Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2021 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Jan Bołonkowski

po rozpoznaniu w dniu 30 września 2021 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa L. E. (1), D. E., W. E. i L. E. (2)

przeciwko (...) z siedzibą w S. w I.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie

z dnia 12 października 2020 r., sygn. akt I C 229/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od L. E. (1), D. E., W. E. i L. E. (2) na rzecz (...) z siedzibą w S. w I. kwotę 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Sygn. akt XXVII Ca 1072/21

UZASADNIENIE

Powodowie L. E. (1), D. E., W. E. i L. E. (2) żądali zasądzenia na rzecz każdego z nich od pozwanego (...) Company z siedzibą w S. w I. kwot po 400 euro wraz
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi w przypadku W. E. i L. E. (2) od dnia 5 października 2018 r. do dnia zapłaty, a w przypadku D. E. i L. E. (1) od dnia 27 października 2018 r. do dnia zapłaty.

Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie wyrokiem z dnia 12 października 2020 r. odmówił odrzucenia pozwu, oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu.

Powodowie zaskarżyli powyższy wyrok w całości. W apelacji zarzucili naruszenie:

1)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego przez Sąd I instancji,

2)  art. 5 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, zwanego dalej „rozporządzeniem nr 261/2004”, poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji uznanie, że strajk pracowników przewoźnika lotniczego wyczerpuje znamiona nadzwyczajnej okoliczności, a tym samym pozwana jest zwolniona z wypłaty odszkodowania;

3)  art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 261/2004 poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji nieprzyznanie powodom odszkodowania.

Apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie na ich rzecz od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, ewentualnie o przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie na jego rzecz od każdego
z powodów zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Jednocześnie podtrzymał zarzut przedawnienia roszczenia zgłoszony w odpowiedzi na pozew.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie należy wskazać, że niniejsza sprawa została rozpoznana w postępowaniu uproszczonym, dlatego uzasadnienie Sądu odwoławczego ma formę uproszczoną zgodnie
z art. 505 ¹³ § 2 k.p.c., który stanowi, że jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż zaskarżony wyrok odpowiada prawu pomimo wskazania przez Sąd Rejonowy błędnej podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Postępowanie apelacyjne jest postępowaniem merytorycznym, a Sąd drugiej instancji jest zobligowany do ustalenia podstawy prawnej orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji. W ocenie Sądu Okręgowego, powództwo podlegało oddaleniu wskutek uwzględnienia skutecznego zarzutu przedawnienia zgłoszonego przez pozwanego.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji są prawidłowe, wobec czego Sąd Okręgowy przyjmuje je za własne.

Prawidłowa jest również ocena Sądu Rejonowego, że klauzula prorogacyjna zawarta
w postanowieniu 2.4 ogólnych warunków przewozu, przyznająca jurysdykcję sądom irlandzkim jest niedozwolonym postanowieniem umownym w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.,
a w konsekwencji powód tą klauzulą nie był związany, czemu dał wyraz wytaczając powództwo przed sądem polskim. Wytaczający powództwo odszkodowawcze na podstawie rozporządzenia nr 261/2004 ma prawo wniesienia go do sądu obejmującego swą jurysdykcją albo miejsce odlotu, albo miejsce przylotu, które zostały uzgodnione w umowie (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 lipca 2009 r., C-204/08; postanowienie z dnia 13 lutego 2020 r., C-606/19,). Klauzulę, która bez uprzednich negocjacji indywidualnych została zamieszczona w umowie zawartej między konsumentem, czyli pasażerem linii lotniczych, a przedsiębiorcą, czyli przewoźnikiem lotniczym, i która przyznaje wyłączną jurysdykcję sądowi miejsca siedziby tego przewoźnika lotniczego, należy uznać za nieuczciwy warunek umowny w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 listopada 2020 r., C-519/19).

Sąd odwoławczy nie akceptuje natomiast stanowiska Sądu Rejonowego, że do oceny zgłoszonego przez pozwanego zarzutu przedawnienia należy stosować prawo irlandzkie.
Po pierwsze, brzmienie postanowienia 2.4 wskazuje, że zastrzeżona w nim właściwość prawa irlandzkiego została ściśle powiązana z wyłączną jurysdykcją sądów irlandzkich. Po drugie, dochodzenia roszczeń odszkodowawczych i terminu ich przedawnienia dotyczy postanowienie 15.5 ogólnych warunków przewozu, które ma charakter regulacji szczególnej w stosunku do ogólnego postanowienia 2.4. Postanowienie 15.2 reguluje dwie kwestie: ustanawia umowny termin zawity, po upływie którego następuje utrata prawa do odszkodowania, oraz wskazuje prawo właściwe do ustalenia terminu przedawnienia roszczeń.

Zdanie pierwsze postanowienia 15.5 przewiduje skutek niezachowania terminu
na zgłoszenie roszczenia przewoźnikowi. Skutkiem tym jest utrata (wygaśniecie) prawa
do odszkodowania po upływie dwóch lat od przylotu do miejsca przeznaczenia. Postanowienie to nie stanowi modyfikacji terminu przedawnienia roszczenia, lecz przewiduje umowny termin zawity do dochodzenia roszczenia. Dopuszczalność zastrzegania w umowie terminów zawitych sensu stricto, których niezachowanie powoduje utratę określonych uprawnień, nie powinna być kwestionowana na gruncie zasady swobody umów. Natomiast brak jest podstaw do uznania, że w omawianej klauzuli 15.5 zdanie pierwsze chodzi o termin dochodzenia roszczenia przed sądem, a więc o termin zbliżony do terminu przedawnienia. Różne są bowiem skutki upływu tych terminów. Upływ okresu przedawnienia nie powoduje wygaśnięcia roszczenia.

Zdanie drugie postanowienia 15.5 w zakresie terminu przedawnienia odsyła wprost
do „przepisów prawa obowiązującego w jurysdykcji, w której toczy się sprawa”. Zatem skoro niniejsza sprawa o odszkodowanie toczy się przed sądem polskim, to zgodnie
z postanowieniem 15.5 zd. drugie ogólnych warunków przewozu termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie określa prawo polskie.

Roszczenie z art. 7 rozporządzenia nr 261/2004 przedawnia się w terminie rocznym
na podstawie art. 778 k.c. (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2017 r., III CZP 111/16). Termin określony w tym przepisie liczy się od dnia wykonania przewozu, a gdy przewóz nie został wykonany – od dnia, kiedy miał być wykonany.

Powodowie dochodzili odszkodowania za odwołanie lotu, który miał odbyć się w dniu 25 lipca 2018 r., zaś z powództwem o zasądzenie tego odszkodowania wystąpili w dniu
18 grudnia 2019 r., a więc po upływie terminu przedawnienia. Zgodnie z art. 117 § 2 k.c., ustawowym skutkiem przedawnienia jest powstanie po upływie terminu przedawnienia
po stronie tego, przeciw komu przysługuje roszczenie, uprawnienia do uchylenia się od jego zaspokojenia. Jest to przysługujące dłużnikowi prawo podmiotowe kształtujące, a oświadczenie w tym przedmiocie ma charakter swoistej jednostronnej czynności prawnokształtującej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1997 r, II CKN 46/97). W niniejszej sprawie pozwany zgłosił zarzut przedawnienia. Skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia jest wystarczające do oddalenia powództwa bez potrzeby ustalenia, czy zachodzą wszystkie inne przesłanki prawnomaterialne uzasadniające jego uwzględnienie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2006 r., III CZP 84/05).

Niezasadne jest stanowisko strony powodowej, jakoby podniesienie zarzutu przedawnienia stanowiło nadużycie prawa podmiotowego. Art. 5 k.c. pozwala odmówić ochrony podmiotowi, który prawo swoje wykonuje sprzecznie z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Sprzeczność taka określona jest powszechnie jako nadużycie prawa podmiotowego. Podniesienie zarzutu przedawnienia stanowi realizację prawa podmiotowego strony pozwanej. W judykaturze przyjmuje się, że uznanie podniesienia zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa jest możliwe całkowicie wyjątkowo, w wypadkach szczególnie rażących i wtedy, gdy indywidualna ocena okoliczności sprawy wskazuje, że opóźnienie w dochodzeniu przedawnionego roszczenia nie jest nadmierne i było usprawiedliwione szczególnymi przyczynami (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2019 r., IV CSK 503/17). O nagannym w świetle art. 5 k.c. czynieniu użytku z zarzutu przedawnienia można mówić dopiero wówczas, gdy postawa dłużnika powołującego się na przedawnienie z jakichś innych powodów, poza samym skorzystaniem z tej instytucji, budzi etyczne zastrzeżenia. Tylko nielojalne, intencjonalne działania pozwanego, które byłyby ukierunkowane na wyrządzenie szkody wierzycielowi, mogłyby uzasadniać zgłoszenie zarzutu przedawnienia za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 604/00). W obecnie obowiązującym stanie prawnym przyczyny opóźnienia w dochodzeniu roszczenia, które należy badać pod kątem istnienia podstaw do nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia, ustawodawca zwerbalizował w art. 117 ¹ § 2 k.c., który stanowi, że korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności długość terminu przedawnienia, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia, charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia. Powodowie, których zgodnie z art. 6 k.c. obciążał ciężar dowodu, nie sprostali zadaniu wskazania okoliczności na tyle wyjątkowych, aby mogły stanowić podstawę skutecznego zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez pozwanego. Nie wykazali, że pozwany skorzystał ze swojego prawa w sposób, który mógłby zostać zakwalifikowany jako szczególnie rażące jego nadużycie. Również charakter dochodzonych roszczeń powodów nie stanowi szczególnej okoliczności przemawiającej za nieuwzględnieniem zarzutu przedawnienia.

Przyjęta przez Sąd drugiej instancji podstawa oddalenia powództwa w wyniku uwzględnienia zarzutu przedawniania czyni zbędnym odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji dotyczących merytorycznej oceny zasadności powództwa.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c., a o kosztach postępowania w instancji odwoławczej orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800, z późn. zm.).