Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 31 października 2019 r., wydanym na skutek skargi wnioskodawców na postanowienie referendarza sądowego z dnia 25 października 2018 r. w sprawie z wniosku W. G. i B. G. o sprostowanie wpisu w dziale I księgi wieczystej Rep. hip. 816 Nr hip. (...), odłączenie części nieruchomości z tej księgi wieczystej i założenie dla odłączonej części nowej księgi wieczystej, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił wniosek.

Sąd I instancji ustalił, że W. G. i B. G. wnieśli o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości stanowiącej działki gruntu nr (...) o łącznej powierzchni 0,1400 ha, dla której jest obecnie prowadzona księga wieczysta dawna Rep. H.. 816 Nr hip. (...). Do wniosku załączono umowę sprzedaży udziałów w spadku z dnia 11 lipca 2017 r., sporządzoną w formie aktu notarialnego, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku z dnia 14 lutego 2008 r. wydane w sprawie I Ns 1375/07 Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie oraz mapę do celów prawnych nr P. (...).2018.63 z dnia 5 marca 2018 r. Sąd meriti przywołał art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., zgodnie z którym sąd, rozpoznając wniosek o wpis, bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej, jak również przytoczył art. 626 ⁸ § 1 k.p.c. stanowiący, że wpis dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach. Podniesiono, że księga wieczysta dawna Rep. H.. 816 Nr hip. (...) została założona dla nieruchomości, położonej w Ł. o powierzchni 148 prętów kwadratowych (2762 m ²), a na skutek nowego pomiaru i planu sytuacyjnego architekta B. z 1905 roku ustalono, że jej powierzchnia wynosi (...) łokcie kwadratowe (1976 m ²) lub 434 sążnie kwadratowe (1974 m ²). Z przedmiotowej księgi odłączono część nieruchomości o powierzchni 496 m ² do księgi wieczystej (...) oraz część nieruchomości o powierzchni 843 m ² do księgi wieczystej (...), zatem po tych odłączeniach w księdze Rep. H.. 816 Nr hip. (...) pozostała nieruchomość zawierająca 637 m ² lub 635 m ² – w zależności od tego, czy przeliczenia dokonywane są z łokci kwadratowych czy sążni kwadratowych. W konsekwencji tych wyliczeń Sąd stwierdził, że nie jest możliwe odłączenie z tej księgi nieruchomości stanowiącej działki gruntu nr (...), gdyż mają one łączną powierzchnię 0,1400 ha. W ocenie Sądu Rejonowego nie jest też możliwe dokonanie odrębnych ustaleń w odniesieniu do powierzchni nieruchomości objętej Rep. H.. 816 Nr hip. (...) bez dołączenia przez wnioskodawców dokumentów pozwalających na ustalenie, z czego wynikła ta różnica, gdyż wcześniejsze odłączenia zostały dokonane w oparciu o określone dokumenty geodezyjne, które stanowiły podstawy oznaczenia nowo powstałych nieruchomości i wskazywały, że odłączana nieruchomość pochodzi z księgi wieczystej dawnej Rep. H.. 816 hip. (...). Powyższa argumentacja skutkowała oddaleniem wniosku na podstawie art. 626 ⁹ k.p.c.

Apelację od tego postanowienia złożyli wnioskodawcy, zaskarżając je w całości oraz wnosząc o sprostowanie wpisu w dziale I księgi wieczystej Rep. hip. 816 Nr hip. (...) poprzez wpisanie w miejsce ujawnionej tam powierzchni nieruchomości wynoszącej 1976,3 m ² jej powierzchnię wynoszącą 2762 m ², odłączenie z tej księgi części nieruchomości w postaci działek ewidencyjnych Nr (...) i założenie dla odłączonej części nowej księgi wieczystej wraz z wpisaniem do nowo założonej księgi W. G. i B. G. na prawach małżeńskiej wspólności majątkowej jako współwłaścicieli w udziale wynoszącym 4/36 części w miejsce F. J.. W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazali, że powierzchnia nieruchomości wynosząca 148 prętów kwadratowych – a więc 2762 m ² – została prawidłowo określona i ujawniona w księdze wieczystej Rep. hip. 816 Nr hip. (...) przy jej zakładaniu, a pomiary wykonywane w 1905 r. przez architekta B. nie zostały wykonane celem jej sprostowania, zaś powierzchnia z nich wynikająca nie obejmuje powierzchni części nieruchomości, po której obecnie przebiega al. (...).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna. Sąd odwoławczy podziela w całości ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd meriti i przyjmuje je za własne.

Stwierdzić trzeba dla porządku, że księga wieczysta Rep. hip. 816 Nr hip. (...) została założona przed dniem 1 stycznia 1947 r., zatem jest księgą dawną w rozumieniu § 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r. oraz utraty mocy prawnej niektórych takich ksiąg (Dz. U. Nr 28 z 1986 r., poz. 141) i prowadzona jest według przepisów obowiązujących z modyfikacjami wynikającymi z treści powołanego rozporządzenia. Księga dotąd nie utraciła mocy prawnej i nie została zamknięta, ponieważ w okresie pomiędzy dniem 31 grudnia 1946 r. i 1 stycznia 1989 r. dokonywano w niej wpisów, które zapobiegły takiemu skutkowi (§ 5 ust. 1 rozporządzenia).

W ocenie Sądu II instancji załączone do wniosku dokumenty, w szczególności w postaci mapy dla celów prawnych, nie mogą stanowić wystarczającej podstawy do dokonania sprostowania oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej Rep. hip. 816 Nr hip. (...) poprzez ujawnienie w jej dziale I powierzchni nieruchomości, dla której prowadzona jest księga, jako 2762 m ². Z art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204) wynika, że w razie niezgodności danych ewidencji gruntów z oznaczeniem nieruchomości w księdze wieczystej sąd dokonuje – na wniosek właściciela nieruchomości lub wieczystego użytkownika – sprostowania oznaczenia nieruchomości na podstawie danych z ewidencji gruntów, zaś § 28 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102 z 2001 r., poz. 1122 ze zm.) stanowi, że dane dotyczące nieruchomości gruntowych i budynkowych wpisuje się w księdze wieczystej na podstawie wyrysu z mapy ewidencyjnej oraz wypisu z rejestru gruntów lub innego dokumentu sporządzonego na podstawie przepisów o ewidencji gruntów i budynków, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Skarżący wykazali swoje następstwo prawne po wcześniejszym współwłaścicielu nieruchomości F. J. – a tym samym legitymację do żądania sprostowania oznaczenia nieruchomości, dla której prowadzona jest księga – jednak z przedstawionej przez nich mapy do celów prawnych nie wynika, by zachodziła wskazywana przez nich niezgodność powierzchni nieruchomości, dla której prowadzona jest księga, z danymi zawartymi z ewidencji gruntów. Z treści księgi wieczystej Rep. hip. 816 Nr hip. (...) w wynika, że w chwili jej założenia prowadzona była dla nieruchomości o powierzchni 2762 m ², zaś załączona do wniosku mapa sporządzona przez uprawnionego geodetę pozwala stwierdzić, że powierzchnia ta (po dokładniejszych pomiarach wynosząca 2746 m ²) odpowiada obecnym działkom Nr (...) w obrębie S-6 jednostki ewidencyjnej Ł. miasta Ł..

Bezsprzecznie jednak przyjęciu, że taki stan rzeczy istnieje nadal i że księga wieczysta jest także w chwili obecnej prowadzona dla nieruchomości o powierzchni 2762 m ² (lub 2746 m ²) stoi na przeszkodzie zarówno treść księgi, jak i zapisy zawarte w opisie przedłożonej mapy. Po pierwsze, już z samej mapy wynika, że działki Nr (...) o łącznej powierzchni 1346 m ² zostały odłączone z tej księgi i prowadzone są dla nich inne księgi wieczyste; potwierdzają to wpisy w dziale I księgi wieczystej Rep. hip. 816 Nr hip. (...). Już z tej przyczyny nie byłoby możliwe przyjęcie, że niezgodność pomiędzy oznaczeniem nieruchomości w dziale I księgi i danymi z ewidencji gruntów polega na tym, że prawidłowa powierzchnia nieruchomości, dla której księga jest obecnie prowadzona, wynosi 2762 m ² – co wyklucza uwzględnienie żądania wnioskodawców w tym zakresie w postaci sformułowanej w skardze na czynności referendarza i apelacji. Ponadto w dziale I księdze wieczystej Rep. hip. 816 Nr hip. (...) znajduje się powoływany przez Sąd Rejonowy i pochodzący z 1905 r. zapis modyfikujący pierwotny wpis dotyczący powierzchni nieruchomości, z którego wynika, że powierzchnia nieruchomości objętej księgą wynosi (...) łokcie kwadratowe (1976 m ²) lub 434 sążnie kwadratowe (1974 m ²). Treść mapy przedłożonej przez wnioskodawców w żadnej mierze nie odnosi się do treści księgi w zakresie uwzględniającym ten zapis, a wręcz bez bliższego uzasadnienia pomija jego treść, skoro w uwagach zaznaczono, że po opisanych odłączeniach działek Nr (...) o łącznej powierzchni 1346 m ² w księdze wieczystej Rep. hip. 816 Nr hip. (...) pozostała nieruchomość o powierzchni 1400 m ² stanowiąca obecne działki Nr (...). W ocenie Sądu odwoławczego zapisy przedmiotowego dokumentu mogą posłużyć ustaleniu, że w chwili zakładania tej księgi na nieruchomość nią objętą składał się oprócz działek Nr (...) także grunt stanowiący obecnie działki ewidencyjne Nr (...), jednak nie można z ich treści – w zestawieniu z treścią księgi, w której znajduje się wpis z 1905 r. modyfikujący pierwotną powierzchnię nieruchomości – wyciągnąć wniosków co do tego, jaki teren – a więc o jakiej powierzchni i odpowiadający jakim działkom ewidencyjnym – objęta jest tą księgą w chwili obecnej. Z tych przyczyn wniosek W. G. i B. G. o sprostowanie działu I księgi Rep. hip. 816 Nr hip. (...) podlega oddaleniu na podstawie art. 626 ⁹ k.p.c.

Nie jest też możliwe uwzględnienie ich żądania dotyczącego odłączenia z przedmiotowej księgi wieczystej działek Nr (...) o łącznej powierzchni 1400 m ² i założenia dla tej nieruchomości nowej księgi wieczystej z ujawnieniem w dziale II nowej księgi W. G. i B. G. we wskazanym przez nich udziale do małżeńskiej wspólności majątkowej przy jednoczesnym przeniesieniu tam udziałów pozostałych współwłaścicieli ujawnionych w księdze wieczystej Rep. hip. 816 Nr hip. (...). Z faktem istnienia przeszkody powołanej przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia – polegającej na niemożności uwzględnienia żądania odłączenia z księgi nieruchomości o powierzchni większej niż powierzchnia nieruchomości, dla której w myśl zapisów w dziale I księga jest prowadzona – należy się zgodzić, ale nie jest ona przeszkodą jedyną. Bezsprzecznie wnioskodawcy za pomocą dołączonych do wniosku postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po F. J. i zawartej w formie aktu notarialnego umowie nabycia tego spadku do wspólności majątkowej wykazali swoje następstwo prawne po F. J. w zakresie jego prawa współwłasności nieruchomości, jednak nie może to stać się wystarczającą podstawą uwzględnienia ich wniosku. Należy bowiem zauważyć, że księdze Rep. hip. 816 Nr hip. (...) ujawnionych jest poza F. J. także wielu innych współwłaścicieli, przy czym wpisy w dziale II dotyczące ujawnienia ich praw pochodzą wyłącznie z czasów przed wybuchem II W. Światowej (ostatni z 16 marca 1938 r.) – jako okoliczność notoryjną w takiej sytuacji należy przyjąć, że zdecydowana większość uprawnionych właścicieli (o ile nie wszyscy) już nie żyje, a ich następcy prawni nie zostali dotąd w księdze ujawnieni.

Sąd odwoławczy rozpoznający niniejszą sprawę w całej rozciągłości podziela stanowisko przedstawione w postanowieniu SN z dnia 11 stycznia 2018 r., III CSK 373/16, niepubl., że niedopuszczalne jest założenie księgi wieczystej dla nieruchomości stanowiącej współwłasność bez jednoczesnego wymienienia w dziale II tej księgi wszystkich współwłaścicieli i określenia ich udziałów we współwłasności. Sąd Najwyższy słusznie odstąpił od wcześniejszego odmiennego poglądu prezentowanego w postanowieniu z dnia 15 stycznia 2014 r., I CSK 204/13, niepubl., podkreślając, że z przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102 z 2001 r., poz. 1122 ze zm.) i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie teleinformatycznym (Dz. U. z 2016 r., poz. 312 ze zm.) wynikają harmonizujące z podstawowymi założeniami ustroju ksiąg wieczystych wymagania, po pierwsze, wymienienia we wniosku o wpis inicjujący założenie księgi wieczystej wszystkich osób uprawnionych, na których rzecz własność ma być wpisana, i – po drugie – wpisania, w razie uwzględnienia tego wniosku, w założonej księdze wszystkich osób uprawnionych, tj. jeżeli nieruchomość jest przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych, wszystkich jej współwłaścicieli z oznaczeniem ich udziałów. Akceptacja sytuacji, w której treść księgi wieczystej w chwili założenia nie przedstawiałaby w sposób pełny stanu prawnego nieruchomości, sprzeciwiałaby się w sposób oczywisty zasadzie, że księgi wieczyste prowadzi się w celu ustalania stanu prawnego nieruchomości. Rozmijałoby się to z celem instytucji ksiąg wieczystych, których treść w zakresie wpisów dotyczących praw korzysta z domniemania zgodności z rzeczywistym stanem prawnym, a księga, która w chwili założenia nie spełniałaby wymagania ujawnienia pełnego stanu prawnego w zakresie własności nieruchomości, nie mogłaby służyć sprawnemu ewidencjonowaniu stanu prawnego nieruchomości i tym samym bezpieczeństwu obrotu. Sąd Najwyższy zaznaczył też, że argumentów przemawiających za dopuszczalnością przeniesienia do nowo zakładanej księgi z dawnej księgi wpisów, które już nie odpowiadają obecnemu stanowi prawa własności nieruchomości, nie dostarcza również § 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r. oraz utraty mocy prawnej niektórych takich ksiąg (Dz. U. Nr 28 z 1986 r., poz. 141), który przewiduje, że przy urządzaniu nowej księgi wieczystej w miejsce dawnej, w przypadkach w nim unormowanych, „wpisy zmienia się i zestawia w taki sposób, aby do nowej księgi przeniesiona została tylko ich aktualna treść, chyba że szczególne względy nakazują powtórzenie wpisu lub jego części w formie dotychczasowej; pomija się wpisy lub ich części, które stały się bezprzedmiotowe.”, gdyż fragment tego przepisu, w którym mowa o powtórzeniu wpisu w formie dotychczasowej, nie uprawnia do wnioskowania, że możliwość taka dotyczy przeniesienia wpisu wyrażającego nieaktualny już stan prawny, a przeciwnie – kontekst, w jakim on się znajduje, przemawia silnie przeciwko temu. Uwzględnienie żądania wnioskodawców prowadziłoby do ujawnienia w założonej księdze wieczystej tylko części następców prawnych osób ujawnionych w księdze, z której nieruchomość odłączono, a to oznaczałoby powstanie niedopuszczalnej w świetle art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 2204) sytuacji, w której Sąd wieczystoksięgowy z pełną świadomością dopuściłby do ujawnienia w księdze wieczystej już w chwili jej założenia niekompletnego i nieaktualnego stan prawnego; wniosek taki musi więc podlegać oddaleniu na podstawie art. 626 ⁹ k.p.c.

Z powyższych przyczyn apelacja skarżących podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.