Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2017 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko M. M. (1)

o ochronę dóbr osobistych i zobowiązanie

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego we W.

z dnia 22 grudnia 2015 r. sygn. akt (...)

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 810 (osiemset dziesięć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpis.

Sygn. akt V ACa 376/16

UZASADNIENIE

Powódka M. K. wniosła pozew przeciwko pozwanej M. M. (1), w którym zażądała zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia w przedmiocie zgody na przeprowadzenie ekshumacji szczątków zwłok L. M. syna M. i P. zmarłego (...)w L..

W kolejnym zaś pozwie M. K. wniosła o zobowiązanie M. M. (1) do złożenia oświadczenia w przedmiocie zgody na ekshumację zwłok P. M. (...). Obie sprawy postanowieniem Sądu Okręgowego we W. z dnia 9 lipca 2015 roku zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia. Powódka po ostatecznym sprecyzowaniu żądania przez jej pełnomocnika pismem z dnia 23 lipca 2015 roku wniosła o nakazanie pozwanym M. M. (1), M. B. i P. J., aby złożyli oświadczenie o następującej treści: (...)Powódka także wniosła o nakazanie pozwanym, aby złożyli oświadczenie o wyrażeniu zgody na ekshumację szczątków zwłok (...) z grobu rodzinnego rodziny M. na (...) i pochowania ich na tym cmentarzu na miejscu ich pierwotnego pochówku obok grobu J. K. (1)oraz orzeczenie o kosztach procesu.

Pozwana M. M. (1) wniosła o oddalenie powództwa i zasadzenie od powódki na jej rzecz kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 22 grudnia 2015 roku Sąd Okręgowy we W. oddalił powództwa, z tym, że wyrok przeciwko pozwanym M. B. i

P. J. jest wyrokiem zaocznym oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 737 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Rozpoznając powyższą sprawę Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

P. M. zawarł związek małżeński z M. M. (4) (...). Ze związku małżeńskiego urodził się (...) L. J. M. M. (5). Dziecko to zmarło

16  (...)w Szpitalu (...) w L. o zostało pochowane(...)w L. w pojedynczym dziecięcym grobie. W dniu (...) M. M. (4) w B. urodziła córkę M. M. (6). Sąd Wojewódzki w K. wyrokiem z dnia 25 stycznia 1962 roku (...)ustalił, że P. M. nie jest ojcem M. M. (6). Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 1 lutego 1963 roku oddalił rewizję M. M. (4) od opisanego wyroku.

M. M. (6) w dniu (...) roku urodziła dziecko J. I.. Sąd Wojewódzki w K. (...)wyrokiem z dnia 19 czerwca 1958 roku ustalił, że P. M. nie jest ojcem (...) J. M. (3). J. P. (...) zmarł (...). Małżeństwo M. zostało rozwiązane przez rozwód wyrokiem Sądu Powiatowego w T. (...)z winy pozwanej M. M. (4). P. M. zmarł (...)w L.. W chwili śmieci był w związku małżeńskim z M. M. (1). M. M. (1) zorganizowała pogrzeb męża. Pochowała go w grobie rodzinnym M., w którym spoczywają zwłoki jego siostry i matki. M. M. (1) realizując życzenie męża, kiedy decydowała o zmianie płyty nagrobnej zdecydowała również o przeniesieniu szczątków zwłok syna męża do grobu rodzinnego M.. Po zasięgnięciu informacji w Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej wykonanie tej czynności zleciła grabarzowi. Osoba, która dokonała tej czynności powiedziała jej, że w grobie tego dziecka znajdowała się tylko jedna kość i para bucików i wszystko to zostało przeniesione do grobu rodzinnego M. Przez jakiś czas w miejscu grobu dziecka pozostawała rama. M. M. (1) nie znała dokładnych danych syna swojego męża tj. jego imion oraz daty urodzenia i śmierci, więc na tablicy nagrobnej umieściła imię (...) w ten bowiem sposób jej mąż wspominał syna. W tamtym czasie pozwana nie miała kontaktu z powódką. Wiedziała jedynie od męża, że jego była żona miała córkę, w

stosunku do której jego ojcostwo zostało zaprzeczone. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w (...) w posiadanych aktach nie ma wniosku o wydanie zgody na ekshumację i przeniesienie szczątkówL. M.. M. M. (1) mieszkała z P. M. przez 14 lat. Opiekowała się nim w chorobie. Aktualnie regularnie odwiedza jego grób, czci jego pamięć.

M. M. (4) po wyjeździe z L. w połowie lat 50 nigdy już do niego nie wróciła, nie przyjeżdżała też na grób swojego syna L.. M. M. (4) zmarła (...)w D., gdzie została pochowana. Grób dziecka był zaniedbany, brak było tabliczki. Grób ten pokazał pozwanej P. M.. Obecnie miejsce tego grobu jest zajęte. Grób, który znajdował się obok po zmianie płyty nagrobnej został przesunięty i częściowo zajmuje miejsce po grobie (...) L.. M. K. pierwszy raz przyjechała do L. w 1994 roku. Odwiedziła wówczas wdowę po P. M., od której otrzymała zdjęcie byłego męża swojej matki. Odwiedziła również groby na (...) w L..

Powódka wystąpiła z wnioskiem z dnia 10 listopada 2014 roku do Powiatowego Inspektora Sanitarnego w L. o wydanie zezwolenia na ekshumację zwłok P. M. wskazując w uzasadnieniu, że zamierza przeprowadzić badania DNA. M. K. wnioskiem z dnia 25 listopada 2014 roku wystąpiła do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w L. o wyrażenie zgody na ekshumację zwłok (...) w celu przeprowadzenia badań DNA. We wniosku wskazała miejsce aktualnego pochówku - grób zbiorowy rodziny M. oraz miejsce przyszłego pochówku - ten sam grób. Wnioskami z dnia 25 listopada 2014 roku M. K. wystąpiła do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w L. o wydanie zezwolenia na ekshumację zwłok A. M. zmarłej (...)oraz J. M. (1) w celu przeprowadzenia badań DNA. Wobec braku zgody wdowy po P. M. na dokonanie otwarcia grobu zbiorowego Państwowy Inspektor Sanitarny w L. postanowił zawiesić postępowanie w sprawie wydania zezwolenia na przeprowadzenie ekshumacji i przewiezienie szczątków zwłok w celu pobrania materiału genetycznego do badania DNA J. M. (2) pochowanego wraz z J. M. (1), A. M., P. M. w grobie zbiorowym na (...)w

L.. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w L. postanowieniem dnia 17 listopada 2014 roku odmówił wszczęcia postępowania w przedmiocie ekshumacji zwłok P. M. zmarłego (...). Postanowieniami z dnia 3 grudnia 2014 roku zaś odmówił wszczęcia postępowania w przedmiocie ekshumacji zwłok A. M. i D. M..

Stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy ustalił na podstawie przedstawionych przez strony dokumentów, przesłuchania pozwanej i powódki w części w jakiej zeznania te były zbieżne z zeznaniami M. M. (1) oraz w tym samym zakresie świadka J. K. (2). Powódka w toku procesu podniosła, iż wnosząc niniejsze sprawy zamierza dowieść swojego pochodzenia w świetle prawa. Ekshumacja zwłok osób wskazywanych przez powódkę konieczna jest do dokonania badań DNA. Powódka wskazywała nadto, że pozwana naruszyła jej dobra osobiste poprzez samowolne przeniesienie szczątków zwłok jej przyrodniego brata L. M. do grobu rodzinnego M.. Pozwana przyznała, że przeniosła szczątki L. M. do grobu zbiorowego rodziny M.. Zrobiła to na życzenie męża, grób był stary, opuszczony bez tabliczki. Sąd I instancji nie znalazł podstaw w materiale dowodowym sprawy, aby nie dać wiary twierdzeniom pozwanej. Gdyby bowiem istotnie grób (...) L. oznaczony był tabliczką zawierającą jego dane to niewątpliwie znalazłoby to wyraz na aktualnej tablicy nagrobnej, tym bardziej, że pozwana nie sprzeciwia się jej zmianie.

Sąd Okręgowy wskazał, że możliwość domagania się ekshumacji szczątków daje art. 15 ust. 1 pkt. 1 ust. 2 w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Ekshumacja może być dokonana na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok i szczątków za zezwoleniem właściwego inspektora sanitarnego. Krąg osób uprawnionych do pochowania zwłok i szczątków wynika z art. 10 ust. 1 tej ustawy. Sąd podkreślił, że jak wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego P. M. nie był ojcem M. K.. Wskazuje na to wyrok Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 25 stycznia 1962 roku (...) Sąd ten ustalił, że P. M. nie jest ojcem M. M. (6) - obecnie K.. Z tego powodu brak było podstaw do przeprowadzania dowodu z dokumentów (...)tj. protokołu z dnia 27 kwietnia 1961 roku obejmującego zeznania matki powódki i jej rewizji od wyroku

Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 25 stycznia 1962 roku na okoliczność, że w okresie koncepcyjnym utrzymywała kontakty ze swoim byłym mężem. Sąd Okręgowy uznał, że opisane wyroki stanowią dowód tego, że P. M. nie był wstępnym powódki. Zatem powódka nie jest krewną matki i siostry P. M.. Powódka nigdy nie spotkała męża swojej matki, nie łączyły ją z nim żadne relacje. W grobie rodziny M. złożone zostały także szczątki przyrodniego brata powódki L. M., który zmarł(...). Jego szczątki do grobu M. zostały przeniesione po śmierci jego ojca - męża pozwanej. Powódka, która urodziła się kilka lat po śmierci L. M. jest jego krewną. Powódka ani jej matka nie przyjeżdżały do L. i nie odwiedzały grobu tego dziecka. Nie kultywowały jego pamięci. Powódka po raz pierwszy przyjechała do L. w 1994 roku, w dwa lata po śmierci swojej matki. W tym stanie rzeczy zdaniem Sądu I instancji trudno jest uznać za wiarygodne twierdzenie powódki, ze życzeniem jej matki było, aby została pochowana wL.w jednym grobie ze swym synem i że aktualnie ma zamiar zrealizować wolę swojej matki. Powołane twierdzenie powódki nie jest spójne ze sporządzonym przez nią uzasadnieniem wniosku o wyrażenie zgody na ekshumację szczątków L. M. do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w L.. We wniosku tym bowiem powódka wskazała, że zamierza przeprowadzić badania DNA i podała, że po wykonaniu badań szczątki mają zostać złożone ponownie w grobie rodzinnym M.. Powyższe wskazuję, że w dacie sporządzania tego wniosku wiedziała o złożeniu szczątków brata w grobie zbiorowym i wyrażała zgodę, aby tam spoczywały skoro po ekshumacji chciała, aby szczątki te wróciły do zbiorowej mogiły. Powódce zależało na uzyskaniu zgody na otwarcie grobu rodziny M. w celu pobrania materiału do badań. W ocenie Sądu Okręgowego aktualne uzasadnienie żądania ma na celu jedynie uzyskanie pozytywnego rozstrzygnięcia sprawy. Od śmierci matki powódki upłynęły 23 lata. Szczególne zainteresowanie grobem zmarłego(...)brata przyrodniego powódki w ocenie Sądu zbiegło się z dążeniem powódki do wykazania swojego pochodzenia od P. M.. Niewątpliwie powódce przysługuje prawo ekshumacji szczątków jej przyrodniego brata L. M.. Ponieważ jego szczątki zostały złożone w grobie rodzinnym, w którym pochowany jest mąż pozwanej, jego matka i siostra konieczna była zgoda w tym przedmiocie pozwanej M. M. (1) oraz dalszych krewnych rodziny M.. Pozwana sprzeciwiła się otwarciu grobu.

W wypadku sporu między osobami, którym przysługuje prawo ekshumacji, osoba uprawniona do niej może skutecznie domagać się zobowiązania innej uprawnionej osoby do złożenia stosownego oświadczenia woli dopiero wtedy, gdy dobro osobiste osoby domagającej się ekshumacji zostaje zagrożone cudzym działaniem bezprawnym w takim stopniu, że samo zaniechanie tego działania przedstawia się jako niewystarczające (wyrok SN z dnia 7 czerwca 1966 r. I CR 346/65, Lex nr 5998).

W ocenie Sądu Okręgowego w przedmiotowym przypadku nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powódki odnoszących się do sfery kultu osoby zmarłej. Pochowanie szczątków przyrodniego brata powódki w grobie rodzinnym M. nie stanowiło naruszenia dóbr osobistych M. K., która jak wskazano wcześniej do roku 1994 nie interesowała się grobem brata. Grobu tego nie odwiedzała, nie kultywowała jego pamięci. Po raz kolejny powódka przyjechała do L.15 lat później tj. w 2009 roku. Małoletni L. M. był jedynym dzieckiem P. M.. Z przesłuchania pozwanej wynika, ze jej mąż odwiedzał grób dziecka, mówił o nim (...) i powiedział, że chciałby, aby jego szczątki zostały przeniesione do grobu rodzinnego. Nieuprawnione jest twierdzenie powódki, że jedynym powodem przeniesienia szczątków zwłok (...) było uniemożliwienie jej wykonania ekshumacji. Znikąd nie wynika że działanie pozwanej było celowe. Forma upamiętnienia (...) w żaden sposób nie uwłacza jego pamięci i tym samym nie mogła prowadzić do naruszenia dóbr osobistych powódki odnoszących się do kultu pamięci jej przyrodniego brata. Skoro powódka pomimo orzeczenia zaprzeczającego ojcostwo P. M. twierdzi, że jest jego córką i zmierza do wykazania tego poprzez badania DNA, to złożenie szczątków jej brata przyrodniego do grobu rodziny M., o który pozwana dba i kultywuje pamięć zmarłych nie świadczy o naruszeniu jej dóbr osobistych. Pozwana jednocześnie zadeklarowała, iż nie sprzeciwia się zmianie tablicy upamiętniającej(...) L. M.. Pozwana nie ma nic przeciwko temu, aby powódka czciła pamięć przyrodniego brata. Powódka może swobodnie przyjeżdżać na cmentarz, składać kwiaty i palić znicze. Pozwana nie zgłaszała do tego żadnych zastrzeżeń. Usuwanie natomiast zwiędłych kwiatów czy wypalonych zniczy jest rzeczą normalną. Wszyscy zainteresowani pragnący czcić zmarłych spoczywających w grobie winni wykazać się życzliwością, wzajemnym zrozumieniem i ugodowością w stosunku do działań innych. W tym stanie rzeczy

zbędne dla rozstrzygnięcia sprawy były dowody z zeznań świadka J. K. (3) i A. S., którzy jak wskazał pełnomocnik powódki wiedzę o dacie przeniesienia szczątków (...) do grobu zbiorowego mają od powódki.

Sąd I instancji stanął na stanowisku, że powódka w przedmiotowej sprawie dążyła w istocie do uzyskania pozytywnego dla siebie rozstrzygnięcia nie z powodu naruszenia jej dobra osobistego przez pozwaną, lecz dążenia do wykazania swojego pochodzenia przy pomocy badań DNA. Żądanie takie nie znajduje uzasadnienia w przepisach prawa materialnego. Powstanie dzięki ciągłemu rozwojowi technicznemu nowych środków dowodowych nie uzasadnia w żadnym przypadku prowadzenia nowych postępowań w sprawach zakończonych prawomocnym orzeczeniami zapadłymi w przeszłości, gdy tego środka dowodowego nie można było zastosować.

W ocenie Sądu Okręgowego działanie M. K., która twierdzi, że wynik grupowego badania krwi przeprowadzonego w toku postępowania o zaprzeczenie ojcostwa (...), zakończonego prawomocnym wyrokiem zaprzeczającym ojcostwo został sfałszowany i która zmierza do uzyskania zgody na otwarcie grobu rodziny M., aby przeprowadzić badania DNA staje w kolizji do dóbr osobistych pozwanej, wdowy po P. M., która mieszkała z nim przez 14 lat, opiekowała się nim w chorobie, poniosła koszty pogrzebu, urządziła zgodnie z miejscowym zwyczajem grób, o który dba i kultywuje pamięć zmarłego męża i jego rodziny. Pozwana ma prawo do zachowania dobrej pamięci o zmarłym, spokoju. Powódka natomiast po ponad 25 łatach od śmierci męża pozwanej zakłóca jej spokój, opierając się jedynie na swoich niczym nieuzasadnionych podejrzeniach wbrew oczywistym faktom wynikającym z prawomocnych orzeczeń sądowych. Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy powództwa wobec braku podstaw oddalił na podstawie art. 23, 24 k.c. w zw. z art. 15 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98§1 k.p.c. w zw. z art. 108§1 k.p.c. w zw. z §11 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka zaskarżając go w części dotyczącej pozwanej M. M. (1) zarzucając mu:

1.naruszenie prawa materialnego art. 23 i 24 k.c. przez niezastosowanie ich do żądań powódki dotyczących jej ochrony dóbr osobistych w postaci pochodzenia od

P. M. i kultu pomięci brata L. J. M. M. (5), którego miejsce pierwotnego pochówku pozwana M. M. (1) samowolnie zmieniła, w dodatku w okolicznościach uwłaczających pamięci zmarłego,

2.naruszenie art. 233 §1 k.p.c. przez dokonanie dowolnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego polegającej na:

- bezpodstawnym odmówieniu zeznaniom powódki cech wiarygodności, nie odniesienie się do listu powódki do pozwanej z dnia 31 sierpnia 2010 roku otrzymanego przez pozwaną 15 marca 2011 roku, bezkrytyczne danie wiary zeznaniom pozwanej, powierzchowną i niedokładną ocenę zeznań świadka J. K. (2) co doprowadziło do dokonania istotnych ustaleń sprzecznie z treścią zebranego w sprawie materiału poprzez niesłuszne uznanie, że nie da się ustalić kiedy pozwana przeniosła szczątki zwłok brata powódki z miejsc pierwotnego pochówku do grobu rodzinnego rodziny M.,

3.naruszenie art. 217§3 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych powódki o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków J. K. (3) i A. K. oraz o przeprowadzenie dowodu z akt (...)Sądu Wojewódzkiego w K. w części dotyczącej zeznań matki powódki M. M. (1) i złożonej przez nią rewizji od wydanego w tej sprawie wyroku. Jednocześnie powódka wniosła zmianę tych postanowień i przeprowadzenie dowodu z zeznań wskazanych świadków oraz dokumentów znajdujących się w aktach (...) Sądu Wojewódzkiego w K..

W oparciu o powyższe zarzuty powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w odniesieniu do pozwanej M. M. (1) i uwzględnienie obu powództw zgłoszonych w sprawie (...) sprecyzowanych w piśmie procesowym z dnia 23 lipca 2015 roku.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie przypomnieć należy ugruntowaną w judykaturze regułę, a mianowicie, że w przypadku wyroku oddalającego apelację wydanego na podstawie

materiału zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji sąd odwoławczy nie musi powtarzać dokonanych prawidłowo ustaleń, wystarczy stwierdzenie, że ustalenia sądu pierwszej instancji podziela i przyjmuje za własne. Konieczne jest jednak ustosunkowanie się do wszystkich zarzutów apelacji (por. wyrok SN z dnia 23 lutego 2006 r., II CSK 126/05 niepublikowany zamieszczony Lex nr 179973). Przywołać także należy uznać zasadę według której Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (por. uchwała 7 sędziów SN z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP, OSNC 2008. Z. 6 poz. 55). W przedmiotowej sprawie nie występują okoliczności, które mogłyby świadczyć o nieważności postępowania.

Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że apelacja powódki nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż stanowi ona jedynie bezzasadną polemikę z prawidłowymi ustaleniami faktycznymi i słusznymi rozważaniami prawnymi Sądu Okręgowego, który orzekając w niniejszej sprawie trafnie ocenił zgromadzone w sprawie dowody wyprowadzając z treści zebranego materiału dowodowego właściwe ustalenia i wnioski, w oparciu o które prawidłowo zastosował normy prawa materialnego. Nadto sposób procesowania w sprawie odpowiadał wymogom określonym w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, tym samym Sąd Apelacyjny przyjmuje ustalenia i wnioski Sądu pierwszej instancji za własne.

Przede wszystkim bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. Trzeba mieć na uwadze, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem przepis art. 233§1 k.p.c. określający obowiązujące zasady oceny dowodów może zostać naruszony w wyniku nieuwzględnienia przez sąd przy ocenie poszczególnych dowodów zasad logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego, całokształtu materiału dowodowego, przeprowadzenia określonych dowodów niezgodnie z zasadami procedury cywilnej, np. niezgodnie z zasadą bezpośredniości. Postawienie zarzutu naruszenia tego przepisu wymaga zatem wskazania przez skarżącą konkretnych zasad lub przepisów, które naruszył sąd przy ocenie określonych dowodów (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 grudnia 2005 r. III CK 314/05, Lex nr 172176, z dnia 13 października 2004 r. III CK 245/04, Lex nr 174185). Osoba skarżąca musi zatem wykazać, posługując się argumentami wyłącznie jurydycznymi, że sąd naruszył ustanowione w art. 233 k.p.c. zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów (postanowienia SN z dnia 10 stycznia 2002 r. II CKN 572/99 i z dnia 14 stycznia

2000  u I CKN 1169/99, wyrok SN z dnia 9 grudnia 2009 r. IV CSK 290/09, wyrok SA we Wrocławiu z dnia 31 lipca 2013 r. I ACa 698/13, wyrok SA w Łodzi z dnia 24 stycznia 2013 r. I ACa 1075/12, wyroki SA w Warszawie z dnia 18 kwietnia 2013 r. I ACa 1342/12 i z dnia 28 maja 2013 r. VI ACa 1466/12). Zatem do naruszenia art. 233 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby skarżąca wykazała uchybienie regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego, właściwego kojarzenia. Powyższą regułę należy rozwinąć i rozumieć w ten sposób, że nawet jeżeli na podstawie zebranego materiału dowodowego można by przyjąć inną wersję wydarzeń zbliżoną do twierdzeń skarżącej, ale jednocześnie nie można zarzucić Sądowi I instancji rażącego naruszenia reguł inferencyjnych to stanowisko skarżącej stanowić będzie tylko polemikę ze słusznymi i prawidłowymi ustaleniami sądu. Postawienie zarzutu naruszenia art. 233§1 k.p.c. nie może natomiast polegać na zaprezentowaniu przez skarżącą stanu faktycznego na podstawie własnej subiektywnej oceny dowodów, a tylko podstaw tej oceny z wykazaniem, że jest ona rażąco wadliwa lub oczywiście wadliwa. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Okręgowy dokonał wnikliwej analizy materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i w sposób wyczerpujący i logiczny uzasadnił, na jakiej podstawie dokonał merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Powódka nie powołała się na błąd logiczny w przeprowadzonym przez Sąd I instancji rozumowaniu w związku z tym zarzut naruszenia prawa procesowego należy oceniać jako gołosłowny i nie zasługujący na uwzględnienie. Powódka nie udowodniła spełnienia przesłanek pozwalających na stwierdzenie naruszenia art. 233 k.p.c.

Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, iż Sąd I instancji nie naruszył zasad oceny dowodów określonych w art. 233§1 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych o przesłuchanie świadka J. K. (3). W zakresie zeznań świadka A. K. powódka w piśmie stanowiącym uzupełnienie apelacji ostatecznie cofnęła wniosek o jej przesłuchanie. Sąd Okręgowy w motywach rozstrzygnięcia podał powody, dla których oddalił te wnioski dowodowe wskazując, że miały one potwierdzić okoliczności prawnie irrelewantne z punktu widzenia roszczenia zgłoszonego w pozwie. Podkreślić należy, że Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe o przesłuchanie świadka J. K. (3) do okoliczności które nie były sporne między stronami, a wszelką pozostałą wiedzę świadek miał od powódki, gdyż J. K. (3) nie miał wiedzy kiedy szczątki zmarłego brata powódki zostały przeniesione do grobu rodzinnego M.. Pozwana zawarła związek

małżeński z P. M. i nie jest rzeczą Sądu w tym postępowaniu badanie okoliczności zawarcia małżeństwa czy też jego ważności.

Również trafnie Sąd I instancji uznał, że nie było konieczności przeprowadzania dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach (...)Sądu Rejonowego w L.sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po P. M., gdyż pozwana wówczas wiedziała, że zmarły uzyskał wyrok zaprzeczający jego ojcostwo w stosunku do powódki.

Sąd Okręgowy prawidłowo oddalił wniosek powódki o dopuszczenie dowodu z zeznań matki powódki złożonych na rozprawie w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa oraz z treści złożonej przez nią rewizji (...)Sądu Wojewódzkiego w K. z uwagi na to, że dotyczyły one zeznań oraz twierdzeń złożonych przez stronę postępowania w toku procesu właśnie w sprawie(...). Z uwagi na obowiązującą zasadę bezpośredniości w procesie cywilnym nie ma możliwości dopuszczenia dowodu z zeznań strony złożonych w innej sprawie. Twierdzenia zaś zawarte w piśmie procesowym zatytułowanym rewizja stanowią jedynie dowód tego, że takie pismo o takiej treści zostało złożone do akt sprawy. Należy mieć również na uwadze, że oceny zeznań matki powódki dokonał już Sąd Wojewódzki w K. wydając w dniu 25 stycznia 1962 roku wyrok zaprzeczający ojcostwu P. M. (...)Brak jest podstaw do podzielenia zarzutu powódki co do pobieżnej analizy zeznań świadka J. K. (2). W uzasadnieniu wyroku Sąd I instancji szczegółowo odniósł się do zeznań tego świadka, wskazując, ze świadek ten nie potrafiła podać ani daty likwidacji grobu L. M., jak też okresu kiedy na grobie zaczęły pojawiać się kwiaty i znicze, zeznania tego świadka nie doprowadziły do ustalenia powyższych okoliczności.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy przeanalizował dowody, w szczególności z zeznań stron i dokładnie uzasadnił w jakim zakresie dał im wiarę, a jakim odmówił im wiarygodności. Sąd I instancji dokonał tego stosując dyrektywy z art. 233§1 k.p.c. i ocenił ich wiarygodność według własnego przekonania opartego o wszechstronną analizę zebranego materiału, zasady logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego. Wnioski wyprowadzone z analizy dowodów nie budzą zastrzeżeń i wobec braku argumentów uzasadniających odmienną ocenę w tym zakresie nie wymagają dalszych rozważań. Reasumując

należy uznać, że powódka nie wykazała, aby Sąd Okręgowy błędnie ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy.

Podkreślić należy, powódka skierowała przeciwko pozwanej dwa roszczenia: pierwsze o zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczenia w przedmiocie zgody na przeprowadzenie ekshumacji zwłok jej brata L. M., a drugie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia w przedmiocie zgody na przeprowadzenie ekshumacji zwłok P. M., a następnie w toku procesu sprecyzowała swoje żądanie w ten sposób, że wniosła o nakazanie pozwanej, aby złożyła oświadczenie następującej (...) Powódka także wniosła o nakazanie pozwanym, aby złożyli oświadczenie o wyrażeniu zgody na ekshumację szczątków zwłok J. M. (2) z grobu rodzinnego rodziny M. na Cmentarzu Parafialnym w L. i pochowania ich na tym cmentarzu na miejscu jego pierwotnego pochówku obok grobu J. K. (1).

Podnosząc w apelacji zarzut naruszenia prawa materialnego art. 23 i 24 k.c. powódka konkretyzowała go w ten sposób, że naruszono jej dobra osobiste w postaci pochodzenia od P. M. oraz naruszono jej dobro osobiste w postaci kultu pomięci brata L. J. M. M. (5), którego miejsce pierwotnego pochówku pozwana M. M. (1) samowolnie zmieniła, w dodatku w okolicznościach uwłaczających pamięci zmarłego.

Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego, że powódka w niniejszej sprawie w istocie dążyła do uzyskania pozytywnego rozstrzygnięcia nie z powodu naruszenia jej dóbr osobistych, ale w celu wykazania swojego pochodzenia przy pomocy DNA, zatem powódka nie udowodniła naruszenia art. 23 i 24 k.c. który

należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach co do brata oraz domniemanego ojca i jego rodziny.

Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy prawo do pochowania zwłok mają osoby wymienione w art. 10 ustawy o cmentarzach. Jest to prawo podmiotowe osobiste chronione przepisami art. 23 i 4 k.c. Jego zakres nie wyczerpuje się z chwilą pochowania zwłok, lecz obejmuje również możliwość żądania ich ekshumacji w celu pochowania w innym miejscu. Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że uprawnienie do ekshumacji zwłok i szczątków jest prawem wspólnym m.in. wszystkich żyjących członków rodziny zmarłego i do podjęcia działań w tym zakresie wymagana jest zgoda wszystkich uprawnionych. W wypadku sporu między osobami, któiym przysługuje prawo ekshumacji, osoba uprawniona do niej może skutecznie domagać się zobowiązania innej uprawnionej osoby do złożenia stosowanego oświadczenia woli dopiero wtedy, gdy dobra osobiste osoby domagającej się ekshumacji (sfera kultu dla zmarłej) zostaje zagrożona cudzym działaniem bezprawnym w takim stopniu, że samo zaniechanie tego działania przedstawia się jako niewystarczające.

Prawidłowo Sąd I instancji wskazał na treść art. 15 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 31 stycznia 1959 roku (Dz. U. Nr 11 poz. 62 ze zmianami), który określa kto ma prawo do ekshumacji zwłok i szczątków - m. in. na umotywowaną prośbę osoby uprawnionej do pochowania zwłok za zezwoleniem właściwego inspektora sanitarnego. Do osób uprawnionych zgodnie z art. 10 wskazanej wyżej ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych należy : pozostały małżonek(ka), krewni zstępni, krewni wstępni, krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa i powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.

W ocenie Sądu Apelacyjnego przepis art. 15 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych nie stanowi samodzielnej, autonomicznej podstawy udzielania przez sąd zezwolenia na ekshumację zwłok czy szczątków ludzkich. W przepisie tym nie przewidziano jakichkolwiek przesłanek, nawet w formie uogólnionych klauzul generalnych w zakresie zezwolenia na ekshumację, jak też nie zakreśla on kręgu osób mających legitymację do złożenia takiego wniosku.

W zakresie żądanie zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia w przedmiocie zgody na ekshumację zwłok P. M., J. M. (1) i A. M. powódka nie jest osobą uprawnioną do zgłoszenia takiego żądania. Z wyroku Sądu Wojewódzkiego w K. z dnia 25 stycznia 1962 r.(...), jednoznacznie wynika że P. M. nie jest ojcem powódki. Bezspornie jest to wyrok prawomocny, co oznacza, że powódka nie jest krewną ani P. M. ani J. M. (1) ani A. M.. Zatem nie przysługuje jej legitymacja czynna do dochodzenia żądania wyrażenia zgody na ekshumację w niniejszej sprawie, gdyż nie jest osobą należącą do kręgu osób wymienionych w art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Nie można też uznać, że zostało naruszone jej dobro osobiste w postaci pochodzenia jej od P. M.. Powódka nie może powoływać się na jej wewnętrzne przekonanie o tym, że wynik grupowego badania krwi został sfałszowany oraz na twierdzeniach jej zmarłej matki co do jej pochodzenia. Ani matka powódki ani sama powódka nie podjęły skutecznie środków prawnych skutkujących np. wznowieniem postępowania(...)o zaprzeczenie ojcostwa.

Sąd Apelacyjny podziela przy tym pogląd zawarty w uchwale Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 29 czerwca 2016 roku III CZP 24/16, Legalis numer 1469246), że przyznanie legitymacji do wydawania zgody na ekshumację innym osobom niż wymienione w art. 10 ust. 1 wymagałoby decyzji ustawowej, której zważywszy wyjątkowy status prawny zwłok oraz nakaz ich ochrony i poszanowania nie można domniemywać ani wywodzić z innych przepisów. Przepis art. 15 ust. 1 pkt. 2 tej ustawy nie stanowi samodzielnej podstawy udzielania przez sąd w postępowaniu cywilnym zezwolenia na ekshumację zwłok lub szczątków ludzkich. Sąd lub prokurator może zarządzić ekshumację zwłok lub szczątków wyłącznie w ramach prowadzonych postępowań - cywilnego lub karnego na podstawie swoich kompetencji śledczych lub jurysdykcyjnych, dyktowanych ważnym interesem publicznoprawnym wynikającym z art. 292 k.p.c. oraz art. 209 k.p.k. Dodać należy, że zarządzenie (postanowienie) o ekshumacji zwłok lub szczątków ludzkich może być wydane w postępowaniu cywilnym na podstawie art. 292 k.p.c. i nast. K.p.c. ewentualne przy zastosowaniu art. 309 k.p.c. np. w sprawie o ustalenie ojcostwa osoby zmarłej lub w sprawie o stwierdzenie zgonu.

W zakresie drugiego z roszczeń prawidłowo Sąd I instancji ustalił, że powódka jest krewną L. M. - jest jego przyrodnią siostrą. Przyrodni brat powódki pochowany jest w grobie zbiorowym rodzinnym M. m. in. ze swoim ojcem, ciotką i babcią. Wolę pochowania w tym grobie wyraził ojciec przyrodniego brata P. M.. Pozwana przeniosła szczątki na jego prośbę w latach 90. Powódka zaś dopiero w 1994 r.

przyjechała do L. na groby, wcześniej nie kultywowała pamięci zmarłego brata. Pozwana w toku procesu oświadczyła, że nie sprzeciwia się aby dokonać zmiany tablicy nagrobnej L. M.. Pomimo przeniesienia przez pozwaną szczątków L. M. powódka ma możliwości faktyczne kultywowania pamięci z zmarłego przyrodniego brata.

W orzecznictwie powszechnie jest przyjmowane, że prawo do pochowania zwłok osoby zmarłej wraz z prawem do ekshumacji oraz prawo do kultywowania pamięci o niej stanowi dobro osobiste zwane prawem do grobu, chronione przepisami art. 23 i 24 k.c. Z chwilą złożenia do grobu zwłok prawo do grobu obejmuje możliwość urządzenia m.in. jego wystroju, tworzenia okoliczności zmierzających do zachowania pamięci po zmarłym. W ramach uprawnień związanych z prawem do grobu mieści się zarówno możliwość decydowania o wyglądzie miejsca pochówku, decyzja kto obok już pochowanego ewentualnie ma w grobie spoczywać, o sposobie w jaki pamięć o zmarłym będzie pielęgnowana, jak też o tym, czy zwłoki mają być przeniesione na inne miejsce.

Tym niemniej można skutecznie domagać się wydania orzeczenia o wyrażeniu gody na ekshumację i przeniesienie zwłok w inne miejsce jedynie wówczas, kiedy ten, który zgody takiej odmawia, działa w sposób mogący być oceniony jako bezprawny, a potrzeba zapewnienia realizacji uprawnień żądającego wynikającego z przysługującego mu prawa wymaga wydania tej treści orzeczenia, gdy inne środki ochrony sfery prawnie uprawnionych skierowane wobec odmawiającego zgody nie są wystarczające. Trafnie Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że dla właściwej realizacji uprawnień powódki do sprawowania kultu pamięci przyrodniego brata, który jest w rzeczywistości realizowany bez zakłóceń ze strony pozwanej nie jest wymagane, aby zwłoki zmarłego zostały ekshumowane i przeniesione w inne miejsce spoczynku. Zatem prawidłowo Sąd I instancji uznał, że zachodzą podstawy do oddalenia powództwa w tym zakresie. Za takim rozstrzygnięciem w ocenie Sądu Apelacyjnego przemawia dodatkowo fakt, że jest ono zgodne z zasadą poszanowania spokoju osób pochowanych, którą można przełamać, ale tylko w wyjątkowych okolicznościach dla zapewnienia ochrony dóbr osobistych osób uprawnionych, w okolicznościach, które w rozstrzyganej sprawie nie zachodzą.

Podkreślenia wymaga, że poszanowanie zwłok jest istotnym elementem kultury europejskiej jest to powinność moralna wywodzona także z niektórych norm

prawnych - przepisów o ochronie dóbr osobistych w postaci kultu osoby zmarłej oraz prawa do grobu.

Zastąpienie zgody współuprawnionego orzeczeniem sądu szczególnie gdy dotyczyć by to miało czynności przeniesienia zwłok w innej miejsce, co wiąże się z ich ekshumowaniem z dotychczasowego miejsca pochówku może nastąpić jedynie w zupełnie wyjątkowych okolicznościach.

W ocenie Sądu Apelacyjnego równie doniosła jak potrzeba zapewnienia ochrony dobrom osobistym składającym się na i realizowanym w ramach kultu pamięci osoby zmarłej jest zasada zapewnienia spokojnego spoczynku zmarłym. Do tego rodzaju sytuacji może jedynie dość wówczas, gdy przeniesienie zwłok w inne miejsce jest jedynym sposobem pozwalającym na dalsze sprawowanie kultu pamięci osoby zmarłej przez uprawnionego, który zostaje uniemożliwiony w dotychczasowym miejscu złożenia zwłok przez działalnie innego ze współuprawnionych, które z uwagi na swój charakter i intensywność może być ocenione jako bezprawnie ingerujące w sferę uprawnień osobistych, a przy tym inne środki ich ochrony przewidziane przez system prawny nie przyniosą postulowanego przez ubiegających się o ochronę kultu. Taka sytuacja nie zachodzi w tym przypadku. Powódka nie zdołała wykazać, że sposób zachowania pozwanej uniemożliwia jej sprawowanie kultu zmarłego brata, nie doznaje w tym zakresie ograniczeń i swoje uprawnienia może realizować bez żadnych przeszkód. W ocenie Sądu Apelacyjnego brak jest podstaw do stwierdzenia, że dobra osobiste powódki zostały naruszone, a tym bardziej brak jest podstaw by oceniać zachowanie pozwanej jako bezprawnie ingerujące w tę sferę praw powódki.

W kolizji zasady nie zakłócenia miejsca spoczynku zmarłych z brakiem zgody w rodzinie, co do miejsca pochowania zmarłych, wskazana zasada dominuje wyraźnie.

pozwana. Przeniesienie zwłok nastąpiło na wyraźną wolę zmarłego męża pozwanej. Pozwana dokonała tej czynności w okresie kiedy nie utrzymywała kontaktów z powódką. Odmienna ocena nie znajduje prawnego ani moralnego uzasadnienia.

Mając na uwadze omówione wyżej okoliczności Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 108§1 i art. 98 k.p.c., ustalając ich wysokość na mocy §4 ust. i 3,§ 14 ust. 1 pkt. 2 i §16 ust. 1 pkt.2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata ustanowionego z urzędu (Dz .U. z 5 listopada 2015 roku poz. 1801).