Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2021 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie – I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia SO Przemysław Jagosz

po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2021 r., w O., na posiedzeniu niejawnym w trybie art. 148 ¹ k.p.c.,

sprawy z powództwa (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko Gminie Miejskiej B.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda łącznie kwotę 80 542,19 zł, w tym:

a)  kwotę 51.839,48 zł wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości 2% - z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanej do wartości nieruchomości położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta o numerze KW (...) i do wysokości hipoteki umownej zwykłej w kwocie 53 321,08 zł

b)  kwotę 29 152,71 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

- od kwoty 25 808,54 zł za okres od dnia 22.06.2020 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 3 056,17 zł za okres od dnia 12.11.2020 r. do dnia zapłaty

z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanej do wartości nieruchomości położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta o numerze KW (...) i do wysokości hipoteki umownej kaucyjnej w kwocie 37 324,76 zł,

oraz oddala powództwo w pozostałym zakresie;

II.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda zwrot kosztów procesu w kwocie 4 255,08 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

sygn. akt I C 1010/20

UZASADNIENIE

Ostatecznie powodowy Bank żądał od pozwanej Gminy:

1)  zasądzenia kwoty 80.542,19 zł wraz z odsetkami:

a)  umownymi za opóźnienie od kwoty kapitału 51.389,54 zł w wysokości podwojonego oprocentowania umownego, które wynosiło 2,0%. Oprocentowanie umowne stanowi sumę stałej marży Banku tj. 6,45% oraz indeksu (...) (0,23). Tak wskazane oprocentowanie nie może przekroczyć 4-krotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP, liczonymi od dnia 12.11.2020 r. do dnia zapłaty,

b)  ustawowymi za opóźnienie w wysokości równej sumie referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych liczonymi od kwoty odsetek umownych w wysokości 25.808,54 zł od dnia wytoczenia powództwa w Elektronicznym Postępowaniu Upominawczym do dnia zapłaty,

c)  ustawowymi za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych liczonymi od kwoty odsetek za opóźnienie w wysokości 3.056,17 zł od dnia 12.11.2020 r. do dnia zapłaty

2)  zwrotu kosztów procesu, w tym opłaty od pozwu, opłaty od pełnomocnictwa i kosztów notarialnego uwierzytelnienia dokumentów.

W uzasadnieniu wskazał, że pozwana w wyniku spadkobrania stała się stroną umowy kredytu zawartej ze zmarłym spadkodawcą, a nadto nabyła nieruchomość, na której ustanowiono hipoteki zabezpieczające spłatę należności z tytułu umowy kredytowej. Umowa została wypowiedziana, a za wynikającą z tego należność pozwana odpowiada jako dłużnik rzeczowy bez względu na przedawnienie wierzytelności i bez ograniczenia wynikającego z nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

(pozew – k. 4-9, pismo powoda – k. 140-141)

Pozwana Gmina przyznała fakt nabycia spadku po zmarłym kredytobiorcy i:

1)  uznała powództwo co do kwoty 8.097,88 zł wnosząc o ograniczenie odpowiedzialności do wysokości wartości stanu czynnego spadku nabytego po spadkodawcy,

2)  podniosła zarzut przedawnienia reszty wierzytelności i wniosła o oddalenie powództwa w tej części.

(odpowiedź na pozew k. 125-131, pismo pozwanej – k. 169-177)

Sąd ustalił, co następuje:

W świetle twierdzeń stron i dołączonych do nich, a niekwestionowanych dokumentów, za wykazane i bezsporne uznać należało, że:

1.  pozwana Gmina z racji spadkobrania jest następcą prawnym osoby, która w dniu 4.09.2009 r. zawarła z powodowym Bankiem umowę kredytu hipotecznego nr (...) (umowa kredytu k. 42-47),

2.  pozwana nabyła spadek na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza, co zostało stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego w B. w sprawie (...) (k. 49),

3.  zgodnie ze spisem inwentarza w skład spadku wchodzi prawo własności lokalu mieszkalnego wraz z pomieszczeniem przynależnym (piwnicą) oraz prawem współwłasności w wysokości (...) części wspólnych budynku i urządzeń, które nie służą do użytku wyłącznie właścicielom lokali oraz udział w wysokości (...) w prawie użytkowania wieczystego gruntu – działki o nr ewidencyjnym (...) - położone w B., o wartości 57.000 zł (uzupełnienie spisu inwentarza z dnia 18.10.2016 r. – k. 133),

4.  na powyższej nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), w dniu 1.07.2009 r. (chwila wpisu do księgi wieczystej) została ustanowiona na rzecz powoda hipoteka umowna zwykła do kwoty 53.321,08 zł na zabezpieczenie spłaty kapitału udzielonego kredytu oraz hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 37.324,76 zł na zabezpieczenie spłaty odsetek oraz innych należności wynikających z umowy kredytu (wydruk księgi wieczystej – k. 142-153),

5.  należności z tytułu kredytu były spłacane do daty śmierci kredytobiorcy, tj. do dnia 4.09.2013 r.(historia spłat – k. 57-87),

6.  zgodnie z § 14 umowy w przypadku niespłacenia przez kredytobiorcę w terminie całości lub części raty, niespłacona kwota stawała się zadłużeniem przeterminowanym. Od wymagalnego kapitału Bank był uprawniony do naliczenia odsetek karnych w wysokości podwójnego oprocentowania umownego, które zostało określone na podstawie § 1 ust. 4 i § 13 umowy, w tym uzależnione od zmiany wskaźnika (...),

7.  brak spłaty należności z tytułu umowy uprawniał Bank do wypowiedzenia umowy, co po upływie okresu wypowiedzenia - zgodnie z § 21 ust. 3 umowy – zobowiązywało kredytobiorcę do niezwłocznego zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami należnymi Bankowi za okres korzystania z kredytu (umowa k. 42-47),

8.  Bank wzywał pozwaną jako spadkobiercę kredytobiorcy do spłaty zaległości kredytowej, na co pozwana odpowiedziała wezwaniem do udostępnienia jej dokumentacji,

9.  w związku z brakiem spłaty zaległości Bank złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kredytu z zachowaniem trzydziestodniowego okresu wypowiedzenia, który – wobec doręczenia oświadczenia w dniu 17.01.2020 r. - upłynął z dniem 16.02.2020 r. (k. 50-52),

10.  zgodnie z wyciągiem z ksiąg bankowych zadłużenie z tytułu wypowiedzianej umowy kredytowej w dniu 12.11.2020 r. wyniosło łącznie 80.542,19 zł, w tym:

a)  51.389,48 zł z tytułu niespłaconego kapitału,

b)  25.808,54 zł z tytułu odsetek umownych za okres korzystania z kapitału naliczonych do dnia 16.02.2020 r.,

c)  3.056,17 zł tytułem odsetek za opóźnienie (karnych) naliczonych do dnia 11.11.2020 r.

d)  288,00 zł tytułem opłat i prowizji (wyciąg k. 41, tabela 56 i historia k. 57 i dalej).

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 148 ¹ § 1 i § 3 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) Sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty, uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, a żadna ze stron w swoich pierwszych pismach procesowych nie wnosiła o przeprowadzenie rozprawy.

Ponieważ żadna ze stron w swoich pierwszych pismach procesowych nie żądała przeprowadzenia rozprawy, a przedstawione dokumenty nie były kwestionowane co do ich prawdziwości lub pochodzenia, Sąd uznał, że sprawę można rozpoznać na posiedzeniu niejawnym we wskazanym trybie.

Ostatecznie, w świetle twierdzeń stron oraz przedstawionych przez nie dokumentów, opisany wyżej stan faktyczny należało uznać za bezsporny. Wynika z niego jednoznacznie, że powód skutecznie wypowiedział pozwanej umowę kredytu, której stroną pozwana stała się w wyniku spadkobrania po zmarłej kredytobiorczyni. Nie było sporu, że po jej śmierci raty należności kredytowych nie były spłacane, a Bank wzywał pozwaną do uiszczenia należności, informując przy tym o możliwości złożenia wniosku o restrukturyzację zadłużenia. Nie jest przy tym zasadne w tym kontekście powoływanie się przez pozwaną, że dług z tytułu umowy kredytu nie został ujęty w spisie inwentarza, zaś Bank mógł już wcześniej wzywać ją do spłaty należności. Wiedzę o długu pozwana mogła bowiem powziąć na podstawie informacji o hipotece na rzecz Banku ujawnionej w księdze wieczystej nieruchomości, którą odziedziczyła po kredytobiorczyni i mając tę wiedzę mogła również podjąć niezbędne kroki w ceku ustalenia podstaw faktycznych i prawnych zadłużenia i dokonania jego spłaty.

Strony nie pozostawały w sporze co do sposobu wyliczenia należności z tytułu wypowiedzianej umowy. Należy jednak zwrócić uwagę, że petitum pozwu powód domagał się z tytułu zaległego kapitału kwoty o 6 groszy wyższej niż wskazano w uzasadnieniu pozwu i w dołączonym wyciągu z ksiąg bankowych (51.389,54 zł i 51.389,48 zł), zatem ostatecznie za udowodnioną należało uznać wyłącznie tę niższą kwotę (51.389,48 zł).

Ponadto, powód domagał się od kwoty zaległego kapitału odsetek umownych określonych w wysokości 2%, wskazując jednocześnie, że na datę wnoszenia pozwu jest to podwojone oprocentowanie umowne, stanowiące sumę stałej marży Banku (6,45%) oraz indeksu (...) (0,23), które jednak nie może przekroczyć czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP. Po pierwsze, dostrzec należy, że suma tych składników nie wynosi 2%, niemniej, zgodnie z art. 481 § 1 i 2 k.c. powód mógłby domagać się odsetek ustawowych za opóźnienie, które są wyższe niż wskazane w pozwie w wysokości 2%. Po drugie, zgodnie z umową podwojone oprocentowanie umowne rzeczywiście zastrzeżono dla zadłużenia przeterminowanego, jednak wyłącznie od kapitału i w okresie korzystania z kredytu (kredytowania – co wynika z porównania § 1 ust. 3 i ust. 4 z § 14 umowy przy braku zapisów dotyczących okresu po zakończeniu tego okresu), który to okres skończył się z upływem daty wypowiedzenia umowy. Po tym okresie zatem powód mógł domagać się odsetek ustawowych za opóźnienie, które są wyższe niż wskazane w pozwie 2%. Ostatecznie zatem za zasadne należało uznać żądanie odsetek w wysokości 2% od kwoty kapitału, zwłaszcza, że w takiej wysokości powód naliczył je za okres do daty wystawienia wyciągu z ksiąg bankowych, o czym świadczy dołączona do pozwu tabela z k. 56 i wyciąg z k. 41.

Zasadne było również:

a)  żądanie odsetek ustawowych za opóźnienie od skapitalizowanych odsetek umownych naliczonych za okres od daty wytoczenia o nie powództwa (przy uwzględnieniu daty pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym – 22.06.2020 r. k. 111),

b)  żądanie odsetek ustawowych za opóźnienie od odsetek karnych za okres od 12.11.2020 r. (późniejszej niż data wytoczenia powództwa w (...)).

Niezależnie zatem od zakresu odpowiedzialności pozwanej, za wykazane należało uznać, że zadłużenie z tytułu umowy kredytowej wynosiło:

a)  51.389,48 zł z tytułu niespłaconego kapitału,

b)  25.808,54 zł z tytułu odsetek umownych za okres korzystania z kapitału naliczonych do dnia 16.02.2020 r. (dzień poprzedzający rozwiązanie umowy wskutek wypowiedzenia – por. pkt 9 ustaleń i k. 54v),

c)  3.056,17 zł tytułem odsetek za opóźnienie (karnych) naliczonych do dnia 11.11.2020 r.,

d)  288,00 zł tytułem opłat i prowizji (wskazanych w wyciągi z k. 41 i tabeli z k. 56).

Sporny między stronami pozostawał jednak zakres odpowiedzialności pozwanej za te należności. Pozwana powoływała się bowiem na przedawnienie części wierzytelności oraz ograniczenie odpowiedzialności do wartości stanu czynnego spadku ustalonej w spisie inwentarza, zaś powód ostatecznie powoływał się na odpowiedzialność rzeczową pozwanej, wynikającą z hipoteki ustanowionej na odziedziczonej po kredytobiorczyni nieruchomości i zabezpieczającej spłatę wierzytelności kredytowych (por. pismo powoda k. 140-141).

Nie ulega wątpliwości, że zgodnie z art. 1031 Kodeksu cywilnego (k.c.), co do zasady w przypadku spadkobrania z dobrodziejstwem inwentarza (jak to miało miejsce w przypadku pozwanej), spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Od tej zasady przewidziano jednak wyjątki określone m.in. w art. 1031 § 2 zdanie drugie k.c., ale również w art. 74 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (u.k.w.h.).

Zgodnie z art. 74 u.k.w.h. wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką, bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego. Oznacza to, że jeżeli wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką ustanowioną przez spadkodawcę na należącej do niego nieruchomości, to śmierć właściciela nieruchomości nie może wpłynąć na ograniczenie tego zabezpieczenia (por. także postanowienie SN z 21.01.2016 r., III CZP 96/15).

W tym stanie rzeczy należało uznać, że pozwana odpowiada za dług z tytułu wypowiedzianej umowy kredytowej bez ograniczenia odpowiedzialności do wartości stanu czynnego spadku ustalonego w spisie inwentarza, lecz z ograniczeniem odpowiedzialności do nieruchomości, na której ustanowiono hipoteki zabezpieczające spłatę tego długu i do wartości tych hipotek.

W związku z taką odpowiedzialnością pozwanej nie można było uwzględnić podniesionego przez nią zarzutu przedawnienia.

Jak już wspomniano, na nieruchomości nabytej przez pozwaną w drodze spadkobrania, zostały ustanowione dwie hipoteki - zwykłą i kaucyjną. Wpisu obu hipotek dokonano w dniu 1.07.2009 r. Hipoteka umowna zwykła do kwoty 53.321,08 zł zabezpiecza spłaty kapitału udzielonego kredytu, natomiast hipoteka kaucyjna do kwoty 37.324,76 zł - spłatę odsetek oraz innych należności wynikających z umowy kredytu.

Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 26.06.2009 r. nowelizującej u.k.w.h., do hipotek ustanowionych przed 20.02.2011 r. należy stosować przepisy znowelizowane, jeżeli są to hipoteki zwykłe, a przepisy dotychczasowe stosuje się m.in. do hipotek kaucyjnych zabezpieczających spłatę należności ubocznych (w tym odsetek i kosztów – por. postanowienie SN z 18.01.2019 r., III CZP 69/18, wyrok SN z 10.01.2017 r., V CSK 233/16)

Powyższe oznacza, że:

a)  w odniesieniu do hipoteki zwykłej ustanowionej do kwoty 53.321,08 zł i zabezpieczającej spłatę kapitału udzielonego kredytu stosuje się art. 77 u.k.w.h., zgodnie z którym przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej,

b)  w odniesieniu do hipoteki kaucyjnej do kwoty 37.324,76 zł zabezpieczającej spłatę odsetek i innych należności z umowy kredytu stosuje się art. 104 u.k.w.h. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 20.02.2011 r.), który stanowił wyjątek od ogólnej zasady z art. 77 u.k.w.h., że hipoteka nie zabezpiecza przedawnionych należności ubocznych.

W konsekwencji, należało uznać, że zgodnie z art. 65 uk.w.h. i przepisami powołanymi wyżej, obie hipoteki upoważniają powoda do dochodzenia wierzytelności z wypowiedzianej umowy kredytu bez względu na ich przedawnienie, lecz z ograniczeniem odpowiedzialności do nieruchomości, na której ustanowiono te hipoteki i do wysokości sumy hipotecznej.

Z tych przyczyn i na podstawie powołanych przepisów na rzecz powoda należało zasądzić żądaną pozwem kwotę, przy czym:

a)  kwotę 51.839,48 zł wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości 2% - z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanej do wartości nieruchomości położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta o numerze KW (...) i do wysokości hipoteki umownej zwykłej w kwocie 53.321,08 zł

b)  kwotę 29.152,71 zł (sumę odsetek umownych i karnych) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

- od kwoty 25.808,54 zł za okres od dnia 22.06.2020 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 3.056,17 zł za okres od dnia 12.11.2020 r. do dnia zapłaty

z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanej do wartości nieruchomości położonej w B., dla której prowadzona jest księga wieczysta o numerze KW (...) i do wysokości hipoteki umownej kaucyjnej w kwocie 37.24,76 zł,

oraz oddalić powództwo w pozostałym zakresie (6 groszy w zakresie zaległego kapitału kredytu i odsetki umowne ponad 2 %) - o czym orzeczono w pkt. I sentencji wyroku.

Ponieważ powództwo uwzględniono niemal w całości, zgodnie z art. 98 k.p.c., na rzecz powoda jako strony wygrywającej należało nadto zasądzić od pozwanej zwrot kosztów procesu w łącznej kwocie 4.255,08 zł (obejmującej opłatę od pozwu 4.028 zł, koszty notarialnego uwierzytelnienia dokumentów - 210,08 zł oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa - 17 zł) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.