Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 czerwca 2021r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 czerwca 2021r. w Suwałkach

sprawy D. P. i T. P. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie podlegania T. P. (1) obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym

w związku z odwołaniem D. P. i T. P. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 16 września 2020 r. znak (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję i stwierdza, że T. P. (1) nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy z D. P. przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej od 16 marca 2020r.

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz D. P. i T. P. (1) po 180 (sto osiemdziesiąt) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

Decyzją z 16.09.2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B., powołując się na art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3, art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1, art. 18 ust. 8 i 9 oraz art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j. Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.) oraz art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t. j. Dz.U. z 2019 r. poz.1373 ze zm.) stwierdził, że T. P. (1) podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, to jest emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu z tytułu współpracy z D. P. przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej od 16.03.2020 r. Ustalił też podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne w wysokości: za marzec 2020 r. - (...)zł i od kwietnia 2020 r. - (...)zł. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia zdrowotne wynosi od marca 2020 r. – (...)zł.

Odwołanie od tej decyzji złożyli T. P. (1) i D. P.. Odwołujący domagali się zmiany zaskarżonej decyzji i ustalenia, że T. P. (1) nie podlega od 16.03.2020 r. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu przez D. P. działalności gospodarczej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując podstawy skarżonej decyzji.

Sąd ustalił, co następuje:

T. P. (1) prowadzi gospodarstwo rolne i z tego tytułu podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników. Gospodarstwo położone jest w W., zajmuje powierzchnię ok. 40 ha i stanowi w większości małżeńską wspólność ustawową. Podstawową produkcją w tym gospodarstwie jest produkcja roślinna (zboża, trawy). Prace w tym gospodarstwie wykonuje przeważnie sam, czasami wynajmuje specjalistyczny sprzęt np. kombajn zbożowy. Dodatkowo T. P. (1) zajmuje się szkółką drzewek ozdobnych – uprawia niewymagające gatunki drzew, m.in. świerki, tuje. Do wiosny 2020 r. szkółka znajdowała się na terenie gospodarstwa w W., aktualnie przeniesiona została na ok. 3 ha działkę rolną w S. przy ul. (...), na której znajduje się też sklep ogrodniczy D. P.. Praca przy pielęgnacji drzewek w szkółce wymaga przesadzania, podlewania, nawożenia, oprysków, nadzorowania w przypadku zainteresowania klientów. Sprzedaż drzewek prowadzi głównie samodzielnie, zdarza się też sprzedaż za pośrednictwem sklepu żony. Wcześniej – przed przeniesieniem szkółki, sprzedaż prowadził wyłącznie samodzielnie na bazarach.

T. P. (1) często przebywa w Centrum (...) z racji usytuowania na tej samej działce jego szkółki. W miarę swoich potrzeb korzysta z pomieszczeń socjalnych. Pomaga żonie w pracy, związanej z działalnością gospodarczą w miarę pilnej potrzeby, gdy nie jest zajęty pracami w gospodarstwie, bądź na szkółce. Jest to pomoc w pracach fizycznych, niesystematyczna i niezorganizowana. Polega na okazjonalnej pomocy przy rozładunku, ułożeniu czy przewiezieniu cięższych towarów. W razie spiętrzenia prac w sklepie, gdy jest obecny, nadzoruje salę sprzedaży. Nie prowadzi sprzedaży, nie obsługuje kasy fiskalnej, nie zamawia towarów, ani nie sprawdza ofert producentów. Dostawy towaru nie są realizowane codziennie, nie pomaga przy dostawie drobnych rzeczy, robią to wyłącznie pracownicy. Aktualnie dostawcy dysponują sprzętem pozwalającym na automatyczne rozładowanie towaru i wykonują te czynności w ramach dostawy. W tym roku D. P. zakupiła na potrzeby działalności wózek widłowy do przewożenia towarów.

D. P. prowadzi działalność gospodarczą – handel artykułami ogrodniczymi. Posiada trzy sklepy, w których zatrudnia łącznie na stałe na podstawie umowy o pracę pięciu pracowników (w tym jednego mężczyznę), aktualnie dodatkowo dwóch stażystów i jedną osobę zatrudnioną na umowę zlecenia. W związku z poszerzaniem działalności – otwarciem od kwietnia 2019 r. trzeciego sklepu ( Centrum (...) o pow. 315 m ² i placem o pow. 2000 m ²), przy którym zlokalizowana jest także szkółka, zatrudniła córkę E. P., poczynając od stycznia 2020 r., na stanowisko kierownika jednego ze sklepów. Wcześniej córka pomagała jej dorywczo w czasie wolnym od zajęć na uczelni (studia na (...) w W.). Od połowy marca 2020 r. E. P. korzystała ze zwolnień lekarskich w związku z ciążą. Za okres od 16.03.2020 r. do 9.03.2021 r. wypłacono jej zasiłek chorobowy oraz zasiłek macierzyński. Organ rentowy nie kwestionował zawarcia i wykonywania tej umowy o pracę, miał wątpliwości jedynie co do wysokości wynagrodzenia. Sprawa III U 635/20 tut. Sądu toczy się aktualnie przed Sądem Apelacyjnym w Białymstoku. Od 10.03.2021 r. do 15.06.2021 r. E. P. łączyła korzystanie z urlopu rodzicielskiego z pracą na rzecz D. P. w wymiarze ½ etatu (informacja ZUS z 25.05.2021 r. k.189-190).

Małżonkowie D. i T. P. (2) pozostają w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej. Z oświadczenia D. P. wynika, że posiada rachunek bankowy założony do prowadzonej działalności gospodarczej, dwa rachunki oszczędnościowe i rachunek rozliczeniowy wspólny z mężem. Do żadnego z jej kont bankowych (oprócz wspólnego) nie jest upoważniony mąż, upoważniona jest córka E. P.. Mąż T. P. (1) nie zajmuje się prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą. Decyzje biznesowe związane z prowadzoną działalnością podejmuje samodzielnie D. P., konsultując je w miarę potrzeby z córką. W przypadku decyzji strategicznych, takich jak ostatnio zakup działki i otwarcie Centrum (...) przy ul. (...) w S., podejmowane są one po uzgodnieniu wspólnie z małżonkiem.

Praca T. P. (1) na gospodarstwie rolnym i na szkółce jest pracą sezonową, tak jak prowadzona przez D. P. działalność gospodarcza. Największe spiętrzenie prac przypada w obu przypadkach na wiosnę, zimą przy produkcji roślinnej w gospodarstwie rolnym praktycznie nie ma pracy. Natomiast w sklepach ogrodniczych D. P. zima również jest sezonem, w którym nie ma wielkiego ruchu w sprzedaży, realizowane są natomiast większe dostawy np. ziemi, gresu, czy innych artykułów.

Powyższe ustalenia dokonane zostały przede wszystkim na podstawie oświadczeń i zeznań odwołujących. Zeznania przesłuchanych świadków nie są w pełni wiarygodne. Są to pracownicy odwołującej, którzy zeznawali zgodnie z jej sugestią, niespójnie w sprawie niniejszej i w sprawie z odwołania E. P., co dyskwalifikuje te zeznania.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z przepisami art. 8 ust. 11 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j. Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.), obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5, uważa się między innymi małżonka, jeżeli pozostaje z nią we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu tej działalności.

W rozpoznawanej sprawie jest bezsporne, że małżonkowie D. i T. P. (2) prowadzili w okresie objętym zaskarżoną decyzją organu rentowego wspólne gospodarstwo domowe. Spór dotyczył natomiast zakresu prac męża na rzecz działalności gospodarczej żony i ewentualnie ich zakwalifikowania w sensie techniczno-prawnym jako „współpracy w prowadzeniu działalności gospodarczej”. Wyrażenie to nie zostało zdefiniowane ani w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, ani w ustawie z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo o działalności gospodarczej, ani w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Jego wykładni dokonywały sądy w swoim orzecznictwie,

W wyroku z 6 stycznia 2009 r., II UK 134/08 (OSNP 2010, nr 13-14, poz. 170, OSP 2011, z. 4, poz. 34) Sąd Najwyższy przyjął, że cechami konstytutywnymi pojęcia „współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej” w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych są występujące łącznie:

a) istotny dla działalności gospodarczej ciężar gatunkowy działań osoby współpracującej, które nie mogą mieć charakteru wtórnego;

b) bezpośredni związek tych działań z przedmiotem działalności gospodarczej (przy czym - zdaniem Sądu Najwyższego - wystawianie faktur i inne proste prace biurowe nie pozostają w bezpośrednim związku z prowadzoną działalnością);

c) systematyczność, stabilność i zorganizowanie oraz

d) znaczący czas (długotrwałość) i częstotliwość podejmowanych prac.

Przytoczona sądowa wykładnia art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych została ukształtowana i zaakceptowana w orzecznictwie (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 20 maja 2008 r., II UK 286/07, OSNP 2009, nr 17-18, poz. 241, OSP 2010, z. 2, poz. 23; z 23 kwietnia 2010 r., II UK 315/09, z 18 maja 2017 r., I UK 215/16, z 13 lipca 2017 r., III UK 181/16).

Ocena, czy pomoc świadczona przez małżonka może być uznana za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, stanowiącą w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy podstawę do objęcia osoby współpracującej obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymaga ustalenia charakteru i rodzaju czynności podejmowanych przez członka rodziny, a także czasu potrzebnego na ich wykonanie, ich znaczenia i wartości dla prowadzonej działalności, a także zorganizowania i powiązania z działalnością gospodarczą.

Zaskarżona decyzja została wydana w związku z ustaleniami dokonanymi przez organ rentowy w sprawie E. P., córki stron, która została zatrudniona przez D. P. na stanowisko kierownika jednego ze sklepów, a następnie skorzystała z uprawnień wynikających z rodzicielstwa. Wówczas zainteresowani wykazywali, że nie była potrzeba zatrudnienia na jej miejsce innej osoby, gdyż zakres pomocy zwiększył T. P. (1).

W niniejszej sprawie należy jednak zwrócić uwagę na to, że zakres obowiązków E. P. i T. P. (1) był rodzajowo odmienny. Jako kierownik sklepu (...) miała obowiązek wykonywać wszystkie czynności sprzedawcy i zamawiać towar, natomiast T. P. (1) pomagał przede wszystkim w cięższych pracach fizycznych związanych z dźwiganiem towarów. W tym zakresie wykonywane przez nich czynności były rodzajowo różne. O rodzajowo różnej pomocy córki i męża świadczy, zdaniem Sądu, również to, że upoważnioną do obsługi rachunków bankowych była córka stron, a nie mąż. Nie oznacza to jednak, że pomoc męża nie miała żadnego znaczenia, pozwalała bowiem na zajęcie się przez D. P. czy jej pracownika innymi niezbędnymi pracami w sklepie. Bez wątpienia znaczenie ma to, że przy niewielkim zakresie działalności (na stałe zatrudnionych jest 5 pracowników) również D. P. musiała podejmować konkretne prace w sklepach, a przy braku pełnej obsady zwiększyć wymiar swego czasu pracy.

Do przyjęcia, że czynności odwołującego się mogły być potraktowane jako współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, współpraca nie może polegać na odciążeniu małżonka prowadzącego działalność gospodarczą od wykonywania części dotychczasowych obowiązków, z korzyścią dla zdrowia współmałżonka – aby kobieta nie dźwigała zbyt dużych ciężarów. Dla uznania współpracy w prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej niewystarczające jest świadczenie jakiejkolwiek pracy na rzecz prowadzącego działalność gospodarczą, konieczna jest systematyczna, stała praca świadczona w pewnym minimalnym stałym wymiarze czasu pracy, wpływająca w istotny sposób na efekty działalności gospodarczej. W wyroku z 20 maja 2008 r., II UK 286/07 (OSNP 2009, nr 17-18, poz. 241), Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej, powodującą obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, uznać można tylko taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia współdziałanie przy tym przedsięwzięciu. Takie rozumienie współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej odpowiada bowiem celom ustawy systemowej wyrażającym się przymusem ubezpieczenia, na zasadzie równości wszystkich zarobkujących własną pracą (niezależnie od podstawy jej świadczenia). Przy interpretacji sformułowania „osoba współpracująca z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność” nie można przy tym abstrahować od obowiązków małżonków wynikających z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (np. art. 23 k.r.o. - por. również wyrok Sądu Najwyższego z 18 maja 2017 r., I UK 215/16), a także od celu objęcia współpracowników obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, jakim jest jak najszersze zabezpieczenie obywateli na wypadek wystąpienia ryzyk ubezpieczeniowych. Nie prowadzi to jednak do przyjęcia, że w każdej sytuacji jakakolwiek praca wykonywana przez małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą na rzecz małżonka-przedsiębiorcy, dla celów prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, musi i może być kwalifikowana jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności, wymagająca objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.

W rozpoznawanej sprawie istotne jest, że pomoc odwołującego się, jej rodzaj, zorganizowanie i częstotliwość nie miały wymiaru ekonomicznego i organizacyjnego na tyle istotnego, by można było uznać je za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W doktrynie wyrażony został pogląd, że w sformułowaniu o współpracy w prowadzeniu działalności gospodarczej należy upatrywać nie tylko pracy na rzecz tego przedsięwzięcia, lecz także współudziału w prowadzeniu tej działalności, włączając nawet w ten udział „zysk” (por. Z. Myszka: Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1994 r., II UZP 27/94, PiZS 1995, nr 5, s. 74-82). Współpraca osoby bliskiej musi mieć znaczenie ekonomiczne dla prowadzącego działalność. Z wykładni gramatycznej wynika, że termin „współpraca przy prowadzeniu działalności”, którym posługuje się art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zakłada, że współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność. Wartość działania w ramach współpracy musi być także znacząca w sensie ekonomicznym. Z terminem współpraca wiąże się także cecha stałości, stabilności ekonomiczno-zawodowej osoby zainteresowanej. Ważne jest istnienie pewnego związania z pracą wykonywaną w ramach współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Zasadne jest też przyjęcie, że wykonywana przez osoby współpracujące działalność powinna charakteryzować się zorganizowaniem i pewną ciągłością. Nie może zatem stanowić w sensie prawnym współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej wykonywane przez T. P. (1) sporadyczne, podejmowane okazjonalnie, zajmujące nikłą ilość czasu przeniesienie czy przewiezienie towaru. Znaczenie gospodarcze, organizacyjne i stabilność takich działań są znikome i nie kwalifikują się do oceny, że w sensie prawnym doszło do „współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej”.

W ocenie Sądu, należy zakwalifikować pomoc odwołującego się jako pomoc świadczona żonie w ramach obowiązku współdziałania małżonków dla dobra małżeństwa i rodziny, która wspólnie założyli. Z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 23, art. 27 ) nie można wysnuwać obowiązku świadczenia pracy w zakładzie współmałżonka, jednak w sytuacjach, w których z określonych powodów prowadzący działalność gospodarczą małżonek nie może wykonać czy wykonywać określonej czynności, brak jest przeszkód, a nawet istnieje powinność drugiego małżonka udzielenia pomocy i wykonania nieodpłatnie pracy za małżonka, który tej pracy wykonać nie może lub nie powinien. Również pomoc świadczona przez małżonka regularnie na rzecz drugiego małżonka w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej nie może być kwestionowana, choćby z tego względu, że zgodnie z art. 36 § 1 k.r.o. oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, a stosownie do § 2 tego artykułu zgoda drugiego małżonka potrzebna jest wyłącznie przy dokonywaniu czynności przekraczających czynności zwykłego zarządu. Udzielana przez małżonka pomoc w prowadzonej przez drugiego małżonka działalności gospodarczej, w ramach ustawowego obowiązku wzajemnej pomocy, jest normalną konsekwencją współdziałania małżonków na rzecz założonej przez nich rodziny i nie podlega zasadzie odpłatności. Brak jest więc uzasadnienia dla ograniczania możliwości korzystania przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą z pomocy małżonka w tej działalności, jeżeli taka jest zgodna wola małżonków w tym przedmiocie. Przy czym pomoc małżonka może mieć charakter awaryjny, incydentalny, kiedy wyręczając małżonka-przedsiębiorcę, działa niejako „w zastępstwie” tego przedsiębiorcy, ale może polegać również na innego rodzaju aktywności na rzecz prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa (por. też wyrok Sądu Najwyższego z 30.08.2018 r., sygn. I UK 202/17).

Biorąc pod uwagę, że ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych, realizując podstawowe zasady ubezpieczeń społecznych, tj. powszechności i równości, chroni swym zakresem wszystkie osoby żyjące z własnej pracy, wiążąc przy tym przymus ubezpieczenia nie tylko z działalnością zapewniającą środki utrzymania, lecz także z faktem posiadania innych stałych źródeł dochodu, uznać można, że współpracą przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą powstanie obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, jest takie współdziałanie małżonka przedsiębiorcy, które generuje stałe, dodatkowe dochody z tej działalności. Inaczej rzecz ujmując, współpracą jest stała pomoc przy prowadzeniu działalności, bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu. W takiej sytuacji można bowiem zasadnie twierdzić, że małżonek przedsiębiorcy podejmuje aktywność przynoszącą mu określone dochody, z którą wiąże się obowiązek ubezpieczeń: emerytalnego i rentowych. Takie rozumienie współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej odpowiada celom ustawy systemowej wyrażającym się przymusem ubezpieczenia, na zasadzie równości, wszystkich zarobkujących własną pracą (niezależnie od podstawy jej świadczenia). Niewątpliwie praca/pomoc T. P. (1) nie miała istotnego znaczenia ekonomicznego dla działalności gospodarczej D. P..

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie pomoc świadczona przez małżonka nie może być uznawana za współpracę w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej, stanowiącą w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy podstawę do objęcia tej osoby obowiązkowymi ubezpieczeniami: emerytalnym i rentowymi. W związku z powyższym, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzeczono jak w sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na mocy art. 98 § 1 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. j. Dz.U. z 2018 r. poz.265).

sędzia Danuta Poniatowska