Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 czerwca 2019 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: S.S.O. Piotr Szymankiewicz

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Renata Skórska

po rozpoznaniu w dniu 11 czerwca 2019 r. w Kaliszu

na rozprawie

sprawy z powództwa J. W.

przeciwko Skarbowi Państwa – Okręgowemu Inspektoratowi Służby Więziennej w P.

o zapłatę

1.  Zasądza od pozwanego Skarbu Państwa – Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w P. na rzecz powoda J. W. kwotę 2.000 (dwa tysiące) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 1 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty.

2.  W pozostałym zakresie powództwo oddala.

3.  Zasądza od powoda J. W. na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 540 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

4.  Odstępuje od obciążenia powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi

SSO Piotr Szymankiewicz

UZASADNIENIE

W pozwie złożonym 11 marca 2015 r. do Sądu Okręgowego w Poznaniu powód J. W. wystąpił przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu w K. o zapłatę kwoty 100.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia wydania wyroku, obciążenie pozwanego kosztami procesu oraz nałożenie na pozwanego nawiązki w kwocie 10.000 zł na Dom Dziecka w G., województwo (...).

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że żądana kwota stanowi odszkodowanie i zadośćuczynienie należne mu w związku z osadzeniem go tak w pozwanej jak i innych jednostkach penitencjarnych w okresie od 2003 r. do dnia 22 stycznia 2015 r., i jego przebywaniem w warunkach niehumanitarnych, naruszających normy wynikające z Konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych i ustaw szczególnych, tj. w warunkach braku higieny, przeludnienia oraz w celach mieszkalnych pozbawionych standardowego wyposażenia przypadającego na jednego osadzonego bądź wyposażonych w przestarzałe sprzęty, a także niewentylowanych.

W odpowiedzi na pozew złożonej w dniu 26 października 2015 r. ( karta 60 akt ) pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Dyrektora Zakładu Karnego w K., zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany podniósł, że powód w pozwie wniósł o przyznanie mu zadośćuczynienia i odszkodowania za „całokształt karalności”, tj. wszystkie okresy odbywania kary pozbawienia wolności od roku 2003 r. do stycznia 2015 r., wskazując jako pozwanego jedynie jednostkę penitencjarną, w której przebywał w okresie od dnia 12 lutego 2014 r. do dnia 22 stycznia 2015 r. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia w odniesieniu do okresu przypadającego przed 2012 r. Odnosząc się do merytorycznej strony zgłoszonego roszczenia, pozwany zaznaczył, że zgodnie z posiadanymi przez niego dokumentami załączonymi do akt sprawy, powód przebywając w pozwanym Zakładzie Karnym w K. był zakwaterowany w celi wyposażonej w sprzęt kwaterunkowy zgodny z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz otrzymywał środki higieny osobistej zgodnie z cyt. rozporządzeniem, a także zarządzeniami wewnętrznymi Dyrektora Zakładu Karnego w K.. Powód korzystał z kąpieli przy użyciu ciepłej wody zgodnie z § 30 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności, jak również przestrzegano wszelkich jego praw jako osadzonego określonych w Kodeksie karnym wykonawczym i innych aktach prawnych w tym codziennego 60 - minutowego spaceru na wolnym powietrzu, korzystania z zajęć w świetlicy i z biblioteki, opieki lekarskiej, trzech posiłków dziennie, korzystania z widzeń i aparatu telefonicznego oraz prawa do nauki. Pozwany zaznaczył, że mimo istnienia takiej możliwości, powód nigdy nie składał skarg ani wniosków dotyczących warunków bytowych, jak tez skarg dotyczących postępowania wobec niego administracji Zakładu. Zdaniem pozwanego, powód nie wykazał, ani nawet nie uprawdopodobnił domniemanej szkody, jej wysokości, jak również normalnego związku przyczynowego pomiędzy rzekomym działaniem czy zaniechaniem pozwanego, a powstaniem domniemanej szkody. Podobnie, powód nie wykazał żadnej z przesłanek warunkujących przyznanie mu zadośćuczynienia, w szczególności nie wskazał, jakiego rodzaju dobro pozwany naruszył oraz na czym miałaby polegać doznana przez niego krzywda, a żądana wysokość zadośćuczynienia pozostaje bez związku z doznaną przez niego rzekomą krzywdą. Wreszcie, pozwany podniósł zarzut sprzeczności roszczenia powoda z zasadami współżycia społecznego, albowiem powód, naruszając rażąco porządek prawny, winien liczyć się z karą pozbawienia wolności i wszelkimi jej konsekwencjami.

W piśmie procesowym złożonym w dniu 18 listopada 2015 r. ( karta 85 akt ) powód sprecyzował swoje roszczenie, żądając zasądzenia od pozwanego kwoty 100.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty – tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w okresie od dnia 12 lutego 2014 r. do dnia 22 stycznia 2015 r., polegającą na utracie zdrowia, poniżającym i nieludzkim traktowaniu, naruszaniu jego godności osobistej, braku dostępu do opieki medycznej czy codziennej prasy, a także osadzeniu w celach przeludnionych. Powód wskazał, że okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie pozwu przedstawił wyczerpująco w treści pozwu, a należą do nich warunki panujące w celi mieszkalnej, zimna woda, jedna miska, brak wentylacji, a także nieprawidłowości w zakresie wyżywienia, braku dostępu do środków czystości. Jednocześnie powód zakwestionował twierdzenia pozwanego, jakoby w stosunku do jego osoby nie dopuszczono się jakichkolwiek nieprawidłowości.

W piśmie złożonym w dniu 3 grudnia 2015 r. ( karta 98 akt ) pozwany podniósł zarzut niewłaściwości miejscowej Sądu Okręgowego w Poznaniu i wniósł o przekazanie sprawy do Sądu Okręgowego w Kaliszu, co nastąpiło postanowieniem tegoż Sądu z dnia 4 grudnia 2015 r. ( karta 100 akt ), który stwierdził swoją niewłaściwość i sprawę przekazał do rozpoznania i rozstrzygnięcia Sądowi Okręgowemu w Kaliszu.

Wyrokiem z dnia 18 lutego 2016 r. ( karta 130 akt ) Sąd Okręgowy w Kaliszu oddalił powództwo i obciążył powoda kosztami procesu.

Na skutek apelacji wniesionej przez powoda Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z 5 stycznia 2017 r. ( karta 181 akt ) wydanym na podstawie art. 67 § 2 k.p.c. ustanowił reprezentantem Skarbu Państwa - Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w P., a następnie wyrokiem z dnia 5 stycznia 2017 r. ( karta 183 akt ) uchylił zaskarżony wyrok i zniósł postępowania w sprawie od dnia 18 lutego 2016 r., a sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Kaliszu. Sąd Apelacyjny wskazał, że poza innymi uchybieniami w przeprowadzonym postępowaniu kluczowym był brak powiadomienia powoda o terminie posiedzenia Sądu w dniu 18 lutego 2016 r., przez co jego wnioski dowodowe zostały oddalone bez podstawy prawnej, a on sam został pozbawiony możliwości obrony.

W trakcie wysłuchania informacyjnego w dniu 15 marca 2018 r. ( karta 226 akt ) powód doprecyzował, że jego roszczenie łączy się z osadzeniem w Zakładzie Karnym w K., a zarzuty dotyczą warunków odbywania kary sformowane zostały w uzasadnieniu pozwu i kolejnego pisma procesowego.

Rozpoznając ponownie sprawę Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód J. W. został prawomocnie skazany na karę pozbawienia wolności za popełnienie przestępstw wyłudzeń w zorganizowanej grupie przestępczej. Przed rozpoczęciem odbywania kary powód leczył na schorzenie kręgosłupa, które nabył w dzieciństwie po wypadku komunikacyjnym oraz na dnę moczanową. W czasie wcześniejszych pobytów szpitalnych dopasowano mu leki. Orzeczeniem z dnia 21 listopada 2011 r. powód został zaliczony do osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z powodu upośledzenia narządów ruchu i choroby psychicznej ( symbole 05-R i 02-P ) z koniecznością zaopatrzenia go w środki ortopedyczne lub pomocnicze ułatwiające funkcjonowanie. Odbywanie kary pozbawienia wolności powód rozpoczął w Areszcie Śledczym w Ś. w dniu 3 lutego 2014 r., a w okresie od 12 lutego 2014 r. do dnia 23 stycznia 2015 r. był osadzony w Zakładzie Karnym w K.. Wymieniona jednostka penitencjarna była stopniowo wyludniana, a powód był w ostatniej grupie osadzonych, która opuściła Zakład. Do zakładu karnego powód przybył z własnymi lekami, ale mu je zabrano. Po zamknięciu Zakładu Karnego w K. powód został przewieziony do Zakładu Karnego w W.. Ostatnią jednostką w której przebywał był Zakład Karny w miejscowości C., który opuścił w grudniu 2015 r. W jednostkach penitencjarnych powód przebywał łącznie dwa lata i trzy miesiące.

Dowód: orzeczenie o niepełnosprawności k. 4, historia rozmieszczenia k. 77, zeznania powoda 00:17:57 – 00:49:05 nagrania na płycie k. 229 i 00:07:42 – 00:44:52 nagrania na płycie k. 328.

Budynek Zakładu Karnego w K. został wybudowany w 1846 roku. W planie budynku, z uwagi na okres, w którym powstawał i stosowane wówczas rozwiązania architektoniczne, nie został uwzględniony system wentylacji grawitacyjnej w postaci kanałów wentylacyjnych umieszczonych wewnątrz cel mieszkalnych. Zakład Karny w K. dysponował zasadniczo celami dwuosobowymi wyposażonymi w łóżka piętrowe. Wielkość cel była zróżnicowana i wynosiła od 7,6 do 9,0 m ². Im wyższa kondygnacja, tym mur zewnętrzny był cieńszy, a przez to cela większa. Wentylacja cel odbywała się przez otwarcie okien. W celach dwuosobowych były małe okna o wymiarach około 1,0 m na 0,60 m, osadzone na wysokości 3 metrów od podłogi. W celach wieloosobowych mających charakter przejściowy były zamontowane duże okna. Latem nikt okien w celach nie zamykał. Zimą okna otwierało się by przewietrzyć celę. Zakład był ogrzewany przez instalację centralnego ogrzewania, a temperatura w celach była monitorowana. Z uwagi na architekturę budynku cele trudno było dogrzać, a potem wolno się schładzała. W celach nie było przewodów wentylacyjnych, cele były wietrzone poprzez system otwartego okna i klapy w drzwiach. Oddziałowy codziennie sprawdzał kraty w oknach i w tym celu musiał okna otwierać. Administracja Zakładu nie ograniczała osadzonym czasu otwarcia okien. Okno mogło być pozostawione w położeniu uchylnym. Przeprowadzono remonty cel, polegające na ich malowaniu, gdyż osadzeni o cele nie dbali, pisali na ścianach, robili otwory czy przebitki do innych cel. Naprawiany były też zużyty sprzęt kwaterunkowy.

Dowód: zeznania Zastępcy Dyrektora Aresztu Śledczego w O. R. M. słuchanego w charakterze strony pozwanej 00:49:51 – 01:07:01 nagrania na płycie k. 229, 00:46:12 – 01:27:39 nagrania na płycie k. 328.

Każda z cel mieszkalnych wyposażona była w standardowy sprzęt kwaterunkowy przewidziany w obowiązujących przepisach (tj. osobne miejsce do spania dla każdego osadzonego oraz taborety, stoły i szafki dostosowane do liczby osadzonych) oraz w węzeł sanitarny.

Kącik sanitarny, który nie miał pełnej zabudowy, był wydzielony za pomocą konstrukcji metalowej wypełnionej płytą lub sklejką na wysokość około 1,20 cm. Dodatkowo pozostawała możliwość zasłaniania kącika prześcieradłem celem zwiększenia prywatności w trakcie załatwiania czynności fizjologicznych. W większych celach dwuosobowych kąciki były murowane. W celach, w których podłoga była drewniana, sanitariaty były osadzone na wylewce betonowej, która była wyższa 5 - 10 cm od poziomu podłogi. Gdy osadzony korzystał z sanitariatu, a otworzono drzwi do celi to było widać jego głowę. Kancik sanitarny był usytuowany w rogu celi pod oknem.

Każda z cel wyposażona byłą dodatkowo w oświetlenie jedną lampą jarzeniową bez osłon, wyposażoną w dwie lampy wyładowcze – tzw. świetlówki, spełniające normy związane z natężeniem światła sztucznego w celi. Osadzeni mieli możliwość włączania w celi oświetlenia elektrycznego. Była jeszcze dodatkowa lampa służąca do kontroli cel w nocy. W pogodny letni dzień światła dziennego było wystarczająco dużo, by swobodnie czytać. W dni pochmurne, zimowe potrzebne było oświetlenie sztuczne. Oświetlenie było przedmiotem, kontroli Sanepidu i nie było kwestionowane.

Cele podlegały regularnym remontom oraz malowaniu, które to prace przewidziane były w harmonogramie prac remontowo – konserwacyjnych działu kwatermistrzowskiego na dany rok oraz odbywały się na bieżąco według wskazań działu penitencjarnego bądź w miarę zgłaszania przez osadzonych ewentualnych usterek.

Do lipca 2014 r. osadzeni w ZK w K. korzystali z jednej ciepłej kąpieli tygodniowo, zgodnie z § 30 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności. Od lipca 2014 r. osadzeni w ZK w K. mieli możliwość korzystania z dwóch ciepłych kąpieli tygodniowo. Ciepła kąpiel odbywała się w łaźni. Zimna woda była dostępna w celach mieszkalnych cała dobę.

Osoby przebywające w ZK w K. otrzymywały 3 posiłki dziennie. Na terenie Zakładu Karnego w K. funkcjonowała kuchnia. Były tam gotowane posiłki. Kuchnia była kontrolowana przez Sanepid. Jadłospisy były przygotowywane w oparciu o kaloryczność posiłków. Na wyżywienie jednego skazanego przypadała kwota 4,50 zł. Szefem kuchni był funkcjonariusz, a kucharzami osadzeni. Odbywający karę pozbawienia wolności mogli korzystać z widzeń oraz aparatu telefonicznego.

Warunki, w których przebywali osadzeni, podlegały bieżącej kontroli między innymi ze strony oddziałowego i wychowawcy, nadto raz w miesiącu wszystkie cele były wizytowane przez kierownictwo jednostki, z pozostawieniem osadzonym możliwości zgłaszania ewentualnych skarg i zastrzeżeń. Zakład karny podlegał również bieżącym kontrolom wewnętrznym i zewnętrznym, w tym corocznej kompleksowej kontroli sanitarnej przeprowadzanej przez przedstawicieli Państwowego Powiatowego Inspektoratu Sanitarnego w K., które to kontrole nie wykazały nieprawidłowości.

Dowód: notatka służbowa kierownika Działu Kwatermistrzowskiego ZK w K. – k. 75-75v, zeznania Zastępcy Dyrektora Aresztu Śledczego w O. R. M. słuchanego w charakterze strony pozwanej 00:49:51 – 01:07:01 nagrania na płycie k. 229, 00:46:12 – 01:27:39 nagrania na płycie k. 328.

W czasie pobytu w ZK w K. skazani mieli możliwość uczestnictwa w zajęciach mających na celu m.in. zagospodarowanie czasu wolnego oraz zmniejszenie uciążliwości odbywania kary. W szczególności, osadzeni mieli możliwość korzystania ze świetlicy, w której organizowane są zajęcia grupowe (spotkania, koncerty, spektakle, turnieje itp.) oraz znajduje się codzienna prasa. W świetlicy skazani mieli możliwość oglądania programu telewizyjnego, grania w tenis stołowy, „piłkarzyki” i inne gry świetlicowe. W godzinach od 7:10 do 22:00 bądź późniejszych nadawał radiowęzeł, którego głośniki znajdowały się w każdej celi. Skazani mieli możliwość uczestniczyć w zajęciach w ramach Zespołu (...) (rękodzieło, gazetka zakładowa, organizacja imprez itp.), korzystać z biblioteki oraz zajęć kultury fizycznej i sportu na placu (siatkówka, ringo, kometka, ćwiczenia siłowe) – również po godzinach wyznaczonych na spacer. Udział w wymienionych formach zagospodarowania czasu wolnego był dobrowolny i odbywał się – w większości – na podstawie zgłoszenia chęci udziału przez samego skazanego.

Łóżka w celach mieszkalnych były piętrowane, by nie zabierać miejsca w celi. Jeżeli osadzeni mieli problemy z wejściem na łóżko to zezwalano na rozstawienie łóżek. Łóżko dolne było przyznawane osobom ze schorzeniami. W celach były standardowe łóżka więzienne z czasem montowano do nich drabinki. Jeżeli łóżka zostały rozpiętrowane, to jedne z nich było bliżej toalety. Jeżeli w jednej celi było dwóch osadzonych, którzy musieli korzystać z dolnego łóżka ze względów zdrowotnych, to się łózko zdejmowało. Podobnie było z przyznawaniem płyty pod materac.

Dowód: notatka służbowa kierownika Działu Penitencjarnego ZK w K. – k. 80, zeznania Zastępcy Dyrektora Aresztu Śledczego w O. R. M. słuchanego w charakterze strony pozwanej 00:49:51 – 01:07:01 nagrania na płycie k. 229, 00:46:12 – 01:27:39 nagrania na płycie k. 328.

Do obowiązków skazanych osadzonych w poszczególnych celach więziennych należało m.in. utrzymanie czystości w celach mieszkalnych oraz pozostałych pomieszczeniach (świetlica, kaplica czy hol) – w tym celu przyznawane były na ich rzecz środki czystości w postaci proszku do szorowania, płynu do czyszczenia WC, preparatu do dezynfekcji sanitariatów oraz płynu do mycia naczyń w ilości odpowiadającej liczbie osób przebywających w danej celi więziennej. Brak dbałości o porządek w celach mieszkalnych widoczny był szczególnie w przypadku zachowania osadzonych w związku z orzeczeniem krótkoterminowej kary pozbawienia wolności bądź przebywających w celach tzw. przejściowych. Świadczyła o tym obecność brudu, wilgoci i poniszczonych podłóg.

Dowód: zarządzenie nr (...) Dyrektora ZK w K. z dnia 21 maja 2012 r. – k. 73-73v; zarządzenie nr (...) Dyrektora ZK w K. z dnia 21 maja 2012 r. – k. 73-73v.

Powód w pozwanej jednostce był osadzony w celi 5-osobowej (cela nr 207) oraz w celach 2-osobowych (cele nr 214, 231, 230, 215 i 339). W stosunku do powoda nie wydano decyzji w trybie art. 110 § 2a, 2b i 2c Kodeksu karnego wykonawczego, co oznacza, że nie przebywał on w warunkach przeludnienia w takcie odbywania kary pozbawienia wolności w ZK w K., przebywając w celach mieszkalnych, w których powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego wynosiła co najmniej 3 m ². W czasie pobytu w pozwanej jednostce powód nie składał również żadnych skarg ani wniosków w związku z niekorzystną dla niego działalnością ZK w K..

Dowód: notatka służbowa specjalisty ds. organizacyjno – prawnych AŚ w O. wykonującego czynności służbowe na rzecz Zakładzie Karnym w K. – k. 76; historii rozmieszczenia – k. 77; wykaz pomieszczeń w budynkach mieszkalnych Z.K. w K. – k. 78 - 79.

Po przyjęciu do odbycia kary powód zgłosił, że jest osobą niepełnosprawną. Osadzeni zgłaszali przeludnienie, ale pomiary wykonywane przez funkcjonariuszy nie potwierdzały przekroczenia norm powierzchni na jednego osadzonego. W celach mieszkalnych panował półmrok, wpadało mało światła dziennego, a cele były słabo oświetlone. W celi panował stan ograniczonej wentylacji. Okno znajdowało się na wysokości 3 m od podłoża i miało wymiary 1 metr na 0,5 metra. Żeby je otworzyć trzeba było postawić stół, na nim krzesło i po wejść na nie sięgnąć okna. W celu przewietrzenia cel były otwierane okna, a na okres godziny klapy od drzwi, służące do podawania posiłków. Nie zawsze dawało to dobry efekt, bo cyrkulacja powietrza zależał od kierunku wiania wiatru. Dyżurni raz dziennie chodzili z drabiną i zamykali bądź otwierali okna w zależności od potrzeb. Było to robione przy okazji sprowadzania jakości krat. Powód musiał wspinać się na łóżko piętrowe znajdujące się na poziomie 1,7 metra od podłogi. Po okresie pół roku zaczęto montować drabinki. Z czasem zgodzono się, by łóżka piętrowe zostały rozłożone ale to spowodowało, że w celi było mało miejsca do poruszania się. Powód spał z głową położoną niecałe pół metra od sedesu. Odwrócenie pozycji powodowało, że dyżurni nie wiedzieli wówczas głowy osadzonego. Choć było to nieregulaminowe, to dyżurni zasadniczo się na to godzili. Muszle sedesowe miały klapy sedesowe, ale do samej czynności trzeba był ją otworzyć i zapachu nie dało się uniknąć przy tej odległości. Kąciki sanitarne w celach mieszkalnych znajdowały się na podwyższeniach. Od reszty celi były oddzielone zasłoną z metalu, którą stawiało się za łóżkiem, by partner z celi nie widział osoby siedzącej na sedesie. Żeby nie czuć zapachu osadzeni przysłaniali się kocami. W Zakładzie Karnym w K. modernizowano cele pod kontem wydzielenia kącików sanitarnych, ale powód w takiej zmodernizowanej celi nie siedział. W celach mieszkalnych była zapewniona bieżąca woda zimna, a ciepła kąpiel pod prysznicem przysługiwała raz w tygodniu. Osadzeni mogli występować o zgodę na posiadanie grzałki do podgrzania wody przeznaczonej do prania czy zaparzenia herbaty lub kawy. Powód uzyskał zgodę na posiadanie grzałki. Sprężyny w łóżkach pod materacami były w złym stanie przez co materac się uginał utrudniając spanie a u powoda powodował dolegliwości bólowe kręgosłupa. Powód wielokrotnie występował o zgodę na umieszczenie płyty do łóżka i zgodę taką ostatecznie uzyskał.

Dowód: zeznania powoda zeznania powoda 00:17:57 – 00:49:05 nagrania na płycie k. 229, 00:07:42 – 00:44:52 nagrania na płycie k. 328.

W warunkach izolacji powód miał zapewniony dostęp do lekarza internisty. Przed wykonaniem kary izolacyjnej powód nie miał żadnych problemów ze wzrokiem. Pierwsze problemy z czytaniem zauważył po przetransportowaniu go do Zakładu Karnego w C. i tam w czasie badania u okulisty stwierdzono mu po raz pierwszy wadę wzroku w wysokości 1,8. Powód nie leczył się nigdy psychiatrycznie.

Dowód: zeznania powoda 00:17:57 – 00:49:05 nagrania na płycie k. 229, 00:07:42 – 00:44:52 nagrania na płycie k. 328.

W książeczce zdrowia osadzonego założonej w dniu 3 lutego 2014 r. badany zadeklarował wcześniejsze uzależnienie od alkoholu i narkotyków a w trakcie przyjęcia do jednostki penitencjarnej padaczkę, depresję i bóle kręgosłupa. Po przetransportowaniu do Zakładu Karnego w K. sporządzono notatkę odnotowując zgłaszane przez powoda okresowe bóle kręgosłupa (przepuklina odcinaka szyjnego i lędźwiowego). U powoda występują zaburzenia osobowości pod postacią osobowości niedojrzałej. Przed osadzeniem w Zakładzie Karnym w K. powód przez wiele lat leczył się psychiatrycznie z zaburzeń, których dynamika była różna w poszczególnych okresach. Odbywanie przez powoda kary izolacyjnej było dwukrotnie konsultowane psychiatrycznie, a lekarz psychiatra stwierdził, że powód nie wymaga intensyfikacji leczenia. Wszystkie zaburzenia lekowo – depresyjne występowały u powoda dużo wcześniej niż rozpoczęcie odbywania kary izolacyjnej. W wyniku osadzenia w Zakładzie Karnym w K. powód nie doznał rozstroju zdrowia psychicznego i nie zachodzi bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy obecnym stanem jego zdrowia, a warunkami panującymi podczas pobytu we wskazanym Zakładzie

Dowód: dokumentacja medyczna powoda w kopercie k. 244, pisemna opinia biegłego psychiatry M. G. (1) i biegłej psycholog B. C. k. 250 – 268, ustne wyjaśnienie biegłego psychiatry M. G. (2) 00:12:42 – 00:28:36 nagrania na płycie k. 310.

Powód jest z wyznania świadkiem Jehowy. W czasie odbywania kary mógł chodzić na zebrania, i codzienne godzinne spacery. Miał też możliwości korzystania z zajęć kulturalno - oświatowych i w świetlicy z nich korzystałem podobnie jak i z biblioteki. Przez 5 – 6 miesięcy był zatrudniany przy pracach stolarskich.

Dowód: zeznania powoda 00:17:57 – 00:49:05 nagrania na płycie k. 229, 00:07:42 – 00:44:52 nagrania na płycie k. 328.

Powód J. W. ma 52 lata i zawód ślusarza. Razem z żona i dziećmi zamieszkuje w B. (Wielka Brytania) i utrzymuje się z renty z tytułu niezdolności do pracy wypłacanej w wysokości 220 funtów. Leczy się na schorzenia kręgosłupa, a na 4 lipca 2019 r. ma zaplanowaną w wielkiej Brytanii operację odcinaka lędźwiowego kręgosłupa. Zażywa leki uśmierzające ból

Dowód: zeznania powoda 00:17:57 – 00:49:05 nagrania na płycie k. 229, 00:07:42 – 00:44:52 nagrania na płycie k. 328.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wskazane wyżej dowody w tym dokumenty znajdujące się w aktach sprawy, a także w oparciu o zeznania stron. Ujawnione w ten sposób okoliczności nie były sporne, dlatego też Sąd uznał za zbędne prowadzenie dowodu z zeznań świadków: W. O., P. J., B. P., M. M., M. C. i A. K., z którymi powód był osadzony na okoliczności warunków odbywania przez powoda kary i dlatego wniosek powoda o przeprowadzenie tych dowodów oddalił. Do opinii biegłego psychiatry strona powodowa nie naprowadziła zarzutów mogących skutecznie zakwestionować wnioski zawarte w opinii.

Mając na uwadze tak poczynione ustalenia Sąd zważył, co następuje:

Bezspornym w przedmiotowej sprawie był fakt odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności w pozwanej jednostce penitencjarnej.

W ocenie powoda warunki odbywania kary pozbawienia wolności były źródłem naruszenia jego dóbr osobistych w postaci godności oraz prawa do humanitarnego odbywania kary.

Zasadność powództwa, podlegała analizie w oparciu o przepisy art. 30, 40 i 41 ust 4 konstytucji, art. 10 ust 1 Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Politycznych z dnia 19 grudnia 1966 roku (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167 i 169), art. 23 k.c. i art. 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. oraz art. 417 § 1 k.c. zaś zarzut przedawnienia zgłoszony przez pozwanego w oparciu o treść art. 442 ¹ § 1 k.c.

Zgodnie z powołanymi przepisami konstytucyjnymi przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych, a każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny. Z kolei w myśl powołanego wyżej Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Politycznych każda osoba pozbawiona wolności ma być traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka.

Zapewnienie humanitarnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest warunkiem zachowania godności osób podlegających przymusowej izolacji w warunkach zakładów penitencjarnych. Realizacji spoczywających na władzy publicznej i administracji jednostki penitencjarnej obowiązków w zakresie odpowiedniego przygotowania miejsc, w których przebywają osoby pozbawione wolności należy do działań władczych Państwa i mieści się w pojęciu wykonywania zadań z zakresu władzy publicznej o którym mowa w art. 417 § 1 k.c. Naruszenie zatem tych obowiązków może rodzic odpowiedzialność cywilną Skarbu Państwa jako naruszyciela prawa skazanego do zapewnienia mu humanitarnych warunków pobytu w warunkach izolacji od społeczeństwa.

Zgodnie z treścią art. 23 k.c., dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego. W razie naruszenia dóbr osobistych podmiot ten, którego dobro osobiste zostało naruszone, może żądać, w oparciu o przepisy art. 24 k.c. dopełnienia czynności niezbędnych do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego, w tym złożenia oświadczenia odpowiedniej treści, a także zadośćuczynienia pieniężnego na własną rzecz, jak i zasadzenia odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny.

W myśl art. 24 k.c. ochrona cywilnoprawna przysługuje jedynie przed bezprawnym naruszeniem dobra osobistego. Bezprawne zaś jest zachowanie sprzeczne z normami prawa lub zasadami współżycia społecznego, bez względu na winę, a nawet świadomość sprawcy. Wskazany przepis wprowadza domniemanie bezprawności działania. Dlatego w procesie o ochronę dóbr osobistych to pozwany ma obowiązek wykazać, że jego działanie nie było bezprawne. Działanie nie jest bezprawne zwłaszcza wówczas, gdy jest oparte na przepisie obowiązującego prawa. W wyroku z dnia 28 lutego 2007 r. (V CSK 431/06, OSNC 1/2008, poz. 13 z aprobującą glosą N. Pawłowskiej, EPS 1/2008) Sąd Najwyższy wskazał, iż ciężar dowodu, co do tego że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych, spoczywa na pozwanym (art. 6 w związku z art. 24 k.c.), a zatem pokrzywdzony żądający na podstawie art. 448 k.c. kompensaty krzywdy nie musi dowodzić bezprawności naruszenia dobra osobistego.

Elementem humanitarnego odbywania kary pozbawienia wolności jest niewątpliwie prawo osadzonego do intymności. Ocena czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego nie może być jednak dokonywana według miary indywidualnej wrażliwości osoby, która czuje się dotknięta zachowaniem innej osoby, ale musi być dokonana przy stosowaniu kryteriów obiektywnych (tak też Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 28 sierpnia 1996 r., I ACr 341/96, OSA 7-8/1997, poz. 43).

Podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia obligowało Sąd do rozpatrzenia tego zarzutu w pierwszej kolejności. Jego ewentualna zasadność wyłączałaby bowiem odpowiedzialność cywilną pozwanego, niezależnie od kwestii zasadności powództwa.

Zgodnie bowiem z art. 442 ¹ § 1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (art. 442 ¹ § 3 k.c.).

Powód odbywał karę pozbawienia wolności w pozwanym Zakładzie Karnym w K. w okresie od 12 lutego 2014 r. do 22 stycznia 2015 r. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia w odniesieniu do okresu sprzed 2012 r. a więc nie związanego czasowo ze zgłoszonym roszczenie, dlatego też zarzut ten nie mógł odnieść skutku.

Analizę warunków odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w K. należało ograniczyć do czasu osadzenia powoda w tej jednostce penitencjarnej.

Przesłankami odpowiedzialności Skarbu Państwa na gruncie przepisu 417 § 1 k.c. są: szkoda wyrządzona przy niezgodnym z prawem wykonywaniu czynności z zakresu władzy publicznej oraz normalny związek przyczynowy pomiędzy niezgodnym z prawem wykonywaniem takich czynności a powstaniem szkody. Istnienie związku przyczynowego należy oceniać na zasadach wynikających z art. 361 § 1 k.c. Oznacza to, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za normalne następstwa niezgodnego z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej.

Udzielenie powodowi cywilnoprawnej ochrony wymagało ustalenia, że zachowania administracji pozwanego Zakładu Karnego w K. godziły w jego dobra osobiste w rozumieniu art. 24 § 1 k.c., przy czym to na powodzie ciążył dowód wskazania konkretnych uchybień w postaci zaniechania podjęcia działań zapewniających mu realizację jego uprawnień w zakresie warunków bytowych wynikających ze wskazanych powyżej przepisów, naruszających sferę jego dóbr osobistych.

Z ujawnionych okoliczności faktycznych sprawy wynika, że we wskazanym przez powoda okresie osadzenia w Zakładzie Karnym w K. nie przebywał on w przeludnionych celach, co w kontekście zeznań stron, jak i braku wydanych wobec powoda na podstawie art. 110 § 2a, 2b i 2c k.k.w. indywidualnych decyzji dyrektora Zakładu Karnego w K. w przedmiocie czasowego osadzenia w warunkach przeludnienia, było okolicznością bezsporną.

Pozostałe warunki odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności podlegały ocenie według wymogu zachowania przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności. Ocena czy obowiązki te zostały zrealizowane, winna być dokonana z uwzględnieniem uprawnień skazanego, szczegółowo uregulowanych w przepisach art. 102 – 120 k.k.w. z uwzględnieniem między innymi:

- Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych ( Dz. U. z 2003 r., nr 186, poz. 1820 )

- Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności ( Dz. U. z 2003 r., nr 152, poz. 1493),

Humanitarne warunki odbywania kary pozbawienia wolności wymagają zapewnienia osadzonemu odpowiedniego wyposażenia celi mieszkalnej w sprzęt zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania i odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza a także odpowiednią temperaturę i oświetlenie.

Szczegółowe wyposażenie cel mieszkalnych jest uregulowane rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno – porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności, zgodnie z którym cela mieszkalna powinna być wyposażona w łóżko dla skazanego, odpowiednią do liczby skazanych ilość stołów, szafek i taboretów oraz środków utrzymania czystości w celi. Urządzenia sanitarne winny być usytuowane w sposób zapewniający ich niekrępujące użytkowanie. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. z 2003 r., nr 186, poz. 1820) reguluje wyposażenie cel i stan techniczny tego wyposażenia. Wskazane przepisy określają ilość i czas przez jaki użytkowane są konkretne przedmioty stanowiące wyposażenie cel i służące osadzonym. W omawianym tu zakresie powód nie sformułował żadnych zarzutów co do warunków odbywania kary.

W zakresie warunków sanitarnych panujących w Zakładzie Karnym w K., a zwłaszcza sposobu wydzielania kącika sanitarnego od reszty pomieszczenia celi, należało uwzględnić konstrukcję architektoniczną poznanej jednostki organizacyjnej i jej zabytkowy charakter. Kąciki sanitarne nie były odrębnymi pomieszczeniami i były oddzielone tylko parawanem, a ponadto więźniowie mogli dodatkowo zasłaniać kącik prześcieradłem. Sąd uznał zarzuty powoda w tym zakresie za całkowicie bezpodstawne. Częściowa jedynie zabudowa kącików sanitarnych wynika z realizacji obowiązku zapewnienia osadzonym bezpieczeństwa. Całkowite odgrodzenie któregokolwiek fragmentu celi mogłoby ułatwiać osadzonym ukrywanie przedmiotów niedozwolonych, próby samobójcze, czy samookaleczenia. Funkcjonariusze sprawdzający cele muszą mieć zapewnioną możliwość kontroli zachowania osadzonych, z wyłączeniem obserwowania intymnych części ciała podczas załatwiania potrzeb fizjologicznych, co uniemożliwia częściowa zabudowa kącików ( wyrok S.N. z dnia 5 lipca 2012 r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 603/11, Lex nr 1228452 ).

Natomiast kwestionowana przez powoda dostępność do ciepłej wody tylko raz, a z czasem dwa razy w tygodniu jest zgodna z obowiązującymi przepisami ( § 30 ust 3 cytowanego rozporządzenia w sprawie regulaminu ...).

Zużycie wyposażenia cel jest naturalną konsekwencją ich długotrwałego użytkowania. Administracja Zakładu Karnego w K. zgodnie z zaleceniami Państwowej Powiatowej Inspekcji Sanitarnej na bieżąco wymieniała także wyposażenie cel.

Kolejny zarzut powoda odnosił się do wysoko umieszczonych otworów okiennych i w konsekwencji małego dostępu światła słonecznego. Okoliczność ta była niezaprzeczalna i wynikała z zabytkowego charakteru budynku Zakładu Karnego w K.. Osadzeni mogli jednak używać w dzień oświetlenia jarzeniowego w celu pisania, czy czytania.

Niezależnie od tego pozwany Zakład Karny w K. zapewniał osadzonym możliwość uczestnictwa w zajęciach kulturalno – oświatowych i sportowych, z której powód mógł zgodnie ze swoim wyborem korzystać.

Zasadnym w ocenie Sądu okazał się natomiast zarzut niezapewnienia powodowi właściwych warunków korzystania z łóżka. Z niekwestionowanych przez pozwanego okoliczności faktycznych wynika, że powód przed przyjęciem do Zakładu Karnego w K. był uznany za osobę niepełnosprawną z powodu schorzeń kręgosłupa dających dolegliwości bólowe. Okoliczność ta została odnotowana w książeczce zdrowia osadzonego założonej w dniu 3 lutego 2014 r., i ponownie odnotowana w stosownej notatce po przetransportowaniu powoda do Zakładu Karnego w K., gdzie wskazano na występujące u powoda okresowe bóle kręgosłupa (przepuklina odcinaka szyjnego i lędźwiowego). Pomimo starań powoda o uzyskanie miejsca na dolnym łóżku przez kilka miesięcy powód musiał wspinać się na łóżko piętrowe znajdujące się na poziomie 1,7 metra od podłogi. Dopiero po okresie pół roku zaczęto montować drabinki. Dodatkowo powód przez pewien czas musiał korzystać z łóżka wyposażonego w zużyte sprężyny co powodowało u niego trudności w ułożeniu się do snu i dolegliwości bólowe kręgosłupa. Wielokrotne wnioski powoda o zgodę na umieszczenie płyty w miejscu sprężyn doprowadziło ostatecznie do uzyskania takiej zgody. Te zindywidualizowane w odniesieniu do powoda warunki odbywania kary izolacyjnej w połączeniu z doświadczanym przez wszystkich osadzonych brakiem należytej wentylacji cel i barku wystarczającego dostępu światła dziennego w szczególności w dni pochmurne dało w ocenie Sadu skumulowany efekt nadmiernej dolegliwości wykonywania kary izolacyjnej prowadzącej do naruszenie dóbr osobistych w postaci godności i uzasadniło odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c.

W zakresie wymiaru należnego powodowi zadośćuczynienia Sąd miał na uwadze, że zasadniczym kryterium decydującym o wysokości należnego zadośćuczynienia stanowi przede wszystkim rozmiar (zakres) doznanej przez pokrzywdzonego krzywdy, a niewymierny charakter takiej krzywdy sprawia, że ocena w tej mierze winna być dokonywana na podstawie całokształtu okoliczności sprawy. O wysokości zadośćuczynienia decyduje zatem Sąd po szczegółowym zbadaniu wszystkich okoliczności sprawy, kierując się podstawową zasadą, że przyznane zadośćuczynienie powinno przedstawiać realną wartość dla pokrzywdzonego i uwzględniać stosunki majątkowe panujące aktualnie w społeczeństwie.

Analizując okoliczności faktyczne rozpatrywanej sprawy, Sąd ustalił wysokość należnego powodowi świadczenia na poziomie kwoty 2.000 zł biorąc pod uwagę, że powód na skutek opisanych warunków odbywania kary doznał cierpień fizycznych i psychicznych, których rozmiar nie był jednak duży. Powód nie doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu, nie wykazał aby warunki odbywania kary w jakikolwiek sposób ograniczył jego sprawność i miały wpływ na aktualny stan zdrowia. Z drugiej strony kwota rekompensaty musi być adekwatna do statusu majątkowego poszkodowanego, a ten jest stosunkowo niski. Z tych wszystkich przyczyn, w ocenie Sądu, zadośćuczynienie w wysokości 2.000 zł jest kwotą adekwatną i stanowiącą godziwą rekompensatę za doznane przez powoda cierpienia fizyczne i psychiczne. Poza tym odnotowania wymaga, że warunki w jakich powód odbywał karę pozbawienia wolności, aczkolwiek uciążliwe, nie uzasadniały przyznania zadośćuczynienia w wyższym rozmiarze, gdyż pobyt w jednostce penitencjarnej w sposób naturalny wiąże się z ograniczeniem w postaci pogorszenia standardu życia. Z takimi dolegliwościami i ograniczeniami osadzony musiał się liczyć ( por. wyrok SN z 2 października 2007 r. sygn. II CSK 269/07).

W świetle tych okoliczności faktycznych i prawnych orzeczono jak w sentencji wyroku, a o odsetkach orzeczono od dnia 1 października 2015 r. to jest doręczenia pełnomocnikowi pozwanego odpisu pozwu.

O kosztach zastępstwa procesowego strony pozwanej Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. i obciążył nimi powoda w całości albowiem pozwany uległ żądaniu w nieznacznej tylko wysokości. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalono na podstawie § 8 ust 1 pkt 26 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie przy uwzględnieniu okoliczności, że postepowanie w sprawie toczył się dwukrotnie w przed sądem pierwszej instancji oraz w postepowaniu apelacyjnym .

Na podstawie art. 102 k.p.c. i art. 113 ust 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sadowych w sprawach cywilnych nie obciążono powoda nieuiszczonym kosztami sądowymi należnymi Skarbowi Panstwa.

SSO Piotr Szymankiewicz