Pełny tekst orzeczenia

WYROK

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 21 września 2018 roku, wniesionym do Sądu Okręgowego w L., powód M. K. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego K. O. kwoty 12 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 5 lipca 2018 roku tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że do naruszenia dóbr osobistych powoda miało dojść na skutek bezprawnego posłużenia się przez pozwanego danymi osobowymi powoda poprzez użycie danych osobowych powoda (imię i nazwisko, adres zamieszkania) oraz podrobienie jego podpisu w umowie sprzedaży telefonu komórkowego datowanej na dzień 7 grudnia 2017 roku, której powód nie zawierał z pozwanym, nie upoważniał do jej zawarcia ani o niej nie wiedział. Powód dodał, że czyn pozwanego wyczerpuje znamiona przestępstw z art. 190a § 2 k.k. oraz art. 270 § 1 k.k. a ponadto powód nie wyraził zgody na przetwarzanie przez pozwanego jego danych osobowych, czego wymaga art. 6 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rady (UE) z dnia 27 kwietnia 2016 roku w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE.

*

Postanowieniem z dnia 19 października 2018 roku Sąd Okręgowy w L.przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu L.jako właściwemu. Postanowienie to nie zostało zaskarżone,

Wyrokiem z dnia 28 grudnia 2020 roku Sąd Rejonowy L.:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 5 lipca 2018 roku do dnia zapłaty;

2.  oddalił powództwo w pozostałej części;

3.  stwierdził, że powód wygrał proces w 25 %, a pozwany w 75 %, zaś szczegółowe wyliczenie kosztów procesu pozostawił referendarzowi sądowemu.

Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany prowadzący działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży telefonów komórkowych w dniu 7 grudnia 2017 roku sporządził dwie umowy sprzedaży telefonów komórkowych marki S. (...) i (...), a w dniu 5 stycznia 2018 roku sporządził umowę sprzedaży telefonu komórkowego marki H., w których pozwany został wskazany jako kupujący, zaś powód jako sprzedający. W umowach podano imię i nazwisko oraz adres zamieszkania powoda, zaś podpis powoda nie pochodzi od powoda. Powód nie zawierał takich umów z pozwanym i nie upoważnił pozwanego do używania jego danych osobowych.

O fakcie sporządzenia tych umów powód dowiedział się z pisma z Urzędu Skarbowego i wielokrotnie starał się uzyskać informacje co do przebiegu sprawy, w związku z którą zostały skierowane do niego zapytania z Urzędu Skarbowego.

Na skutek bezprawnego wykorzystania danych osobowych powoda wystąpiła u niego reakcja adaptacyjna na stres, powód odczuwa lęk antycypacyjny, co wpłynęło na nastrój powoda, wywołało u niego napięcie psychiczne i problemy ze snem, utrudnia funkcjonowania powoda w sferze kontaktów zawodowych i osobistych.

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny i ocenił dowody, uznając je za wiarygodne, poza częścią zeznań pozwanego dotyczących okoliczności sporządzenia przedmiotowych umów.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za częściowo zasadne.

Sąd Rejonowy powołał jako podstawę materialnoprawną uzasadniającą częściowo roszczenie powoda art. 23 k.c. i art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c.

Sąd Rejonowy uznał, że doszło do bezprawnego i zawinionego naruszenia dóbr osobistych powoda w postaci nazwiska i prawa do prywatności, które obejmuje również prawo do dysponowania swoimi danymi osobowymi. Ochronę prywatności przewiduje art. 51 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zaś ochronę danych osobowych – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 roku, do którego odwołuje się ustawa z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2019 roku, poz. 1781). Danymi osobowymi są wszelkie informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej. Imię i nazwisko oraz adres zamieszkania wchodzą w zakres pojęciowy danych osobowych.

Sąd pierwszej instancji uznał przy tym, że wobec brzmienia art. 474 k.c. nie ma znaczenia, czy pozwany sam wypełniał przedmiotowe umowy sprzedaży, gdyż odpowiada on również za działania osób, z pomocą których swoje zobowiązania wykonuje.

Z tego względu na podstawie art. 448 k.c. Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda tytułem zadośćuczynienia kwotę 3 000 zł, uznając ją za adekwatną do rozmiaru krzywdy niemajątkowej powoda, jakiej doznał on na skutek wykorzystania jego danych osobowych, polegającej również na rozstroju zdrowia psychicznego. Sąd Rejonowy zaznaczył przy tym, że naruszenie miało charakter incydentalny i nie dotyczyło danych wrażliwych.

Rozstrzygnięcie o odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd pierwszej instancji uzasadnił art. 481 § 1 k.c., wskazując, że pozwany nie spełnił świadczenia w terminie 14 dni, określonym w wezwaniu do zapłaty doręczonym pozwanemu w dniu 20 czerwca 2018 roku.

Orzeczenie o kosztach procesu Sąd Rejonowy uzasadnił art. 108 § 1 k.p.c.

*

Apelacje od tego wyroku wnieśli powód i pozwany.

Powód zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w części, tj. w punkcie 2. w zakresie żądania zapłaty kwoty 7 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 5 lipca 2018 roku oraz w punkcie 3.

Powód zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego i dokonanie jego oceny w sposób sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego co do okoliczności szczegółowo wskazanych w apelacji oraz naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyznaniu powodowi zadośćuczynienia nieadekwatnego do rozmiaru jego krzywdy.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda dalszej kwoty 7 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 5 lipca 2018 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania za obie instancje według norm prawem przepisanych.

Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w części, a mianowicie w punktach 1. i 3.

Pozwany zarzucił zaskarżonemu wyrokowi: naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną a nie swobodną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego prowadzącą do ustalenia, że pozwany naruszył dobra osobiste powoda, naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez naruszenie norm ciężaru dowodu oraz sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w części uwzględnionej przez Sąd pierwszej instancji, stosunkowe rozdzielenie kosztów procesu przed Sądem pierwszej instancji i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania odwoławczego według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje są zasadne o tyle, o ile, orzekając w granicach zaskarżenia, należało stwierdzić, iż Sąd Rejonowy orzekł w sprawie, w której właściwy był Sąd Okręgowy bez względu na wartość przedmiotu sporu, co skutkowało nieważnością postępowania (art. 379 pkt 6 k.p.c.), a wobec tego konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej przez strony części, zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego jej rozpoznania w pierwszej instancji (art. 386 § 2 k.p.c.).

W niniejszej sprawie pozew został wniesiony w dniu 21 września 2018 roku i w pozwie tym powód żądał od pozwanego zapłaty zadośćuczynienia za krzywdę powstałą na skutek naruszenia dóbr osobistych, nie precyzując bliżej w pozwie, jakie jego dobra osobiste zostały naruszone, natomiast jako podstawę faktyczną swojego żądania wskazał bezprawne posłużenie się przez pozwanego danymi osobowymi powoda poprzez użycie danych osobowych powoda (imię i nazwisko, adres zamieszkania) oraz podrobienie jego podpisu w umowie sprzedaży telefonu komórkowego datowanej na dzień 7 grudnia 2017 roku, której powód nie zawierał z pozwanym, nie upoważniał do jej zawarcia ani o niej nie wiedział. Powód dodał również, że pozwany nie wyraził zgody na przetwarzanie przez pozwanego jego danych osobowych, czego wymaga art. 6 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego Rady (UE) z dnia 27 kwietnia 2016 roku w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE.

Zgodnie z art. 17 pkt 4 ⁵ k.p.c., w brzmieniu obowiązującym od dnia 25 maja 2018 roku, do właściwości sądów okręgowych, bez względu na wartość przedmiotu sporu, należą sprawy o roszczenia wynikające z naruszenia praw przysługujących na mocy przepisów o ochronie danych osobowych.

Wśród dóbr osobistych podlegających ochronie art. 23 k.c. wymienia nazwisko, zaś przejawem naruszenia tego dobra osobistego może być nieuprawnione użycie nazwiska („podszycie się). Wykorzystanie cudzych danych może również stanowić naruszenie dobra osobistego w postaci prywatności, zaś sama prywatność jest identyfikowana jako odrębne dobro osobiste w postaci prawa każdej osoby do samodzielnego i wyłącznego decydowania o tym, w jakim zakresie chce zachować swą anonimowość, a jakie informacje o niej mogą być udostępniane osobom trzecim. Ochrona życia prywatnego jest wartością chronioną konstytucyjnie w art. 47 Konstytucji RP, a ponadto w zakresie pozyskiwania, gromadzenia i udostępniania danych – w art. 51 ust. 2 Konstytucji RP. Przyjmuje się, że prawo do prywatności obejmuje również prawo do dysponowania swoimi danymi osobowymi, aczkolwiek zaznacza się, że reżim ochrony danych osobowych jest niezależny od ochrony dóbr osobistych. Dane osobowe nie są tożsame z dobrami osobistymi. Naruszenie przepisów dotyczących ochrony danych osobowych może uzasadniać również ochronę przewidzianą w art. 23 k.c. i art. 24 k.c., o ile doprowadziło do naruszenia dóbr osobistych.

(por. na ten temat B. Janiszewska [w:] J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz Tom. I. Część ogólna, WKP 2021, tezy 54, 111-112, 116, 136-137 i cytowane tamże orzecznictwo)

Przywołany wyżej przepis art. 17 pkt 4 ⁵ k.p.c. został wprowadzony do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2019 roku, poz. 1781), która weszła w życie w dniu 25 maja 2018 roku. Ustawa ta, zgodnie z art. 1, ma zastosowanie do ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych w zakresie określonym w art. 2 i art. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 roku w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz. Urz. UE L 119 z 4 maja 2016 roku), zwanego dalej „rozporządzeniem 2016/679”. W art. 92 cyt. ustawy wskazano, że w zakresie nieuregulowanym rozporządzeniem 2016/679, do roszczeń z tytułu naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych, o których mowa w art. 79 i art. 82 tego rozporządzenia, stosuje się przepisy k.c. W myśl art. 93 cyt. ustawy w sprawach o roszczenia z tytułu naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych, o których mowa w art. 79 i art. 82 rozporządzenia 2016/679, właściwy jest sąd okręgowy.

Wskazać również należy, że rozporządzenie 2016/679, które znajduje zastosowanie od dnia 25 maja 2018 roku, w art. 82 ust. 1 stanowi, że każda osoba, która poniosła szkodę majątkową lub niemajątkową w wyniku naruszenia tego rozporządzenia, ma prawo uzyskać od administratora lub podmiotu przetwarzającego odszkodowanie za poniesioną szkodę.

Przed dniem 25 maja 2018 roku zagadnienia związane z przetwarzaniem danych osobowych regulowała ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2016 roku, poz. 922, ze zm.), będąca implementacją dyrektywy 95/46/WE Paramentu Europejskiego i Rady z dnia 24 października 1995 roku w sprawie w sprawie ochrony osób fizycznych w zakresie przetwarzania danych osobowych i swobodnego przepływu tych danych (Dz. U. UE.L.1995.281.31), przy czym akty te nie regulowały kwestii właściwości sądu w sprawach roszczeń cywilnoprawnych wynikających z naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych, ani nie przewidywały odrębnych, samodzielnych roszczeń cywilnoprawnych z tego tytułu.

Dodać należy, że zarówno przywołane wyżej rozporządzenie 2016/679 jak i ustawa z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych nie zawierają przepisów przejściowych odnoszących się do właściwości sądu bądź roszczeń z tytułu naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych.

W niniejszej sprawie na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 k.c. powód dochodzi ochrony dóbr osobistych w postaci nazwiska i prawa do prywatności poprzez bezprawne użycie danych osobowych powoda (imię i nazwisko, adres zamieszkania) oraz podrobienie jego podpisu w umowie sprzedaży telefonu komórkowego datowanej na dzień 7 grudnia 2017 roku, które to czyn zostało ujawniony powodowi w następstwie pisma Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w L. z dnia 11 maja 2018 roku.

Zarówno w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 25 maja 2018 roku jak i w stanie prawnym obowiązującym od dnia 25 maja 2018 roku, zbieranie, przechowywanie i wykorzystywanie w umowie danych osobowych w postaci imienia i nazwiska oraz adresu zamieszkania jest przetwarzaniem danych osobowych, które jest zgodne z prawem wyłącznie w określonych przypadkach, m. in. w sytuacji, gdy przetwarzanie danych jest niezbędne do wykonania umowy, której stroną jest osoba, której dane dotyczą, zaś generalnie wymaga zgody osoby, której dane dotyczą (art. 4 pkt 1 i pkt 2, art. 6 i art. 7 rozporządzenia 2016/679, uprzednio art. 6, art. 7 pkt 2 i art. 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych). Nieuprawnione przetwarzanie cudzych danych osobowych jest bezprawne.

W doktrynie rozważany jest również charakter odpowiedzialności cywilnoprawnej wprowadzonej w art. 82 ust. 1 rozporządzenia 2016/679, przy czym prezentowane jest stanowisko, że jest to odpowiedzialność deliktowa (podobnie jak w przypadku roszczenia dochodzonego na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 k.c.); może dość do zbiegu roszczenia z art. 82 ust. 1 rozporządzenia 2016/679 z roszczeniami z tytułu ochrony dóbr osobistych; postuluje się też ukształtowanie nowego dobra osobistego w postaci ochrony danych osobowych (por. M. Gumularz, Wpływ regulacji odpowiedzialności odszkodowawczej w ogólnym rozporządzeniu o ochronie danych osobowych na systemy prawa prywatnego państw członkowskich, „Europejski Przegląd Sądowy” z 2017 roku, nr 5, s. 31-35).

Omówienie wyżej powołanych przepisów w aspekcie ich czasowego obowiązywania było konieczne z tego względu, że zachowanie pozwanego, z którego powód wywodził roszczenie o zadośćuczynienie, miało mieć miejsce przed dniem 25 maja 2018 roku, a zatem, zgodnie z ogólną regułą z art. 3 k.c., zastosowania w niniejszej sprawie nie będą mieć przepisy materialnoprawne obowiązujące od dnia 25 maja 2018 roku, w szczególności art. 82 ust. 1 rozporządzenia 2016/679, natomiast o roszczeniu powoda należy orzec na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 k.c.

Tym niemniej naruszenie prawa do prywatności powód wywodzi także z naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych w postaci bezprawnego przetwarzania przez pozwanego danych osobowych powoda w sposób wyżej opisany. W przedstawionym przez powoda stanie faktycznym nie jest możliwe rozgraniczenie krzywdy powoda związanej z naruszeniem jego dóbr osobistych niezwiązanych z naruszeniem przepisów o ochronie danych osobowych i krzywdy związanej z naruszeniem jego dóbr osobistych w wyniku bezprawnego przetwarzania danych osobowych powoda, gdyż zachowanie zarzucone pozwanemu miało jednorodny charakter. Oznacza to, że roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę związaną z naruszeniem dóbr osobistych powoda w postaci nazwiska i prawa do prywatności wynika również z naruszenia praw przysługujących na mocy przepisów o ochronie danych osobowych.

Tym samym, zgodnie z art. 17 pkt 4 ⁵ k.p.c., należało przyjąć, że w sprawie niniejszej właściwy w pierwszej instancji był sąd okręgowy bez względu na wartość przedmiotu sporu (powód dochodził roszczenia majątkowego niższego niż kwota 75 000 zł). Nie ma podstaw, aby, w braku przepisów przejściowych, zawężać zakres stosowania art. 17 pkt 4 ⁵ k.p.c. tylko do naruszeń dóbr osobistych mających miejsce po dniu 25 maja 2018 roku. Nie można również przyjąć, aby art. 17 pkt 4 ⁵ k.p.c. miał swoim zakresem obejmować wyłącznie roszczenia mające materialnoprawną podstawę w art. 82 ust. 1 rozporządzenia 2016/679. Gdyby bowiem bronić tego poglądu, jednoczesne wprowadzenie art. 17 pkt 4 ⁵ k.p.c. i wejście w życie art. 93 ustawy z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych, stanowiłoby superfluum (zbędne powtórzenie), gdyż oba te przepisy statuują właściwość Sądu Okręgowego w sprawach związanych z naruszeniem przepisów o ochronie danych osobowych, przy czym art. 93 ustawy z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych obejmuje swoim zakresem wyłącznie roszczenia z art. 79 i art. 82 rozporządzenia 2016/679. Uzasadnieniem normy z art. 93 ustawy z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych był wzgląd na szybkość postępowania w związku z mniejszą ilością spraw rozpoznawanych przez sądy okręgowe. Należy jednak uznać, że nie bez znaczenia jest też to, iż sprawy związane z naruszeniem przepisów o ochronie danych osobowych z reguły będą cechować się większą zawiłością faktyczną i prawną, a w dobie monetyzacji danych osobowych mają dużą doniosłość społeczną i ekonomiczną. Byłoby zatem nielogiczne, aby podobne rodzajowo sprawy o roszczenia dochodzone na podstawie art. 82 ust. 1 rozporządzenia 2016/679 rozpoznawały w pierwszej instancji sądy okręgowe, natomiast sprawy majątkowe o roszczenia z tytułu ochrony dóbr osobistych wynikające z naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych były rozpoznawane, w zależności od wartość przedmiotu sporu, przez sądy rejonowe bądź sądy okręgowe.

Nadmienić należy, że na gruncie roszczeń wynikających z Prawa prasowego, Sąd Najwyższy przyjął analogicznie, że sprawa o zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną naruszeniem dóbr osobistych przez opublikowanie materiału prasowego należy do właściwości sądu okręgowego bez względu na wartość przedmiotu sporu (uchwała z dnia 10 lipca 2015 roku, III CZP 36/15, OSNC 2016/6/70). Wprawdzie stan prawny w zakresie tego rodzaju roszczeń ukształtował się odmiennie niż to ma miejsce w przypadku roszczenia dochodzonego przez powoda, ale argumentacja językowa, systemowa i funkcjonalna przyjęta przez Sąd Najwyższy może być odniesiona do sprawy niniejszej.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy rozpoznający apelacje powoda i pozwanego uznał, że zaistniała w sprawie nieważność postępowania uzasadniająca uchylenie zaskarżonego wyroku w granicach zaskarżenia (art. 378 § 1 k.p.c.), zniesienie postępowania w zakresie, w jakim sprawa była rozpoznawana przez Sąd Rejonowy i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Lublinie do ponownego rozpoznania jako właściwemu Sądowi pierwszej instancji (art. 386 § 2 k.p.c.), pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej (art. 108 § 2 k.p.c.). Sąd Odwoławczy nie był przy tym związany prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 19 października 2018 roku o przekazaniu sprawy do rozpoznania Sądowi Rejonowemu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2012 roku, III CZP 86/11, OSNC 2012/7-8/83).

Wobec zaistniałej nieważności postępowania Sąd Odwoławczy nie odnosi się do zarzutów wywiedzionych w apelacjach obu stron Sąd drugiej instancji w żaden sposób też nie przesądza, czy doszło do naruszenia przez pozwanego dóbr osobistych powoda w postaci nazwiska i prawa do prywatności i czy roszczenie powoda z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę powstałą na skutek takowego naruszenia jest uzasadnione i ewentualnie w jakiej części.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.