Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2021 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. P. (1)

przeciwko D. R. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 24 października 2019 r. sygn. akt I C 629/17

oraz zażalenia pozwanej od postanowienia w przedmiocie kosztów procesu zawartego w punkcie 2 opisanego wyżej wyroku

1.  oddala zażalenie;

2.  oddala apelację;

3.  nie obciąża powódki kosztami postępowania apelacyjnego;

4.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata K. D. kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych), w tym podatek od towarów i usług, tytułem pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO (del.) Krzysztof Lisek SSA Paweł Rygiel SSA Anna Kowacz-Braun

Sygn. akt I ACa 73/20

I ACz 45/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 24 czerwca 2021 r.

Powódka M. P. (1) domagała się zasądzenia od pozwanej D. R. (1) kwoty 360.000 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia, a to w związku z poczyniona przez powódkę na rzecz pozwanej darowizny nieruchomości lokalowej i złożeniu oświadczenia o odwołaniu darowizny.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił powództwo (pkt 1 sentencji), nie obciążył powódki kosztami zastępstwa procesowego na rzecz pozwanej (pkt 2) oraz przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie adwokatowi K. D. kwotę 8.856 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu (pkt 3).

Sąd I instancji ustalił, iż w dniu 6 maja 2011 r. aktem notarialnym Rep. (...) nr (...) powódka M. P. (1) będąca właścicielką lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się w budynku nr (...) położonym w K. na os. (...), objętego księgą wieczystą nr (...), darowała ten lokal swojej wnuczce pozwanej D. P. (z domu R.). Jednocześnie D. P. w pkt V umowy darowizny, w wykonaniu zastrzeżenia darczyńcy i jej polecenia, ustanowiła na rzecz M. P. (1) prawo bezpłatnego i dożywotniego użytkowania całej opisanej powyżej nieruchomości - lokalu mieszkalnego nr (...).

D. P. w dniu 5 maja 2015 r. jako właścicielka przedmiotowej nieruchomości darowała ją do majątku wspólnego S. i D. małżonków P. aktem notarialnym (Rep. (...) nr (...)). Wartość darowizny małżonkowie określili na 360.000,00 zł, a prawo bezpłatnego i dożywotniego użytkowania całego lokalu mieszkalnego nr (...) zostało na rzecz powódki utrzymane.

W tym samym dniu D. P. zawarła z ówczesnym mężem S. P. umowę podziału majątku wspólnego (Rep. (...)). Mocą powyższej umowy strony postanowiły, że S. P. stanie się jedynym właścicielem lokalu przy Os. (...) wraz z jego wyposażeniem oraz samochodu osobowego marki M. (...), jednocześnie zobowiązując go do spłaty na rzecz pozwanej kwoty 200.000,00 zł w terminie do 31 października 2015 r. W zakresie powyższego obowiązku poddał się on rygorowi egzekucji z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. w zakresie terminowego jego wykonania.

W/w umowy zostały zawarte za zgodą powódki. Były one przedmiotem wspólnych ustaleń powódki i S. P. i wymuszone na pozwanej.

Wyrokiem z dnia 3 grudnia 2015 r., sygn. akt(...) Sąd Okręgowy w K. rozwiązał przez rozwód małżeństwo D. P. i S. P. - bez orzekania o winie. W wyroku ustalono, że miejscem zamieszkania dziecka stron K. P. będzie miejsce zamieszkania jego ojca.

W dniu 22 września 2016 r. na wniosek D. R. (1) Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla K. w K. K. G. (1) wszczęła postępowanie egzekucyjne pod sygn. (...) w oparciu o tytuł wykonawczy – akt notarialny z dnia 5 maja 2015r. (Rep. (...)

M. P. (1) w dniu 8 lutego 2017 r. doznała zawału prawej półkuli mózgu w zakresie unaczynienia tętnicy środkowej mózgu i przebywała w związku z powyższym w Szpitalu im. (...) w K.. Przed udarem powódka była całkowicie sprawna, nie wymagała pomocy osób trzecich. Sama sobie gotowała, sprzątała, nadto robiła zakupy dla całej rodziny. Po przebytym udarze i związanej z nim hospitalizacji powódka miała afazję, problemy z pisaniem, poruszała się na wózku inwalidzkim.

W dniu 23 lutego 2017 r. powódka skierowała do pozwanej oświadczenie o odwołaniu przez nią darowizny dokonanej w dniu 6 maja 2011 r. powołując się na jej rażącą niewdzięczność. Wskazała, że D. R. (1) nie interesuje się nią, mimo jej próśb nie odwiedza jej, nie pomaga jej w codziennych obowiązkach, leczeniu i utrzymaniu. Podniosła, że w okresie pobytu w szpitalu im. (...) w K. wnuczka nie odwiedzała jej, nie interesowała się jej stanem zdrowia oraz jej rehabilitacji i stan ten utrzymywał się także po opuszczeniu szpitala. Wskazała także na pogardliwe, pozbawione szacunku zachowanie pozwanej.

W dalszej części Sąd poczynił ustalenia dotyczące relacji panujących między stronami oraz powstałego między nimi konfliktu. Wskazał, że wzajemne stosunki miedzy babcią a wnuczką były poprawne do 2014 r. Pozwana wraz z mężem i dzieckiem mieszkała z powódką, strony prowadziły wspólne gospodarstwo domowe. Konflikt pojawił się w związku ze złożeniem w grudniu 2014 r. przez D. R. (1) (ówcześnie P.) zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez S. P. w związku z jej twierdzeniem, iż mąż stosuje wobec niej przemoc oraz w związku z nieporozumieniami w małżeństwie pozwanej. Powódka oceniała rozstanie D. R. (1) z S. P. i podejmowane przez nią próby ułożenia swojego życia na nowo. W ocenie M. P. (1) zawiadomieniami o popełnieniu przestępstwa pozwana doprowadziła do rozpadu rodziny. Powódka w toku postępowania w Prokuraturze zeznawała nieprawdę na korzyść S. P. i z tego powodu pozwana żywiła do niej duży żal. W późniejszym okresie, powódka cieszyła się, że są kłopoty w małżeństwie wnuczki, bo dzięki temu mogła mieszkać sama z S. P..

Od rozwodu D. R. (1) i S. P. stosunki pomiędzy stronami uległy znacznemu ochłodzeniu. D. R. (1) początkowo mieszkała wraz z powódką, byłym mężem i synem w przedmiotowym mieszkaniu. Następnie we wrześniu 2016 r. zamieszkała w Ośrodku dla Osób Dotkniętych Przemocą, gdyż doznawała ze strony byłego męża przemocy fizycznej i psychicznej. Podobnie doznawała wielu nieprzyjemności od powódki. Pod nieobecność pozwanej w mieszkaniu na os. (...) zostały wymienione zamki, a rzeczy pozwanej zostały z niego usunięte. Pozwana aktualnie nie posiada swobodnego dostępu do mieszkania w którym zamieszkuje jej babcia.

Aktualnie pozwana mieszka w ciężkich warunkach, wobec czego zdecydowała się na złożenie wniosku egzekucyjnego przeciwko S. P., celem uzyskania należnej jej spłaty z tytułu podziału majątku wspólnego. Spowodowało to dalsze pogorszenie stosunków pomiędzy stronami, gdyż powódka zaczęła się obawiać o utratę miejsca zamieszkania w związku z prowadzoną egzekucją komorniczą z przedmiotowej nieruchomości.

Mając powyższe na uwadze Sąd I instancji uznał zgłoszone w sprawie roszczenie za bezzasadne. Odwołując się do treści art. 898 § 1 k.c. i nast. wskazał na kryteria rażącej niewdzięczności warunkującej skuteczność odwołania darowizny. W świetle tych wywodów ocenił, że nie istniały podstawy do złożenia przez powódkę w stosunku do pozwanej oświadczenia o odwołaniu darowizny. Wskazał Sąd, iż – wbrew własnym twierdzeniem – M. P. (1) miała świadomość, że działania pozwanej nie naruszają jej prawa do bezpłatnego i dożywotniego użytkowania darowanego lokalu, skoro współuczestniczyła w zawieraniu umów z dnia 5 maja 2015 r. i wyrażała zgodę na ostateczne przeniesienie własności spornej nieruchomości lokalowej na rzecz S. P. za obowiązkiem spłaty na rzecz pozwanej kwoty 200.000 zł. Tym samym działania pozwanej zmierzające do wyegzekwowania w/w kwoty i skierowanie egzekucji do lokalu, w którym zamieszkuje powódka nie może być oceniane jako przejaw nagannego zachowania. Nadto obawy powódki związane z ewentualną bezdomnością są niczym nieuzasadnione.

Dodatkowo Sąd wskazał, że do rozluźnienia i pogorszenia relacji rodzinnych stron doszło w związku z okolicznościami związanymi z rozwodem małżonków P., gdzie powódka stanęła po stronie byłego męża pozwanej. Zatem to zachowanie samej powódki miało znaczny wpływ na powstanie między stronami konfliktu, jak tez w jego ramach to powódka mówiła, iż nienawidzi wnuczki, nie życzy sobie kontaktów ze strony pozwanej oraz, że ma nie pojawiać się na pogrzebie powódki. Z kolei kontakty z powódką w mieszkaniu regulował i nadzorował S. P.. Oceniane zachowania pozwanej wynukały zatem konfliktu rodzinnego, który mieścił się w granicach zwykłego konfliktu życia codziennego – a w związku z tym tego rodzaju okoliczności nie mogą być kwalifikowane jako rażąca niewdzięczność.

W rezultacie Sąd uznał, że pozwana nie została bezpodstawnie wzbogacona. Nadto pozwana wyzbyła się przedmiotu darowizny, a do chwili wyrokowania nie otrzymała od byłego męża kwoty stanowiącej jej udział w majątku wspólnym. Dodatkowo w dacie zawierania umowy o podział majątku wspólnego nie mogła się liczyć z obowiązkiem zwrotu przedmiotu darowizny, gdzie powódka aprobowała fakt przejścia własności mieszkania na rzecz S. P. i dalszego z nim zamieszkiwania i otrzymywania od niego opieki.

Sąd odstąpił od obciążania powódki kosztami zastępstwa procesowego na rzecz pozwanej, uznając, że zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek z art. 102 k.p.c. Podniósł, że powódka nie należy do kręgu osób zamożnych, co skutkowało zwolnieniem jej od kosztów postępowania w całości i przyznaniem pełnomocnika z urzędu. Ponadto jest ona osobą starszą, zdiagnozowaną z wieloma schorzeniami, przebyła w dniu 8 lutego 2017 r. udar mózgu, który pozbawił ją posiadanej do tej pory samodzielności. Przedmiot tej sprawy oraz jej charakter w kontekście konieczności poniesienia dodatkowych kosztów przez powódkę mógłby doprowadzić do zaostrzenia i tak nadwyrężonych przedmiotowym postępowaniem relacji rodzinnych i powstania nieistniejącego dotychczas konfliktu.

O nieuiszczonych kosztach pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu Sąd orzekł w na zasadzie § 2 ust. 1-2, § 4 ust. 3 oraz § 8 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Od powyższego orzeczenia apelacje wniosła powódka, zarzucając naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 §1 k.p.c. poprzez:

- dokonanie sprzecznej z całokształtem zebranego w sprawie materiału dowodowego oceny wiarygodności zeznań świadka D. R. (2) i ustalenie na ich podstawie, iż pozwana interesowała się stanem zdrowia powódki, zasięgając na ten temat informacji od swojej matki, w sytuacji gdy świadek D. R. (2) nie utrzymuje zażyłych relacji z powódką, nie odwiedza jej regularnie, a w konsekwencji nie posiadała informacji o stanie zdrowia powódki, które mogłaby przekazać pozwanej,

- uznanie za w pełni wiarygodne zeznań świadków D. R. (2), A. R. oraz M. R., w sytuacji gdy zeznania w/w świadków cechują się obniżoną wiarygodnością i mocą dowodową w zakresie, w jakim odnoszą się do postępowania pozwanej wobec powódki z uwagi na fakt, iż świadkowie ci nie byli uczestnikami zdarzeń mających miejsce pomiędzy stronami, a tym samym przedstawione przez nich depozycje są relacjami pośrednimi, „z drugiej ręki”,

- obdarzenie pełną wiarygodnością zeznań świadków K. G. (2) oraz I. J., w sytuacji gdy są to relacje pośrednie i jednostronne, a przez to posiadają obniżoną moc dowodową,

- dokonanie sprzecznej z całokształtem zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oceny zeznań świadków S. P. oraz K. P. poprzez uznanie ich za niewiarygodne w zakresie, w jakim świadkowie wskazywali, iż pozwana nie interesowała się losem i stanem zdrowia powódki oraz opisywali relacje stron, podczas gdy w/w świadkowie zamieszkując wspólnie ze stronami sporu oraz opiekując się powódką posiadali szeroką wiedzę na temat powyższych okoliczności;

- uznanie w całości za niewiarygodne zeznań świadka M. P. (2) w zakresie, w jakim świadek opisywała brak zainteresowania przez pozwaną losem i stanem zdrowia powódki, relacje między stronami, podczas gdy zeznania te są spójne, logiczne i wiarygodne, albowiem świadek M. P. (2) regularnie miała kontakt z powódką oraz bywała w mieszkaniu powódki na osiedlu (...) w K.;

- dokonanie sprzecznej z całokształtem zebranego w sprawie materiału dowodowego oceny wiarygodności zeznań pozwanej przy jednoczesnym odmówieniu wiarygodności zeznaniom powódki w zakresie opisującym relacje między stronami -

co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustalenia stanu faktycznego sprawy.

Zarzuciła także błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż:

- pozwana interesowała się stanem zdrowia oraz losem powódki, podczas gdy z prawidłowo ustalonego stanu faktycznego wynika, iż pozwana nie odwiedziła powódki podczas jej hospitalizacji jak również w domu, nie telefonowała regularnie, nie składa życzeń z okazji świąt, urodzin, imienin, itp.;

- pozwana oraz pozostali członkowie rodziny mieli mieć utrudniane utrzymywanie kontaktu z powódką, podczas gdy tego rodzaju ustalenie jest sprzeczne z całokształtem zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności z zeznaniami świadków S. P., M. P. (2) oraz samej powódki;

- pozwana doznawała wielu nieprzyjemności ze strony powódki, podczas gdy to pozwana zachowywała się w sposób naganny i rażąco niewdzięczny wobec powódki.

Podniosła także zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 898 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu że naganne zachowanie pozwanej polegające w szczególności na nieudzieleniu przez pozwaną wsparcia darczyńcy w chorobie oraz niezainteresowanie się losem powódki i jej stanem zdrowia oraz wszczęciu przez pozwaną egzekucji z nieruchomości (...) nie stanowią rażącej niewdzięczności uzasadniającej odwołanie przedmiotu darowizny.

Apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 360 000 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia oraz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwana wniosła zażalenie na postanowienie zawarte w pkt 2 wyroku w którym Sąd I Instancji odstąpił od obciążenia powódki kosztami zastępstwa procesowego, zarzucając mu:

- naruszenie przepisów postępowania tj. art. 102 k.p.c. poprzez odstąpienie od obciążenia strony przegrywającej kosztami zastępstwa procesowego - pomimo braku przesłanek ku temu oraz rażącej niesprawiedliwości takiego rozstrzygnięcia dla pozwanej,

- błąd w ustaleniach stanu faktycznego poprzez pominięcie przy rozstrzyganiu o kosztach postępowania sytuacji materialnej pozwanej,

- dowolną ocenę materiału dowodowego w zakresie istnienia szczególnych przesłanek do zastosowania art. 102 k.p.c.

Wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego za I instancję według norm prawem przepisanych, tj. kwoty 7.200,00 zł. Domagała się również zasądzenia d powódki na rzecz pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego według norm prawem przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Powódka wniosła o oddalenie zażalenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zarówno apelację powódki, jak i zażalenie pozwanej na rozstrzygnięcie w przedmiocie nie obciążania powódki kosztami procesu, należało uznać za bezzasadne.

Dokonane w pierwszej instancji ustalenia faktyczne są prawidłowa i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Zostały dokonane w oparciu o wszystkie przeprowadzone dowody, których ocena odpowiada regułom określonym art. 233 § 1 k.p.c.. Również rozważania prawne Sądu Okręgowego są właściwe, wszechstronne i należycie osadzone zarówno w materiale dowodowym sprawy, jak i w przepisach prawa.

Za bezzasadny należało uznać zarzut powódki dotyczący naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 233 § 1 k.p.c. Wymaga podkreślenia, że Sąd odwoławczy, niezależnie od tego czy sam prowadzi postępowanie dowodowe, czy jedynie weryfikuje ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji, ma obowiązek samodzielnej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie. Jednakże zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. może być uznany za zasadny jedynie w wypadku wykazania, że ocena materiału dowodowego jest rażąco wadliwa czy w sposób oczywisty błędna, dokonana z przekroczeniem granic swobodnego przekonania sędziowskiego, wyznaczonych w tym przepisie. Sąd I instancji dokonuje oceny wiarygodności i mocy dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważania zebranego materiału, dokonując wyboru określonych środków dowodowych. Jeżeli z danego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena Sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Biorąc powyższe od rozwagę powódka nie wykazała w apelacji, aby Sąd I instancji uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie apelującej o innej niż przyjął Sąd doniosłości (wadze) poszczególnych dowodów, ich odmiennej ocenie, niż ocena sądu pierwszej instancji.

Sąd I instancji w sposób prawidłowy uznał za w pełni wiarygodne zeznania świadków D. R. (2), M. R., A. R., K. G. (2), I. J. i samej pozwanej D. R. (1), gdyż korespondowały one ze sobą wzajemnie i z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, któremu Sąd nadał przymiot wiarygodności. Powódka niesłusznie zarzucała, iż pozwana nie mogła uzyskiwać informacji o stanie zdrowia babci od swojej matki a córki powódki D. R. (2), bowiem M. P. (1) nie ma z nią zażyłej relacji. Tymczasem, jak wynika z zeznań świadka D. R. (2) odwiedzała ona M. P. (1) w szpitalu, gdy była hospitalizowana po przebytym udarze i sprawowała nad nią częściową opiekę. Zatem pozwana pytając matki o stan zdrowia babci uzyskiwała informacje od osoby bardzo dobrze zorientowanej w tym temacie. Pomimo ogólnie słabszych relacji codziennych M. P. (1) z córką D. R. (2), ta ostatnia była w stanie przekazywać pozwanej aktualne informacje w tym właśnie zakresie dotyczącym zdrowia babci. Ponadto pozwana zapytywała o kwestie zdrowotne dot. powódki również swojego syna K. P., który także odwiedzał M. P. (1) w szpitalu – a więc wiedzę na ten temat czerpała od dwóch osób, nie tylko samej D. R. (2).

Kolejno należało wskazać, że świadkowie D. R. (2), A. R. i M. R. nie musiały zamieszkiwać ze stronami, aby zaobserwować ich wzajemne stosunki w trakcie odwiedzin, czy spotkań rodzinnych itp. Ponadto jak wynika z ich wiarygodnych zeznań członkowie rodziny powódki mają utrudniany przez S. P. kontakt z M. P. (1), co wpływa na zmniejszoną częstotliwość odwiedzin i słabsze ich relacje.

Relacje świadków K. G. (2) i I. J. jako osób trzecich, pracowników socjalnych nadzorujących sytuację w domu rodzinnym i małżeństwie Państwa P. należało uznać za obiektywne i wiarygodne. Świadkowie zeznawali w sposób ogólny co do relacji rodzinnych, skupiając się jednak na konflikcie pozwanej z byłym mężem nie zaś kontaktach wnuczki i babci. Ponadto świadek I. J. była 4-5 krotnie w mieszkaniu Os. (...), a zatem była naocznym obserwatorem tych relacji.

Zeznania świadka M. P. (2) były niewiarygodne, gdyż jak prawidłowo zauważył Sąd I instancji świadek zeznawała w sposób wewnętrznie sprzeczny, chaotyczny i niespójny. Świadek wskazywała przykładowo, że przyczyną udaru jakiego doznała powódka było znęcanie się nad nią przez pozwaną. Tymczasem pozwana wyprowadziła się z mieszkania na Os. (...) w 2016 r., zaś powódka doznała udaru dopiero w lutym 2017 r. Świadek podawał również, iż D. R. (1) miała stosować przemoc zarówno wobec powódki, jak i świadek oraz S. P., podczas gdy to pozwana była ofiara przemocy domowej ze strony byłego męża. Zeznania świadka, podobnie jak powódki były nakierowane na ukazanie pozytywnych zachowań S. P., przeciwstawionych rzekomym negatywnym działaniom pozwanej.

Sąd Okręgowy słusznie odmówił wiarygodności zeznaniom świadków S. P. i K. P. w zakresie w jakim odnosiły się do negatywnych zachowań pozwanej względem powódki, w tym wywoływania awantur, podczas których D. R. (1) miała stosować wobec babci rękoczyny, popychać czy wyzywać, jak również całkowicie nie interesować się osobą powódki. Sam fakt, iż świadkowie ci zamieszkiwali wspólnie ze stronami nie stanowił podstawy do dania wiary ich zeznaniom, które podlegały takiej samej ocenie jak wszelkie inne przeprowadzone dowody. Należy podkreślić, że pozwana i świadek S. P. są skonfliktowani, ich rozstanie i rozwód był przyczyną dla której zaczęły się psuć relacje stron. Z kolei świadek K. P., będący synem pozwanej i świadka S. P., znajduje się w konflikcie lojalnościowym wobec swoich rodziców, w którym opowiedział się po stronie ojca który sprawuje nad nim opiekę i z nim wspólnie zamieszkuje. Jak wskazała biegła psycholog sytuacja ta wpływa zniekształcająco na jego postrzeganie i rozumienie sytuacji rodzinnej. Ponadto świadek był sugestywny, wykazywał tendencje do konfabulacji w trudnych emocjonalnie sytuacjach, jego wypowiedzi charakteryzował obniżony krytycyzm i mógł znajdować się wpływem osób trzecich. Powyższe okoliczności wpływały na obniżoną wiarygodność zeznań K. P..

Sąd w sposób szczególnie ostrożny musiał dokonać oceny zeznań stron, w tym powódki M. P. (1) z uwagi na ich konflikt rodzinny, przeciwstawne stanowiska w sprawie oraz ocenę zdolności spostrzegania i komunikowania się powódki z sądem dokonana przez biegłego psychologa. Zeznania powódki co do braku zainteresowania ze strony wnuczki, biciu, popychaniu czy wulgarnych zwrotach nie znajdowały potwierdzenia w innych dowodach uznanych przez Sąd I instancji za wiarygodne. Powódka zeznawała chaotycznie, skupiała się na negatywnych zachowaniach pozwanej, w kontrze do prawidłowych S. P.. Twierdziła, że to były mąż pozwanej i sama powódka padli ofiarą przemocy ze strony D. R. (1), podczas gdy to pozwana doznawała jej ze strony S. P. co doprowadziło do rozwodu i wyprowadzki ze wspólnego mieszkania. Powódka od początku sporu małżonków aż do chwili obecnej zawsze stawała po stronie byłego męża pozwanej. Biegły psycholog również i jej zeznania ocenił jako posiadająca obniżoną wiarygodność z uwagi na prezentowane syndromy umiarkowanego otępienia, ze znacznym upośledzeniem pamięci trwałej i świeżej oraz zdolności analitycznego myślenia. U powódki znacznemu obniżeniu uległa zdolność postrzegania, zapamiętywania i odtwarzania spostrzeżeń. Biegły określił, iż powódka jest bezkrytyczna, sugestywna i może ulegać wpływom osób trzecich.

Wymaga podkreślenia Sądu, że to konflikt małżonków P., w którym powódka opowiedziała się po stronie byłego już męża pozwanej, stanowił o pogorszeniu relacji stron, a następnie odwołaniu darowizny ze strony powódki. Pozwana miała żal do babci, że w tym sporze nie poparła jej racji. Nadto jedną z głównych przyczyn dla których powódka złożyła pozwanej oświadczenie o odwołaniu darowizny było wszczęcie przez D. R. (1) postępowania egzekucyjnego sygn. akt (...)przeciwko dłużnikowi S. P. z nieruchomości położonej na Os. (...), co może świadczyć o instrumentalnym charakterze złożonego w niniejszej sprawie roszczenia.

Jak wynika z oceny całego postępowania, to powódka aktywnie brała udział we wszystkich czynnościach prowadzących do zmiany własności przedmiotowego lokalu mieszkalnego, którą ostatecznie uzyskał S. P.. To powódka i były mąż pozwanej poczynili ustalenia, na które musiała zgodzić się D. R. (1) co do zawarcia w dniu 5 maja 2015 r. umów na mocy których pozwana darowany jej przez powódkę lokal mieszkalny stał się własnością jej męża. Powódka była również obecna przy zawieraniu aktów u notariusza. Zatem powódka starała się utrzymać i zagwarantować sobie bezpieczeństwo związane z miejscem zamieszkiwania, w obliczu konfliktu wnuczki z mężem i nie może obecnie skutecznie podnosić, iż działania egzekucyjnej pozwanej są przejawem złej woli wobec babci. Zdaniem Sądu Apelacyjnego skorzystanie przez pozwaną z przysługującego jej prawa do wszczęcia postępowania egzekucyjnego, przeciwko niewywiązującemu się ze swojego obowiązku dłużnikowi, nie mogło stanowić ani rażącej niewdzięczności przeciwko darczyńcy, ani naruszenia zasad współżycia społecznego.

Powódka w złożonym oświadczeniu i zeznaniach podtrzymywała, iż odwołała wnuczce darowiznę również z uwagi na brak zainteresowania pozwanej losem powódki, nieodwiedzanie jej w domu i szpitalu, brak kontaktu telefonicznego, brak wsparcia i opieki. Jak jednak wynikało z ustalonego stanu faktycznego, z uwagi konflikt stron i brak pozytywnych relacji po 2014 r. oraz niechęć ze strony babci do wnuczki, D. R. (1) musiała dowiadywać się o pozwaną u innych członków rodziny – matki D. R. (2) i syna K. P.. Pozwana nie odwiedziła powódki w szpitalu, bo z uwagi na trudny stan po udarze i ich niedobre relacje bała się zdenerwować babci swoją obecnością. Sama powódka kierowała do wnuczki zdania o swojej niechęci do niej, że nie życzy sobie jej odwiedzin, nawet nie chce jej obecności na pogrzebie. Po utracie samodzielności na skutek udaru nie zwróciła się do pozwanej z prośbą o opiekę i wsparcie, nie wykazała szczerych chęci poprawy ich relacji. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie budzi wątpliwości, że bierne zachowania pozwanej miały swoje źródło w postawie samej powódki.

W tym stanie rzeczy, jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy wskazując na ugruntowane poglądy orzecznictwa, kwalifikowana postać niewdzięczności obdarowanego określona jako rażąca musi być świadomym i rozmyślnym naruszeniem skierowanym przeciwko darczyńcy, wykraczającym poza zwykłe życiowe i rodzinne konflikty. Istotne są również zachowania samego darczyńcy, które może wręcz prowokować obdarowanego do negatywnych zachowań względem swojej osoby. Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują nie tylko czyny nieumyślne obdarowanego, ale także drobne czyny umyślne, jeżeli nie wykraczają one poza zwykłe konflikty rodzinne w określonym środowisku. W podobny sposób należy potraktować incydentalne sprzeczki, zwłaszcza sprowokowane; nie uzasadnia bowiem odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach, czy warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 07.02.2018 r., sygn. akt I ACa 753/17 LEX nr 2453715). Zatem należało podzielił ocenę Sądu Okręgowego, iż wskazana w przepisie art. 898 § 1 k.c. przesłanka rażącej niewdzięczności nie została przez powódkę wykazana i oświadczenie o odwołaniu darowizny nie było prawnie skuteczne.

Ponadto w okolicznościach sprawy nie sposób uznać pozwanej za bezpodstawnie wzbogaconą. Skoro na skutek w/w umów z dnia 5 maja 2015 r., zaaprobowanych przez powódkę, doszło do przeniesienia własności darowanego lokalu mieszkalnego Os. (...) na S. P., to powódka jest już w posiadaniu przedmiotowego lokalu i nie sposób przyjąć, że nastąpiło to bez podstawy prawnej. Powódka w sposób automatyczny wiąże to z koniecznością zwrotu wartości lokalu mieszkalnego określoną przez nią na kwotę 360 000 zł, jednakże nie wykazała że pozwana taką właśnie korzyścią majątkową dysponuje. Zatem powódka na której spoczywał obowiązek z art. 6 k.c. nie udowodniła bezpodstawnego wzbogacenia po stronie pozwanej.

Z uwagi na powyższe Sąd oddalił apelację powódki jako niezasadną, o czym orzekł w pkt 2 wyroku na podstawie art. 385 k.p.c.

Bezzasadne okazało się również zażalenie pozwanej.

Należy wskazać, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem kwestia zastosowania art. 102 k.p.c. pozostawiona jest orzekającemu sądowi z odwołaniem się do jego kompetencji, bezstronności, doświadczenia i poczucia sprawiedliwości. Ocena w tym zakresie ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności i może być podważona przez sąd wyższej instancji w zasadzie jedynie wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa.

Takie przypadek w niniejszej sprawie nie zachodzi. Sąd I instancji wskazał na okoliczności uzasadniające przyjęcie szczególnego wypadku w rozumieniu art. 102 k.p.c., które należy podzielić. Powódka jest osobą starszą, schorowaną i nie do końca sprawną po przebytym udarze, a jej sytuacja majątkowa jest trudna – co stanowiło o konieczności zwolnienia jej od kosztów sądowych w całości i przyznaniu pełnomocnika z urzędu. Ponadto źródłem niniejszego procesu jest wzajemna trudna relacja stron i charakter sprawy oraz subiektywne przekonanie powódki o słuszności jej żądania również uzasadniały nie obciążenie jej kosztami strony przeciwnej. Powoływana w zażaleniu okoliczność, że powódka może wszczynać przeciwko pozwanej dalsze postępowania sądowe sama w sobie nie przemawia za oceną, że w niniejszej sprawie nie zachodził stan rzeczy stanowiący szczególnie uzasadniony wypadek w rozumieniu art. 102 k.p.c. Ponadto sytuacja ekonomiczna i życiowa pozwanej jest rzeczywiście niełatwa, jednak to powódka jest osobą znajdującą się trudniejszym położeniu finansowym i zdrowotnym. W tym stanie rzeczy zaskarżonego zażaleniem rozstrzygnięcia nie można ocenić jako rażąco niesprawiedliwego i nie można uznać aby doszło do naruszenia art. 102 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze zażalenie pozwanej podlegało oddaleniu o czym orzeczono w pkt 1 sentencji na zasadzie art. 385 w zw. z art. 397 § 3 k.p.c.

Skoro apelacja powódki uległa oddaleniu, to o kosztach postępowania apelacyjnego należało orzec na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. Jednakże zdaniem Sądu Apelacyjnego z powołanych wyżej względów dot. charakteru niniejszej sprawy, sytuacji życiowej i zdrowotnej oraz majątkowej powódki również co do kosztów postępowania odwoławczego należało zastosować art. 102 k.p.c. Względy słusznościowe uzasadniały zatem odstąpienie od rozliczenia kosztów postępowania apelacyjnego według zasady odpowiedzialności za wynik sprawy. Zatem w pkt 3 sentencji Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. nie obciążył powódki kosztami postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie wynagrodzenie za pomoc prawną udzieloną powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym adw. K. D. w wysokości 8 100 zł, w tym podatek od towarów i usług, na postawie § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800) - z uwagi na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2020 r. sygn. akt SK 66/19 stwierdzający niekonstytucyjność przepisów dot. zróżnicowana stawek wynagrodzenia pełnomocników z wyboru i z urzędu określonych w § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

SSO (del.) Krzysztof Lisek SSA Paweł Rygiel SSA Anna Kowacz - Braun