Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2019 roku

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie III Wydział Cywilny

w składzie następującym: Przewodniczący: SSR del. Michał Marcysiak

Protokolant: Ewa Januszkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 30 października 2019 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Stowarzyszenia (...) z siedzibą w Z.

przeciwko M. J.

o zapłatę

1.  zasądza od M. J. na rzecz Stowarzyszenia (...) z siedzibą w Z. kwotę 103 939,58 (sto trzy tysiące dziewięćset trzydzieści dziewięć, 58/100) zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 lutego 2018 r. do dnia zapłaty, przy czym odpowiedzialność pozwanego ograniczona jest do nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) i do wysokości hipoteki wpisanej w dziale IV tej księgi wieczystej, ustanowionej na rzecz powoda,

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

3.  zasądza od M. J. na rzecz Stowarzyszenia (...) z siedzibą w Z. kwotę 10 960 (dziesięć tysięcy dziewięćset sześćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt III C 1239/18

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym 8 listopada 2017 r. Stowarzyszenie (...) w Z. wniosło o zasądzenie od pozwanego M. J. 110 843,67 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia otrzymania przez pozwanego pozwu do dnia zapłaty. Powód wskazał, że pozwany jest jego dłużnikiem z tytułu hipoteki ustanowionej na nieruchomości aktualnie stanowiącej własność pozwanego, znajdującej się w miejscowości S., gmina (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Zabezpieczona hipoteką wierzytelność wynika z umowy pożyczki nr (...) zawartej przez powoda z L. S. w dniu 19 maja 2014 r. Powód wskazał, że na żądaną należność składa się 103 939,58 zł tytułem kapitału pożyczki, 4438,88 zł tytułem rat odsetkowych „przeterminowanych” i 2465,21 zł tytułem odsetek „karnych”. Powód wniósł o uznanie pozwu za oświadczenie o wypowiedzeniu wierzytelności hipotecznej w rozumieniu art. 78 ust.1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece oraz o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, a także zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pismem z dnia 17 kwietnia 2018 r., złożonym w wykonaniu wezwania do usunięcia braku formalnego pozwu, powód doprecyzował, iż żąda zapłaty wskazanych w pozwie odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia następnego po ostatnim dniu 14 – dniowego okresu wypowiedzenia wierzytelności hipotecznej dokonanego wobec pozwanego, a liczonego od dnia, w którym pozwany, działający przez pełnomocnika, zapoznał się z aktami niniejszej sprawy (co miało miejsce 12 lutego 2018 r.).

W dniu 14 maja 2018 r., po uprzednim stwierdzeniu braku podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, Sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, przy czym z urzędu zastrzegł w jego treści, że odpowiedzialność pozwanego za zasądzone nakazem należności (za wyjątkiem kosztów procesu) ograniczona jest do nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) oraz do wysokości hipoteki wpisanej w dziale IV tej księgi wieczystej ustanowionej na rzecz powoda (k.61).

W sprzeciwie od nakazu zapłaty (k. 74) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany zakwestionował roszczenie tak co do zasady, jak i co do wysokości. Podniósł, że wskazana wyżej umowa pożyczki jest nieważna z uwagi na sprzeczność z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, a roszczenie powoda jest także niewykazane co do wysokości.

Podczas rozprawy strona pozwana zarzuciła ponadto, że w świetle zaoferowanego przez powoda materiału dowodowego nie jest możliwe wyliczenie poszczególnych rat odsetkowych (określanych przez powoda jako odsetki przeterminowane) ani odsetek „karnych” oraz zakwestionował skuteczność wypowiedzenia umowy pożyczki względem L. S..

(odpowiedź powoda na sprzeciw pozwanego - k. 85- 89, protokół rozprawy z dnia 30 października 2019 r. - k. 169)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

W dniu 19 maja 2014 r. Stowarzyszenie (...) w Z. (dalej – Stowarzyszenie) zawarło umowę pożyczki o nr (...) z L. S. (zwana dalej „pożyczkobiorcą” lub „dłużniczką osobistą”) z przeznaczeniem na zakup wyposażenia biur w wysokości 120 000 zł, która miała być spłacana w ratach miesięcznych wraz z odsetkami, począwszy od dnia zawarcia umowy do 20 maja 2017 r. na warunkach określonych w tej umowie oraz harmonogramie spłat i regulaminie udzielania pożyczek z Funduszu (...). Z udzielonej pożyczki potrącona została zgodnie z umową opłata manipulacyjna z tytułu udzielenia pożyczki w wysokości 3 % kwoty pożyczki, tj. w kwocie 3600 zł (§ 5 umowy w zw. z § 4 pkt 7 lit. a regulaminu).

Wysokość oprocentowana pożyczki zgodnie § 4 ust. 4 i 5 regulaminu miał ustalać każdorazowo zarząd Stowarzyszenia i miało ono wynosić w skali roku nie mniej niż wysokość stopy referencyjnej określonej przez Komisję Europejską, opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, obowiązującej w dniu zawarcia umowy udzielenia pożyczki, powiększonej o marżę. Oprocentowanie w dniu zawarcia przedmiotowej umowy wynosiło 7,75 % w skali roku. Zgodnie z pkt 2 § 3 umowy i § 9 pkt 1 umowy oprocentowanie miało być naliczane i płatne przez pożyczkobiorcę zgodnie z załączonym do umowy harmonogramem spłat pożyczki od kwoty wypłaconej pożyczki w okresach miesięcznych, w terminie do 20. dnia każdego miesiąca – bez wezwania. Pierwsze odsetki miały być płatne w terminie do 20 czerwca 2014 r. (§ 3 pkt 2 umowy). Ponadto ustalono, że po całkowitej spłacie pożyczki Stowarzyszenie dokona ostatecznego rozliczenia odsetek na podstawie faktycznego okresu wykorzystania pożyczki (§ 3 pkt 4 umowy). W przypadku opóźnienia w zapłacie raty pożyczki od kwoty „przeterminowanej” Stowarzyszenie miało prawo naliczać odsetki „karne” w wysokości odpowiadającej stopie kredytu lombardowego obowiązującego w dniu podpisania umowy powiększonej o 10 punktów procentowych (§ 3 pkt 1 umowy). Zgodnie z § 8 lit. e) umowy oraz § 11 pkt 5 lit e) regulaminu, powód miał prawo wypowiedzieć umowę z zachowaniem 14 – dniowego terminu wypowiedzenia w przypadku nieterminowego regulowania przez pożyczkobiorcę zobowiązań wobec Stowarzyszenia stanowiącego opóźnienie w spłacie powyżej 30 dni.

Warunkiem uruchomienia pożyczki było ustanowienie przewidzianych umową zabezpieczeń w postaci: wystawienia weksla własnego in blanco przez pożyczkobiorcę wraz z deklaracją wekslową, ustanowienie hipoteki do kwoty 180000 zł na nieruchomości gruntowej (działka nr (...)), położonej w miejscowości S., gmina (...), powiat (...), dla której Sąd Rejonowy w Wołominie prowadzi księgę wieczystą o nr (...) oraz sporządzenie aktu notarialnego obejmującego oświadczenie o poddaniu się przez pożyczkobiorcę rygorowi egzekucji na podstawie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. do kwoty 180 000 zł wraz z możliwością wystąpienia przez powoda o nadanie klauzuli wykonalności na wskazany akt notarialny do dnia 31 maja 2020 r. po skutecznym wypowiedzeniu umowy pożyczki (§ 4 umowy w zw. z § 8 regulaminu). Po spełnieniu tych warunków Stowarzyszenie wypłaciło pożyczkę L. S. jednorazowo w kwocie 116 400 zł (a więc po pomniejszeniu o prowizję w kwocie 3 600 zł) w dniu 20 maja 2014 r.

(dowód: umowa pożyczki - k. 21-24, harmonogram spłat - k. 25 - 26, wyciąg dzienny z rachunku bankowego - k. 27, regulamin - k.96 - 98 verte)

Będąca przedmiotem powyższej umowy pożyczka została udzielona przez powoda z funduszu pożyczkowego utworzonego przez Stowarzyszenie na podstawie uchwały zarządu Stowarsyszenia z dnia 31 października 2005 r., a następnie dofinansowana przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (zwaną dalej jako „PARP”) na mocy umowy o dofinansowanie projektu nr (...) z dnia 16 marca 2006 r. zawartej między PARP, a Stowarzyszeniem, stanowiącej realizację projektu „Dokapitalizowanie funduszu mikropożyczkowego Fundusz (...). Na podstawie ww. umowy powód zobowiązał się do udzielania pożyczek mikro i małym przedsiębiorcom oraz prowadzenia funduszu pożyczkowego. Pożyczki te miały być udzielane z przeznaczeniem na finansowanie określonych w regulaminie celów związanych z rozpoczęciem lub prowadzeniem działalności gospodarczej. Wykorzystanie środków pieniężnych z pożyczki podlegało kontroli zarówno przez powoda, jak i przez PARP, o czym stanowi § 6 ust. 1 - 3 umowy pożyczki. Pomoc finansowa udzielona przez PARP powodowi na sfinansowanie funduszu pożyczkowego miała na celu realizację Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw na lata 2004-2006 przyjętego rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004 r.

(dowód: umowa o dofinansowanie projektu – k.90-94 verte, aneks nr (...) do umowy o dofinansowanie projektu – k. 95, niekwestionowane twierdzenia powoda zawartego w odpowiedzi na sprzeciw)

Podstawą ustanowienia zabezpieczenia przedmiotowej umowy pożyczki w postaci hipoteki na sumę 180 000 zł było oświadczenie L. S. złożone w dniu 19 maja 2014 r. w formie aktu notarialnego. W tym dniu L. S. była jedyną właścicielką nieruchomości. Wpis hipoteki do księgi wieczystej nastąpił w dniu 17 czerwca 2014 r. Hipoteka została ustanowiona na zabezpieczenie wszelkich roszczeń wynikających z umowy pożyczki nr (...) z dnia 19 maja 2014 r. Aktualnym właścicielem tej nieruchomości jest M. J..

(dowód: wypis aktu notarialnego sporządzony w dniu 19 maja 2014 r. za repertorium A nr (...) – k. 18-20, dostępna powszechnie zupełna treść księgi wieczystej nr (...))

Wobec zaprzestania spłaty wymagalnych rat pożyczki Stowarzyszenie skierowało do L. S. wypowiedzenie umowy pożyczki datowane na dzień 29 października 2015 r., które zostało jej doręczone w dniu 3 listopada 2015 r. W piśmie tym wskazano, że umowa zostaje rozwiązana za 14 dniowym okresem wypowiedzenia, poczynając od dnia otrzymania tego pisma przez L. S.. W piśmie tym wskazano, że na dzień 28 października 2015 r. wymagalne zadłużenie wynosi 43 434, 61 zł, w tym kapitał pożyczki w kwocie 37098,95 zł, odsetki w kwocie 4155,04 zł i odsetki karne w kwocie 2180,62 zł. Ponadto wskazano, że w przypadku dokonania zapłaty tego zadłużenia w terminie 14 dni od otrzymania przez L. S. tego pisma, wypowiedzenie pożyczki traci moc.

(dowód: uwierzytelniona kopia wypowiedzenia umowy pożyczki wraz z zpo – k. 28- 29)

W dniu 12 lutego 2018 r., a więc jeszcze przed wydaniem w niniejszej sprawie nakazu zapłaty, pełnomocnik pozwanego zapoznał się z aktami sprawy.

(dowód: wniosek pełnomocnika pozwanego – k. 42, karta kontrolna w obwolucie akt)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dokumentów urzędowych i prywatnych. Moc dowodowa tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu. Fakt zawarcia opisanej wyżej umowy pożyczki oraz ustanowienia hipoteki był natomiast bezsporny. Nie było również sporne, że to pozwany jest obecnie właścicielem przedmiotowej nieruchomości i że hipoteka nadal jest wpisana w księdze wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości. W końcu pozwany nie kwestionował faktu wypłaty pożyczki L. S., jak i wysokości w jakiej to nastąpiło. Fakt ten jest także dostatecznie wykazany wyciągiem z rachunku bankowego powoda (k.27). Powód wykazał zatem zarówno treść stosunku prawnego łączącego go z L. S., jak i fakt wypłaty pożyczki. W sytuacji gdy pożyczka została udzielona na okres do dnia 20 maja 2017 r., w celu wykazania faktów tworzących prawo w zakresie roszczenia o zwrot kapitału kredytu, powód nie musiał dowodzić skutecznego jej wypowiedzenia przed terminem płatności ostatniej raty. Oczywiste jest bowiem, że niezależnie od skuteczności tego wypowiedzenia, wszystkie niezapłacone raty kapitałowe są obecnie wymagalne. Do pozwanego zaś należało wykazanie, że dłużniczka osobista powoda spłaciła te raty w wymiarze większym niż wynika to ze stanowiska procesowego powoda, co znajduje uzasadnienie w ogólnej regule rozkładu ciężaru dowodu wynikającej z art. 6 k.c. Skoro zaś pozwany okoliczności tych nie wykazał, a nawet sprzeciwiał się prowadzeniu wnioskowanych przez powoda dowodów, które mogłyby prowadzić do ich ustalenia (zeznania L. S. i wniosek powoda o zobowiązanie świadka do przedłożenia dowodów wpłat tytułem zwrotu pożyczki), to za wykazane należało uznać, że L. S. nie spłaciła kapitału pożyczki w kwocie 103 939,58 zł, na którą powoływał się powód.

Mając na uwadze wygłoszone podczas rozprawy stanowisko pozwanego co do wniosku powoda o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka L. S., a także przytoczone wyżej konsekwencje rozkładu ciężaru dowodu, Sąd oddalił wnioski powoda o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka L. S. i o zobowiązanie jej do przedstawienia dowodów spłaty pożyczki. Sąd oddalił również wniosek powoda o zobowiązanie Sądu Rejonowego w Wołominie do nadesłania akt księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, na której została ustanowiona hipoteka. Z uzasadnienia pisma powoda, w którym zawarty został ten wniosek wynika bowiem, że dowody z dokumentów – wypisów aktów notarialnych zawartych w tych aktach, miałyby być prowadzone na okoliczność wiedzy pozwanego o istnieniu i wysokości wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, a także na okoliczność nie negowania przez samą dłużniczkę osobistą istnienia i wysokości tej wierzytelności w czasie przenoszenia własności nieruchomości. Okoliczności te są jednak bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, więc wniosek ten podlegał oddaleniu na podstawie art. 227 k.p.c. Nade wszystko zaś, sam powód miał dostęp do akt tej księgi, wobec czego nie było przeszkód, aby sam złożył odpowiednie odpisy dokumentów pochodzących z tych akt, co też uczynił. Sąd oddalił również wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron (wniosek zawarty w pozwie). W świetle wyników postępowania dowodowego w zakresie dowodów z dokumentów, dopuszczenie tego dowodu było zbędne, tym bardziej że powód nie wyszczególnił konkretnych faktów, których miałby dotyczyć ten dowód. Nadto dowód z przesłuchania stron ma, stosownie do art. 299 k.p.c., charakter subsydiarny. Jeśli zatem przesłuchanie osoby reprezentującej stronę powodową miałoby służyć wykazaniu wysokości roszczenia, to dowód ten mógłby zostać na tę okoliczność dopuszczony jedynie gdyby niemożliwe było wykazanie tej wysokości innymi dowodami, w szczególności dowodami z dokumentów, na co powód w niniejszym postepowaniu nigdy się nie powoływał.

W końcu odrzucony został wniosek powoda o przywrócenie sądowego terminu do złożenia odpisu aktu notarialnego nr rep. A 3805/2017. Odpis ten ostatecznie złożony został do akt jeszcze przed rozprawą, a nadto dotyczy okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia. Nawet gdyby okoliczności, których dotyczy ten dokument, były jednak w tym kontekście istotne, to i tak Sąd nie miałby podstaw do pominięcia tego dowodu jako spóźnionego, jako że jego złożenie po zakreślonym terminie nie wywoływało żadnej zwłoki w rozpoznaniu sprawy (art. 207 § 2 k.p.c.). Zgodnie zaś z art. 168 § 2 k.p.c. przywrócenie terminu nie jest dopuszczalne, jeżeli uchybienie terminu nie pociąga za sobą ujemnych dla strony skutków procesowych. W konsekwencji wniosek o przywrócenie takiego terminu podlega odrzuceniu.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlegało uwzględnieniu w przeważającej mierze.

Jako że powód wywodził swoje roszczenie z ograniczonego prawa rzeczowego, którym jest hipoteka, należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz.U. z 2017.1007) w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka). Jak przy tym wynika z art. 75 tej ustawy zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, chyba że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny. Zakres zabezpieczenia hipoteką uregulowany jest w art. 69 tej ustawy. Zgodnie z tym przepisem hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej.

Charakter prawny uprawnienia do zaspokojenia się z nieruchomości jest sporny w doktrynie prawa cywilnego. Jednakże w ostatnim czasie problem ten rozstrzygnięty został w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W uchwale z dnia 18 stycznia 2019 r. (sygn. III CZP 66/18, opubl. (...) Sąd ten przyjął, że dłużnik odpowiadający rzeczowo, który mimo wezwania nie płaci długu zabezpieczonego hipoteką, popada w opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Z uzasadnienia tej uchwały wynika, że Sąd Najwyższy podzielił ten nurt orzecznictwa, w myśl którego właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką odpowiada w stosunku do wierzyciela hipotecznego za świadczenie pieniężne właściwe zabezpieczonej wierzytelności i ze skutkiem prowadzącym do jej umorzenia, a jego pieniężny dług powinien być spełniony nie później niż po wezwaniu go do zapłaty przez wierzyciela (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 26 marca 1971 r., III CRN 553/70, OSNC 1971, nr 10, poz. 185, z dnia 6 marca 1997 r., I CKU 78/96, nieopubl., z dnia 24 listopada 1998 r., I CKN 864/98, OSNC 1999, nr 6, poz. 111, a dnia 10 września 1999 r., III CKN 331/98, OSNC 2000, nr 3, poz. 57, z dnia 16 lipca 2003 r., V CK 19/02, nieopubl., z dnia 25 sierpnia 2004 r., IV CK 606/03, nieopubl., z dnia 24 kwietnia 2014 r., III CSK 178/13, nieopubl., z dnia 21 lutego 2013 r., I CSK 384/12, nieopubl., z dnia 10 stycznia 2017 r., V CSK 233/16, nieopubl., z dnia 18 maja 2017 r., III CSK 215/16, nieopubl.). Tutejszy Sąd podziela to stanowisko.

Jak wskazano już wyżej powód wykazał wysokość wierzytelności hipotecznej w zakresie w jakim dotyczyła kapitału pożyczki, a więc kwoty 103 939,58 zł. W tym zakresie powództwo podlegało zatem uwzględnieniu. Pozwany nie udowodnił, aby kapitał pożyczki został spłacony w większym wymiarze niż to wynikało z twierdzeń powoda, a to na pozwanym spoczywał ciężar wykazania tej okoliczności. Całość kapitału pożyczki była przy tym wymagalna najpóźniej w dniu 20 maja 2017 r., wobec czego bez znaczenia dla zasadności powództwa, w zakresie w jakim dotyczyło roszczenia o zwrot kapitału pożyczki, była skuteczność jej wypowiedzenia. W związku z tym, na podstawie art. 720 § 1 k.c., powództwo w tym zakresie zostało uwzględnione.

Mając na uwadze wyżej wskazaną istotę odpowiedzialności dłużnika rzeczowego z tytułu hipoteki, a więc jego własny obowiązek spełnienia świadczenia pieniężnego, który aktualizuje się po wezwaniu do zapłaty wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie, Sąd uwzględnił również żądanie zasądzenia od pozwanego odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty kapitału pożyczki od dnia 27 lutego 2018 r. do dnia zapłaty. Jak stanowi bowiem art. 481 § 1 k.c. jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jak stanowi z kolei art. 481 § 2 k.c. jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Podkreślić należy, że podzielając koncepcję odpowiedzialności dłużnika rzeczowego przyjętą w wyżej wskazanej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2019 r. (sygn. III CZP 66/18), należy konsekwentnie odrzucić, wyrażany dotychczas w orzecznictwie sądów powszechnych pogląd, że wierzyciel hipoteczny nie ma prawa zaspokojenia z obciążonej nieruchomości roszczenia o odsetki za opóźnienie w zapłacie kapitału wierzytelności hipotecznej, motywowany stanowiskiem, że dłużnik taki nie ma obowiązku świadczenia pieniężnego na rzecz wierzyciela hipotecznego, a jego obowiązkiem jest jedynie znoszenie egzekucji z określonego przedmiotu, tj. z nieruchomości obciążonej hipoteką, przy czym może tylko zwolnić się z długu przez świadczenie pieniężne (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 lutego 2018 r., sygn. I ACa 280/17). Niewątpliwie pozwany pozostaje w opóźnieniu w zaspokojeniu wierzytelności hipotecznej od 27 lutego 2018 r. skoro w dniu 12 lutego 2018 r. zapoznał się za pośrednictwem swojego pełnomocnika z aktami sprawy, gdzie znajdował się pozew.

Jako że pozwany odpowiada w sposób ograniczony, a więc, jedynie z przedmiotu hipoteki i do wysokości sumy hipoteki Sąd, na podstawie art. 319 k.p.c., zastrzegł mu prawo powoływania się na to ograniczenie.

Za bezzasadny Sąd uznał zarzut nieważności całej umowy pożyczki, a wskutek tego – nieważności hipoteki. Nie sposób, co prawda, odmówić racji pozwanemu, że zawarta przez strony umowa odpowiada swoimi istotnymi postanowieniami umowie kredytu uregulowanej w art. 69 Prawa bankowego (tekst jednolity z dnia 2 listopada 2012 r. Dz.U. z 2012 r. poz. 1376). Trzeba jednak pamiętać, że stosownie do art. 5 ust. 5 Prawa bankowego jednostki organizacyjne inne niż banki mogą wykonywać czynności, o których mowa w ust. 1, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego. W ocenie Sądu zasadnie powód podnosi, że uprawnienie do udzielania tego rodzaju pożyczek (przeznaczonych na określony cel), wynika z załącznika do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie przyjęcia sektorowego programu operacyjnego wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw, lata 2004-2006 z dnia 1 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 166, poz. 1744 str. 295 załącznika), zaś szczegółowe zasady prowadzenia funduszy pożyczkowych, z których udzielane są pożyczki dla mikro i małych przedsiębiorców, w tym wsparcia na powiększenie tych funduszy udzielanego przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości uregulowane są w § 17 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach sektorowego programu operacyjnego – wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw z dnia 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 195, poz. 2010). W ocenie Sądu powyższe przepisy, mimo że mają charakter przepisów wykonawczych w stosunku do ustawy (aczkolwiek oczywiście powszechnie obowiązujących) są dostateczną podstawą do prowadzenia przez powoda działalności polegającej na udzielaniu tego rodzaju pożyczek. Nie ma zatem żadnych podstaw do kwestionowania ich ważności jako czynności prawnych.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu jako nieudowodnione. W ocenie Sądu pozwany zasadnie zarzucał, że w świetle materiału dowodowego przedstawionego przez powoda nie było możliwe chociażby zweryfikowanie poprawności wyliczenia skapitalizowanych odsetek – zarówno odsetek umownych (za korzystanie z kapitału), jak i odsetek za opóźnienie w wysokości określonej umownie. Na tę okoliczność Sąd dysponował jedynie treścią postanowień umownych dotyczących wysokości tych odsetek, harmonogramem spłat pożyczki oraz oświadczeniem Stowarzyszenia (podpisanym przez prezesa jego zarządu – A. M. – k. 30) o wysokości tych odsetek. Wykazanie wysokości skapitalizowanych odsetek, w szczególności w sytuacji, gdy powództwo wywodzone jest z hipoteki i kierowane przeciwko dłużnikowi rzeczowemu niebędącemu jednocześnie dłużnikiem osobistym, wymaga, przede wszystkim, opisania w jakiej wysokości, od jakich kwot i przez jaki okres odsetki te były naliczane. W celu zweryfikowania poprawności naliczenia odsetek umownych niezbędne było wskazanie przez powoda stopy procentowej tych odsetek obowiązującej w całym okresie ich naliczania, jako że umowne oprocentowanie pożyczki było zmienne. W braku tych informacji Sąd nie mógł zweryfikować zasadności takiego powództwa. Pozwany podnosił przy tym, że nie ma wiedzy w jaki sposób odsetki te zostały naliczone i że istnieje możliwość, że zostały naliczone błędnie. Z tych przyczyn Sąd uznał powództwo w tym zakresie za nieudowodnione.

Niezależnie od powyższego, w ocenie Sądu brzmienie postanowień umowy (§ 3 ust. 1 – 4) i regulaminu (§ 4 ust. 4 i 5) odnoszące się do wysokości odsetek umownych, wskazuje na sprzeczność tych postanowień z naturą stosunku zobowiązaniowego, wskutek czego postanowienia te są nieważne (art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 3 k.c.). Ich istotą jest uzależnienie zmiany oprocentowania umownego od swobodnej decyzji zarządu powoda. Z postanowień tych wynika jedno tylko ograniczenie tej swobody – a mianowicie jego dolna granica wyznaczana przez określoną w § 4 pkt 5 regulaminu stopę referencyjną. Nie określono jednak górnej granicy, a także nie ograniczono w żaden sposób uznania powoda co do skali zmiany tego oprocentowania. Tymczasem zobowiązanie umowne jako stosunek prawny pomiędzy formalnie równorzędnymi podmiotami wyklucza możliwość przyznania jednej ze stron zobowiązania możliwości jednostronnego, władczego oddziaływania na pozycję drugiej strony, a w szczególności na wysokość świadczenia albo kształt zobowiązania jednej ze stron (por. np. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 22 maja 1991 roku, sygn. III CZP 15/91, w której stwierdza się, że: „za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków” oraz wyrok Sądu Najwyższego z 22 maja 2014 r., sygn. IV CSK 597/13, gdzie zostało wskazane, że „nie zasługuje na aprobatę pogląd uznający dopuszczalność przyznania wyłącznie jednej stronie stosunku zobowiązaniowego możliwości zmiany warunków umowy”, również w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10 października 2017 r., sygn. VI ACa 726/16 Sąd ten wskazał, że „umowa, w której jedna ze stron może dowolnie wpływać na zakres własnego zobowiązania, nie mieści się w granicach swobody umów, zaprzeczając istocie (naturze) stosunku obligacyjnego, w rozumieniu art. 353 ¹ k.c.”). Sąd Okręgowy przychyla się w końcu do tej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego, która wyklucza, w stosunku do umów zawieranych przez banki, możliwość jednostronnego, swobodnego i nieskrępowanego kształtowania wysokości zmiennego oprocentowania (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 6 marca 1992 roku, sygn. III CZP 141/91, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1992 r., sygn. III CZP 50/92, w których stwierdza się m.in., że: „Okoliczności, od zaistnienia których ma być uzależniona w regulaminie bankowym zmiana wysokości oprocentowania wkładów i kredytów, powinny być skonkretyzowane w taki sposób, aby w przyszłości mogła być dokonana należyta ocena, czy rzeczywiście one wystąpiły i czy w związku z tym zmiana oprocentowania jest obiektywnie usprawiedliwiona”). Pogląd ten w ocenie Sądu powinien być na równi odnoszony również do innych niż banki podmiotów udzielających pożyczek.

O kosztach procesu rozstrzygnięto stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik procesu określonej w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Powód był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego, wobec czego należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda kwotę 5400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego ustalonych w stawce minimalnej na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity Dz.U. z 2018 r. poz. 265) oraz kwotę 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, a także kwotę 5543 zł uiszczoną tytułem opłaty sądowej od pozwu.

(...)

(...)