Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 kwietnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Stryczyńska (spr.)

Sędziowie: Sędzia SA Magdalena Kostro-Wesołowska

Sędzia SA Magdalena Tymińska

po rozpoznaniu w dniu 23 kwietnia 2021 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy D. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

o rekompensatę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział
w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 5 kwietnia 2019 r. sygn. akt XIII U 161/19

oddala apelację.

Magdalena Kostro-Wesołowska Ewa Stryczyńska Magdalena Tymińska

Sygn. akt III AUa 719/19

UZASADNIENIE

Decyzją z 20 listopada 2018r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. odmówił D. M. przyznania prawa do emerytury z rekompensatą, na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018r., poz. 1270 ze zm.) Organ odmówił przyznania rekompensaty, ponieważ na 1 stycznia 2009r. ubezpieczony nie udowodnił co najmniej 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Od powyższej decyzji odwołanie wniósł D. M., wnosząc o przyznanie prawa do rekompensaty. W uzasadnieniu odwołujący się wskazał, że w 1973r. ukończył (...) w W.. Następnie podjął pracę w (...) W okresie od 24 października 1974r. do 7 października 1976r. pełnił zasadniczą służbę wojskową, po odbyciu której wrócił do pracy w (...). W konkluzji wskazał, że po doliczeniu służby wojskowej okres pracy w warunkach szczególnych wynosi 15 lat i 9 miesięcy.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie wskazując, że zaskarżona decyzja jest prawnie i faktycznie uzasadniona. W uzasadnieniu organ rentowy powołał się na te same okoliczności co w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z 5 kwietnia 2019r. Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał D. M. prawo do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury w związku z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Powyższe orzeczenie Sądu Okręgowego zapadło na podstawie następujących ustaleń faktycznych: D. M. (ur. (...)) ukończył 28 kwietnia 1973r. (...) im. J. R. w W., uzyskując tytuł technika mechanika o specjalności eksploatacja i naprawa spalinowych pojazdów trakcyjnych. Następnie 1 września 1973r. D. M. podjął pracę w (...) na stanowisku konserwatora. W okresie od 24 października 1974r. do 7 października 1976r. pełnił zasadniczą służbę wojskową. Po zwolnieniu ze służby, D. M. wrócił do pracy w (...), gdzie pracował do 30 czerwca 1989r. Ostatnim zajmowanym stanowiskiem było stanowisko starszego konserwatora. Następnie D. M. prowadził własną działalność gospodarczą.

Decyzją z 16 listopada 2018r. znak (...) organ rentowy ustalił D. M. kapitał początkowy wynoszący na dzień 1 stycznia 1999r. - 106.600,45 zł. Zakład przyjął za udowodnione łącznie 20 lat, 5 miesięcy i 3 dni okresów składkowych.

Decyzją z 20 listopada 2018r. nr (...) organ rentowy przyznał D. M. prawo do emerytury na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2018r. poz. 1270 ze zm.).

Kolejną decyzją z 20 listopada 2018r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. odmówił D. M. prawa do rekompensaty.

Sąd Okręgowy wskazał, że powyższy stan faktyczny ustalił opierając się na dokumentacji załączonej do akt sprawy i aktach rentowych. Autentyczność powyższych dowodów z dokumentów nie była kwestionowana w toku niniejszego postepowania, jak również nie budziła wątpliwości Sądu. W związku z czym stanowiły one podstawę wskazanych wyżej ustaleń faktycznych poczynionych w toku postępowania.

Uwzględniając przedstawione wyżej ustalenia, Sąd Okręgowy uznał odwołanie D. M. za zasadne.

W ocenie Sądu pierwszej instancji kluczowym dla rozstrzygnięcia niniejszego postępowania było ustalenie, czy D. M. wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze. Powyższe wymagało oceny czy do tej kategorii zatrudnienia zaliczyć należy okres obywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej od 24 października 1974r. do 7 października 1976r.

Nie budziło wątpliwości Sądu Okręgowego, że D. M. przed rozpoczęciem zasadniczej służby wojskowej, jak i bezpośrednio po jej odbyciu, tj. w okresie od 1 września 1973r. do 30 czerwca 1989r. świadczył pracę w (...). Okoliczność ta jednoznacznie wynika z treści zgromadzonych w toku postępowania dokumentów.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie kwestionował, że przywołana praca na stanowisku konserwatora stanowiła zatrudnienie w warunkach szczególnych, co Zakład przyznał jeszcze na kanwie sprawy toczącej się z odwołania ubezpieczonego od decyzji ZUS z 22 listopada 2013r.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (ust. 2 art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych). Odwołujący się nie nabył prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd Okręgowy wskazał, że rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W utrwalonym orzecznictwie wskazuje się, że czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 1974r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia1998r. o emeryturach i rentach z FUS). Zaliczenie takie uzależnione jest od odbycia tej służby w okresie zatrudnienia, w którym była wykonywana praca w warunkach szczególnych i która stanowiła naturalną przerwę w tym zatrudnieniu, jeżeli pracownik bezpośrednio po odbyciu służby powrócił do tego samego szczególnego zatrudnienia. Obowiązujące przepisy nigdy nie zrównywały okresu zasadniczej służby wojskowej z zatrudnieniem, ale nakazywały zaliczać okres tej służby do okresu zatrudnienia w zakresie określonych uprawnień. Szczegółowe zasady zaliczenia zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia były uregulowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z 22 listopada 1968r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz.U. Nr 44, poz. 318 ze zm.) (tak m.in. uchwała Sądu Najwyższego z 16 października 2013r., sygn. II UZP 6/13 OSNAPiUS 2014 nr 3, poz. 42, str. 134, www.sn.pl, GP, Biul. SN 2013 nr 10, MoPr 2014 nr 2, str. 94, Prok. i Pr. 2014 nr 7-8, poz. 41, OSP 2014 nr 12, poz. 110, str. 1539, Legalis nr 735923, wyrok SA w Gdańsku z 15 kwietnia 2016r. sygn. III AUa 2113/15 Legalis nr 1445737).

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie bezspornym jest, że odwołujący się w czasie trwania zatrudnienia w (...), pełnił zasadniczą służbę wojskową, z której został zwolniony 7 października 1976r., zaś do pracy powrócił w dniu 16 października 1976r. Powyższe nie było kwestionowane przez organ rentowy.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji przywołane stanowisko Sądu Najwyższego ma odpowiednie zastosowanie w przypadku prawa do rekompensaty. Choć w przedstawionej uchwale Sądu Najwyższego nie odniesiono się do ustawy o emeryturach pomostowych, to brak jest podstaw do różnicowania sytuacji ubezpieczonych wnioskujących o zaliczenie do okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych okresu służby wojskowej przy domaganiu się prawa do emerytury z ustawy o emeryturach i rentach z FUS jak i z ustawy o emeryturach pomostowych. Ta ostatnia zawiera bowiem jedynie węższy katalog prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wobec tego w przypadku rozstrzygania w przedmiocie prawa do rekompensaty możliwym jest zaliczenie, na podstawie przywołanych przepisów, okresu pełnienia służby wojskowej do stażu pracy w warunkach szczególnych.

Po zsumowaniu okresu odbywania służby wojskowej w wymiarze 1 rok 11 miesięcy i 15 dni z czasem uznanym przez organ rentowy (13 lat, 10 miesięcy i 9 dni), D. M. legitymuje się na 1 stycznia 1999r. co najmniej 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze. W dacie skarżonej decyzji odwołujący się miał ukończone 60 lat.

Na marginesie Sąd Okręgowy wskazał, że nabycie prawa do wcześniej emerytury stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienie do rekompensaty (tak SA w Gdańsku w wyroku z 17.12.2015 r. sygn. III AUa 717/15 Legalis nr 1398722).

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie wnioskodawcy zasługuje na uwzględnienie i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając D. M. prawo do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury w związku z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, o czym orzekł w sentencji wyroku.

Od powyższego wyroku apelację wniósł organ rentowy zaskarżając go w całości, i zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 184 oraz art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017r., poz. 1383, ze zm.) w związku z art. 21 - 23 ustawy z 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2017r., poz. 664, ze zm.), przez ich błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 1974r.) podlega uwzględnieniu do okresu pracy wymaganego do ustalenia rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, podczas gdy cytowana uchwała Sądu Najwyższego z 16 października 2013r., sygn. II UZP 6/13, stwierdza jedynie, że ww. okres służby zalicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nie zawiera natomiast odpowiedniego odniesienia do prawa do rekompensaty, uregulowanego w ustawie o emeryturach pomostowych.

Mając na uwadze powyższy zarzut organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.

Odwołujący się nie odniósł się do zarzutów i wniosków apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu jako bezzasadna.

Istota sporu w przedmiotowej sprawie sprowadzała się do kwestii związanych z wykładnią prawa materialnego, natomiast ustalony stan faktyczny nie był kwestionowany przez żadną ze stron postępowania. Jedynie dla porządku wskazać zatem należy, że Sąd Apelacyjny podziela ustalenia dotyczące stanu faktycznego poczynione przez Sąd pierwszej instancji i przyjmuje je, czyniąc podstawą własnego rozstrzygnięcia. Zbędne jest ich ponowne przedstawianie, gdyż orzekając na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji, sąd odwoławczy nie musi powtarzać dokonanych ustaleń, lecz wystarczy stwierdzenie, że przyjmuje je za własne (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 lipca 2015r., sygn. I CSK 654/14).

Okolicznością kluczową dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy było ustalenie, czy D. M. wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze, od tego bowiem zależała możliwość przyznania mu rekompensaty na mocy art. 21 ustawy z 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2018r. poz. 1924 ze zm.). Zgodnie ze wskazanym przepisem rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021r. poz. 291 ze zm., zwana „ustawą emerytalną”), wynoszący co najmniej 15 lat (ust. 1), natomiast nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (ust. 2). Przesłanka negatywna dotyczy emerytury, do której ubezpieczony nabył prawo w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art.184 ust. 1 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej.

Jak słusznie zauważył Sąd pierwszej instancji, przedmiotowa rekompensata stanowi swego rodzaju „odszkodowanie” za utratę możliwości nabycia prawa do tzw. „wcześniejszej” emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub pracy o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Organ rentowy stał na stanowisku, reprezentowanym także konsekwentnie w apelacji, że do wymaganego ustawą okresu co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych nie można zaliczyć okresu obywania przez ubezpieczonego zasadniczej służby wojskowej od 24 października 1974r. do 7 października 1976r. Odnośnie do tej kwestii Sąd Apelacyjny podziela jednakże pogląd zaprezentowany przez Sąd pierwszej instancji, a wynikający z dorobku judykatury, zgodnie z którym czas zasadniczej służby wojskowej odbytej w okresie obowiązywania art. 108 ust. 1 ustawy z 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 1974r.) zalicza się - na warunkach wynikających z tego przepisu - do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z 17 grudnia1998r. o emeryturach i rentach z FUS).

Jednocześnie zaznaczyć trzeba, że organ rentowy w apelacji nie przedstawił żadnych przekonujących argumentów za przyjęciem stanowiska przeciwnego. Apelujący wskazał jedynie, że w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z 16 października 2013r. (sygn. II UZP 6/13), na którą powoływał się Sąd Okręgowy, nie odniesiono się wprost do ustawy o emeryturach pomostowych. Zważyć należy, że wbrew stanowisku organu rentowego, kwestia ta nie ma jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, ponieważ odesłanie do art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wskazuje, że okres służby wojskowej odwołującego się powinien zostać zaliczony do wymaganego 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych. Przepis ten mówi bowiem wprost o 15 latach pracy w warunkach szczególnych w „rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS”. Z uwagi na powyższe argumentacja przedstawiona przez organ rentowy nie może być uznana za trafną. Niezależnie od powyższego, Sąd Apelacyjny stwierdza, że brak jest usprawiedliwionych podstaw do różnicowania sytuacji ubezpieczonych wnioskujących o zaliczenie do okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych, okresu służby wojskowej odbytej w czasie trwania takiego zatrudnienia, przy domaganiu się prawa do emerytury z ustawy o emeryturach i rentach z FUS jak i z ustawy o emeryturach pomostowych.

Organ rentowy nie przedstawił żadnej argumentacji, która uzasadniałaby takie zastosowanie wykładni wskazanych wyżej przepisów, aby w odmienny sposób ocenić sytuację ubezpieczonego w zależności od tego, która z ww. ustaw ma zastosowanie.

Sąd Okręgowy wydając zaskarżone rozstrzygnięcie przedstawił argumentację przemawiającą za jego zgodnością z przepisami obowiązującego prawa, która wymaga uzupełnienia.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego należy bowiem mieć na uwadze obszerną argumentację i pogłębione rozważania, które Sąd Najwyższy przedstawił w uzasadnieniu ww. uchwały z 16 października 2013r. (sygn. II UZP 6/13), które przemawiają za poglądem odmiennym od prezentowanego przez skarżącego, nie dającym podstaw do takiego różnicowania kwalifikacji okresów służby wojskowej, jakie sugeruje organ rentowy, nie przedstawiając przy tym w zasadzie żadnej przekonującej argumentacji.

Sąd Najwyższy w przywołanej uchwale 7 sędziów zwrócił bowiem uwagę na to, że podstawy zaliczenia okresu służby wojskowej do okresu pracy w warunkach szczególnych (szczególnym charakterze), należy poszukiwać w przepisach normujących prawo do świadczeń, a więc obecnie w ustawie o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983r., nr 8, poz. 43) (wcześniej w przepisach dekretu z 25 czerwca 1954r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin i ustawy z 23 stycznia 1968r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin), niemniej jednak nie może budzić wątpliwości, że w tym zakresie znajdują zastosowanie również przepisy normujące służbę wojskową w okresie, którego dotyczy sporny okres.

W okolicznościach niniejszej sprawy chodzi o ustawę z 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony RP (Dz.U. Nr 44, poz. 220 ze zm.), obowiązującą w czasie odbywania służby przez wnioskodawcę oraz przepisy wykonawcze do niej, w tym zwłaszcza rozporządzenie Rady Ministrów z 22 listopada 1968r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin. Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale wskazał bowiem, że uprawnienie do zaliczenia służby wojskowej do pracy w warunkach szczególnych wynika także z przepisów ustawy z 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony RP oraz przepisów wykonawczych do tych ustaw.

W uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 22 października 2009r. (sygn. I UK 126/09; OSNP 2011 nr 7-8, poz. 112), w którym przyjęto, że okres odbywania zasadniczej służby wojskowej należy traktować jako okres podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jeżeli zostały spełnione warunki określone w art. 108 ust. 1 ww. ustawy o powszechnym obowiązku obrony (…), Sąd Najwyższy szczegółowo przeanalizował zmieniający się w aspekcie tego zagadnienia stan prawny i mimo że sama sprawa dotyczyła interpretacji pojęcia podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku pracy, a okoliczności sprawy rozstrzyganej tym wyrokiem były inne, rozważania te są przydatne także w analizie prawnej rozstrzyganego zagadnienia.

Wynika z nich, że zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy emerytalnej, okresami składkowymi są między innymi okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby (pkt 4), co oznacza, że okres czynnej służby wojskowej (także służby zasadniczej) jest okresem składkowym, mimo że nie jest okresem podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku pracy w rozumieniu art. 29 ust. 3, jednakże na mocy przepisów o powszechnym obowiązku obrony jest traktowany, jak okres podlegania ubezpieczeniom z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Należy też zwrócić uwagę na to, że okres zasadniczej służby wojskowej od 1 stycznia 1999r. tj. po wejściu w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jest odrębnym od pracowniczego tytułem obowiązkowego ubezpieczenia, na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 11. Okres służby wojskowej nie jest więc okresem zatrudnienia w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym, ale jest okresem ubezpieczenia - okresem składkowym uwzględnianym w stażu ubezpieczeniowym.

Definicję pojęcia okresu składkowego wprowadziła do systemu ubezpieczeń społecznych ustawa z 17 października 1991r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), która weszła w życie 15 listopada 1991r. Przewidywała ona (w art. 2 ust. 1 pkt 3), że przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń należało uwzględniać jako okresy składkowe m.in. okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo zastępczych form tej służby. Ustawa traktowała więc okres zasadniczej służby wojskowej jak składkowy, choć bez opłaconej składki na ubezpieczenia społeczne.

Bardzo podobną regulację zawierały przepisy dekretu z 25 czerwca 1954r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Zgodnie z jego art. 7 ust. 1 za okresy zatrudnienia uważane były okresy pracy wykonywanej na obszarze Państwa Polskiego, jeżeli pracownikowi przysługiwało za nie wynagrodzenie, przy czym według art. 8 ust. 1 pkt 4 dekretu do okresów zatrudnienia wymaganych do uzyskania renty zaliczano między innymi okres służby w Wojsku Polskim po dniu 1 listopada 1918r.

Podobnie uregulowana była ta kwestia w ustawie o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym, zgodnie z którą za okresy zatrudnienia uważało się okresy pozostawania w stosunku pracy na obszarze Państwa Polskiego, jeżeli osoby zatrudnione pobierały w tych okresach wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby i macierzyństwa (art. 8 ust. 1), przy czym okresy niezawodowej służby w Wojsku Polskim po dniu 1 listopada 1918r. i służby w oddziałach powstańczych w powstaniach śląskich w latach 1919-1921 oraz w powstaniu wielkopolskim (art. 10 ust. 1 pkt 4) były traktowane jako okresy zaliczalne do okresów zatrudnienia. Podobne rozwiązania przyjęte zostały w ustawie z 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Uznawała ona za okresy zatrudnienia wymagane do uzyskania świadczeń określonych tą ustawą, także okresy służby wojskowej pełnionej w Wojsku Polskim, które uznawane były za okresy równorzędne z okresami zatrudnienia (art. 11 ust. 2 pkt 10). Można zatem stwierdzić, że okres zasadniczej służby wojskowej nie jest obecnie, ale nie był też na podstawie przeszłych regulacji, okresem zatrudnienia, zaś jego uwzględnianie w stażu ubezpieczeniowym (jako okresu zaliczanego, albo równorzędnego), było możliwe tylko na podstawie odrębnych przepisów.

Gdy chodzi o przepisy dotyczące powszechnego obowiązku obrony, uwzględniając stan faktyczny niniejszej sprawy, podstawowe znaczenie ma art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony (Dz.U. z 1967r. Nr 44, poz. 220), zgodnie z którym, okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zaliczał się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby albo w tej samej gałęzi pracy. Przepis art. 106 ust. 1 tej ustawy wskazywał, na obowiązek pracodawcy, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do zasadniczej służby wojskowej, do zatrudnienia go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz zaszeregowania osobistego jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z tej służby pracownik zgłosił swój powrót do zakładu pracy w celu podjęcia zatrudnienia.

Szczegółowe zasady zaliczenia zasadniczej służby wojskowej do okresu zatrudnienia zostały uregulowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin, które w § 5 ust. 1, wskazało, że pracownikowi, który podjął zatrudnienie po odbyciu służby, zaliczano okres odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień uzależnionych od liczby lat pracy w danym zakładzie lub gałęzi pracy oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie.

W uzasadnieniu wyroku z 22 października 2009r. (sygn. I UK 126/09; OSNP 2011 nr 7-8, poz. 112), Sąd Najwyższy zauważył również, że "przepis art. 108 ust. 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony został nieznacznie zmieniony z dniem 1 stycznia 1975r. przez art. X pkt 2 lit. c ustawy z 26 czerwca 1974r. - Przepisy wprowadzające Kodeks pracy, Dz.U. Nr 24, poz. 142 ze zm.) i zgodnie z jego nowym brzmieniem, czas odbywania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej wliczał się pracownikowi do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby.

Uwzględniając utrwalony w judykaturze pogląd, podkreślić należy, że do oceny określonego stanu faktycznego, w tym zrealizowanego przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wywołującego określony skutek prawny, należy stosować przepisy obowiązujące w czasie realizacji tego stanu faktycznego (por. m.in. wyrok SN z 20 marca 2013r., sygn. I UK 544/12, Legalis), w którym przyjęto, że dla kwalifikacji okresu zasadniczej służby wojskowej jako okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, należy stosować regulacje prawne obowiązujące w okresie odbywania tej służby, trzeba stwierdzić, że w okresie od 1974 do 1976r. szczególne uprawnienia żołnierzy odbywających zasadniczą służbę wojskową regulował art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony i § 5 ww. rozporządzenia Rady Ministrów z 22 listopada 1968 r. Z przepisów tych wynikała zasada, że pracownikowi, który we wskazanym terminie po zakończeniu służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w chwili powołania do tej służby, okres służby podlegał wliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Ustanawiały więc one tzw. fikcję prawną, z której wynika, że pracownik zatrudniony w szczególnych warunkach, który po zakończeniu czynnej służby wojskowej powraca do tego zatrudnienia w przepisanym terminie, zachowuje status pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach w rozumieniu § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w okresie pełnienia tej służby. Zasada ta nie obowiązywała natomiast w przypadku gdy okres służby wojskowej nie przypadał w okresie zatrudnienia, co nie dotyczy niniejszej sprawy.

Nie ulega wątpliwości, że ustawa z 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej regulowała zasadniczą służbę wojskową, a jej przepisy gwarancyjne (art. 108 ust. 1) miały znaczenie dla uprawnień pracowniczych, zaliczając okres służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień uzależnionych od liczby lat pracy albo od ciągłości pracy w danym zawodzie lub służbie bądź w szczególnych warunkach, od których zależy nabycie tych uprawnień oraz w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby. Zasadnicza służba wojskowa, była traktowana, także we wcześniejszym stanie prawnym, jako okres zaliczany do okresów zatrudnienia, co oznacza, że nie dawała samoistnie prawa do emerytury, podlegając doliczeniu do okresów zatrudnienia i okresów z nimi równorzędnych. Dopiero w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników, okres służby wojskowej został potraktowany jako okres równorzędny z okresem zatrudnienia, a następnie jako okres składkowy na podstawie ustawy o rewaloryzacji.

W czasie, w którym przypadała służba wojskowa wnioskodawcy - od 24 października 1974r. do 7 października 1976r., obowiązywała ww. ustawa z 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony, gwarantująca pracownikowi, po spełnieniu warunków w niej wskazanych (określonych w art. 106 ust. 1), wliczenie okresu służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, jeżeli po odbyciu tej służby podjął on zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym był zatrudniony przed powołaniem do służby, oraz ww. rozporządzenie wykonawcze z 1968r., według którego pracownikowi, który podjął zatrudnienie (stosownie do zasad określonych w § 1 lub 2), zalicza się okres odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień uzależnionych od liczby lat pracy w danym zakładzie lub gałęzi pracy oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Z językowej wykładni tego przepisu, wynika bez wątpienia, że żołnierzowi zatrudnionemu przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w warunkach szczególnych, który po zakończeniu tej służby podjął zatrudnienie w tych samych warunkach, czas odbywania służby wojskowej wliczał się do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem przed powołaniem do służby wojskowej oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Oznacza to, że w powyższych okolicznościach taki okres służby wojskowej jest nie tylko okresem służby w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ale także okresem pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r.

Wzmacniając słuszność powyższych rozważań, dodatkowo przywołać można argumentację zawartą w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2006r.

(sygn. III UK 5/06), w którym zwrócono uwagę na ochronę wynikającą z gwarancji konstytucyjnych. W wyroku tym Sąd Najwyższy trafnie wskazał, na wynikający z art. 85 ust. 1 Konstytucji, obowiązek obywatela polskiego obrony ojczyzny, stwierdzając nadto, że z art. 2 i 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, wynika zakaz ustanawiania takich regulacji ustawowych lub dokonywania takiej wykładni przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które dopuszczałyby jakiekolwiek pokrzywdzenie obywatela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony ojczyzny. Jeżeli zatem zostały spełnione przez pracownika wskazane wyżej warunki powrotu do poprzedniego zatrudnienia zostaje zachowana tzw. ciągłość pracy, a okres zasadniczej służby wojskowej jest okresem zatrudnienia na takich samych warunkach, jak przed powołaniem do tej służby.

Zważywszy na przytoczoną wyżej argumentację i przytoczone poglądy judykatury, z całą pewnością można stwierdzić, że sporny okres pełnienia przez ubezpieczonego służby wojskowej powinien zostać zaliczony do 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych, wymaganego jako przesłanki przyznania prawa do rekompensaty. Należało zatem zgodzić się z Sądem pierwszej instancji, że D. M. legitymuje się na dzień 1 stycznia 1999r. co najmniej 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze, co przy braku sporu co do pozostałych warunków nabycia prawa do rekompensaty, daje podstawę do uznania zaskarżonego rozstrzygnięcia za prawidłowe.

W tym stanie rzeczy apelację organu rentowego należało uznać za bezzasadną i podlegającą oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c., o czym Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

Magdalena Kostro-Wesołowska Ewa Stryczyńska (spr.) Magdalena Tymińska