Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 30 sierpnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Ewelina Hazior

po rozpoznaniu w dniu 30 sierpnia 2018 r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku Gminy Miejskiej K.

przy uczestnictwie E. S., M. D. (1), I. K., A. S., P. K. i O. D.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia częściowego Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie

z dnia 19 lutego 2018 r., sygnatura akt I Ns 445/14/P

postanawia:

oddalić apelację.

SSO Magdalena Meroń – Pomarańska SSO Jarosław Tyrpa SSO Krzysztof Wąsik

Sygnatura akt: II Ca 769/18

UZASADNIENIE

Postanowienia z dnia 30 sierpnia 2018 roku

Uczestniczka E. S. wnioskiem z dnia 30 maja 2014 r. wniosła o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po swoim bracie A. D.. W uzasadnieniu wniosku uczestniczka wskazała, że nie złożyła żadnego oświadczenia z uwagi na fakt, że była przekonana, iż A. D. ma dziecko, które po nim dziedziczy, a także z uwagi na brak wiedzy co do majątku spadkowego. Powyższe błędne przeświadczenie o istnieniu zstępnych A. D. oraz brak wiedzy o składzie majątku spadkowego spowodowały niezłożenie oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Wnioskodawca Gmina Miejska K. wniósł o oddalenie wniosku.

Postanowieniem częściowym z dnia 19 lutego 2018 roku Sąd Rejonowy zatwierdził uchylenie się przez uczestniczkę E. S. od skutków niezachowania terminu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku po swoim bracie A. D., którego zwłoki znaleziono w dniu 2 października 2009 r. w K..

Postanowienie to zapadło w następującym stanie faktycznym:

A. D. urodził się w dniu (...) w K. jako syn R. D. i M. D. (2). Siostrami A. D. są E. S., urodzona (...) w K. oraz M. D. (3), urodzona (...) w P., zmarła (...) r. w K.. A. D. początkowo mieszkał w mieszkaniu w K. przy ulicy (...), skąd został wykwaterowany w związku z remontem kamienicy. Następnie mieszkał w K. na osiedlu (...), a potem w mieszkaniu w K. przy ulicy (...). W 1989 r. A. D. dokonał zamiany mieszkania z K. P. na mieszkanie przy ulicy (...), gdyż K. P. miał wiele dzieci i potrzebował większego mieszkania. A. D. nadużywał alkoholu, a z rodziny utrzymywał wyłącznie kontakt z matką zamieszkałą przy ulicy (...), gdzie przychodził wykąpać się i wytrzeźwieć. A. D. rzadko przebywał w lokalu przy ulicy (...), a przestał pojawiać się w tym mieszkaniu około roku 2000. Najwięcej czasu spędzał na Z. w gronie swoich znajomych. A. D. przebywał też w mieszkaniu przy Alei (...), gdzie zamieszkiwała pozostająca z nim w związku sprzedawczyni kwiatów z Placu (...), jednakże z uwagi na nadużywanie alkoholu musiał opuścić to mieszkanie. E. S. nie utrzymywała kontaktów z bratem i nie znała nikogo z jego otoczenia. Ostatni raz spotkała się z nim w 1985 r. Ostatni raz miała z nim kontakt w 2004 r., gdy zmarła ich matka i A. D. poinformował siostrę telefonicznie o śmierci matki. A. D. nie przybył na pogrzeb matki.

Zarząd (...) pismem z dnia 8 grudnia 2006 r. zwrócił się Wydziału Administracyjnego Urzędu Miasta K. o wymeldowanie z urzędu A. D. z lokalu mieszkalnego (...) przy ulicy (...). Według stanu na dzień 31 stycznia 2007 r. A. D. nie figurował w kartotece osób pobawionych wolności Krajowego Rejestru Karnego. Wnioskiem z dnia 12 lutego 2007 r. Prezydent Miasta K. wystąpił do Sądu Rejonowego dla Krakowa -Podgórza w Krakowie, III Wydział Rodzinny i Nieletnich o ustanowienie kuratora dla nieobecnego A. D.. W dniu 4 lipca 2007 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa - Podgórza w Krakowie, III Wydział Rodzinny i Nieletnich ustanowił kuratora dla nieobecnego A. D. w osobie M. L. celem reprezentowania jego praw w sprawie o wymeldowanie z lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...). Prezydent Miasta K. decyzją z dnia 7 września 2007 r. orzekł o wymeldowaniu A. D. z pobytu stałego z lokalu nr (...) przy ulicy (...) w K.. E. S. przesłuchiwana jako świadek w trakcie postępowania administracyjnego o wymeldowanie A. D. nie wspomniała o posiadaniu przez niego dziecka oraz nie wyraziła zgody na pełnie funkcji kuratora dla nieobecnego A. D..

Zwłoki A. D. zostały znalezione w dniu 2 października 2009 r. w K. przy ulicy (...). Prawdopodobną przyczyną śmierci było zatrucie alkoholem. Identyfikacja zwłok została dokonana na podstawie badań daktyloskopijnych. E. S. o śmierci brata dowiedziała się od funkcjonariuszy Policji. Z uwagi na śmierć A. D. wszczęto postępowanie przygotowawcze i przesłuchano jako świadka E. S., która nie wspominała o dziecku A. D. i nie wyraziła woli pogrzebania brata. Postępowanie przygotowawcze toczące się w sprawie o nieumyślne spowodowanie śmierci A. D. zostało umorzone uwagi na stwierdzenia, ze czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego.

Sąd Rejonowy dla Krakowa - Podgórza w Krakowie, I Wydział Cywilny nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym w dniu 25 września 2017 r. nakazał A. D., aby w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłacił Gminie Miejskiej K. kwotę 454,22 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 227,11 zł od dnia 3 listopada 2005 r. do dnia zapłaty oraz odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 227,11 zł od dnia 2 grudnia 2015 r. wraz z kwotą 90 zł tytułem kosztów sądowych. Nakazowi temu nadano klauzulę wykonalności w dniu 29 maja 2009 r.

E. S. nie wiedziała, że jej brat ma długi, a o składzie spadku dowiedziała się w dniu 14 marca 2014 r, gdy otrzymała zawiadomienie z sądu wraz z odpisem wniosku. W dniu 3 czerwca 2014 r. E. S. złożyła wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku. W dniu 6 listopada 2014 r. na rozprawie E. S. złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po swoim bracie A. D., który przypadał jej z mocy ustawy do protokołu rozprawy.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zgromadzonych dokumentów, zeznań świadków oraz dowodu z przesłuchania uczestników. Sąd dostrzegł różnice w dowodach dotyczących czasookresu zamieszkiwania A. D. w poszczególnych lokalach, uznając jednak, że istniejące różnice nie podważały jednak wiarygodności zeznań co do samego faktu zamieszkiwania A. D.. Sąd dał wiarę dowodowi z przesłuchania uczestniczki E. S. w zakresie w jakim wskazywała na brak utrzymywania kontaktów ze zmarłym bratem. Sąd nie dał natomiast wiary uczestniczce E. S. w zakresie w jakim wskazywała, że wiedziała o córce A. D.. Jak wskazał Sąd - we wcześniejszych wypowiedziach pochodzących o E. S. brak było informacji o tym, że A. D. miał dzieci.

W oparciu o tak ustalony i oceniony stan faktyczny Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności oceniając czy E. S. uchyliła się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku oraz czy dokonała tego w terminie rocznym od wykrycia błędu, wskazał, że niewątpliwie E. S. na rozprawie w dniu 6 listopada 2014 r. złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po A. D.. Zdaniem Sądu został też zachowany roczny termin wynikający z art. 88 § 2 k.c. w związku z art. 1019 § 1 k.c., gdyż brak było jakichkolwiek danych, by E. S. o stanie spadku dowiedziała się wcześniej niż z zawiadomienia sądu doręczającego odpis wniosku z załącznikami, to jest w dniu 14 marca 2014 r.

Przechodząc do rozważań dotyczących podstaw uchylenia się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia woli o odrzuceniu spadku Sąd podniósł, że uczestniczka E. S. nie wykazała, że w chwili śmierci A. D. miała wiedzę o istnieniu córki zmarłego A. D., która wyprzedziła rodzeństwo w porządku dziedziczenia. Odnosząc się natomiast do kwestii braku wiedzy o długach spadkowych, Sąd podniósł, że E. S. nie utrzymywała relacji rodzinnych z A. D. i nie było między nią a zmarłym więzi emocjonalnej typowej dla rodzeństwa. Ostatni raz widziała się z nim 1985 r. i byli dla siebie osobami obcymi. Świadczy o tym okoliczność, że E. S. nie chciała podjąć się ochrony interesów nieobecnego brata w sprawie o wymeldowanie w trybie administracyjnym, a także fakt, że nie chciała go pogrzebać, co świadczy już o całkowitej obcości między nią a zmarłym. A. D. prowadził nieustabilizowany tryb życia, wielokrotnie zmieniając miejsce pobytu. Krąg jego znajomych nie był znany E. S., a jedyną wiedzę o jego zachowaniu miała od matki, która zmarła w roku 2004 r. Od tej pory brak było jakiegokolwiek kanału komunikacji między A. D. a uczestniczką. Z uwagi na brak relacji rodzinnych oraz tryb życia zmarłego zachowanie należytej staranności, zdaniem Sądu powinno ograniczać się do pozytywnej wiedzy o istnienie zobowiązań bądź do istnienia uzasadnionego przypuszczenia o długach zmarłego. Wymaganie wyższego miernika należytej staranności prowadziłoby do nałożenia na uczestniczkę zbyt dużych wymagań. W opinii Sądu brak było jakichkolwiek danych, aby E. S. miała jakąkolwiek wiedzę o długach A. D. względem Gminy Miejskiej K.. Na wiedzę uczestniczki w tym zakresie nie wskazuje żaden dowód przeprowadzony w niniejszej sprawie, a okoliczność ta nie wynika nawet z twierdzeń wnioskodawcy, który sprzeciwiał się uwzględnieniu wniosku. W ocenie Sądu nie można było też uznać, że E. S. powinna mieć wiedzę, że A. D. może mieć zadłużenie względem Gminy Miejskiej K. z uwagi na korzystanie z mieszkań należących do jej zasobów. W ocenie Sądu nie zmieniała tego faktu okoliczność, że E. S. w dniu 5 stycznia 2007 r. była przesłuchiwana w sprawie administracyjnej o wymeldowanie A. D.. Wymeldowanie w trybie administracyjnym dotyczy bowiem osób, które nie zamieszkują w miejscu zameldowania. Co więcej, prowadzenie postępowania w sprawie o wymeldowanie w trybie administracyjnym mogło by wręcz sugerować, że A. D. nie zamieszkuje żadnego lokalu, a jego zameldowanie w danym lokalu jest już fikcją. Brak osobistego kontaktu ze spadkodawcą w długim okresie przed jego śmiercią, brak znajomości osób z otoczenia A. D., a także utrata ostatniego ogniwa potencjalnego kontaktu ze spadkodawcą po śmierci matki w 2004 r. spowodowały, że brak był możliwości realnego dowiedzenia się spadkobierczyni o stanie spadku, gdyż zmuszałby do poszukiwania wiedzy o stanie spadku w sposób przypadkowy.

Z uwagi na powyższe Sąd orzekł jak w sentencji na podstawie wyżej wymienionych przepisów.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł wnioskodawca, zaskarżył je w całości, zarzucając:

1.  naruszenie art. 1019 k.c. w zw. z art. 84 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w sprawie niniejszej zachodzi błąd prawnie doniosły (błąd istotny), podczas gdy błędem takim nie jest nieznajomość spadku w związku z niedołożeniem przez spadkobierczynię E. S. należytej staranności w ustaleniu przedmiotu spadku, a w konsekwencji przyjęcie, że okoliczności wskazane przez uczestniczkę E. S. pozwalają na zatwierdzenie uchylenia się przez nią od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym A. D.,

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na dokonaniu dobrowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego oraz stanu faktycznego w niniejszej sprawie, co skutkowało przyjęciem przez Sąd I instancji, że:

a)  E. S. nie wiedziała, że jej brat ma długi, a o składzie spadku dowiedziała się dopiero w dniu 14 marca 2014 r., gdy otrzymała zawiadomienie z sądu wraz z odpisem wniosku, podczas gdy uczestniczka wiedziała o śmierci brata, a nadto była przesłuchiwana w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie wymeldowania spadkodawcy z lokalu nr (...) przy ul. (...) w K. i miała świadomość, jaki tryb życia prowadził spadkodawca, a zatem mało prawdopodobnym jest, ażeby przed wszczęciem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po A. D. nie miała wiedzy, względnie mocno uzasadnionego przekonania, odnośnie zadłużenia z tytułu zajmowania lokalu stanowiącego własność Gminy Miejskiej K.,

b)  niewiedza E. S. o stanie spadku może być uznana za błąd istotny, podczas gdy uczestniczka nie podjęła żadnych starań celem ustalenia składu majątku spadkowego pomimo tego, że wiedziała o śmierci brata, a nadto była przesłuchiwana w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie wymeldowania spadkodawcy z lokalu nr (...) przy ul. (...) w K. i miała świadomość, jaki tryb życia prowadził spadkodawca, a zatem nieprawdopodobnym jest, ażeby nie miała wiedzy odnośnie zadłużenia z tytułu zajmowania lokalu stanowiącego własność Gminy Miejskiej K.,

W oparciu o tak przedstawione zarzuty wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku uczestniczki E. S. o zatwierdzenie uchylenia się przez nią od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku i tym samym oświadczenia o odrzuceniu spadku po A. D. oraz o zasądzenie od uczestniczki E. S. na rzecz Wnioskodawcy kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy, uczestniczka E. S. wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 1019 § 2 w związku z art. 84 § 1 zdanie pierwsze i § 2 k.c. podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły. W orzecznictwie przyjmuje się, że błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego majątku spadkowego. Podziela się wyrażany w literaturze pogląd, że o błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności spadkobiercy, czy też, mówiąc inaczej, jest on usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Podkreśla się, że poprzestanie na pozbawionym konkretnych podstaw przypuszczeniu, dotyczącym stanu majątku spadkowego, nie może być uznane za błąd istotny, lecz za lekkomyślność, która nie stanowi podstawy uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia (niezłożenia oświadczenia) woli na podstawie przepisów o wadach oświadczenia woli (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, OSNC 2006, Nr 5, poz. 94, z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09, nie publ., i z dnia 1 grudnia 2011 r., I CSK 85/11, nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2017 roku, IV CSK 28/17, nie publik.).

Wbrew zarzutom apelacji poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, które Sąd Okręgowy w pełni podziela, dawały postawę do uznania, że zatwierdzone zaskarżonym postanowienie uchylenie się uczestniczki od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po W. S. było rezultatem błędu prawnie doniosłego w wyżej przedstawionym rozumieniu. Słusznie bowiem Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę na podstawową kwestię w niniejszej sprawie, jaką był brak utrzymywania przez uczestniczkę kontaktów ze zmarłym bratem od wielu lat i całkowite zerwanie więzi rodzinnych. Przyczyną tego stanu rzeczy był jego alkoholizm, który w konsekwencji doprowadził do trwającej od dłuższego braku jakichkolwiek informacji o miejscu zamieszkania spadkodawcy, w tym w szczególności zamieszkiwaniu przez niego lokalu nr (...) przy ul. (...) w K., który spadkodawca opuścił jeszcze w 2000 roku.

W ocenie Sądu Okręgowego nie jest uzasadniony zarzut, iż błędnie Sąd pierwszej instancji uznał, iż uczestniczka nie wiedziała, że jej brat ma długi, a o składzie spadku dowiedziała się dopiero w dniu 14 marca 2014 r., gdy otrzymała zawiadomienie z sądu wraz z odpisem wniosku. Sam fakt, że wiedziała ona o śmierci brata i była przesłuchiwana w postępowaniu administracyjnym nie oznacza jeszcze, że posiadała ona w tym przedmiocie jakąkolwiek wiedzę. Poza wszelkim sporem pozostaje to, że uczestniczka z bratem nie utrzymywała żadnych kontaktów z przyczyn leżących po jego stronie i nie miała żadnej możliwości, zwłaszcza po śmierci matki w 2004 roku, ustalenia, gdzie jej brat przebywa, a w związku z tym nie miała ona jakiejkolwiek możliwości ustalenia jego stanu majątkowego. Z drugiej strony tryb życia jaki prowadził jej zmarły brat wykluczał możliwość posiadania przez niego majątku, jak również zdolność zaciągania zobowiązań.

W ocenie Sądu Okręgowego nie jest uzasadniony zarzut, iż niewiedza E. S. o stanie spadku może być uznana za błąd istotny. Faktem jest, że uczestniczka nie podjęła czynności zmierzających do ustalenia składu spadku ale wynika to z faktu, iż w związku z zerwaniem więzów rodzinnych przez brata nie miała ona realnej możliwości na poczynienie takich ustaleń. Co się tyczy zaległości związanych z mieszkaniem przy ul. . K., to uczestniczka od dłuższego czasu wiedziała o tym, że spadkodawca tam nie mieszka, co potwierdzało wszczęte postępowanie administracyjne w przedmiocie jego wymeldowania. Wszczęcie tego postępowania wcale nie oznaczało, że spadkodawca w związku z zamieszkiwaniem w tym mieszkaniu mógł posiadać jakieś zobowiązania. Kwestia wymeldowania dotyczy bowiem faktu niezamieszkiwania w danym miejscu przez dłuższy czas i niekoniecznie musi oznaczać istnienie jakichkolwiek zobowiązań cywilnoprawnych. Złożenie zeznań przez uczestniczkę w postępowaniu administracyjnym potwierdza jedynie to, że uczestniczka nie miała żadnych kontaktów z bratem i również możliwości ustalenia, gdzie on przebywa. Możliwości takiej nie miały również organy państwa, co skutkowało ostatecznie ustanowieniem kuratora. Uczestniczka nie miała również wiedzy co do tego z czyjego wniosku toczy się postępowanie o wymeldowanie, bowiem w wezwaniu do niej skierowanym taka informacja nie została wskazana. Nie znała zatem danych potencjalnego wierzyciela. Również po śmierci brata uczestniczka nie miała realnych możliwości na ustalenie tego, czy i jaki ewentualnie zostawił on majątek.

W okolicznościach niniejszej sprawy w ocenie Sądu Okręgowego nie sposób uczestniczce poczynić zarzutu, że brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego jest wynikiem braku jej staranności i nie jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Uczestniczka bowiem miała podstawy przypuszczać, że spadkodawca nie posiadał żadnego majątku i również nie posiadał żadnych zobowiązań. Wiedziała bowiem, że spadkodawca nie mieszkał od lat w mieszkaniu przy ul. (...) i od dłuższego czasu nie miała o nim żadnych wiadomości. W takiej sytuacji trudno sobie wyobrazić czynności, które miałaby podejmować, aby ustalić skład spadku. Sam tylko tryb życia spadkodawcy nie stanowił ani jednoznacznej podstaw do uznawania, że mógłby on posiadać długi.

Z tych też przyczyn apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.