Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lipca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodnicząca: SSA Jolanta Wolska (spr.)

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Agnieszka Mostowy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 lipca 2021 r. w Ł.

sprawy K. A.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji K. A.

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu

z dnia 18 listopada 2020 r. sygn. akt IV U 731/20

oddala apelację.

Sygn. akt: III AUa 2158/20

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 sierpnia 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił wszczęcia postępowania o ponowne rozpatrzenie prawa do emerytury pomostowej dla K. A. na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, podnosząc, że dowody dołączone do wniosku z 3 sierpnia 2020 r. nie mają wpływu na wcześniej wydaną decyzję odmowną z 24 lipca 2020 r.

W odwołaniu od powyższej decyzji K. A. wniósł o jej zmianę i zaliczenie do pracy w szczególnych warunkach okresów: od 9 czerwca 1980 r. do 27 sierpnia 1985 r. oraz od 24 września 1987 r. do 10 maja 1999 r. Odwołujący się wskazał, że wykazał łączny staż pracy w warunkach szczególnych w wymiarze przekraczającym 17 lat na podstawie złożonych w organie rentowych świadectw wykonywania prac w warunkach szczególnych.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 18 listopada 2020 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu oddalił odwołanie.

Rozstrzygnięcie zapadło w następującym stanie faktycznym sprawy:

K. A., ur. (...), w dniu 6 lipca 2020 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. wniosek o przyznanie prawa do emerytury pomostowej. We wniosku ubezpieczony wskazał, że nadal pozostaje w zatrudnieniu w przedsiębiorstwie (...) S.A. Do wniosku załączono m.in. świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wystawione w dniu 3 lipca 2001 r. przez syndyka masy upadłości (...) S.A. w upadłości, stwierdzające, że K. A. był zatrudniony w (...) S.A. od 9 czerwca 1980 r. do 27 sierpnia 1985 r. i od dnia od 24 września 1987 r. do 10 maja 1999 r., stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace montera urządzeń i konstrukcji metalowych na stanowisku monter konstrukcji stalowych, monter urządzeń i konstrukcji metalowych, starszy monter urządzeń i konstrukcji metalowych, starszy monter, wymienionym w wykazie A, dział V, poz. 5 pkt 1, stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty (Dz.Urz. MBiPMB nr 3 poz.6).

Decyzją z dnia 24 lipca 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił K. A. prawa do emerytury pomostowej, podnosząc, że wnioskodawca przed dniem 1 stycznia 1999 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wynoszącego co najmniej 15 lat, po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, nie udowodnił rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą. Organ nie zaliczył do prac wykonywanych w warunkach szczególnych okresów wykazanych w świadectwie wykonywania prac w warunkach szczególnych z 3 lipca 2001 r., ponieważ pracodawca nie określił charakteru pracy ściśle według wykazu, działu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. oraz nie wymienił stanowiska pracy zgodnie z wykazem, działem, pozycją i punktem zarządzenia resortowego.

Kolejny wniosek o ustalenie prawa do emerytury pomostowej K. A. złożył w dniu 3 sierpnia 2020 r. Do wniosku zostały załączone świadectwa pracy wystawione 10 maja 1999 r. przez (...) S.A. Pierwsze z nich stwierdza, że K. A. był zatrudniony w (...) S.A. w okresie od 9 czerwca 1980 r. do 10 maja 1999 r. i w okresie zatrudnienia wykonywał prace: monter konstrukcji stalowych, monter urządzeń i konstrukcji metalowych, starszy monter urządzeń i konstrukcji metalowych, starszy monter. W dokumencie wskazano, że pracownik od 27 kwietnia 1981 r. do 15 kwietnia 1983 r. odbył służbę wojskową, od 3 kwietnia 1991 r. do 1 kwietnia 1997 r. i od 21 kwietnia 1997 r. do 10 maja 1999 r. praca na budowie eksportowej w Czechach - wyjazd z macierzystego zakładu pracy na podstawie umowy o pracę, od 28 sierpnia 1985 r. do 23 września 1987 r. praca w Bułgarii - wyjazd z macierzystego zakładu pracy na podstawie umowy o pracę. Drugie świadectwo pracy stwierdza, że K. A. był zatrudniony w (...) SA - budowa eksportowa w Republice Czeskiej w okresie od 3 kwietnia 1991 r. do 1 kwietnia 1997 r. i od 21 kwietnia 1997 r., w tym urlop dewizowy od 1 kwietnia 1999 r. do 10 maja 1999 r.; w okresie zatrudnienia pracownik wykonywał prace montera brygadzisty.

Decyzją z dnia 27 sierpnia 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił wszczęcia postępowania o ponowne rozpatrzenie prawa do emerytury pomostowej dla K. A.. W dacie wydania zaskarżonej decyzji K. A. nadal pozostawał w stosunku pracy.

W konsekwencji powyższych ustaleń Sąd Okręgowy stwierdził, że K. A. nie przysługuje prawo do emerytury pomostowej przewidzianej w art. 4 i art. 49 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 664), ponieważ nie rozwiązał on stosunku pracy. Pozostawanie przez wnioskodawcę w zatrudnieniu na dzień złożenia wniosku, wydania zaskarżonej decyzji, jak i na dzień zamknięcia rozprawy, powoduje niemożność nabycia uprawnień do emerytury pomostowej. Rozwiązanie stosunku pracy jest bowiem jednym z warunków sine qua non nabycia prawa do emerytury pomostowej (art. 4 pkt 7 ustawy o emeryturach pomostowych). W niniejszym przypadku nie ma zastosowania art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który określa warunki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, a więc innego świadczenia. Sąd Okręgowy wskazał, że kwestia spełnienia przez wnioskodawcę pozostałych warunków stała się bezprzedmiotowa wobec nierozwiązania z nim stosunku pracy na dzień złożenia wniosku i wydania decyzji. W tym zakresie Sąd Okręgowy podzielił pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2000 r., II UKN 147/00, OSNP 2002 nr 16, poz. 389, w którym stwierdził, że istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Sąd stwierdzający spełnienie przez ubezpieczonego jednego lub więcej warunków powstania prawa do świadczenia, nie może ustalić tego w sentencji wyroku, przy jednoczesnym oddaleniu odwołania ubezpieczonego od niekorzystnej dla niego decyzji organu rentowego. Ponadto, wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa jest dopuszczalny w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyjątkowo i tylko wówczas, gdy przepis tak stanowi, np. w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, obowiązku opłacania składek, zwrotu nienależnego świadczenia. Regułą jest zatem, że sąd ubezpieczeń społecznych w trybie rozpoznania odwołania od decyzji organu rentowego przyznaje konkretne świadczenie lub określa jego wysokość. Nie jest zatem dopuszczalne w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych wydanie wyroku ustalającego spełnienie przez ubezpieczonego niektórych warunków wymaganych do nabycia prawa do świadczenia i przyznającego to świadczenie pod warunkiem spełnienia pozostałych warunków w przyszłości (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 lutego 2010 r., I UK 262/09, LEX nr 585728).

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

W apelacji od powyższego wyroku ubezpieczony zarzucił naruszenie art. 327 ¹ § 1 k.p.c., poprzez nieodniesienie się w jego uzasadnieniu do tego, czy po stronie ubezpieczonego istnieje wymagany okres pracy w szczególnych warunkach, o których mowa w art. art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, a w konsekwencji brak rozważań w tym zakresie wskutek niewłaściwego, zdaniem skarżącego, powołania się przez Sąd I instancji na treść wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000 r., w sprawie II UKN 147/00, w sytuacji, gdy jego interpretacja prowadzi do odmiennego stanowiska.

Wskazując na tak sformułowane zarzuty, apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji celem rozstrzygnięcia, czy po stronie ubezpieczonego istnieje wymagany okres pracy w szczególnych warunkach, o których mowa w art. art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych; ewentualnie o rozstrzygnięcie powyższej kwestii w postępowaniu przed Sądem II instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

W myśl art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2017 r., poz. 664), prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Prawo do emerytury pomostowej, stosownie do art. 49, przysługuje również osobie, która:

1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Wobec powyższego, prawo do emerytury pomostowej ubezpieczony nabywa po rozwiązaniu stosunku pracy, a więc istotna jest data rozwiązania umowy o pracę. Natomiast w przedmiotowej sprawie bezspornym jest, że rozwiązanie stosunku pracy nie nastąpiło. Wnioskodawca nadal pozostaje w stosunku pracy, nie spełnia więc wszystkich przesłanek do przyznania jemu prawa do wnioskowanej emerytury. Zasadą jest bowiem, że prawo do emerytury pomostowej powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa (art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych). Innymi słowy przesłanki nabycia prawa do emerytury pomostowej muszą być spełnione łącznie. Oznacza to, że brak choćby jednego z tych warunków powoduje niemożność nabycia uprawnień do tego świadczenia.

Niezasadny jest zawarty w apelacji zarzut niesłusznego zaniechania przez Sąd I instancji przeprowadzenia postępowania dowodowego na okoliczność ustalenia wymiaru stażu pracy w warunkach szczególnych odwołującego. Sąd Apelacyjny podziela ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, że istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Tym samym, sąd ubezpieczeń społecznych w trybie rozpoznania odwołania od decyzji organu rentowego przyznaje konkretne świadczenie lub określa jego wysokość. W konsekwencji wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa jest dopuszczalny w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyjątkowo i tylko wówczas, gdy przepis tak stanowi, np. w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, obowiązku opłacania składek, zwrotu nienależnego świadczenia. W wyroku z 9 lutego 2010 r., I UK 262/09 (LEX nr 585728), Sąd Najwyższy podkreślił, że w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych nie jest dopuszczalne wydanie wyroku ustalającego spełnienie przez ubezpieczonego niektórych warunków wymaganych do nabycia prawa do świadczenia i przyznającego to świadczenie pod warunkiem spełnienia pozostałych warunków w przyszłości.

Na marginesie podkreślić należy, że kwalifikacja określonej pracy, jako wykonywanej w szczególnych warunkach, dla celów emerytalno-rentowych może być dokonywana wyłącznie w postępowaniu przed organem rentowym w sprawie o przyznanie świadczeń z ubezpieczeń społecznych, a w dalszej kolejności w postępowaniu sądowym wywołanym wniesieniem odwołania od decyzji organu rentowego. Powyższe oznacza, że pracownik wytaczający w tej materii przed sądem pracy powództwo o ustalenie, nie wykazuje w ogóle interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c., niezależnie od tego, przeciwko komu (pracodawcy, czy organowi rentowemu) skierował pozew (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r., I PK 108/11, LEX nr 1215409; por. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1987 r., III PZP 19/87, OSNC 1988 Nr 10, poz. 132 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 1994 r., I PZP 45/94, OSNP 1995 Nr 6, poz. 74). Brak interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. w wytoczeniu powództwa o ustalenie wykonywania pracy w szczególnych warunkach wynika z tego, że organ rentowy samodzielnie ustala okresy przebyte w ubezpieczeniu i inne przesłanki warunkujące nabycie prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, bowiem całokształt postępowania dotyczącego nabycia prawa do świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego należy do tego organu zgodnie z art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 300) (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r., I UK 245/04, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 57). Ewentualna decyzja odmawiająca ubezpieczonemu prawa do świadczenia emerytalnego (na przykład z powodu nieuwzględnienia okresów jego zatrudnienia jako pracy w szczególnych warunkach) podlega weryfikacji w postępowaniu odwoławczym przed sądem powszechnym (sądem ubezpieczeń społecznych). Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych są sprawami cywilnymi tylko w ujęciu formalnym (art. 1 i art. 2 k.p.c.), a nie materialnym. Nie ma też sprawy cywilnej bez uprzedniego wydania decyzji przez ZUS - art. 477 ⁹ k.p.c. (wyjątek, gdy odwołanie wniesiono w związku z niewydaniem decyzji jedynie to potwierdza - art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c.).

W tym stanie rzeczy, nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji swojego wyroku.