Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

do całości wyroku

Decyzją z dnia 3 lipca 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. stwierdził, że E. L. jako spadkobierca po zmarłym w dniu 2 sierpnia 2013 r. W. L. ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem za należności zmarłego z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od czerwca 2013 r. do sierpnia 2013 r. w kwocie 785,19 zł, w tym 785,19 zł należności głównej i 0,00 zł odsetek liczonych na dzień zgonu to jest na dzień 2 sierpnia 2013 r. Wskazano, że powyższą kwotę winna wpłacić w terminie 14 dni od otrzymania niniejszej decyzji. W przypadku niezapłacenia wymienionej kwoty w podanym terminie będą naliczane odsetki za zwłokę.

W uzasadnieniu wskazano, iż przeprowadzone postępowanie wyjaśniające wykazało, że spadek po W. L. nabyli E. L. i R. L. po ½ części każde z nich. Zakład przeniósł odpowiedzialność na E. L., nie przeniósł odpowiedzialności na R. L. z uwagi na jego śmierć.

(decyzja - akta ZUS)

Odwołanie od w/w decyzji wniosła E. L. uznając ją za krzywdzącą. Podniosła, że zmarły mąż W. L. z uwagi na niezdolność do pracy od 1 kwietnia 2013 r. stwierdzoną zaświadczeniami lekarskimi dokonał zawieszenia działalności gospodarczej. Nadmieniła, iż znajduje się w trudnej sytuacji materialnej i dochodowej, posiada obciążenia egzekucyjne.

(odwołanie – k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, podtrzymując dotychczasową argumentację. Nadmienił, że faktyczne nieprowadzenie działalności gospodarczej z powodu jej zawieszenia lub z powodu choroby mogące skutkować niepodleganiem ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu wymaga udowodnienia w toku procesu. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostaje sytuacja majątkowa wnioskodawczyni.

(odpowiedź na odwołanie – k. 4-4v)

W piśmie procesowym z dnia 8 grudnia 2020 r. pełnomocnik ZUS wskazał, że pomniejszenie podstawy w okresach pobierania zasiłków chorobowych nie dotyczy składki zdrowotnej, w konsekwencji składka zdrowotna jest należna mimo niezdolności do pracy. Nadto podał, że w sytuacji pobierania zasiłku chorobowego i wykazania choroby nie ma podstaw do zapłaty składki zdrowotnej.

(pismo – k. 16)

Na rozprawie w dniu 21 stycznia 2021 r. wnioskodawczyni poparła odwołanie, zaś pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w stawce wskazanej w decyzji.

(stanowiska 00:01:25 – płyta CD k. 22)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny

W. L. prowadził działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.

W. L. przebywał na zwolnieniu lekarskim z powodu choroby i otrzymywał zasiłek chorobowy w okresie od 12 marca 2013 r. do chwili śmierci.

(zaświadczenie o wypłaconych zasiłkach – k. 17)

W. L. zmarł w dniu 2 sierpnia 2013 r.

(bezsporne, odpis zupełny aktu zgonu – akta ZUS)

Pismem z dnia 12 grudnia 2018 r. ZUS II Oddział w Ł. wystąpił do Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi o stwierdzenie, że spadek po zmarłym W. L. na podstawie ustawy nabyła żona E. L. oraz ojciec J. L. po 1/2 części każde z nich. Sprawie nadano sygn. akt I Ns 2/19.

(wniosek – akta ZUS)

W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi wezwał do udziału w sprawie charakterze uczestników postępowania: A. L. oraz małoletnich M. L. (1) i I. L. za pośrednictwem przedstawiciela ustawowego - matki A. L.. Nadto ustanowił dla tych uczestników jako nieznanych z miejsca pobytu kuratora w osobie pracownika Sądu.

(postanowienie – akta ZUS)

Prawomocnym postanowieniem z dnia 3 czerwca 2019 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w sprawie o sygn. akt I Ns 2/19 stwierdził, że spadek po W. L., na podstawie ustawy nabyli żona E. L. oraz syn R. L. (syn W. H.) po 1/2 (jednej drugiej) części każde z nich.

(postanowienie – akta ZUS)

R. L., syn W. L. i W. K., zmarł w dniu 20 listopada 2013 r. Pozostawał w związku małżeńskim z M. L. (2) z domu R., do 19 kwietnia 2001 r. (rozwód) i następnie od 11 listopada 2008 r. z A. z domu J. do chwili śmierci.

(bezsporne, dane z systemu P. – akta ZUS)

Pismem z dnia 8 czerwca 2020 r. organ rentowy powiadomił E. L. o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie przeniesienia odpowiedzialności jako spadkobiercę W. L., zmarłego 2.08.2013 r. za należności składkowe z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

(zawiadomienie – akta ZUS)

Pismem z dnia 18 czerwca 2020 r. organ rentowy powiadomił skarżącą o zakończeniu postępowania wyjaśniającego.

(zawiadomienie – akta ZUS)

Zaskarżoną decyzją z dnia 3 lipca 2020 r. organ rentowy stwierdził, że E. L. jako spadkobierca po zmarłym w dniu 2 sierpnia 2013 r. W. L. ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem za należności zmarłego z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od czerwca 2013 r. do sierpnia 2013 r. w kwocie 785,19 zł.

(decyzja - akta ZUS)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje

Decyzja podlegała uchyleniu jako przedwczesna, a zatem wydana z rażącym naruszeniem prawa.

Zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c., jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Dzięki takiemu unormowaniu sąd może badać wady wynikające z naruszenia nie tylko prawa materialnego, lecz także procesowego. Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. nowelizującej k.p.c. (Dz. U. 2019 r., poz. 1469), niezależnie od tego, czy wady te dotyczą formy, czy treści decyzji, ich wspólną cechą jest to, że naruszają przepisy o postępowaniu przed organem rentowym w takim stopniu, że ich konwalidacja jest niemożliwa. Naprawienie takich decyzji przez sąd polega w istocie na wydaniu ich na nowo, to zaś wymaga ponownego przeprowadzenia całego postępowania - tyle że przed sądem. W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej podano przykłady wad decyzji, które projektodawca określił jako rażące. Należą do nich, w zakresie treści (brak oznaczenia stron, niewskazanie sposobu obliczenia świadczenia lub składki), sposobu wydania (wydanie przez osobę nieuprawnioną) i postępowania je poprzedzającego (bez podstawy prawnej lub przedwcześnie - bez zachowania terminów lub przesłanek wydania (por. J. May, Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, WKP 2020).

W niniejszej sprawie rażące naruszenie przepisów o postępowaniu polegało na tym, że organ rentowy uznał, że E. L. jako spadkobierca po zmarłym w dniu 2 sierpnia 2013 r. W. L. ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem za należności zmarłego z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od czerwca 2013 r. do sierpnia 2013 r. w kwocie 785,19 zł podczas gdy spadek po W. L. nabyli żona E. L. i syn R. L. (syn W. H.) po ½ części każde z nich. Przy czym z całą mocą należy w tym miejscu podkreślić, że R. L. nie był wspólnym dzieckiem wnioskodawczyni i jej zmarłego małżonka, bowiem było to dziecko z pierwszego małżeństwa W. L..

Niedające się usunąć w toku niniejszego procesu wątpliwości nasuwa także kwestia podlegania bądź niepodlegania przez zmarłego spadkodawcę ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu w spornym okresie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

Stosownie do art. 97 § 1 i art. 98 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r . Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2019 r., poz. 900 ze zm.) spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy, a do ich odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spadkodawcy oraz odsetki za zwłokę od tych zaległości stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

W myśl art. 100 § 1 - 3 Ordynacji podatkowej w decyzji organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji. Jeżeli deklaracja złożona przez spadkodawcę jest nieprawidłowa lub deklaracji nie złożono, orzekając o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień spadkobierców, organ podatkowy jednocześnie ustala lub określa kwoty, o których mowa w art. 21 § 3 i 3a, art. 24 lub art. 74a. Termin płatności przez spadkobiercę tych zobowiązań wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji. Z kolei stosownie do art. 101 § 1 odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy naliczane są do dnia otwarcia spadku.

Z mocy z art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 266 z późn. zm) do należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne stosuje się odpowiednio wymienione powyżej przepisy Ordynacji podatkowej.

Zgodnie z art. 1030 k.c. do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca, w myśl postanowień art. 1031 § 1 k.c., ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. Zgodnie zaś z art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.

Mając na uwadze powyższe przepisy, sentencję prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego o stwierdzeniu nabyciu spadku przez wnioskodawczynię po zmarłym W. L. jedynie w ½ części oraz niepoczynienie przez ZUS ustaleń w zakresie dziedziczenia długu po zmarłym R. L. (który dziedziczył w zbiegu z wnioskodawczynią) brak było w ocenie Sądu Okręgowego podstawy prawnej do obciążenia wnioskodawczyni odpowiedzialnością za długi spadkowe z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne w całości. Niezależnie od treści postanowienia Sądu Rejonowego organ rentowy powinien poczynić własne ustalenia dotyczące ewentualnych spadkobierców R. L., który nie jest synem wnioskodawczyni, pozostawał w toku swojego życia kolejno w dwóch związkach małżeńskich z M. z domu R. i następnie A. z domu J. (dane z systemu P. w aktach ZUS), a z ostatniego związku małżeńskiego posiadał prawdopodobnie dwoje małoletnich dzieci (postanowienie Sąd Rejonowego o wezwaniu do udziału w charakterze uczestników postępowania zainicjowanego przez ZUS). Mając wiedzę na temat powyższych okoliczności organ rentowy winien pogłębić ustalenia w zakresie kręgu spadkobierców zmarłego W. L. celem wydania prawidłowej decyzji nakładającej na spadkobierców odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia zdrowotne.

Niezależnie od powyższego, ustalenia wymaga także kwestia podlegania przez zmarłego spadkodawcę w spornym okresie ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej gospodarczej.

Z treści art. 6 ust. 1 pkt 5 i 12 ust. 1 cytowanej ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, wypadkowym – podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi.

Na mocy art. 13 pkt 4 powyższej ustawy osoby prowadzące działalność pozarolniczą podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone(obecnie na podstawie art. 36aa oraz przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców).

Z mocy art. 11 ust. 2 ubezpieczeniu chorobowemu osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają dobrowolnie na swój wniosek.

Na podstawie zaś art. 66 ust. 1 pkt 1c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r. (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1373 ze zm.) osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które są osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą, z wyłączeniem osób, które zawiesiły wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców lub przepisów o ubezpieczeniach społecznych.

Czasowe granice prowadzenia działalności gospodarczej oraz podlegania z tego tytułu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego wyznacza wpis do ewidencji działalności gospodarczej. Istnienie wpisu do ewidencji wprawdzie nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką działalność. W konsekwencji domniemywa się, że skoro nie nastąpiło wykreślenie działalności gospodarczej z ewidencji, to działalność ta była faktycznie prowadzona i w związku z tym istniał obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne. Domniemanie to może być obalone w drodze przeprowadzenia przeciwdowodu, który obciąża stronę twierdzącą o faktach przeciwnych twierdzeniom wynikającym z domniemania. W sprawie o podleganie obowiązkowi ubezpieczenia społecznego ciężar dowodu istnienia rzeczywistej przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej (art. 6 KC) spoczywa na ubezpieczonym / por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2007 r. sygn. III UK 133/06, opubl: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 2008, Nr 7-8, poz. 114, str. 332; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2008 r. sygn. II UK 300/07, niepubl; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2008 r. sygn. II UK 85/08, niepubl.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 29 stycznia 2013 r. sygn. III AUa 802/12, opubl. LEX nr 1271809/.

Mając na uwadze powołane wyżej przepisy, fakt pobierania przez zmarłego W. L. od 12 marca 2013 r. do chwili śmierci, tj. w spornym okresie, zasiłku chorobowego z powodu choroby (zaświadczenie o wypłaconych zasiłkach – k. 17) oraz niepoczynienie przez ZUS ustaleń w zakresie podlegania przez zmarłego w spornym okresie ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, przedwczesnym było w ocenie Sądu obciążenie wnioskodawczyni odpowiedzialnością za długi spadkowe z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne. Nadto w toku procesu wnioskodawczyni podniosła, że zmarły mąż wobec niezdolności do pracy z powodu nieuleczalnej choroby stwierdzonej zaświadczeniami lekarskimi dokonał zawieszenia działalności gospodarczej. Mając wiedzę na temat powyższych okoliczności organ rentowy winien poczynić ustalenia w zakresie faktycznego prowadzenia przez zmarłego w spornym okresie działalności gospodarczej, faktu i daty ewentualnego zawieszenia prowadzenia tej działalności. Ustalenia te warunkują podleganie zmarłego ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu w spornym okresie z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, a tym samym odpowiedzialność wnioskodawczyni za ewentualne długi spadkowe z tytułu składek. Wskazać także należy, że organ rentowy w toku procesu wskazał, że pomniejszenie podstawy w okresach pobierania zasiłków chorobowych nie dotyczy składki zdrowotnej, w konsekwencji składka zdrowotna jest należna mimo niezdolności do pracy, jednocześnie podając, że w sytuacji pobierania zasiłku chorobowego i wykazania choroby nie ma podstaw do zapłaty składki zdrowotnej (pismo – k. 16). Z analizy niejednoznacznego stanowiska organu rentowego wynika, że istotnym jest po dokonaniu przez ZUS prawidłowych ustaleń zastosowanie odpowiednich przepisów prawa powszechnie obowiązującego.

Na tle powyższego oraz w świetle realiów przedmiotowej sprawy stanowisko organu rentowego dotyczące nałożenia na wnioskodawczynię odpowiedzialności za długi z tytułu składek zmarłego płatnika, biorąc pod uwagę treść zaskarżonej decyzji określającej wysokość zadłużenia w kwocie 785,19 złotych na ubezpieczenie zdrowotne za okres od czerwca 2013 r. do sierpnia 2013 r., Sąd Okręgowy nie uznaje za zasadne. W ocenie Sądu Okręgowego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych na tym etapie prowadzonego przez siebie postępowania nie był władny do wydania zaskarżonej decyzji. Reasumując wskazać należy, że po pierwsze rozliczenie zaległych składek winno zostać poprzedzone ustaleniem czy zmarły płatnik w ogóle takie zadłużenie za sporny okres posiada w związku z podleganiem bądź nie ubezpieczeniu zdrowotnemu, a po wtóre czy wnioskodawczyni jako spadkobierczyni zmarłego jest odpowiedzialna w całości za ewentualne zadłużenia. Czyniąc właściwe ustalenia w powyższych kwestiach organ rentowy winien następnie dokonać ich prawidłowej subsumpcji pod odpowiednie normy prawne.

Powyższe świadczy o wydaniu zaskarżonej decyzji z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, w związku z czym podlegała ona uchyleniu w trybie art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c.

K.W.

ZARZĄDZENIE

odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełn. ZUS wypożyczając akta rentowe.