycznia 2013r. i te ustalenia zaskarżonego postanowienia nie zostały w ogóle zakwestionowane w apelacji. Oznacza to, że spadkodawca był dłużnikiem wnioskodawcy i w związku z tym wnioskodawca posiadał legitymację czynną do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku w oparciu o art.1025 § 1 kc. W orzecznictwie przyjmuje się bowiem powszechnie, że także wierzyciel spadkodawcy posiada interes w żądaniu stwierdzenia nabycia spadku (uzasadnienie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 czerwca 2019r. II OSK 958/17, Legalis nr 2215478). To że wierzytelność jest przedawniona i tak nie pozbawiałoby wnioskodawcy przymiotu wierzyciela spadkodawcy – konsekwencją przedawnienia jest bowiem wyłącznie przekształcenie zobowiązania w naturalne, nie zaś jego wygaśnięcie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 września 2012r. I ACa 120/12, Legalis nr 730767, uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 2009r. I CSK 332/08, Legalis nr 238948). Na okoliczność tę zwrócił uwagę Sąd Rejonowy w uzasadnieniu swego postanowienia i do tej kwestii apelujący w ogóle się nie ustosunkował, koncentrując się na nieprawidłowościach w działaniu Sądu Rejonowego w sprawie (...) co jak wcześniej wyjaśniono w żaden sposób nie wpływa na pozbawienie wnioskodawcy przymiotu wierzyciela spadkodawcy i w konsekwencji legitymacji do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Oznacza to, że apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu na podstawie art.385 kpc, przy zaakceptowaniu ustaleń faktycznych i rozważań prawnych zaprezentowanych przez Sąd Rejonowy.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego uzasadnia art.520 § 3 kpc z tym, że na etapie postępowania apelacyjnego wnioskodawca (reprezentowany przez radcę prawnego) nie domagał się zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego (art.109 § 1 kpc). W konsekwencji z tej tylko przyczyny Sąd Okręgowy obciążył kosztami postępowania apelacyjnego wnioskodawcę i uczestników w zakresie przez nich poniesionym. Z reguły wprawdzie w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku nie występuje sprzeczność interesów uzasadniająca odstąpienie od ogólnej reguły, że każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie (art.520 § 1 kpc) gdyż wszyscy uczestnicy oczekują określenia porządku dziedziczenia po zmarłej osobie. Inaczej jest jednak, gdy jeden z uczestników kwestionuje prawo wnioskodawcy do złożenia wniosku domagając się oddalenia (odrzucenia) wniosku (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2011r. IV CZ 40/11, Legalis nr 464808). Taka sytuacja występowała w niniejszej sprawie (uzasadniająca zastosowanie art.520 § 3 kpc) gdzie apelująca uczestniczka takie żądanie w odpowiedzi na wniosek sformułowała (k.53) i sama domagała się zasądzenia kosztów postępowania od wnioskodawcy. Uzasadniało to potraktowanie uczestniczki jako strony przegrywającej i nałożenie na nią kosztów żądanych przez wnioskodawcę. Z kolei jako niesumienne w myśl art.520 § 3 kpc zostało potraktowanie zachowanie pozostałych uczestników, którzy pomimo wezwania do osobistego stawiennictwa w celu złożenia zapewnienia spadkowego na rozprawę się nie stawili będąc wcześniej poinformowani, że brak zapewnienia spadkowego będzie się wiązało z dodatkowymi czynnościami (ogłoszeniem w prasie), a w konsekwencji także dalszymi kosztami. Te uwagi oznaczały uznanie za zasadne argumenty wnioskodawcy podniesione w zażaleniu i takie zachowanie uczestników uzasadniało nałożenie na nich obowiązku zwrotu wnioskodawcy kosztów poniesionych na dokonanie ogłoszenia w prasie. Koszt ten to łącznie 699 zł (500 zł – k.123 i 199 zł – k.113) wobec czego na każdego z uczestników przypada kwota po 174,75 zł. Wprawdzie wnioskodawca uiścił zaliczkę w kwocie 800 zł tym niemniej co do kwoty 101 zł nie została ona wykorzystana co obligowało sąd do jej zwrotu na podstawie art. 80 ust.1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005r. – Dz. U. 2019.785. Poza kosztami poniesionymi na zaliczkę wnioskodawca nie domagał się od uczestników zwrotu innych kosztów postępowania (opłaty od wniosku, wynagrodzenia pełnomocnika) wobec czego w tym zakresie brak było podstaw do zmiany zaskarżonego orzeczenia o kosztach postępowania.

Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy uwzględniając zażalenie wnioskodawcy zmienił we wspomniany sposób na podstawie art.386 § 1 kpc w związku z art. 397 § 2 kpc i art.9 ust.4 ustawy o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 4 lipca 2019r. (Dz. U. 2019.1469) punkt 2. zaskarżonego postanowienia.

Orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego uzasadnia natomiast art. 520 § 3 kpc i na koszty złożyła się opłata od zażalenia (30 zł) oraz wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym – 120 zł (§ 10 ust. 2 pkt 1 w związku z § 2 pkt 2 i § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 z późn. zm.). Łączna kwota – 150 zł została podzielona w równych częściach na uczestników zgodnie z porządkiem dziedziczenia tj. po ¼.

Andrzej Adamczuk Michał Wysocki Marcin Walasik