Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 262/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania K. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę nauczycielską,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 3 czerwca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
K. G. złożyła do organu rentowego wniosek o emeryturę nauczycielską.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 30 grudnia 2008 r. odmówił jej prawa
do emerytury nauczycielskiej z powodu niespełnienia ustawowych przesłanek do jej
2
przyznania. W odwołaniu ubezpieczona domagała się zmiany zaskarżonej decyzji i
przyznania jej dochodzonego świadczenia, po uprzednim zaliczeniu do stażu
okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 16 kwietnia 1978 r. do 31
sierpnia 1981 r.
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. wyrokiem z 18
marca 2009 r. oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że K. G. w dacie złożenia wniosku o
emeryturę (28 listopada 2008 r.) pozostawała w zatrudnieniu w Szkole
Podstawowej w B. Stosunek pracy nie został przez nią rozwiązany, ani też żadna
ze stron go nie wypowiedziała. Organ rentowy za udowodniony uznał staż pracy w
łącznym wymiarze 27 lat, 2 miesiące i 28 dni. W oparciu o art. 88 ust. 1 i 1 a ustawy
z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97,
poz. 674 ze zm. (powoływanej dalej, jako „Karta Nauczyciela”). Sąd Okręgowy
stwierdził, że ubezpieczona nie spełnia koniecznych warunków do nabycia
uprawnień emerytalnych. Przesłanką nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej
jest rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela w związku z przejściem na
emeryturę, czego ubezpieczona nie uczyniła. Z uwagi na powyższe Sąd pierwszej
instancji nie prowadził postępowania dowodowego w kierunku ustalenia
faktycznego okresu zatrudnienia K. G. uznając, że bezprzedmiotowe jest czynienie
ustaleń w tym zakresie, skoro emerytura nie przysługuje jej z racji nierozwiązania
stosunku pracy. W tym stanie rzeczy odwołanie nie mogło zostać uwzględnione.
W apelacji od powyższego wyroku K. G. podniosła, że Sąd mylnie odczytał
treść jej żądania zawartego w odwołaniu uznając, że domagała się przyznania
prawa do emerytury nauczycielskiej, podczas gdy istotą sporu było zaliczenie do
stażu pracy okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców.
Sąd Apelacyjny, uznając apelację za nieuzasadnioną, stwierdził, że zakres i
przedmiot rozpoznania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych
wyznacza treść decyzji organu rentowego. Wbrew stanowisku ubezpieczonej, istota
zaskarżonej decyzji polega na rozstrzygnięciu o jej prawie do emerytury
nauczycielskiej na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, który jest przepisem
szczególnym i w zakresie uprawnień emerytalnych nauczycieli normuje wszystkie
wymagania, których spełnienie uprawnia nauczyciela do przejścia na emeryturę.
Stosownie do jego treści, nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w
3
tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze mają możliwość - bez
względu na wiek - nabycia uprawnień emerytalnych po rozwiązaniu na swój
wniosek stosunku pracy. Niespełnienie jednego z wyżej wymienionych warunków
powoduje brak uprawnienia do emerytury. Podstawowe znaczenie dla
rozstrzygnięcia ma to, że o zasadności przyznania lub odmowie przyznania
świadczenia decyduje stan prawny i faktyczny istniejący w dacie złożenia wniosku o
emeryturę. Badanie legalności decyzji jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu
faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. W przedmiotowej
sprawie poza sporem było to, że ubezpieczona nie rozwiązała stosunku pracy i na
dzień złożenia wniosku o świadczenie emerytalne pozostawała w zatrudnieniu jako
nauczycielka. Oznacza to, że nie było celowe prowadzenie postępowania
dowodowego na okoliczność ustalenia, czy wnioskodawczyni pracowała w
gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od 16 kwietnia 1978 r. do 31 sierpnia
1981 r., bowiem nawet wykazanie tych okoliczności nie miałoby wpływu na wynik
sprawy. Dopiero łączne zaistnienie wszystkich przesłanek uprawniających do
emerytury pozwala na przyznanie świadczenia. Oznacza to, że dopiero po
rozwiązaniu przez wnioskodawczynię stosunku pracy na swój wniosek będzie ona
mogła wykazać, czy spełnia warunek 30 - letniego okresu zatrudnienia (w tym
pracy w gospodarstwie rolnym rodziców). Z tych względów Sąd Apelacyjny
wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną oddalił apelację.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik ubezpieczonej zaskarżył w całości wyrok
Sądu Apelacyjnego i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w innym składzie.
Ponadto wniósł o zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej
kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono naruszenie prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię, to jest art. 88 ust. 2a w związku z art. 88 ust. 1 i 1a ustawy
Karta Nauczyciela, przez odmowę ustalenia prawa do wcześniejszej emerytury
nauczycielskiej pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy. Podniesiono również
zarzut naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik
sprawy, a mianowicie art. 189 k.p.c. w związku z art. 47714
§ 1 i § 2 k.p.c., a także
4
art. 224 k.p.c. i art. 227 k.p.c., przez nierozpatrzenie sporu co do jego istoty
(ustalenie prawa do emerytury pod warunkiem zawieszającym) oraz
nieprzeprowadzenie dowodów na okoliczność zaliczenia wnioskodawczyni pracy w
gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od 6 kwietnia 1978 r. do 31 sierpnia
1981 r.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono zarzut, że mimo, że objęte
sporem było zaliczenie ponad 3-letniego okresu pracy w gospodarstwie rolnym, co
wobec uznania przez ZUS stażu pracy w wymiarze 27 lat 2 miesięcy i 28 dni,
dawałoby skarżącej ponad 30 - letni okres zatrudnienia, sądy obu instancji nie
przeprowadziły postępowania dowodowego na tę okoliczność. W opinii
wnoszącego skargę, z takim stanowiskiem nie można się zgodzić, gdyż wskutek
nowelizacji Karty Nauczyciela z 23 sierpnia 2007 r. art. 88 ust. 2a, odstąpiono od
warunku rozwiązania stosunku pracy do 31 grudnia 2008 r. przez nauczycieli
urodzonych w okresie od 31 grudnia 1948 r. do 1 stycznia 1969 r. (obejmuje on
ubezpieczoną), jeżeli spełniają oni w tej dacie pozostałe warunki z art. 88 ust. 1
Karty Nauczyciela. Zatem Sądy obu instancji nie powinny uchylać się od ustalenia,
czy spełnione są te „pozostałe" warunki, a roszczenie ewentualnie oddalić, dopóki
ubezpieczona pozostawałaby w zatrudnieniu. Zaniechanie postępowania
dowodowego uniemożliwiło jej udowodnienie, że spełnia pozostałe przesłanki do
otrzymania emerytury, w szczególności zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie
rolnym rodziców do ogólnego zatrudnienia. Pozytywne rozstrzygnięcie sądowe co
do 30-letniego okresu zatrudnienia czyni spełnienie warunku rozwiązania stosunku
pracy tylko formalnością. Jest to bowiem czynność pozostająca w dyspozycji
nauczyciela i może być skutecznie dokonana przez jednostronne oświadczenie woli
wobec pracodawcy złożone po 31 grudnia 2008 r., bez ryzyka nieotrzymania
emerytury przy spełnieniu innych warunków.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wyrok Sądu drugiej instancji jest prawidłowy. Nieuzasadniony okazał się
zarzut naruszenia art. 88 ust. 2a w związku z art. 88 ust. 1 i 1a Karty Nauczyciela,
przez odmowę ustalenia prawa do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej pod
5
warunkiem rozwiązania stosunku pracy. W świetle ustalonego i jednolitego
orzecznictwa Sądu Najwyższego nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a
przed 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu
na wiek, jeżeli do 31 grudnia 2008 r. spełnili warunki określone w art. 88 ust. 1
Karty Nauczyciela, a warunek rozwiązania stosunku pracy spełnią po 31 grudnia
2008 r. Także w odniesieniu do tej grupy nauczycieli musi więc być spełniony
warunek rozwiązania stosunku pracy jako warunek przyznania im nauczycielskiej
emerytury (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z: 20 listopada 2008 r., I UK 104/08,
LEX nr 489009; 24 marca 2009 r., I UK 261/08; 17 kwietnia 2009 r., I UK 308/08; z
25 czerwca 2009 r., I UK 16/09). Skoro w rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny
ustalił, że do rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy nie doszło i jest on
nadal kontynuowany, to nie wystąpiła jedna z przesłanek warunkujących prawo do
emerytury nauczycielskiej. Już z tego względu oddalenie apelacji ubezpieczonej
było uzasadnione. Należy też wskazać, że, wbrew twierdzeniom zawartym w
skardze kasacyjnej, ubezpieczona, składając do organu rentowego „wniosek o
emeryturę”, domagała się przyznania jej tego świadczenia, a nie ustalenia prawa do
niej pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy. Niezależnie od tego błędny jest
pogląd skarżącej o dopuszczalności ustalenia przez sąd prawa do wcześniejszej
emerytury nauczycielskiej pod warunkiem rozwiązania stosunku pracy. W tej
kwestii Sąd Apelacyjny trafnie odwołał się do poglądu prawnego wyrażonego w
wyroku z 15 grudnia 2000 r., II UKN 147/00 (OSNP 2002 nr 16, poz. 389), w
którym Sąd Najwyższy stwierdził, że istota decyzji organu rentowego polega na
rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako
całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Sąd
stwierdzający spełnienie przez ubezpieczonego jednego lub więcej warunków
powstania prawa do świadczenia, nie może ustalić tego w sentencji wyroku, przy
jednoczesnym oddaleniu odwołania ubezpieczonego od niekorzystnej dla niego
decyzji organu rentowego. Istotnie, zgodnie z art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), prawo do świadczeń
określonych w tej ustawie powstaje z dniem spełnienia się wszystkich warunków
wymaganych do jego nabycia. Wówczas też, na wniosek osoby uprawnionej,
6
organ rentowy wydaje decyzję o przyznaniu prawa (art. 116 i 118 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS). Niespełnienie przez pracownika ustawowych
warunków koniecznych do przyznania świadczenia powoduje wydanie decyzji
odmownej. Wydanie takiej decyzji następuje, jak już wskazano, również wtedy, gdy
pracownik nie spełnia chociażby jednego z ustawowych warunków niezbędnych do
przyznania świadczenia. Jak z powyższych przepisów wynika, Sąd Apelacyjny po
ustaleniu, że wnioskodawczyni nie rozwiązała stosunku pracy, nie mógł zmienić
wyroku Sądu Okręgowego w ten sposób, aby oddalić jej odwołanie od decyzji
organu rentowego, a jednocześnie ustalić, że pracowała w gospodarstwie rolnym
rodziców. Decyzja organu rentowego ma bowiem rozstrzygać o prawie do
konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o
poszczególnych elementach składających się na to prawo.
Należy ponadto stwierdzić, że wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie
stosunku prawnego lub prawa jest dopuszczalny w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych wyjątkowo i tylko wówczas, gdy przepis tak stanowi, np.
w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia obowiązku ubezpieczenia,
obowiązku opłacania składek, zwrotu nienależnego świadczenia. Regułą jest
zatem, że sąd ubezpieczeń społecznych w trybie rozpoznania odwołania od decyzji
organu rentowego przyznaje konkretne świadczenie lub określa jego wysokość
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2008 r., I UK 267/07, niepubl.). Nie
jest zatem dopuszczalne w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych wydanie
wyroku ustalającego spełnienie przez ubezpieczonego niektórych warunków
wymaganych do nabycia prawa do świadczenia i przyznającego to świadczenie pod
warunkiem spełnienia pozostałych warunków w przyszłości.
Z tych względów nie było dopuszczalne ustalenie przez Sądy orzekające w
sprawie, że skarżąca spełniła warunek posiadania wymaganego okresu
zatrudnienia i ustalenie jej prawa do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej pod
warunkiem rozwiązania przez nią stosunku pracy. Nieuzasadniony okazał się więc
także zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. oraz zarzuty naruszenia art. 224 i 227 k.p.c.
przez nierozpatrzenie sporu co do istoty.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną.
7