Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 187/20

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2019r.,
sygn. akt XII Ko 59/18.

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny – pełnomocnik wnioskodawcy A. T.

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu – tj. art. 407 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach przez jego wadliwą wykładnię i bezpodstawne uznanie, że zadośćuczynienie przysługuje wyłącznie za niewątpliwie niesłuszne umieszczenie w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców i bezpodstawnym uznaniu, że pobyt cudzoziemca w ośrodku był słuszny, w sytuacji gdy nie przeprowadzono z nim żadnej czynności dowodowej.

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia, polegający na ustaleniu, że od momentu zatrzymania do zwolnienia ze strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców, z udziałem wnioskodawcy nie została wykonana żadna czynność dowodowa, podczas gdy okoliczność ta wynikała ze zgromadzonego materiału dowodowego uznanego za wiarygodny, co skutkowało bezpodstawnym oddaleniem wniosku w całości.

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie i zmiana zaskarżonego wyroku oraz zasądzenie na rzecz wnioskodawcy zasadzenia 55.750,00 złotych z tytułu zadośćuczynienia,

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

Zarzut dokonania błędnych ustaleń faktycznych – częściowo zasadny

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Zgodnie z art. 407 ust. 1 Ustawy o Cudzoziemcach z dnia 12 grudnia 2013r. cudzoziemcowi przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie oraz zadośćuczynienie w przypadku niesłusznego zatrzymania lub niesłusznego umieszczenia go w strzeżonym ośrodku lub zastosowania wobec niego aresztu dla cudzoziemców. Z kolei ust. 2 tego artykułu stanowi, że postępowanie w sprawach, o których mowa w ust. 1, prowadzi się na podstawie przepisów postępowania karnego dotyczących odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.

Z uwagi na treść apelacji, w której autorka nie wyjaśniła przyczyn, dla których uważa, że zadośćuczynienie jest należne wnioskodawcy za niesłuszne, a nie niewątpliwie niesłuszne umieszczenie w strzeżonym ośrodku dla uchodźców, tak jak przyjął Sąd I instancji, zadaniem Sądu odwoławczego było odwołanie się do kodeksu postępowania karnego i przepisów ustawy o cudzoziemcach.

Ustawa o cudzoziemcach w art. 398a przewiduje umieszczenie cudzoziemca w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, a w art.399 areszt. Przesłanki stosowania aresztu są takie same jak umieszczenia w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, z tą różnicą, że areszt jest stosowany wobec tych osób w przypadku których istnieje ryzyko, że nie podporządkują się zasadom pobytu obowiązującym w strzeżonym ośrodku. Można zatem przyjąć, że choć areszt jest bardziej dolegliwą formą zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej, czy zobowiązania cudzoziemca do powrotu niż umieszczenie w strzeżonym ośrodku, to na gruncie przepisów kodeksu postępowania karnego umieszczenie w strzeżonym ośrodku ogranicza swobody obywatelskie w sposób bardziej zbliżony do tymczasowego aresztowania niż do kary pozbawienia wolności. Jego zasadność należy zatem oceniać na płaszczyźnie „niewątpliwej niesłuszności” i stosować wypracowane w tym względzie orzecznictwo. Nie doszło zatem do obrazy art. 407 ustawy o cudzoziemcach, zaś punkt 2 tego artykułu normuje jedynie sposób procedowania w sprawie.

W przedmiotowej sprawie nie można się zgodzić z pełnomocnikiem wnioskodawcy, że w ogóle nie powinno dojść do umieszczenia A. T. w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców, bo nie zachodziła konieczność zbierania z jego udziałem informacji związanych z udzieleniem ochrony międzynarodowej.

W przekonaniu Sądu II instancji w realiach tej sprawy nie doszło do umieszczenia wnioskodawcy z naruszeniem rozdziału IX ustawy o cudzoziemcach, na co wskazują poniższe okoliczności.

Wnioskiem z dnia 6 września 2017r. Komendant P. Straży Granicznej w S. zwrócił się do Sądu Rejonowego w Szczecinie o umieszczenie A. T. w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców w K. na okres 60 dni. Podstawę wniosku stanowił fakt, ze w dniu 1 marca 2017r. obywatelom Rosji odmówiono nadania statusu uchodźcy, a ci obawiając się deportacji, bez wymaganych dokumentów nielegalnie wyjechali do Niemiec, gdzie zwrócili się o udzielenie ochrony międzynarodowej. W związku z takim rozwojem wydarzeń, w dniu 14.06.2017r. strona niemiecka wystąpiła do Polski z wnioskiem o przejęcie A. T. wraz z rodziną, w trybie Rozporządzenia Unii Europejskiej nr (...) z dnia 26.06.2013r., na co Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców wyraził zgodę.

W dniu 5 września A. T. i jego żona R. M. zostali zatrzymani na podstawie art. 394 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 12 grudnia 2013r o cudzoziemcach w zw. z art. 302 ust. 1 i 10 w/w ustawy (przebywanie na terytorium RP bez ważnej wizy lub innego ważnego dokumentu uprawniającego do wjazdu i pobytu na nim oraz nielegalne przekroczenie granicy z Polski do Niemiec). Tego samego dnia R. M. złożyła wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Zdaniem Sądu odwoławczego, postanowienie z dnia 6 września 2017r. wydane przez Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie umieszczające A. T. w strzeżonym ośrodku dla uchodźców na okres 60 dni – tj. do dnia 3 listopada 2017r. było słuszne.

Ponowną procedurę związaną z udzieleniem ochrony międzynarodowej zainicjowała żona wnioskodawcy. Istniały wówczas przesłanki z art. 87 ust.1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, który określa, że wnioskodawca lub osoba w imieniu której wnioskodawca występuje, mogą być zatrzymani w celu zebrania z ich udziałem informacji, na których opiera się wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, a których uzyskanie bez zatrzymania nie byłoby możliwe – w przypadku istnienia znacznego prawdopodobieństwa ucieczki.

Uzasadniona obawa ucieczki niewątpliwie istniała, czego dowód dał A. T. nielegalnie przekraczając granicę z Polski do Niemiec. W tym momencie nie można zasadności decyzji oceniać przez pryzmat tego, że A. T. nie został przesłuchany w toku postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej jego żonie, bowiem przedwczesne byłoby wówczas twierdzenie, że nie będzie to konieczne w przyszłości. Co prawda wniosek złożyła żona, jednak decydująca okazała się zasada nie rozdzielania rodzin. Jednocześnie w dniu wydania postanowienia przez Sąd Rejonowy nie istniały przesłanki negatywne określone art. 88 ust.1 a ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP. Nie można było wnioskodawcy zobowiązać do zgłaszania się do właściwego miejscu zamieszkania organu, zamieszkiwania w wyznaczonym miejscu, bo takiego nie posiadał. W/w nie posiadał także pieniędzy w wysokości dwukrotnego minimalnego wynagrodzenia mogących stanowić zabezpieczenie pieniężne.

Niezależnie od treści raportu z monitoringu Stowarzyszenia Interwencji (...), który we wnioskach końcowych krytycznie odniósł się do zignorowania dokumentacji medycznej w języku niemieckim o wnioskodawcy i jego synu przez Straż Graniczną oraz sąd, to zauważyć wypada, że na każdym etapie orzekania sąd dysponował zaświadczeniami polskimi o braku przeciwskazań do umieszczenia cudzoziemca w ośrodku strzeżonym. Bezsprzecznie opieka medyczna w Polsce stoi na niższym poziomie niż w Niemczech, z uwagi na niższe nakłady finansowe, lecz nie w stopniu drastycznym. Podsumowując stwierdzić należy, że w dniu wydania pierwszego postanowienia nie istniały okoliczności wskazujące na to, że pobyt w strzeżonym ośrodku zagrażał życiu i zdrowiu, bądź świadczył o poddawaniu wnioskodawcy przemocy.

Mając na uwadze orzecznictwo SN przypomnieć należy, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą nie na zasadzie winy, a ryzyka.

Bezspornym jednak jest, że zawinione postępowanie może prowadzić do uznania, że umieszczenie w strzeżonym ośrodku, podobnie jak w przypadku tymczasowego aresztowania nie będzie oceniane jako niewątpliwie niesłuszne. Nielegalne przekroczenie granicy polsko – niemieckiej przez wnioskodawcę stanowi przejaw właśnie takiego zawinionego zachowania.

W sytuacji A. T. dokonywanie oceny prawidłowości zastosowania umieszczenia w ośrodku strzeżonym dla cudzoziemców przez pryzmat ostatecznego rozstrzygnięcia jest bezprzedmiotowe, bo takie nie zapadło. Co prawda postanowieniem z dnia 25.10.2018r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. uchylił decyzję Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców o zobowiązaniu do powrotu, ale jednocześnie przyznał mu rację, że nie zachodziła żadna z przesłanek z art. 303 Ustawy o cudzoziemcach do udzielenia ochrony międzynarodowej w postaci nadania statusu uchodźcy, czy ochrony uzupełniającej. Uznając przedwczesność wydania decyzji, sąd nakazał zebranie w szerszym zakresie informacji dotyczących możliwości zastosowania art. 302 ust. 2 Ustawy o cudzoziemcach, bowiem dopiero w toku postępowania sądowego strona podniosła argumenty natury humanitarnej.

Sąd Apelacyjny podzielił pogląd pełnomocnika wnioskodawcy w pozostałym zakresie, co skutkowało przyznaniem zadośćuczynienia, jednakże z nieco innych przyczyn niż wskazane w apelacji.

Umieszczenie A. T. w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców było przedłużane postanowieniami: z dnia 27.10.2017r. na okres niezbędny do wydania ostatecznej decyzji o przyznaniu ochrony międzynarodowej – tj. do dnia 3 marca 2018r. oraz z dnia 28 lutego 2018r. – do dnia 31 maja 2018r. Ostatecznie umieszczenie zostało uchylone w dniu 17.04.2018r., z uwagi na sytuację zdrowotną syna wnioskodawcy.

Wydane w drugiej kolejności postanowienie tak jak pierwsze między innymi wskazywało na konieczność zbierania informacji, na których opiera się wniosek. Tymczasem już w dniu 6.11.2017r. Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców stwierdził niedopuszczalność wniosku żony wnioskodawcy z uwagi na to, że powoływała się w nim na te same okoliczności, co w przypadku A. T.. W dniu 15 lutego 2018r. Rada do Spraw Uchodźców utrzymała powyższą decyzję w mocy, natomiast Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. w dniu 11.10.2018r. oddalił skargę R. M. na niedopuszczalność wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Podobnie jak w przypadku tymczasowego aresztowania, w aspekcie czasowym ocena czy umieszczenie w strzeżonym ośrodku dla uchodźców w K. było słuszne, czy też niewątpliwie niesłuszne, winna obejmować okres od chwili umieszczenia, przez cały czas jego trwania, aż do uchylenia.

Z perspektywy czasu stwierdzić należy, że dla zrealizowania celu wystarczające było 60 pierwszych dni na zebranie informacji w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, podczas których przesłuchano wnioskodawczynię i można było przewidywać w jaki sposób zakończy się to postępowanie, zwłaszcza, że nie przejawiała ona inicjatywy dowodowej. Dalsze przedłużanie pobytu, według sądu odwoławczego nie służyło już zbieraniu informacji, a wydaleniu cudzoziemców, szczególnie iż równolegle toczyła się procedura wobec A. T. i do czego odnosi się treść ostatniego z trzech postanowień Sądu Rejonowego.

Biorąc powyższe fakty pod uwagę, Sąd II instancji, przeciwnie niż Sąd Okręgowy uznał, że początkowo zasadne umieszczenie w strzeżonym ośrodku dla uchodźców stało się z biegiem czasu niewątpliwie niesłuszne i rodzące odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa przez okres ponad pięciu miesięcy.

Zadośćuczynienie ma formę jednorazowego świadczenia pieniężnego, które pełni funkcję kompensacyjną za doznaną krzywdę i stanowi szkodę niematerialną wynikłą wskutek niewątpliwie niesłusznego jak w tym przypadku umieszczenia w ośrodku strzeżonym dla uchodźców. Chodzi tu o naruszenie dóbr osobistych, które nie wywołują skutków w majątku wnioskodawcy, tylko powodują cierpienia fizyczne i psychiczne. Suma zadośćuczynienia powinna być odpowiednia i odzwierciedlać rozmiar doznanej krzywdy, tj. stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność, czas trwania, nieodwracalność następstw i inne okoliczności. Wskazuje się, że wysokość zadośćuczynienia powinna być z jednej strony odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalną, naruszoną przez doznane cierpienia psychiczne, a z drugiej strony utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa.

W realiach przedmiotowej sprawy Sąd Apelacyjny uznał jako kwotę odpowiednią – kwotę 12 tysięcy złotych za okres ponad pięciomiesięczny. W Polsce jest zróżnicowana stopa życiowa, którą wyznacza nie tylko średnie miesięczne wynagrodzenie, ale także minimalne wynagrodzenie za pracę, które według Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 września 2017r. od stycznia 2018r. wynosiło 2100 złotych brutto (Dz. U. z 15.09.2017r, poz. 1747).

Wnioskodawca przebywał w ośrodku strzeżonym, który ze swej istoty wprowadza ograniczenia w zakresie swobody przemieszczania i decydowania o sobie, niemniej jednak jest mniej dolegliwe niż tymczasowe aresztowanie. A. T. swym zachowaniem przyczynił się do zaistniałej sytuacji, co w ocenie Sądu odwoławczego wyłączyło odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa za okres pierwszych 60 dni. Wnioskodawca nie został rozłączony z rodziną, a jako obcokrajowiec nie odczuł typowych dla mieszkańca danego kraju negatywnych następstw w postaci utraty statusu społecznego, czy ostracyzmu środowiskowego. Z tych przyczyn zasądzona kwota winna w dostateczny sposób zrekompensować negatywne przeżycia psychiczne wnioskodawcy.

Wniosek

Wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie kwoty 55.750, złotych – częściowo zasadny.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Apelacja oraz zawarty w niej wniosek zasługiwała na częściowe uwzględnienie, co ostatecznie skutkowało zmianą wyroku i orzeczeniem zadośćuczynienia, lecz w niższej kwocie niż żądana. Sąd odwoławczy uznał za słuszne umieszczenie wnioskodawcy w ośrodku strzeżonym w K. przez okres pierwszych 60 dni. Nie przekonuje w tym względzie argumentacja pełnomocnika, iż skoro nie przeprowadzono żadnej czynności z A. T., to każdy okres umieszczenia w ośrodku należy uznać za niesłuszny. Niezaprzeczalnym jest, że we wstępnym okresie postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej R. M. z rodziną nie wykluczone było zbieranie informacji z udziałem wnioskodawcy. Perspektywa ta malała jednak wraz z upływem czasu. Z kolei analiza treści apelacji nie podnosi argumentów uzasadniających orzeczenie tak wysokiej kwoty zadośćuczynienia.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Wyrokiem z dnia 7 października 2021r., sygn.. akt II AKa 187/20 Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy A. T. zadośćuczynienie za niesłuszne umieszczenie go w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców w K. w okresie od dnia 3 listopada 2017r. do dnia 17 kwietnia 2018r. w kwocie 12.000 (dwunastu) tysięcy złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wyroku do dnia zapłaty;

- oddalił wniosek w pozostałej części;

- wydatkami postępowania odwoławczego obciążył Skarb Państwa.

Zwięźle o powodach zmiany

Powody zmiany jak w punkcie 3.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Na podst. art. 554 § 2 k.p.k. Sąd orzekł o kosztach procesu.

7.  PODPIS

Marzanna A. Piekarska – Drążek Rafał Kaniok Anna Zdziarska

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Pełnomocnik wnioskodawcy

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2019r., sygn. akt XII Ko 59/18.

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia co do wysokości zadośćuczynienia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana