Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 listopada 2008 r.
I UK 104/08
Nauczyciel urodzony po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia
1969 r. zachowuje prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli
w ciągu 10 lat od wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 153, poz. 1227) spełni warunki określone w art. 88 ust. 1 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr
97, poz. 674 ze zm.), a warunek rozwiązania stosunku pracy zostanie spełniony
po dniu 31 grudnia 2008 r. (art. 88 ust. 2a tej ustawy).
Przewodniczący SSN Beata Gudowska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 listopa-
da 2008 r. sprawy z odwołania Urszuli B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w C. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowe-
go od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 listopada 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie wyro-
kiem z dnia 9 października 2006 r. zmienił decyzję Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w C. z dnia 20 lipca 2006 r. i przyznał Urszuli B. prawo do emerytury
nauczycielskiej od lipca 2006 r. Przy uwzględnieniu spornego między skarżącą a or-
ganem rentowym okresu pracy w gospodarstwie rolnym ustalił, że ubezpieczona wy-
kazała ogółem trzydziestoletni okres ubezpieczenia, w tym dwudziestoletni okres
pracy nauczycielskiej, a skoro nie przystąpiła do Otwartego Funduszu Emerytalnego
2
i wyraziła wolę odejścia na emeryturę w myśl ustawy Karta Nauczyciela, to spełniła
wszystkie warunki niezbędne do przyznania emerytury nauczycielskiej.
W apelacji organ rentowy zarzucił naruszenie prawa materialnego przez nie-
właściwe zastosowanie art. 88 ust.1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nau-
czyciela i przyznanie ubezpieczonej emerytury bez wypełnienia warunku rozwiązania
stosunku pracy. Skarżący podniósł, że z oświadczenia złożonego przez ubezpieczo-
ną na rozprawie w dniu 9 października 2006 r. wynikało, że pracuje ona nadal, przy-
najmniej do grudnia 2007 r.
Wyrokiem z dnia 29 listopada 2007 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach zmienił zaskarżony wyrok i przyznał ubezpieczonej
prawo do emerytury od dnia 1 września 2007 r., oddalając odwołanie w pozostałej
części oraz apelację organu rentowego w pozostałym zakresie. Sąd Apelacyjny za-
stosował art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym w chwili orze-
kania, nadanym od dnia 31 sierpnia 2007 r. ustawą z dnia 23 sierpnia 2007 r. o
zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 158, poz. 1103), który wyłożył w ten
sposób, że od dnia 1 września 2007 r. warunek rozwiązania stosunku pracy nie jest
istotny przy ocenie uprawnień emerytalnych ubezpieczonej. W ocenie Sądu, warunek
rozwiązania stosunku pracy nie jest wymagany, jeśli pozostałe warunki do uzyskania
emerytury określone w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela zostały spełnione w ciągu
dziewięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych oraz ubezpieczony nie przystąpił do otwartego funduszu
emerytalnego.
Skarga kasacyjna wywiedziona przez organ rentowy zawierała wniosek o
uchylenie wyroku Sąd drugiej instancji w całości i orzeczenie co do istoty sprawy
przez oddalenie odwołania, a oparta została na podstawie naruszenia prawa mate-
rialnego przez błędną wykładnię art. 88 ust. 1 w związku z ust. 2a Karty Nauczyciela
w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 września 2007 r., prowadzącą do przyjęcia, że
ubezpieczonej przysługuje prawo do emerytury nauczycielskiej bez spełnienia nadal
wymaganego warunku rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela, bądź w
okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 Karty.
Skarżący podniósł, że ubezpieczona (urodzona w dniu 10 października 1957
r.) udowodniła okres pracy w szczególnym charakterze w wymiarze przekraczającym
20 lat oraz legitymuje się ogólnym stażem pracy wynoszącym ponad 30 lat, lecz
nadal nie rozwiązała stosunku pracy, więc - w jego ocenie - nie może nabyć prawa
3
do emerytury. Wbrew twierdzeniu Sądu Apelacyjnego, zmiana art. 88 Karty Nauczy-
ciela (wprowadzona od dnia 31 sierpnia 2007 r.) nie polegała na dodaniu do tego ar-
tykułu ustępu 2a, lecz na ustaleniu innego jego brzmienia. W brzmieniu obowiązują-
cym do dnia 31 sierpnia 2007 r. art. 88 ust. 2a Karty stanowił, że nauczyciele uro-
dzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., zachowują prawo
do emerytury, o której mowa w ust. 1, bez względu na wiek, w ciągu dziesięciu lat od
dnia wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych, jeżeli nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wnio-
sek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu eme-
rytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody bu-
dżetu państwa. Po zmianie art. 88 ust. 2a otrzymał brzmienie, zgodnie z którym nau-
czyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., za-
chowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, gdy spełnili warunki
do uzyskania emerytury określone w ust. 1, w ciągu dziewięciu lat od dnia wejścia w
życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wy-
jątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, przy czym art. 88 ust. 1 Karty Nauczy-
ciela pozostał w takim samym brzmieniu jak poprzednio. Stosownie zaś do art. 88
ust. 1 Karty Nauczyciela, nauczyciele mający 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20
lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, mogą - po rozwiązaniu na swój
wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Wykładnia tych przepisów wskazuje
- zdaniem organu rentowego - że nauczyciele urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. mo-
gli skorzystać z prawa do wcześniejszej emerytury, jeżeli legitymowali się 30-letnim
okresem zatrudnienia, 20-letnim okresem pracy w szczególnym charakterze oraz
rozwiązali stosunek pracy.
Porównanie art. 88 ust. 2a - w nowym brzmieniu - z art. 88 ust. 1 prowadzi do
wniosku, że frazę: „z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy" należy odnieść
do czasu, w jakim mają być spełnione warunki do uzyskania emerytury, wymienione
w ust. 1, nie zaś do samego katalogu tych warunków, co powoduje, że w stanie praw-
nym obowiązującym od dnia 31 sierpnia 2007 r., nauczyciele urodzeni po dniu 31
grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., mogą przejść na emeryturę bez
względu na wiek, jeżeli spełnią wszystkie warunki wymienione w art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela, tzn. posiadają 30 - letni ogólny staż pracy, w tym 20 lat pracy w szcze-
gólnym charakterze oraz rozwiążą stosunek pracy na swój wniosek, przy czym oby-
dwa warunki stażowe muszą zostać spełnione do dnia 31 grudnia 2007 r., natomiast
4
warunek rozwiązania stosunku pracy może zostać spełniony również po dniu 31
grudnia 2007 r. Taka wykładnia - jak twierdził skarżący - jest również uzasadniona
równym potraktowaniem nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. i przed
dniem 1 stycznia 1949 r., których nie dotyczy zmiana prawa, i którzy w celu uzyska-
nia prawa do emerytury nauczycielskiej bezspornie muszą spełnić warunek rozwią-
zania stosunku pracy.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Przepis art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity
tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) tworzy pełną i wyczerpującą regulację
warunków przejścia na emeryturę nauczycieli bez względu na wiek, a po wykazaniu
30-letniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym
charakterze, lub 25-letniego okresu zatrudnienia, w którym co najmniej 20 lat przypa-
da na pracę w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym. W art. 88 ust. 1
in fine postanowiono, że nauczyciel po spełnieniu tych warunków może przejść na
emeryturę po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy. Ugruntowany jest po-
gląd, że jest to dodatkowe wymaganie powstania prawa do emerytury nauczycielskiej
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1999 r., II UKN 149/99,
OSNAPiUS 2001 nr 2, poz. 46, z dnia 30 sierpnia 2001 r., II UKN 525/00, OSNP
2003 nr 12, poz. 298, z dnia 20 listopada 2001 r., II UKN 626/00, OSNP 2003 nr 16,
poz. 390, z dnia 13 czerwca 2007 II UK 232/06, niepublikowany, z dnia 19 września
2007 III UK 43/07, niepublikowany, z dnia 17 kwietnia 2008 II UK 194/07, niepubli-
kowany, z dnia 25 kwietnia 2008 I UK 267/07, niepublikowany).
W brzmieniu obowiązującym przed dniem 31 sierpnia 2007 r., a po dniu 1
stycznia 1999 r., nadanym przez art. 150 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118),
zgodnie z zasadami nowego systemu emerytalnego, art. 88 Karty uzupełniony został
o dodatkową regulację ust. 2a, obejmującą nauczycieli urodzonych po dniu 31 grud-
nia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., którym zagwarantowano prawo do
emerytury, o której mowa w ust. 1, bez względu na wiek, w ciągu ośmiu lat od dnia
wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego. W trak-
cie kolejnych nowelizacji okres zachowania uprawnień był przedłużany, ostatnio do
5
dziesięciu lat od dnia 1 stycznia 1999 r. (ustawa z dnia 7 września 2007 r. o zmianie
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektó-
rych innych ustaw, Dz.U. Nr 191, poz.1369).
W ówczesnym stanie prawnym nie budziło wątpliwości istnienie jednolitych re-
guł przechodzenia na emeryturę nauczycieli urodzonych przed dniem 1 stycznia
1949 r. i po tej dacie; wszyscy przechodzili na emeryturę, „o której mowa w ust. 1”.
Po zmianie od dnia 31 sierpnia 2007 r. treści art. 88 ust. 2a Karty ustawą z dnia z
dnia 23 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 158, poz.
1103) nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia
1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli
spełnili warunki do emerytury, określone w ust. 1, z wyjątkiem warunku rozwiązania
stosunku pracy oraz nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli
wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu
emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody
budżetu państwa. Ta zmieniona konstrukcja przepisu, w której nie ma odwołania do
„emerytury, o której mowa w ust. 1”, lecz nawiązuje się do „warunków do emerytury,
określonych w ust. 1, z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy”, może rodzić
istotną wątpliwość co do tego, czy ustawodawca całkowicie odstąpił od warunku roz-
wiązania przez tę grupę nauczycieli stosunku pracy, czy też mogą oni przejść na
emeryturę po spełnieniu tego warunku, lecz bez czasowego ograniczenia jego wy-
pełnienia przed dniem 31 grudnia 2008 r., jeżeli pozostałe warunki przewidziane w
art. 88 ust. 1 Karty wypełnią przed tą datą.
Przyjęcie stanowiska o rezygnacji z warunku rozwiązania stosunku pracy
znajduje pewne uzasadnienie w ogólnej tendencji prawodawcy do likwidacji wyma-
gania rozwiązania stosunku pracy w odniesieniu do osób uprawnionych do emerytur
wcześniejszych (por. uchylenie z dniem 16 września 2005 r. art. 46 ust. 1 pkt 3, art.
49 i art. 50 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez ustawę z dnia 27 lipca 2005 r., Dz.U. Nr
167, poz. 1397). Rozwiązanie stosunku pracy jest wymagane tylko z punktu widzenia
art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, stanowiącym o zawieszeniu prawa do emerytury bez względu na wysokość
przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez
uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał
6
je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji or-
ganu rentowego.
Przyjmując to stanowisko, należałoby stwierdzić, że warunek rozwiązania sto-
sunku pracy przez nauczycieli „młodszych” nie musi być w ogóle spełniony, a od
rozwiązania stosunku pracy zależy tylko wypłata emerytury. Przeciwko tej koncepcji
przemawia jednak pozostawienie w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, który jest prze-
pisem odrębnym w rozumieniu art. 47 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 39, poz. 353 ze zm.), warunku rozwiązania stosunku pracy. Zachowanie tego wa-
runku wobec nauczycieli wywołuje problem podmiotowego zakresu jego obowiązy-
wania, sprowadzający istotę występującego w sprawie zagadnienia prawnego do
określenia wzajemnego stosunku art. 88 ust. 1 i art. 88 ust. 2a ustawy - Karta Nau-
czyciela w obecnym brzemieniu. Rozwiązując ten problem, należy odpowiedzieć na
pytanie, czy każdy z tych przepisów zyskał autonomiczną odrębność i stał się nieza-
leżną od drugiego regulacją - art. 88 ust. 1 warunków emerytalnych nauczycieli uro-
dzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., a art. 88 ust. 2a - nauczycieli urodzonych po
dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., czy też w art. 88 Karty wa-
runki emerytalne nauczycieli są usystematyzowane w ten sposób, że wszyscy
uprawnieni do emerytury bez względu na wiek nie mogą nabyć prawa do emerytury
bez rozwiązania stosunku pracy.
Za zachowaniem emerytalnego warunku rozwiązania stosunku pracy wzglę-
dem wszystkich nauczycieli, o których mowa w art. 88 Karty Nauczyciela, a jedynie
odroczenia jego spełnienia przez nauczycieli, dla których możliwość przejścia na
emeryturę bez osiągnięcia wieku emerytalnego wygasa z dniem 31 grudnia 2008 r.,
przemawiają mocne argumenty. Założenie możliwości uzyskania przez nauczyciela
statusu emeryta z mocy samego prawa z chwilą spełnienia warunku dotyczącego
okresu zatrudnienia i pozostania w stosunku pracy nie jest uzasadnione, gdyż art. 88
Karty Nauczyciela zakłada pewną procedurę przechodzenia na emeryturę; nauczy-
ciel nie staje się emerytem z mocy samego prawa, lecz na skutek własnego działa-
nia, przez wyrażenie woli przejścia na emeryturę przez wniesienie wniosku do
właściwego organu oraz przez rozwiązanie stosunku pracy. Sformułowanie przesła-
nek przejścia na emeryturę w art. 88 ust. 1 wyraża tę zasadę wystarczająco jasno;
chodzi o określenie, że nauczyciele, jeżeli mają wymagany okres zatrudnienia, to
„mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę”. Z
7
takiego określenia nie wynika możliwość uzyskania prawa do emerytury z tytułu wy-
pełnienia wyłącznie warunku co do długości stażu pracy.
Argumenty przemawiające za zachowaniem, przy przełożeniu tylko na czas po
dniu 1 stycznia 2009 r., warunku rozwiązania stosunku pracy przez nauczycieli
„młodszych”, zawarte zostały expressis verbis w uzasadnieniu projektu ustawy o
zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (druk Nr 1929 z dnia 4 lipca 2007 r.). Wynika z
niego, że zmiana art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela wiązała się z koniecznością pilne-
go zapobieżenia masowemu składaniu wypowiedzeń przez nauczycieli urodzonych
po 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., którzy warunki stażowe speł-
nią do końca roku. W intencji projektodawcy zaproponowana zmiana Karty Nauczy-
ciela miała na celu umożliwienie nauczycielom, którzy spełnią warunki dla przejścia
na wcześniejszą emeryturę, jej uzyskanie niezależnie od terminu złożenia wniosku o
rozwiązanie stosunku pracy. Oznacza to, że nauczyciel urodzony po dniu 31 grudnia
1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., chcący przejść na wcześniejszą emerytu-
rę, musi do dnia 31 grudnia 2007 r. spełnić warunki dotyczące stażu, tj. posiadania
trzydziestoletniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szcze-
gólnym charakterze, a nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz za-
kładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - 25-letniego okresu zatrudnienia, w
tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjal-
nym, natomiast nie będzie musiał spełnić warunku rozwiązania stosunku pracy do
dnia 31 grudnia 2007 r.
Wykładni art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela, także w brzmieniu nadanym po
dniu 31 sierpnia 2007 r., nie można więc dokonać w oderwaniu od art. 88 ust.1, i in-
terpretować w sposób prowadzący do zróżnicowania zasad przechodzenia na eme-
ryturę nauczycieli wyłącznie według kryterium daty urodzenia dlatego, że wykładnia
systemowa i celowościowa prowadzą do niebudzącego wątpliwości wniosku o auto-
nomicznym, pełnym i wyczerpującym określeniu warunków emerytalnych wszystkich
nauczycieli, bez względu na przedział wiekowy. W konsekwencji nauczyciele uro-
dzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., zachowują prawo
do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli w ciągu 10 lat od wejścia w
życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych spełnią warunki określone w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a
warunek rozwiązania stosunku pracy po dniu 31 grudnia 2008 r.
8
Z tych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
========================================