Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2021r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 lutego 2021r. w Warszawie

sprawy M. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o zwrot nienależnie pobranej renty socjalnej

na skutek odwołania M. G.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 7 kwietnia 2020 roku, znak: (...)

oddala odwołanie.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

M. G. w dniu 15 maja 2020r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 7 kwietnia 2020r., znak: (...), wnosząc o jej zmianę poprzez odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 marca 2019r. do 31 marca 2019r. w kwocie 1.100 zł.

Uzasadniając swe stanowisko ubezpieczona wskazała, że jako osoba niepełnosprawna w stopniu znacznym, na podstawie decyzji z dnia 1 października 2003r., ma przyznaną rentę socjalną na stałe. Jednocześnie pracuje w Szkole (...) w W. w Katedrze Matematyki i Ekonomii Matematycznej na stanowisku wykładowcy od 1 października 2014r. na 1/2 etatu.

W dalszej części odwołania ubezpieczona podniosła, że w marcu 2019r. otrzymała dodatkowe roczne wynagrodzenie, tzw. ,,trzynastkę" za 2018r., która wypłacana jest każdemu nauczycielowi akademickiemu niezależnie od stanu jego zdrowia. Według ubezpieczonej nie można zaliczyć wypłaty ,,trzynastki" tylko do jednego miesiąca, ponieważ dotyczy ona całego poprzedniego roku i po podzieleniu kwoty 1.737,70 zł brutto przez 12, na każdy miesiąc przypada po 144,81 zł brutto. Z kolei po dodaniu tej kwoty do kwoty uzyskiwanej każdego miesiąca, przychód każdego miesiąca roku 2019 byłby niższy aniżeli kwota, od której należałoby zawiesić wypłatę renty socjalnej. Poza tym w przypadku, gdyby nie dzielić ,,trzynastki" przez 12 miesięcy, to w marcu 2019r. jej przychód wyniósł 3.453,70 zł i przekroczył dopuszczalną kwotę o 49 zł. W związku z tym ubezpieczona podważyła stanowisko ZUS dotyczące obowiązku zwrotu kwoty 1.100 zł, a nie 49 zł.

Dodatkowo ubezpieczona podniosła, że rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lipca 1992r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty, które weszło w życie 6 sierpnia 1992r., nie odnosi się do renty socjalnej, która wywodzi się ze świadczeń pomocy społecznej i do września 2003r. wypłacana była przez Ośrodek Opieki Społecznej. Rentę socjalną wprowadzono dopiero w 1996r., co oznacza, że ww. rozporządzenie obejmowało jedynie renty przeznaczone dla osób, które miały wypracowany okres składkowy przed powstaniem niezdolności do pracy.

M. G. wskazała również, że ustawa z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej jest niezgodna z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej oraz z Konwencją ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Jednym z głównych założeń Konwencji jest poprawa sytuacji niepełnosprawnych poprzez usystematyzowanie ich praw w drodze jednego aktu prawnego rangi międzynarodowej, ale również obowiązek ratyfikujących krajów odnośnie przestrzegania zasady niedyskryminacji niepełnosprawnych. W konsekwencji organy władzy publicznej zobowiązane są do prowadzenia polityki niedyskryminacji w jakiejkolwiek dziedzinie życia społecznego, w tym związanego m.in. z kontynuacją zatrudnienia czy z jednakowym wynagradzaniem za taką samą pracę. W tym kontekście, zdaniem ubezpieczonej, został naruszony art. 32 Konstytucji RP, który stanowi, że wszyscy są wobec prawa równi oraz mają prawo do takiego samego traktowania przez władze publiczne. W jej ocenie pełnosprawni wykładowcy nie muszą oddawać żadnej części swojego dochodu, gdy ich przychód przekroczy 70% przeciętnego wynagrodzenia (odwołanie z dnia 11 maja 2020r., k. 3-6 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania.

Na wstępie organ rentowy wskazał, że zaskarżoną decyzją zobowiązał M. G. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za marzec 2019r. w kwocie 1.100 zł. W dalszej kolejności powołał się na obowiązujące przepisy będące podstawą wydanego rozstrzygnięcia, wskazując że nadpłata, jaka została ustalona, wyniosła 1.100 zł za okres od 1 marca 2019r. do 31 marca 2019r., zgodnie z zaświadczeniem o przychodach w 2019r. sporządzonym przez Szkołę (...) w W. (odpowiedź na odwołanie z dnia 2 czerwca 2020r., k. 11 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. G. pobiera rentę socjalną od 2003r. (okoliczność bezsporna). Od 1 października 2014r. podjęła zatrudnienie w Szkole (...) w W. w Katedrze Matematyki i Ekonomii Matematycznej na stanowisku wykładowcy na 1/2 etatu. Z tego tytułu osiągnęła przychód w 2019r. w następujących kwotach: po 1.716 zł za styczeń i luty, 3.453,70 zł za marzec, w tym 1.717,70 zł tytułem dodatkowego wynagrodzenia rocznego, tzw. ,,trzynastki" za 2018r., po 1.716 zł za kwiecień i maj, 2.539,68 zł za czerwiec, w tym 686,60 zł regulacji wynagrodzenia za okres od 1 stycznia 2019r. do 31 maja 2019r., po 1.853,28 zł za lipiec, sierpień i wrzesień oraz po 1.871,10 zł za październik, listopad i grudzień. Należność za marzec została zrealizowana przelewem - 1.262,47 zł tytułem wynagrodzenia zostało przekazane w dniu 1 marca 2019r., a 1.210,50 zł tytułem ,,trzynastki" zostało przekazane w dniu 21 marca 2019r. Ubezpieczona nie przebywała w 2019r. na zwolnieniu lekarskim oraz nie korzystała z urlopu bezpłatnego (zaświadczenie z dnia 15 stycznia 2020r., k. 7 a.s. oraz akta ZUS; potwierdzenia przelewu, k. 8-9 a.s.).

Uwzględniając informacje o wysokości przychodu przekazane przez (...) w W., Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał w dniu 7 kwietnia 2020r. decyzję znak: (...), stwierdzającą że M. G. pobrała nienależnie świadczenie za okres od 1 marca 2019r. do 31 marca 2019r. w łącznej kwocie 1.100 zł z tytułu osiągnięcia przychodu powodującego zawieszenie wypłaty renty socjalnej. W związku z tym organ rentowy zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu wskazanej kwoty wyjaśniając przy tym, że przychód osiągnięty w marcu 2019r. wyniósł 3.453,70 zł i przekroczył dopuszczalną kwotę, która wynosiła zgodnie z komunikatem Głównego Urzędu Statystycznego 3.404,70 zł (decyzja z dnia 7 kwietnia 2020r., akta ZUS).

Powyższy stan faktyczny, który nie był sporny, Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów zgromadzonych w aktach przedmiotowej sprawy, w tym w aktach organu rentowego. Dokumenty te nie budziły zastrzeżeń i zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Rozpoznanie sprawy w analizowanym przypadku nastąpiło na posiedzeniu niejawnym. Taką możliwość daje art. 148 ¹ § 1 k.p.c. (Dz. U. z 2021r., poz. 11), który przewiduje, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, Sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przedmiotowej sprawie okoliczności faktyczne nie były sporne, a zatem nie zachodziła potrzeba przeprowadzania dowodów. Spór dotyczył jedynie prawa. Ponadto strony nie wniosły o przeprowadzenie rozprawy. W tych okolicznościach Sąd na podstawie powołanego przepisu ocenił, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy i wydanie rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym.

Przechodząc do rozważań dotyczących zasadności odwołania, w pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej (tekst jedn. Dz. U. 2020r., poz. 1300), prawo do renty socjalnej zawiesza się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. (ust. 1) Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej (ust. 2). Za przychód, o którym mowa w ust. 1, w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875), zwanej dalej "ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych" (ust. 3). Za przychód, o którym mowa w ust. 1, uważa się również kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego (ust. 4). Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu innego niż wymieniony w ust. 1-4, zaliczonego do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1387, z późn. zm.), z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1 i 2, lub osiągania przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (ust. 5). Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w ust. 1-5a, w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych (ust. 6). Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku gdy składki na ubezpieczenia społeczne są odprowadzane przez płatnika składek, osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana do przedstawienia zaświadczenia albo oświadczenia określającego kwotę przychodu (ust. 7). Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", w terminie do 14 dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego, kwotę przychodu, o której mowa w ust. 6, z zaokrągleniem w górę do pełnych dziesiątek groszy (ust. 9).

Zgodnie z Komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 listopada 2019r. w sprawie granicznych kwot przychodu dla 2019r. stosowanych przy zawieszaniu albo zmniejszaniu emerytur i rent na podstawie art. 104 ust. 10 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, kwoty graniczne przychodu dla 2019r. wynosiły 40.638,30 zł – co stanowi sumę kwot przychodu odpowiadających 70% przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w wysokości:

- 3.206,20 zł – od 1 stycznia 2019r. do 28 lutego 2019r.,

- 3.404,70 zł – od 1 marca 2019r. do 31 maja 2019r.,

- 3.465,70 zł – od 1 czerwca 2019r. do 31 sierpnia 2019r.,

- 3.387,50 zł – od 1 września 2019r. do 30 listopada 2019r.,

- 3.452,20 zł – od 1 grudnia 2019r. do 31 grudnia 2019r.

W przedmiotowej sprawie, biorąc pod uwagę cytowane przepisy oraz Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w miesiącu marcu 2019r. przychód M. G., uzyskany z tytułu wykonywania pracy zarobkowej na rzecz (...) w W., w oparciu o umowę o pracę, wyniósł łącznie 3.453,70 zł i przekroczył kwotę przychodu odpowiadającą 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, która w marcu 2019r. wyniosła 3.404,70 zł. W związku z tym w myśl art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej, istniały podstawy do zawieszenia ubezpieczonej renty socjalnej za ww. miesiąc.

Odnosząc się do argumentacji ubezpieczonej dotyczącej braku możliwości przyporządkowania tzw. trzynastki za 2018r. jako przychodu z marca 2019r., wskazać należy, że nie ma racji ubezpieczona dokonując podziału wymienionego świadczenia na dwanaście miesięcy. Dochód uzyskany jest w tym miesiącu, gdy przysługująca należność zostanie wypłacona (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 listopada 2016r., III AUa 542/16). W rozpatrywanym przypadku dodatkowe wynagrodzenie roczne zostało wypłacone w marcu 2019r. i wraz z wynagrodzeniem za ten miesiąc podlegało zsumowaniu, powodując przekroczenie kwoty dopuszczalnego przychodu. Oczywiście okoliczności, które do tego przekroczenia doprowadziły nie są zawinione przez ubezpieczoną, ale mimo to osiągnięty przychód powodował zawieszenie wypłaty renty socjalnej, a tym samym świadczenie, które w tym miesiącu zostało ubezpieczonej już wypłacone, było świadczeniem nienależnym w rozumieniu przepisu art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2020r., poz. 53 ze zm., zwanej dalej ustawą emerytalną), mającym zastosowanie w sprawie z mocy art. 15 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej. Ten ostatni przepis w sprawach nieuregulowanych w ustawie o rencie socjalnej, nakazuje odpowiednio stosować wymienione przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w tym art. 138 – 144. Art. 138 ust. 1 tej ustawy wskazuje, że osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu, przy czym ust. 2 zawiera definicję nienależnie pobranych świadczeń. Są to świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania, ewentualnie świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

W analizowanym przypadku ubezpieczona nie kwestionowała, że otrzymała od ZUS stosowane pouczenia, a poza tym można przyjąć, że była pouczona na tej podstawie, że w jej przypadku organ rentowy wydał już w przeszłości decyzję o podobnej treści, wzywając do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, co ubezpieczona także kwestionowała, ale apelacja, jaką złożyła od niekorzystnego wyroku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga, została oddalona.

Podsumowując, w oparciu o przywołane przepisy ustawy o rencie socjalnej oraz odpowiednio stosowane przepisy ustawy emerytalnej, organ rentowy prawidłowo ocenił, że w przypadku M. G. istniały podstawy do zawieszenia wypłaty świadczenia za marzec 2019r., ale skoro ubezpieczona świadczenie za ten miesiąc pobrała, mimo tego, że powinno być zawieszone, to zachodziły przesłanki uzasadniające zobowiązanie ubezpieczonej do dokonania zwrotu tego świadczenia. Przy tym zwrot – wbrew stanowisku i wyliczeniom M. G. – powinien dotyczyć nie różnicy pomiędzy kwotą dopuszczalnego przychodu a kwotą, jaką ubezpieczona faktycznie uzyskała, ale kwoty nienależnie pobranej za marzec 2019r. renty socjalnej, która została wypłacona w wysokości 1.100 zł. Wynika to wprost z powołanych przepisów, które nie wskazują, jak chciałaby ubezpieczona, że zwrotowi podlega jedynie wskazana różnica. W każdym przypadku przekroczenia dopuszczalnego przychodu, niezależnie od tego jak duża jest kwota przekroczenia, istnieją podstawy do zawieszenia świadczenia – w tym wypadku renty socjalnej, a jeśli świadczenie to zostało wypłacone mimo podstaw do jego zawieszenia, to stanowi to podstawę do żądania zwrotu pobranego z ZUS świadczenia, a więc renty socjalnej, a nie tylko różnicy, o której była mowa.

Odnosząc się do argumentacji ubezpieczonej dotyczącej braku podstaw do zastosowania przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lipca 1992r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty ( Dz. U. z 1992r., Nr 58, poz. 290 ze zm.), wskazać należy na jedną podstawową kwestię. Organ rentowy tego rozporządzenia nie czynił postawą wydanej decyzji, Sąd również oparł przeprowadzoną analizę na przepisach ustawy o rencie socjalnej oraz ustawy emerytalnej, które w części omówionej, stanowią wystarczającą podstawę do tego, by świadczenie pobrane za marzec 2019 roku zostało uznane za nienależne i podlegało zwrotowi przez ubezpieczoną. Rozważania odnoszące się więc do tego, kiedy przepisy ww. rozporządzenia zostały wprowadzone i czego dotyczą, są zbędne.

Ubezpieczona w treści odwołania wskazywała również na niekonstytucyjność przepisów ustawy o rencie socjalnej oraz na ich niezgodność z Konwencją ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych w kontekście zasady równości wobec prawa.

Problematyka dopuszczalności powoływania się na art. 32 Konstytucji RP, jako na źródło konstytucyjnych praw lub wolności, została omówiona w szeregu orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, w tym najpełniej w postanowieniu z 24 października 2001r., wydanym w pełnym składzie (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Wynika z niego, że usytuowana w art. 32 Konstytucji zasada równości stanowi samodzielnie jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich – „samoistnie”. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego zasada ta oznacza przede wszystkim, że wszyscy są równi w godności, wolności i prawach, o których w innych przepisach mówi Konstytucja oraz, że nie jest dopuszczalna dyskryminacja w realizacji tych wolności i praw. Równość nie ma zatem charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, ale funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona być musi do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup).

Trybunał Konstytucyjny w jednym ze swoich orzeczeń – porównując sytuację osób pobierających rentę socjalną oraz pobierających rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy - wskazywał również, że skarżący nie wykazał, iż osoby pobierające rentę socjalną i osoby pobierające rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, powinny być traktowane jako podmioty podobne w rozumieniu art. 32 Konstytucji. Skarżący uzasadniając naruszenie zasady równości, skoncentrował się tylko na zachodzących podobieństwach pomiędzy tymi podmiotami, nie wskazując już istniejących pomiędzy nimi różnic (przykładowo: zasadniczo brak wkładu w tworzenie funduszu ubezpieczeń społecznych ze strony osób pobierających rentę socjalną) i nie wykazując, że są one – z punktu widzenia prawa do świadczenia rentowego – irrelewantne (postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 2009r., Ts 153/09). W ocenie Sądu w sposób tożsamy należałoby uznać, że w przypadku ubezpieczonej nie została naruszona zasada równości pomiędzy osobami korzystającymi z renty socjalnej a pełnosprawnymi. Prawdą jest, że pracownicy, którzy nie pobierają żadnego świadczenia z ubezpieczeń społecznych, nie muszą zwracać osiągniętych dochodów. Jednak nie należy pominąć, że celem renty socjalnej jest kompensowanie braku możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z systemu ubezpieczenia społecznego ze względu na to, że całkowita niezdolność do pracy powstała przed wejściem na rynek pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2016r., I UK 241/15). Ustawodawca dał możliwość podjęcia zatrudnienia osobom korzystającym z prawa do renty socjalnej, lecz ustalił przy tym konkretny dochód, którego nie mogą przekroczyć. Tak wprowadzone rozwiązanie nie jest niezgodne z zasadą równości wobec prawa wszystkich obywateli.

Mając na uwadze powyższe Sąd oddalił odwołanie, o czym orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.