Sygn. akt III Ko 589/21
Dnia 18 lutego 2022 roku
Sąd Okręgowy w Poznaniu w Wydziale III Karnym
w składzie:
Przewodniczący: sędzia Daniel Jurkiewicz
Protokolant: prot. sąd. Iza Jóźwiak
w obecności Prokuratora Filipa Zeuschner
po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2022 r. oraz 18 lutego 2022 r.
sprawy z wniosku K. M. i T. O. o zadośćuczynienie
i odszkodowanie za represje doznane przez ich ojca M. O. w okresie od lipca 1944 r. do lutego 1948 r. przez radzieckie organy ścigania i organy pozasądowe
1.
na podstawie art. 8 ust. 2a w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku
o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zasądza od Skarbu Państwa
na rzecz K. M. oraz T. O. kwotę po 500.000 złotych dla każdego z nich tytułem zadośćuczynienia za doznane przez ich ojca M. O. krzywdy z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty,
2.
na podstawie art. 8 ust. 2a w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku
o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zasądza od Skarbu Państwa
na rzecz K. M. oraz T. O. kwotę po 50.816,54 złotych dla każdego z nich tytułem odszkodowania za poniesioną przez ich ojca M. O. szkodę z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty,
3. oddala wniosek w pozostałym zakresie,
4. na podstawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego kosztami postepowania obciąża Skarb Państwa.
5.
na podstawie § 11 ust. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych zasadza od Skarbu Państwa na rzecz K. M. i T. O. kwoty po 480 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sędzia Daniel Jurkiewicz
UZASADNIENIE |
||||||||||||
Formularz (...) |
Sygnatura akt |
III Ko 589/21 |
||||||||||
1. WNIOSKODAWCA |
||||||||||||
1) K. M., reprezentowani przez r.pr. A. B., r.pr. K. S. |
||||||||||||
2. ZWIĘZŁE PRZEDSTAWIENIE ZGŁOSZONEGO ŻĄDANIA |
||||||||||||
1. |
Odszkodowanie (kwota główna) |
Odsetki |
||||||||||
na rzecz K. M. kwota 101.173,86 zł |
ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty |
|||||||||||
na rzecz T. O. kwota 101.173,86 zł |
ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty |
|||||||||||
2. |
Zadośćuczynienie (kwota główna) |
Odsetki |
||||||||||
na rzecz K. M. kwota 3.772.205,10 zł |
ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty |
|||||||||||
na rzecz T. O. kwota 3.772.205,10 zł |
ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty |
|||||||||||
3. |
Inne |
|||||||||||
zasądzenie na rzecz wnioskodawców kosztów ustanowienia pełnomocnika według norm przepisanych w wysokości 6-krotności stawki minimalnej z uwagi na znaczny stopień skomplikowania sprawy. |
||||||||||||
3. Ustalenie faktów |
||||||||||||
3.1. Fakty uznane za udowodnione |
||||||||||||
Lp. |
Fakt |
Dowód |
Numer karty |
|||||||||
3.1.1. |
Ojciec Wnioskodawców M. O. urodził się w dniu (...) w miejscowości J.. |
odpis skrócony aktu zgonu |
22 |
|||||||||
odpis skrócony aktu urodzenia |
23, 24 |
|||||||||||
odpis skrócony aktu małżeństwa |
25, 26 |
|||||||||||
zeznania K. M. |
335- 336 |
|||||||||||
zeznania T. O. |
336-338 |
|||||||||||
3.1.2. |
M. O. przynależał do VI Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, pod dowództwem F. K., ps. (...). Nosił pseudonim (...). Dnia 10 lipca 1944 roku M. O. w trakcie walki pod miejscowością K. pod W. został ciężko ranny i przetransportowany do szpitala wojennego armii sowieckiej do W.. W dniu 20 lipca 1944 r. ojciec wnioskodawców został zatrzymany przez radzieckie organy ścigania w związku z jego przynależnością do Armii Krajowej i przetransportowany do szpitala więziennego na Ł. w W., gdzie przebywał do 10 marca 1945 r. W trakcie pobytu w szpitalu więziennym M. O. był przesłuchiwany i bity. Dnia 10 marca 1945 r. przewieziono M. O. na wschód w głąb ZSRR do obozów jenieckich oraz łagrów. Transport odbywał się pociągiem, w bydlęcych wagonach, bez ogrzewania i miejsca na odpoczynek lub sen, co doprowadziło do śmieci części z przewożonych osób. W obozie nr (...) w J. , w którym M. O. przebywał do 10 grudnia 1945 r., zmuszano go do pracy przy zakładaniu ładunków wybuchowych, prowadzeniu głębokich wykopów, ręcznym wybieraniu ropy, wywożeniu smoły i odpadów po ropie naftowej. Praca wykonywana była w skrajnie ciężkich warunkach. Więźniom nie zapewniano środków higieny, zmuszeni byli do spania w ubraniach roboczych, przesiąkniętych ropą naftową i smołą. W okresie od grudnia 1945 r. do 12 maja 1947 roku M. O. osadzono w obozie nr (...) w K. (dzisiejsza G. (...)), gdzie skierowany został do przymusowej pracy przy kopaniu fundamentów pod budowę fabryki. Praca wykonywana była w ciężkich warunkach - zanurzenie w wodzie, pod strażą NKWD i dozorców - skazańców innych narodowości o wrogim nastawieniu przez aparat bezpieczeństwa ZSRR do Polaków. W okresie od maja 1947 r. do 2 lutego 1948 r. M. O. przebywał w obozie nr 270 w B. w S. A., gdzie wykonywał przymusową pracę przy kopaniu torfu. Warunki pracy były wycieńczające dla organizmu z uwagi na bardzo niską temperaturę powietrza, niedostatki wyżywienia, stan zakwaterowania i warunki higieniczne. M. O. z ww. obozu został zwolniony dnia 2 lutego 1948 r. M. O. w chwili śmierci mieszkał w P. przy ul. (...). |
dokumenty przekazane przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych |
99- 173 |
|||||||||
zeznania K. M. |
335- 336 |
|||||||||||
zeznania T. O. |
336-338 |
|||||||||||
wydruk ze stron internetowych |
27, 47-86 |
|||||||||||
wykaz żołnierzy Armii Krajowej |
83-86 |
|||||||||||
kopie legitymacji i potwierdzeń członkostwa w organizacjach kombatanckich |
31-46 |
|||||||||||
wspomnienia M. O., pamiętniki M. O. |
30, 220-246 |
|||||||||||
3.1.3. |
M. O., ani żadne z wnioskodawców nie otrzymywali świadczeń przyznanych przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych na podstawie ustawy z dnia 14 sierpnia 2020 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom zesłanym lub deportowanym przez władze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. |
pisma Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych |
96, 194 |
|||||||||
3.2. Fakty uznane za nieudowodnione |
||||||||||||
Lp. |
Fakt |
Dowód |
Numer karty |
|||||||||
3.2.1. |
Wysokość doznanych szkód i krzywd przez M. O. uzasadniająca przyznanie zadośćuczynienia oraz odszkodowania w relacji do przyjęcia jako podstawy wyliczeń przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w lipcu 2021r. |
wydruk ze strony |
87 |
|||||||||
4. ocena DOWODów |
||||||||||||
4.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów |
||||||||||||
Lp. faktu z pkt 3.1 |
Dowód |
Zwięźle o powodach uznania dowodu |
||||||||||
3.1.1 – 3.1.3. |
Zeznania świadka T. O. |
Niniejsze dowody był jedną z wielu podstaw ustalenia faktów opisanych w uzasadnieniu wyroku. Dowód ten zasługiwał zdaniem Sądu na wiarygodność, albowiem pokrywał się z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, nie był zakwestionowany przez prokuratora, a Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania go z urzędu. |
||||||||||
Zeznania świadka K. M. |
||||||||||||
Dowodowy z dokumentów: - odpis skrócony aktu zgonu, - odpis skrócony aktu urodzenia - odpis skrócony aktu małżeństwa, - dokumenty przekazane przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, - wydruk ze stron internetowych, - wykaz żołnierzy Armii Krajowej, - kopie legitymacji i potwierdzeń członkostwa w organizacjach kombatanckich, - pisma Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, - wspomnienia M. O. |
Strony nie kwestionowały zebranych w sprawie dokumentów, a i Sąd nie maił podstaw, by czynić to z urzędu uznając je w całości za wiarygodne. |
|||||||||||
4.2.
Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów |
||||||||||||
Lp. faktu z pkt 3.1 albo 3.2 |
Dowód |
Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu |
||||||||||
3.1.1 – 3.1.3. 3.2.1 |
Wydruk ze strony GUS, złączone do wniosku artykuły naukowe |
Dla ustalenia stanu faktycznego Sąd pominął dokumenty, artykuły prasowe oraz fragmenty monografii i innych publikacji, które w sposób bezpośredni nie odnosiły się do sytuacji M. O.. Sąd uznał wydruk ze strony Głównego Urzędu Statystycznego za nieprzydatny dla celów postępowania i określenia wysokości zadośćuczynienia i odszkodowania. |
||||||||||
5. PODSTAWA PRAWNA |
||||||||||||
Odszkodowanie |
||||||||||||
1. |
Kwota główna |
Odsetki |
||||||||||
1. na rzecz K. M. kwota 50.816,54 zł 2. na rzecz T. O. kwota 50.816,54 zł |
ustawowe odsetki za opóźnienie od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty |
|||||||||||
Zwięźle o powodach podstawy prawnej |
||||||||||||
Opisano szczegółowo w pkt. 5.2. poniżej. |
||||||||||||
Zadośćuczynienie |
||||||||||||
2. |
Kwota główna |
Odsetki |
||||||||||
1. |
1) na rzecz K. M. kwota 500.000 zł 2) na rzecz T. O. kwota 500.000 zł |
ustawowe odsetki za opóźnienie od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty |
||||||||||
Zwięźle o powodach podstawy prawnej |
||||||||||||
Zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 w zw. z art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa Polskiego (Dz.U.2021.1693 t.j. z dnia 2021.09.15) - tzw. "ustawy lutowej" odszkodowanie Zgodnie ze stanowiskiem orzecznictwa warunkiem przyznania odszkodowania i zadośćuczynienia za represje ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych, działających na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r., na podstawie art. 8 ust. 2a-b w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (obecnie tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 2099) jest stwierdzenie następujących okoliczności: 1) czy daną osobę, mieszkającą obecnie bądź w chwili śmierci w Polsce, dotknęły represje (śmierć) ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych; 2) czy wspomniane radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, stosowały represje, działając na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r.; 3) czy osoba, którą dotknęły represje (śmierć) ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych, prowadziła działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego; 4) czy osoba represjonowana na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim poza obecnym terytorium Polski, prowadziła działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 5 lutego 1946 r; 5) czy wspomniana osoba, była represjonowana (pozbawiona życia) ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności (a zatem czy zachodzi związek przyczynowy między represjami, śmiercią a wspomnianą działalnością)
(Wyrok SA we Wrocławiu z 15.05.2019 r., I tak zgodnie z powołanymi warunkami, M. O. niewątpliwie został zatrzymany, a następnie wywieziony w głąb Związku (...), osadzony w poszczególnych obozach jenieckich i zmuszony do pracy w ciężkich warunkach, za przynależność do Armii Krajowej i podjęte w jej ramach na W. działania na rzecz niepodległego bytu Państwa P. (...). Dodatkowo z dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy wynika, że w chwili śmierci zamieszkiwał on w P., a także że ani on, ani też wnioskodawcy nie otrzymywali decyzją Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych świadczenia wymienionego w art. 8 ust. 6 ustawy lutowej. W konsekwencji zgodnie z wytycznymi wskazanymi w art. 8 ust 1 w zw. z art. 8 ust. 2a ustawy lutowej, w takim przypadku M. O. przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie Przechodząc do rozważań w tym zakresie należy wskazać, że w orzecznictwie ukształtowanym Na podstawie powyższego wskazać należało, że M. O. w wyniku represji organów radzieckich doznał niewątpliwej krzywdy, która objawiała się jego osadzeniem w areszcie i związanym z tym biciem i przesłuchaniami, a następnie długotrwałym transportem kolejowym w nieludzkich warunkach, by wreszcie osadzić go w obozach w głębi ZSRR, gdzie w obawie o własne życie W ocenie Sądu przyznane wnioskodawcą zadośćuczynienie w kwocie po 500.000 złotych Mając na uwadze całokształt udowodnionych okoliczności, kontekst historyczny, a także orzecznictwo sądowe dotyczące innych, porównywalnych przypadków Sąd orzekł, jak w sentencji. Mając to na uwadze Sąd nie uwzględnił żądania wnioskodawców aby wysokość zadośćuczynienia wyliczać według średniego wynagrodzenia za lipiec 2021r. Odnosząc się natomiast do kwestii odszkodowania za utracone korzyści w związku z wykonywaniem przez ojca wnioskodawców pracy zarobkowej przerwanej jego zatrzymaniem, a następnie osadzeniem w łagrze, wskazać należy, że zgodnie ze stanowiskiem wnioskodawców M. O. przed jego zatrzymaniem wykonywał prace w gospodarstwie rolnym swojej rodziny, a także utrzymywał się z pracy dorywczej jako muzyk na przyjęciach okolicznościowych. Wnioskodawcy nie posiadali, jednakże żadnych dokumentów wskazujących na rodzaj wykonywanych przez M. O. prac i opierali się w tym zakresie wyłącznie na informacjach pochodzących z ustnych relacji ich ojca oraz zawartych w jego pamiętnikach. W powyższym zakresie wskazać należ, że z uwagi na cywilnoprawny charakter odszkodowania W konsekwencji powyższego, to na wnioskodawcach spoczywał ciężar wykazania szkody, Mając na względzie powyższe rozważania o charakterze teoretyczno-prawnym oraz uwzględniając całokształt zebranego w sprawie materiału dowodowego należy wskazać, że Sąd uznał za wiarygodne zeznania wnioskodawców w zakresie w jakim opisali oni wykonywanie przez M. O. pracy w gospodarstwie rolnym swojej rodziny o powierzchni ok. 19 ha, ustalając na ich podstawie stan faktyczny. Podkreślić jednakże w tym zakresie należy, że z samego faktu, że M. O. został zatrzymany i następnie osadzony w łagrze na okres ponad 3 lat i 6 miesięcy nie sposób wyprowadzić wniosku, że jego rodzina nie osiągała ze swojego gospodarstwa rolnego dochodu, a tym samym, Odnosząc się natomiast do kwestii utraconego przez M. O. zarobku z tytułu wykonywania pracy dodatkowej jako muzyk na przyjęciach okolicznościowych, Sąd również w tym zakresie uznał zeznania wnioskodawców za wiarygodne, nie podzielając jednak ich stanowiska w zakresie dochodzonej kwoty odszkodowania. W konsekwencji wobec niemożności wykazania przez wnioskodawców wysokości osiąganych przez ich ojca dochodów z tytułu pracy dorywczej Sąd na podstawie przepisu art. 8 ust. 3 „ustawy lutowej” w zw. z art. 558 k.p.k. w zw. z art. 322 k.p.c. dokonał miarkowania kwoty odszkodowania. Miarkując wysokość odszkodowania Sąd miał na względzie wielkość i zaludnienie miejscowości, w której M. O. prowadził swoją działalność muzyczną, uwzględniając przy tym ograniczenia w transporcie i przemieszczenie się do większych ośrodków, dorywczy charakter jego działalności, a także tło historyczne tj. niewielką skłonność lokalnej ludności do wyprawiania hucznych zabaw w okresie od 20 lipca 1944 r. do 2 lipca 1948 r., a więc w czasie wyzwalania terenów II Rzeczpospolitej Poleskiej przez Armię Czerwoną oraz krótko po zakończeniu II wojny światowej tj. w czasie stalinizmu i wzmożonego terroru skierowanego przeciwko działaniom antykomunistycznym. Podkreślić w powyższym zakresie, że odszkodowanie, którego podstawą jest art. 8 ust. 2a „ustawy lutowej” przysługuje wyłącznie za szkody powstałe w wyniku represji doznanych przez radzieckie organy ścigania w związku z działalnością na rzecz bytu niepodległego Państwa Polskiego i nie sposób na tej podstawie kierować roszczeń w zakresie szkód wywołanych działaniami wojennym albo przekształceniem Rzeczpospolitej Polskiej w Polską Rzeczpospolitą Ludową. Mając powyższe na względzie Sąd ustalił odszkodowanie za utracone przez M. O. korzyści na kwotę po 50.816,54 zł, zasądzając ja na rzecz każdego z wnioskodawców. Sąd podzielił w tym zakresie wniosek Prokuratora, iż zasadnym jest przyjęcie, iż M. O. utracił miesięcznie minimalne wynagrodzenie które mógłby osiągnąć aktualnie w wysokości 2363,56 zł. Wynagrodzenie to należy pomnożyć przez okres niewoli M. O. wynoszący 43 miesiące i przedzielić na pół na rzecz wnioskodawców. W pozostałym zakresie więc Sąd nie uwzględnił żądania wnioskodawców zarówno w zakresie zadośćuczynienia jak i odszkodowania – pkt 3 wyroku. |
||||||||||||
Inne |
||||||||||||
3. |
----- |
|||||||||||
Zwięźle o powodach podstawy prawnej |
||||||||||||
----- |
||||||||||||
6. ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU W PRZEDMIOCIE ŻĄDANIA |
||||||||||||
Zwięźle o powodach rozstrzygnięcia |
||||||||||||
Odszkodowanie |
||||||||||||
1. |
Kwota główna |
Odsetki |
||||||||||
1. na rzecz K. M. kwota 50.816,54 zł 2. na rzecz T. O. kwota 50.816,54 zł |
ustawowe odsetki za opóźnienie od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty |
|||||||||||
Zadośćuczynienie |
||||||||||||
2. |
Kwota główna |
Odsetki |
||||||||||
1) na rzecz K. M. kwota 500.000 zł; 2) na rzecz T. O. kwota 500.000 zł. |
ustawowe odsetki za opóźnienie od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty |
|||||||||||
Inne |
||||||||||||
3. |
---- |
|||||||||||
7. Inne ROZSTRZYGNIĘCIA Zawarte w WYROKU |
||||||||||||
Punkt rozstrzygnięcia z wyroku |
Przytoczyć okoliczności |
|||||||||||
---- |
--- |
|||||||||||
8. KOszty procesu |
||||||||||||
Punkt rozstrzygnięcia z wyroku |
Przytoczyć okoliczności |
|||||||||||
4. |
Na podstawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego kosztami postepowania Sąd obciążył Skarb Państwa. |
|||||||||||
5. |
Kształtując w pkt. 4 swoje orzeczenie o kosztach Sąd na podstawie § 11 ust. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych zasądza od Skarbu Państwa na rzecz K. M. i T. O. kwoty po 480 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd nie znalazł podstaw do podwyższenia stawki minimalnej. Poza sporem pozostaje, że zasądzenie opłaty wyższej od minimalnej może nastąpić wyłącznie wtedy, gdy sprawa ma szczególnie skomplikowany charakter, czy też niezbędny nakład pracy pełnomocnika był bardzo wysoki. Z sytuacją taką w rozpoznawanej sprawie nie mieliśmy do czynienia, a z protokołów rozpraw nie wynika, aby wkład pracy pełnomocnika w wyjaśnienie okoliczności stanu faktycznego był wyższy od przeciętnego w tego typu sprawach. Faktem jest natomiast, iż oboje wnioskodawcy korzystali z pomocy dwóch pełnomocników stąd zasądzona jest stawka podwójna dla każdego z wnioskodawców. |
|||||||||||
9. PODPIS |
||||||||||||
sędzia Daniel Jurkiewicz |
Z.
1. Odnotować w kontrolce uzasadnień.
2. Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć Prokuratorowi oraz pełnomocnikowi K S..
3. za 14 dni lub z apelacją.
P., dnia 25.02.2022r.
sędzia Daniel Jurkiewicz