Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9 października 2020 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wstrzymał B. K. od dnia 1 października 2020 roku wypłatę renty rodzinnej z powodu przyznania emerytury z FUS. W uzasadnieniu wskazano, że w okresie od dnia 1 sierpnia 2020 roku do dnia 30 września 2020 roku ubezpieczona pobrała świadczenie z powyższego tytułu w kwocie 2400 złotych. Organ rentowy wskazał, że skarżąca była pouczona o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń, a mimo zajścia tych okoliczności pobierała przesyłane świadczenia – stosownie do postanowień art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników i art. 138 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Mając na uwadze powyższe organ rentowy zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu kwoty 2400 złotych za okres od dnia 1 sierpnia 2020 roku do dnia 30 września 2020 roku.

(decyzja – k. 60-60 verte załączonych do sprawy akt KRUS)

Odwołanie od w/w decyzji wniosła B. K. podnosząc, iż jest ona dla niej krzywdząca.

(odwołanie – k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wniósł o oddalenie odwołania w całości podnosząc argumentację jak w zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie – k. 8-9)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

B. K. urodziła się w dniu (...).

(okoliczność bezsporna)

Wnioskodawczyni złożyła wniosek o przyznanie prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu. Wniosek nie zawierał pouczenia o zbiegu prawa do świadczeń.

(wniosek k. 1-6 akt rentowych)

Decyzją z dnia 26 kwietnia 2018 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przyznał B. K. rentę rodzinną rolniczą po zmarłym w dniu 15 maja 2017 roku mężu J. K. w kwocie przysługującej do wypłaty 136,93 złotych miesięcznie, z uwagi na zawieszenie wypłaty w części uzupełniającej.

W pouczeniu zawartym we wskazanej decyzji podano w punkcie II podpunkt 1, iż należy zawiadomić jednostkę organizacyjną Kasy wypłacającą rentę o okolicznościach mających wpływ na prawo doświadczeń lub ich wysokość oraz na żądanie przedkładać dowody dla stwierdzenia dalszego istnienia prawa do świadczeń. W razie zajścia okoliczności mających wpływ na wstrzymanie wypłaty lub obniżenie wysokości świadczeń nie należy podejmować nieprzysługujących kwot. Wypłata świadczeń zostanie wstrzymana, jeśli ubezpieczony – mimo pouczenia lub żądania Kasy – nie przedłoży w terminie dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczeń. Poza tym w punkcie VI podpunkt 6 podano, iż w celu ustalenia czy zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie renty lub zmniejszenie jej wysokości, ubezpieczony zobowiązany jest powiadomić jednostkę organizacyjną Kasy o przyznaniu emerytury lub renty przez inny organ.

Kolejne decyzje KRUS zawierały identyczne pouczenie.

(decyzja – k. 24-26 załączonych do sprawy akt KRUS)

Decyzją z dnia 29 maja 2018 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przeliczył B. K. rentę rodzinną po zmarłym w dniu 15 maja 2017 roku mężu J. K. w kwocie przysługującej do wypłaty 877,80 złotych miesięcznie.

(decyzja – k. 33-35 załączonych do sprawy akt KRUS)

Decyzją z dnia 13 maja 2019 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przeliczył B. K. rentę rodzinną po zmarłym w dniu 15 maja 2017 roku mężu J. K. w kwocie przysługującej do wypłaty 888 złotych miesięcznie.

(decyzja – k. 40-42 załączonych do sprawy akt KRUS)

Decyzją z dnia 13 stycznia 2020 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przeliczył B. K. rentę rodzinną po zmarłym w dniu 15 maja 2017 roku mężu J. K. w kwocie przysługującej do wypłaty 899 złotych miesięcznie.

(decyzja – k. 48-50 załączonych do sprawy akt KRUS)

Decyzją z dnia 15 września 2020 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku B. K. z dnia 24 sierpnia 2020 roku przyznał jej emeryturę od dnia 1 sierpnia 2020 roku, tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

(decyzja – k. 56-56 verte załączonych do sprawy akt KRUS)

Odwołująca pracowała do 26 sierpnia 2020 roku a 24 sierpnia 2020 złożyła wniosek o przyznanie jej prawa do emerytury. Wnioskodawczyni chciała 1 września 2020 roku poinformować organ rentowy o złożeniu wniosku o prawo do emerytury jednak uzyskała informację, iż ma powiadomić dopiero o otrzymaniu stosownej decyzji.

(oświadczenie wnioskodawczyni B. K. – e-protokół z 20 lipca 2021 roku 00:01:39)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego organ rentowy błędnie uznał, że w okolicznościach sprawy zachodzą podstawy do żądania od ubezpieczonej zwrotu pobranej renty rodzinnej za okres od dnia 1 sierpnia 2020 roku do dnia 30 września 2020 roku.

W przedmiotowej sprawie ocenie podlegają dwie kwestie: to czy świadczenie było nienależne oraz, w przypadku pozytywnej odpowiedzi na ww pytanie, - czy podlega obowiązkowi zwrotu.

Zagadnienie pierwsze regulowane jest w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 266 z późn. zm.). ocenie podlega w tym wypadku tzw. zbieg prawa do świadczeń - w tym wypadku prawa do renty rodzinnej i prawa do emerytury z innego systemu ubezpieczeniowego.

Podkreślić należy, iż organ rentowy nie podnosił, iż którekolwiek z tych świadczeń wnioskodawczyni się nie należało, a jedynie, iż nie miała prawa do obydwu tych świadczeń wypłacanych w jednym okresie.

W myśl art. 33 ust. 1 cytowanej ustawy w razie zbiegu prawa do emerytury z prawem do renty na podstawie ustawy, uprawnionemu przyznaje się jedno świadczenie - wyższe lub wybrane przez uprawnionego, z zastrzeżeniem art. 22 ust. 3 i 4.

2. W razie zbiegu prawa do emerytury lub renty przysługującej na podstawie ustawy z prawem do emerytury lub renty z innego ubezpieczenia społecznego, uprawnionemu wypłaca się jedno wybrane przez niego świadczenie, z zastrzeżeniem ust. 4.

Jak wynika z cytowanych przepisów ubezpieczonej w przypadku zbiegu prawa do świadczeń przysługiwało jedno świadczenie, które powinna jednak sama wybrać.

Organ rentowy nie pouczył odwołującej o prawie wyboru świadczenia zatem do chwili dokonania wyboru oba świadczenia były należne. Zagadnienie to ma jednak marginalne znaczenie dla oceny poprawności zaskarżonej decyzji.

Przyjmując, na potrzeby postępowania, iż ubezpieczona, z dużym prawdopodobieństwem, wybrałaby świadczenie wyższe a zatem emeryturę to istotnie świadczenie rentowe stało się świadczeniem nienależnym.

Spełnienie tej przesłanki nie jest jednak wystarczające do żądania zwrotu wypłaconych świadczeń. Do tego konieczne jest spełnienie dalszych warunków.

Na mocy art. 52 ust. 2 cytowanej ustawy zasady zwrotu nienależnie pobranych świadczeń oraz ustalania odsetek za opóźnienia w wypłacie świadczeń określają przepisy emerytalne oraz przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa.

Zgodnie z art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2021.0.291 t.j.) w związku z art. 52 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U.2021.266 t.j.), osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu (ust. 1). Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia (ust.2).

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (ust. 3).

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5 (ust.4).

Dodatkowo na podstawie art. 139 ust. 1.pkt. 2 Ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, (…) kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń (…)

Powołany przepis art. 138 chroni osoby uprawnione, ograniczając uprawnienia KRUS do żądania zwrotu nienależnie wypłaconej emerytury lub renty do sytuacji, gdy osoba taka „była pouczona przez organ rentowy o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a pobierała świadczenia mimo zajścia tych okoliczności". Jako przepis szczególny wymaga on wykładni ścisłej. Rencista ma być w związku z tym pouczony przez organ rentowy. Nie wystarcza więc, że rencista mógł z własnej inicjatywy, sam dowiedzieć się o przesłankach, od których jak w rozpoznawanej sprawie, zależy wstrzymanie wypłaty renty.

Odnośnie formy pouczenia wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 20 kwietnia 1995r. (III AUr 110/95, OSA 1997, z. 1, poz. 3), w którym wskazał m.in., że obowiązek pouczenia spoczywa na organie rentowym, samo zaś pouczenie powinno być wyczerpujące i zawierać informację o obowiązujących w dniu pouczenia zasadach zawieszalności prawa do świadczeń. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń (takie pouczenie nie mogłoby zostać uznane za należyte i rodzące po stronie świadczeniobiorcy obowiązek zwrotu świadczenia). Obok powyższych uwag wysunięto również tezę, że pouczenie zamieszczane standardowo w decyzjach organu rentowego, dotyczące wszystkich możliwych sytuacji, nie może być w odniesieniu do konkretnego świadczenia uznane za należyte w przypadku, gdy przytacza ono jedynie przepis ustawy, bez prób jego wyjaśnienia. Na temat prawidłowości pouczenia wypowiadał się również Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 11 stycznia 2005r., I UK 136/04, OSNPUSiSP 2005, nr 16, poz. 252; z dnia 9 lutego 2005r., III UK 181/04, OSNPUSiSP 2005, nr 17, poz. 275; z dnia 17 lutego 2005r., II UK 440/03, OSNPUSiSP 2005, nr 18, poz. 291; dnia 14 marca 2006r., I UK 161/05, OSNPUSiSP 2007, nr 5-6, poz. 78; z dnia 25 czerwca 2010r., II UK 66/10, LEX nr 619642 oraz Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 21 czerwca 1994r., III AUr 280/94, OSA 1995, z. 2, poz. 14; Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 22 lutego 2000r., III AUa 845/99, OSA 2000, z. 10, poz. 43; czy Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyrokach: z dnia 7 czerwca 2001r., III AUa 1996/00, PP 2002, nr 4; w K. z dnia 21 listopada 2002r., III AUa 2782/01, PP 2003, nr 11; w K. z dnia 4 października 2005r., III AUa 1466/04, PP 2006, nr 6; w K. z dnia 19 kwietnia 2006r.).

W przypadku pouczenia skierowanego do wnioskodawczyni w decyzji z dnia 26 kwietnia 2018 roku, jak i w kolejnych decyzjach o przyznaniu jej renty rodzinnej rolniczej po zmarłym w dniu 15 maja 2017 roku mężu J. K. nie zostało zawarte stosowne pouczenie. Nie dość tego – zawarte pouczenie wręcz mogło odwołującą wprowadzić w błąd.

Żadne z pouczeniem nie dotyczyło praw osób uprawnionych w przypadku zbiegu prawa do świadczeń. Nie dość na tym. Nawet składając wniosek o przyznanie prawa do renty rodzinnej ubezpieczona nie została pouczona jaka będzie jej sytuacja w przypadku zbiegu prawa do świadczeń. Pamiętać przy tym należy, iż nie każdy zbieg prawa do świadczeń powoduje konieczność zawieszenia wypłaty jednego z nich. Prawo przewiduje możliwość wypłaty wszystkich świadczeń, częściowej wypłaty jednego z nich przy pełnej wypłacie drugiego, wypłatę korzystniejszego lub w końcu -prawo do wyboru.

Brak stosownego pouczenia o sytuacji ubezpieczonej w przypadku zbiegu prawa do świadczeń powoduje, iż nie zachodzą przesłanki możliwości domagania się ich zwrotu a co za tym idzie – prawa do jego potrącenia.

Także pozostałe pouczenia zawarte w decyzjach KRUS nie spełniają wymogu uprawniającego do żądania ich zwrotu.

Tego rodzaju sytuacja nie została wymieniona w pkt II podpunkt I pouczenia. Z jego treści wynika, że należy zawiadomić jednostkę organizacyjną Kasy wypłacającą rentę o okolicznościach mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość oraz na żądanie przedkładać dowody dla stwierdzenia dalszego istnienia prawa do świadczeń. W razie zajścia okoliczności mających wpływ na wstrzymanie wypłaty lub obniżenie wysokości świadczeń nie należy podejmować nie przysługujących kwot. Wypłata świadczeń zostanie wstrzymana, jeśli ubezpieczony – mimo pouczenia lub żądania Kasy – nie przedłoży w terminie dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczeń. To pouczenie mogłoby zostać uznane za wystarczające ale tylko w sytuacji gdyby decyzje zawierały pouczenie o zbiegu prawa do świadczeń. Ubezpieczony musi bowiem wiedzieć jakie to okoliczności wpływają na prawo do świadczeń.

Nie ma o niej mowy także w kolejnych punktach pouczenia. W punkcie VI pouczenia organ rentowy podał w jakich okolicznościach należy powiadomić organ rentowy w celu ustalenia, czy nie zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie renty bądź zmniejszenie jej wysokości. Wśród tych okoliczności, o których ubezpieczony powinien powiadomić jednostkę organizacyjną Kasy wymienione zostało w podpunkcie 6 przyznanie emerytury lub renty przez inny organ. To ostatnie pouczenie wskazywać mogłoby jedynie, iż dopiero po wydaniu decyzji o przyznaniu świadczenia przez inny organ ubezpieczona ma obowiązek o tym powiadomić. Nie oznacza to jednak, iż w takiej sytuacji renta staje się automatycznie świadczeniem nienależnym. Do tego konieczne byłoby pouczenie o zbiegu prawa do świadczeń.

Konkludując, w ocenie tutejszego sądu skarżąca nie została pouczona przez KRUS, aby nabycie prawa do świadczenia z innej instytucji ubezpieczeniowej powodowało wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej. Przepis art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej akcentuje pouczenie o braku prawa do pobierania świadczenia w określonych sytuacjach, a nie pouczenie o obowiązku powiadomienia organu rentowego o określonych okolicznościach. W realiach przedmiotowej sprawy brak prawidłowego pouczenia wnioskodawczyni w świetle brzmienia art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zwalnia ją z obowiązku zwrotu świadczeń pobranych (renty rodzinnej w wysokości 2400 złotych).

W świetle powołanych okoliczności, odwołanie zasługiwało na uwzględnienie i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć KRUS z aktami rentowymi.