Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód (...) S.A. z siedzibą w B. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego M. S. kwoty 4.495,56 zł wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości równej dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi od 20 lipca 2018 r. do dnia zapłaty. Powód wniósł również o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Uzasadniając roszczenie, powód wskazał, że pozwany poprzez podpisanie weksla zobowiązał się do zapłaty kwoty wskazanej na tym wekslu, jednak mimo wezwania pozwanego do wykupu weksla, powód nie odnotował zapłaty spornej kwoty.

(pozew – k. 6-7v.)

Nakazem zapłaty wydanym w dniu 18 września 2018 r. w postępowaniu upominawczym w sprawie o sygn. akt II Nc 15740/18 tut. Sąd w całości uwzględnił wywiedzione powództwo.

(nakaz zapłaty – k. 22)

Pozwany zaskarżył sprzeciw w całości i wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W ocenie pozwanego postanowienia umowne, na mocy których powód wywodzi dochodzone roszczenie, stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. oraz że postanowienia umowne są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

(sprzeciw od nakazu zapłaty – k. 24-36)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 8 czerwca 2016 r. M. S. (jako pożyczkobiorca) zawarła z (...) S.A. z siedzibą w B. (jako pożyczkodawcą) umowę pożyczki gotówkowej nr (...). Całkowita kwota pożyczki wyniosła 5.000,00 zł, natomiast całkowita kwota do zapłaty wynosiła 10.764,00 zł. Pozwana zobowiązała się do spłaty pożyczki w 36 miesięcznych ratach, płatnych po 299,00 zł w terminach określonych w harmonogramie spłat. Oprocentowanie pożyczki wynosiło 9,8% w skali roku. W związku z udzieleniem pożyczki, powód pobierał również inne opłaty, takie jak: opłatę przygotowawczą w kwocie 129,00 zł, wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 3.939,00 zł (które było rozkładane na raty i spłacane przez pożyczkobiorcę wraz z pożyczką), czy wynagrodzenie z tytułu przyznania na wniosek pożyczkobiorcy „Twojego pakietu” w wysokości 900,00 zł.

Pozwana własnoręcznym podpisem potwierdziła odbiór przekazanych załączników oraz fakt zapoznania się z umową i załącznikami do umowy.

Pożyczkodawca zastrzegł sobie możliwość naliczania odsetek za opóźnienie od każdego zadłużenia przeterminowanego za każdy dzień opóźnienia w wysokości rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego równej stopie odsetek maksymalnych za opóźnienie, przy czym na dzień zawarcia umowy odsetki ustawowe za opóźnienie wynosiły 14% w skali roku.

Zabezpieczenie spłaty pożyczki stanowił weksel własny in blanco nie na zlecenie wraz z deklaracją wekslową, do wypełnienia którego powód zastrzegł sobie prawo w przypadku, gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania, a także w terminie 14 dni od wypowiedzenia umowy w trybie określonym w pkt 8.1 umowy.

(wniosek o udzielenie pożyczki – k. 97-102; umowa pożyczki gotówkowej – k. 87-91, harmonogram spłat – k. 92, deklaracja wekslowa – k. 93)

Według postanowień deklaracji wekslowej umowy pożyczki, (...) S.A. została upoważniona do wypełnienia weksla. W szczególności M. S. upoważniła powoda do wpisania domicyliatu i wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą jej zadłużeniu łącznie z kosztami sądowymi, przy czym pożyczkodawca miał prawo uzupełnić weksel oraz dochodzić na tej podstawie zobowiązania przed sądem:

a)  gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pozwanej do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania;

b)  po upływie 14 dni od wypowiedzenia umowy pożyczki w razie złożenia przez pozwaną nieprawdziwych oświadczeń lub podania nieprawdziwych danych we wniosku o udzielenie pożyczki lub w dokumentacji pożyczkowej lub w razie posłużenia się przez nią fałszywymi lub przerobionymi dokumentami w celu uzyskania pożyczki, pożyczkodawca mógł wypowiedzieć umowę pożyczki ze skutkiem natychmiastowym;

c)  w razie złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy pożyczki i w przypadku braku zaksięgowania zwrotu środków z tytułu pożyczki w terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy lub odsetek dziennych od tej kwoty, oraz upływu 7 dni od wezwania pozwanej przez powoda do zapłaty należnych mu środków;

d)  w razie jeśli doszłoby po stronie pozwanej do zaległości z zapłatą jakiegokolwiek zobowiązania pieniężnego wynikającego z umowy pożyczki innego niż określone w pkt a-c oraz do zaległości z zapłatą zobowiązania pieniężnego wynikającego z podjęcia przez pożyczkodawcę czynności na wniosek pozwanej, które nie były konieczne do realizacji umowy pożyczki zgodnie z treścią tej umowy oraz upływu 7 dni od wezwania pozwanej przez powoda do zapłaty należnych kwot.

M. S. potwierdziła własnoręcznym podpisem odbiór deklaracji wekslowej.

(deklaracja wekslowa wystawcy weksla – k. 93)

Pozwany wystawił i wręczył powodowi weksel własny w celu zabezpieczenia wierzytelności wynikających z przedmiotowej umowy pożyczki. Weksel ten w chwili wystawienia i wręczenia obejmował zobowiązanie do zapłaty bliżej nieokreślonej sumy wekslowej na rzecz (...) S.A. z siedzibą w B..

Następnie weksel ten został uzupełniony o sumę wekslową w kwocie 4.495,56 zł, miejsce wystawienia w B., datę wystawienia 9 czerwca 2016 r., miejsce płatności w B. oraz termin płatności w dniu 19 lipca 2018 r.

Na kwotę 4.495,56 zł składały się: kwota niespłaconej pożyczki w wysokości 4.485,00 zł oraz umowne odsetki z tytułu braku spłaty rat w terminie za każdy dzień zwłoki w wysokości 10,56 zł.

(weksel – k. 12; wypowiedzenie umowy pożyczki – k. 8)

Pozwana dokonała spłaty pierwszych siedemnastu rat w związku z udzieloną jej pożyczką. Łącznie M. S. zwróciła powodowi kwotę 5.083,00 zł.

(potwierdzenia przelewów – k. 48-56)

Podstawę poczynionych w sprawie ustaleń – niespornych pomiędzy stronami, przyznanych według art. 229 k.p.c., jeśli chodzi o treść stosunku prawnego wynikającego z zawartej umowy pożyczki oraz z wystawienia i wręczenia weksla własnego niezupełnego zabezpieczającego spłatę pożyczki – stanowiły przedstawione przez strony dokumenty prywatne, które nie były kwestionowane i co do których nie ujawniły się jakiekolwiek okoliczności, dla których należałoby odmówić im wiarygodności. Poza sporem była okoliczność, że pozwany w całości spłacił pierwotną pożyczkę.

Jednocześnie Sąd oddalił wniosek o przesłuchanie pozwanej w charakterze strony jako niemający znaczenia dla rozstrzygnięcia oraz wniosek o połączenie spraw do wspólnego rozpoznania.

Sporna w niniejszej sprawie okazała się okoliczność skutecznego wypowiedzenia pozwanemu umowy pożyczki z uwagi na zaległości pozwanego ze spłatą rat przedmiotowej pożyczki, albowiem pozwany nie otrzymał pisma wypowiadającego mu umowę, a z wydruków dostarczonych przez powoda pozwalających na śledzenie przesyłki nie wynika, aby pozwanemu doręczono właśnie pismo dot. wypowiedzenia umowy oraz wezwania go do zapłaty. Sąd nie jest w stanie stwierdzić z całą pewnością, że wydruki te dotyczą właśnie tych spornych pism.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż załączony do pozwu weksel został wystawiony in blanco w celu zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z określonego stosunku i w związku z tym remitent był upoważniony do jego uzupełnienia jedynie zgodnie z porozumieniem zawartym z pozwanym. Powiązanie przez strony upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco z istnieniem i treścią zobowiązania podlegającego zabezpieczeniu (stosunku podstawowego względem roszczenia wekslowego) powoduje, że remitent w zasadzie nie może na podstawie prawa wekslowego uzyskać wobec wystawcy weksla własnego więcej praw niż mu przysługuje w ramach stosunku, z którego wynika podlegająca zabezpieczeniu wierzytelność, czyli w ramach tzw. stosunku podstawowego względem roszczenia wekslowego (por. uchwała połączonych Izb Sądu Najwyższego: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r., III PZP 17/70, Lex nr 1494 oraz uzasadnienie ww. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., I CSK 641/09).

Zgodnie z zasadami prawa wekslowego przyjmuje się, że zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny, czyli oderwany od causa, która była podstawą powstania zobowiązania wyrażonego w wekslu; a więc w przypadku „oderwania się" weksla od postawy zobowiązania nie można powoływać się na zarzuty dotyczące tego podstawowego stosunku zobowiązaniowego. Jednakże, według treści art. 10 ustawy Prawo wekslowe jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. W takiej sytuacji, pomimo oderwania się weksla od causa, możliwe jest przez dłużnika wekslowego podnoszenie zarzutów z tzw. stosunku podstawowego.

Kwestia skuteczności zobowiązania wekslowego pozwanego nie budziła wątpliwości, skoro powołany przez powoda weksel stanowiący podstawę powództwa zawierał każdy z elementów przewidzianych w art. 101 Prawa wekslowego. Według tego przepisu weksel własny powinien zawierać:

1) nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;

2) przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;

3) oznaczenie terminu płatności;

4) oznaczenie miejsca płatności;

5) nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;

6) oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu;

7) podpis wystawcy wekslu.

Należy podkreślić, iż sytuacja prawna dłużnika wekslowego zależy od tego, czy odpowiada on wobec pierwszego wierzyciela (remitenta), czy też wobec kolejnego wierzyciela wekslowego (kolejnego nabywcy weksla). W odniesieniu do remitenta dłużnik może powoływać się na tzw. zarzuty subiektywne, związane ze stosunkiem podstawowym. Przy wekslu niezupełnym w chwili wystawienia ( in blanco) istotne znaczenie ma zarzut wypełnienia niezgodnie z treścią łączącego strony porozumienia wekslowego (por. uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 07 stycznia 1967 r., III CZP 19/66, OSNC 1968, nr 5, poz. 79; wyrok SN z dnia 31 maja 2001 r., V CKN 264/00, LexPolonica). Zamieszczony w przepisach działu I prawa wekslowego art. 10 dopuszcza – co zostało już wspomniane – wobec posiadacza podniesienie zarzutu uzupełnienia sprzecznego z porozumieniem tylko w wypadku nabycia weksla w złej wierze albo z rażącym niedbalstwem. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 listopada 1999 r., I CKN 215/98 (OSNC 2000, nr 7-8, poz. 128) wyjaśnił, że z powołanego przepisu wynika ( a contrario), iż wobec osoby, która otrzymała weksel in blanco, ten, kto go jej wręczył, może powoływać się na niezgodne z udzielonym upoważnieniem uzupełnienie weksla in blanco bez żadnych ograniczeń (zob. wyrok SN z dnia 17 czerwca 1999 r., I CKN 51/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 27, a także wyrok SN z dnia 05 lutego 1998 r., III CKN 342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141).

Zgodnie zatem z deklaracją wekslową wystawcy weksla, pozwany upoważnił (...) S.A. do wypełnienia i uzupełnienia weksla w następujących przypadkach:

a)  gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pozwanej do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania;

b)  po upływie 14 dni od wypowiedzenia umowy pożyczki w razie złożenia przez pozwaną nieprawdziwych oświadczeń lub podania nieprawdziwych danych we wniosku o udzielenie pożyczki lub w dokumentacji pożyczkowej lub w razie posłużenia się przez nią fałszywymi lub przerobionymi dokumentami w celu uzyskania pożyczki, pożyczkodawca mógł wypowiedzieć umowę pożyczki ze skutkiem natychmiastowym;

c)  w razie złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy pożyczki i w przypadku braku zaksięgowania zwrotu środków z tytułu pożyczki w terminie 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy lub odsetek dziennych od tej kwoty, oraz upływu 7 dni od wezwania pozwanej przez powoda do zapłaty należnych mu środków;

d)  w razie jeśli doszłoby po stronie pozwanej do zaległości z zapłatą jakiegokolwiek zobowiązania pieniężnego wynikającego z umowy pożyczki innego niż określone w pkt a-c oraz do zaległości z zapłatą zobowiązania pieniężnego wynikającego z podjęcia przez pożyczkodawcę czynności na wniosek pozwanej, które nie były konieczne do realizacji umowy pożyczki zgodnie z treścią tej umowy oraz upływu 7 dni od wezwania pozwanej przez powoda do zapłaty należnych kwot.

Przedstawienie pozwanemu weksla do zapłaty budziło wątpliwości Sądu. Sąd ma na uwadze, że strona powodowa dołączyła do akt przedmiotowej sprawy wydruk ze strony operatora pocztowego dotyczący śledzenia przesyłek, jednakże ani z wydruków tych, ani z pisma wypowiadającego umowę i wzywającego do zapłaty nie wynika, aby właśnie dokładnie te pisma kierowano do M. S.. Brak przede wszystkim jakiegokolwiek dowodu potwierdzającego numery przesyłek ww. pism, a to na stronie powodowej ciążył obowiązek wynikający z treści art. 6 k.c.

Z tego względu Sąd stanął na stanowisku, że pozwany nie udowodnił, że przysługuje mu względem powoda wymagalna wierzytelność.

W tym miejscu wskazać należy, że pozwana otrzymała pożyczkę w kwocie 5.000,00 zł, a spłaciła powodowi kwotę wyższą, bo 5.083,00 zł. Powód natomiast domagał się od pozwanej spłaty kwoty dwukrotnie przewyższającej wartość udzielonej pozwanej pożyczki, bo ponad 10.000,00 zł.

Takie skonstruowanie postanowień umowy pożyczki gotówkowej jest niezwykle lakoniczne i trudno wymagać, aby każdy pożyczkobiorca – nawet mimo zachowania rozważnego i rozsądnego – z łatwością zrozumiał opisany w stanie faktycznym zapis umowy, odsyłający do różnych innych punktów z umowy. Cała umowa została skonstruowana w taki sposób, by utrudnić, a wręcz uniemożliwić konsumentowi obliczenie kwoty odpowiedniej do spłaty.

Nie sposób jest nie zgodzić się z tym, że pozwana wypełniła swoje zobowiązania względem powoda i to w sposób wyczerpujący. Co prawda oczywistym pozostaje, że pożyczki takie udzielane są na określony procent i to pożyczkodawca ponosi koszty z tytułu udzielania takich pożyczek, jednak zdaniem Sądu całkowicie nieracjonalne i niewspółmierne do kwoty udzielonej pożyczki wydaje się ustalenie faktycznej kwoty do zapłaty na poziomie ponad 10.000,00 zł.

W orzecznictwie dominuje pogląd i założenie obrony pożyczkobiorcy przed nieuczciwymi praktykami profesjonalisty – pożyczkodawcy. Idea zakłada przy tym konsumenta rozważnego, rozsądnego, a więc takiego, który postępuje racjonalnie, stosuje rozsądne reguły poznawcze, ma świadomość przysługujących mu uprawnień i otaczającą go rzeczywistość ocenia w świetle zasad doświadczenia życiowego. Sąd nie ma żadnych wątpliwości, że takie zachowanie przejawiała M. S..

Nadto takie zachowanie pożyczkodawcy godzi w dobre obyczaje, pod którymi rozumieć należy lojalność kontraktową, szacunek dla konsumenta, ale również dbałość o równomierne rozłożenie ryzyka zawieranej transakcji, rzetelność i uczciwość wobec słabszej strony zawieranej umowy, jaką niewątpliwie był pozwany.

Strona powodowa pobiera – co trafnie podkreślił pozwany – od kredytobiorców niczym tak naprawdę nieudokumentowane opłaty, które ponad wszystko są zawyżone. Ustalenie tak wysokich opłat prowadzi w istocie do naruszenia art. 359 § 2[1] k.c., pozwalającego na uzyskanie przez pożyczkodawcę korzyści z tytułu udzielenia takiej pożyczki.

A zatem zastrzeżenie kosztu ubezpieczenia, opłaty przygotowawczej, wynagrodzenia umownego w zestawieniu z udzieloną pozwanemu kwotą 5.000,00 zł ocenić należy jako naruszające zasadę ekwiwalentności świadczeń stron, rzetelności kupieckiej, czerpania rażąco wygórowanych zysków, ponad zyski przyjęte w normalnie prowadzonej działalności gospodarczej – sprzeczne jest z zasadami współżycia społecznego, jak również próbą obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych. Tym samym na mocy art. 58 § 1 i 2 k.c. jako nieważne nie obowiązuje strony.

Wprowadzony do umowy pożyczki obowiązek ponoszenia kosztów zabezpieczenia jest w ocenie sądu niedopuszczalną praktyką, wykraczająca poza zasadę swobody zawierania umów i zmierzająca do narzucenia ukrytego, lichwiarskiego oprocentowania pożyczki sprzecznie z postanowieniami art. 359 § 2 ¹ i § 2 ³ k.c.

Powołać również należy, iż art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). W myśl art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c. nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Według art. 385 ¹ § 2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. W myśl art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Według art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Na podstawie art. 385[2] k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Skoro zatem umowa w świetle art. 58 § 1 i 2 k.c. jest nieważna w całości, pozwany otrzymał od powoda kwotę 5.000,00 zł, a zwrócił mu kwotę wyższą, to stwierdzić należy, że powodowi nie przysługuje skuteczne roszczenie względem pozwanego, skoro otrzymał więcej niż powinien.

W świetle powyższej zaprezentowanych szczegółowo rozważań prawnych powództwo należało oddalić, o czym Sąd orzekł w punkcie I wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie II wyroku, zgodnie z przepisem art. 98 § 1 i 3 k.p.c., mając na względzie, że to pozwana wygrała proces w całości. Na koszty procesu poniesione przez pozwaną złożyły się: 900 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika pozwanej ustalone zgodnie z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w brzmieniu obowiązującym na dzień wytoczenia powództwa oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od dokumentu pełnomocnictwa.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

Zarządzenie: odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikowi powoda (bez pouczenia).