Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 marca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 16 marca 2022 r. w Suwałkach

sprawy R. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do zasiłku pogrzebowego

na skutek apelacji wnioskodawczyni R. S.

od wyroku Sądu Rejonowego w Suwałkach IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 listopada 2021 r. sygn. akt IV U 168/21

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B..

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 6.07.2021 r. znak (...) działając na podstawie art. 77 ust. 1-3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291), odmówił R. S. prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłym (...)r. Z. G..

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż zmarły nie należał do kręgu osób, po których przysługuje zasiłek pogrzebowy.

Odwołanie od tej decyzji złożyła R. S., domagając się przyznania jej prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłym Z. G..

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. w odpowiedzi na odwołanie domagał się jego oddalenia, zajmując analogiczne stanowisko jak w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z 29.11.2021 r. w sprawie sygn. akt IV U 169/21 Sąd Rejonowy w Suwałkach oddalił odwołanie R. S. i obciążył ją kosztami zastępstwa procesowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujący, ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny:

Z. G., urodzony (...) zmarł w A. (...)r. Zmarły nie miał ustalonego prawa do emerytury ani renty w polskim systemie zabezpieczeń społecznych.

Na podstawie przedłożonych dokumentów organ rentowy ustalił, że Z. G. posiadał staż pracy wynoszący 12 lat 4 miesiące i 8 dni. W ostatnim dziesięcioleciu przed datą zgonu (od 10.04.2011 r. do 9.04.2021 r.) nie udowodnił żadnego okresu składkowego i nieskładkowego.

Koszty pogrzebu Z. G. poniosła R. S. w udokumentowanej kwocie (...) zł. W dniu 12.05.2021 r. R. S. wystąpiła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o wypłatę zasiłku pogrzebowego po zmarłym Z. G.. Wnioskodawczyni nie jest członkiem rodziny zmarłego.

Sąd Rejonowy wskazał następującą podstawę prawną rozstrzygnięcia:

Zgodnie z art. 77 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t. j. Dz. U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.):

1.  Zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

1) ubezpieczonego;

2) osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3) osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4) członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2.

2.  Członkami rodziny, o których mowa w ust. 1 pkt 4, są:

1)  małżonek (wdowa i wdowiec);

2)  rodzice, ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające;

3)  dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione i dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej;

4)  przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności inne dzieci niż wymienione w pkt 3;

5)  rodzeństwo;

6)  dziadkowie;

7)  wnuki;

8)  osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.

1)  dziadkowie;

2)  wnuki;

3)  osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.

Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu (art. 78 ust. 1 ustawy emerytalnej). W razie poniesienia kosztów pogrzebu przez inną osobę niż wymieniona w art. 77 ust. 1 pkt 4, pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat, osobę prawną kościoła lub związku wyznaniowego, zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, nie wyższej jednak niż określona w art. 80 - tj. obecnie – 4.000,00 zł. (art. 79 ust. 1 ustawy emerytalnej).

Sąd Rejonowy wskazał, że odwołująca się R. S. nie jest członkiem rodziny zmarłego Z. G.. Ponieważ poniosła koszty pogrzebu, przysługiwałoby jej prawo do zasiłku pogrzebowego, gdyby wykazała, że Z. G. miał status ubezpieczonego lub pobierał emeryturę lub rentę lub był osobą, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania. Przesłanek tych, w ocenie Sądu pierwszej instancji, R. S. nie wykazała. Z. G. nie był osobą ubezpieczoną, nie pobierał świadczeń emerytalno-rentowych i nie spełniał warunków uzyskania i pobierania tych świadczeń. R. S. nie udowodniła też faktu wypłaty świadczeń przez władze USA. Zatem nie przysługuje jej zasiłek pogrzebowy, w związku z poniesieniem kosztów pogrzebu.

Dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. Sąd Rejonowy odwołanie oddalił, a w przedmiocie kosztów procesu orzekł na zasadzie art. 98 § 1, § 1 ¹ k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła R. S.. W nieformalny sposób zaskarżyła powyższy wyrok w całości i wnosiła o przyznanie jej prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłym Z. G..

Apelująca wskazała, że Z. G. od 1.06.2006 r. pobierał emeryturę przyznaną w USA nr (...). Powołała się na umowę o zabezpieczeniu społecznym zawartą 2.04.2008 r. między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki. W jej ocenie, na podstawie tej umowy, spełnia warunki do przyznania jej zasiłku pogrzebowego po zmarłym.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wnosił o jej oddalenie i zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Jako wniosek ewentualny, postulował o zwrócenie się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego, którego treść sformułował w pkt. 2 odpowiedzi na apelację. W analizie prawnej zawartej w uzasadnieniu pisma, wskazywał na brak podstaw do wypłaty zasiłku pogrzebowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna w stopniu uzasadniającym uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji oraz przekazanie sprawy do rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

Na wstępie wskazać należy zasadę, że sąd drugiej instancji, jeśli nie oddala apelacji, zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy (art. 385 i art. 386 § 1 k.p.c.). Uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania może więc nastąpić tylko wyjątkowo, gdy stwierdzono nieważność postępowania (art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 379 k.p.c.) lub w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.; por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2012 r., II UZ 58/12, OSNP 2014/1/14). W tym drugim wypadku, w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, dopuszczalne jest nie tylko uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji, ale także zaskarżonej odwołaniem decyzji i przekazanie sprawy bezpośrednio organowi rentowemu, o czym stanowi art. 477 ^14a k.p.c. Przepis ten ma zatem zastosowanie wówczas, gdy konieczne jest skasowanie decyzji organu rentowego i wydanie nowej, po przekazaniu sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania i przeprowadzeniu prawidłowego postępowania przed tym organem, uwzględniającego wszelkie wymagania wynikające z prawa materialnego (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 20 października 2016 r., I UZ 22/16, Legalis nr 1537373 i z dnia 26 września 2017 r., II UZ 51/17, Legalis nr 1696675).

Podkreślić także należy, że organy orzecznicze w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zobowiązane są do szczególnej staranności przy ocenie sedna sporu. Uwaga ta dotyczy w szczególności organu rentowego, który powinien zweryfikować pismo wszczynające postępowanie i dołączone do niego dokumenty tak, aby odzwierciedlić jego prawdziwy sens i rozstrzygnąć o istocie sprawy. Wniosek oraz powołane w nim okoliczności i dowody powinny znajdować odzwierciedlenie w decyzji oraz w jej uzasadnieniu. Skoro przepis art. 477 ^14a k.p.c. upoważnia także do uchylenia decyzji organu rentowego, to zakłada, że również na etapie postępowania administracyjnego może dojść do nierozpoznania istoty sprawy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 lutego 2018 r., III AUa 999/16, Legalis nr 1743591). Zaznaczyć należy, iż w przypadku postępowania organu rentowego do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy decyzja organu nie rozstrzyga o wniosku osoby ubezpieczonej bądź też rozstrzyga, ale w niepełnym zakresie lub w też w sytuacji, gdy wydana z urzędu decyzja jest przedwczesna w zakresie rozstrzyganej w niej materii (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 lutego 2016 r., III AUa 1208/14, Legalis nr 1428349).

W ocenie Sądu drugiej instancji, pobieranie przez zmarłego Z. G. emerytury, przyznanej Stanach Zjednoczonych Ameryki, jak wskazała apelująca we wniosku, może mieć znaczenie dla jej uprawnień do zasiłku pogrzebowego przysługującego na podstawie art. 77 i następnych ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t. j. Dz. U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.) w związku z poniesionymi kosztami jego pogrzebu.

We wniosku o przyznanie zasiłku R. S. wskazała, że zmarły od 1.06.2006 r. pobierał emeryturę przyznaną w USA nr (...) Powołała się na umowę o zabezpieczeniu społecznym zawartą 2.04.2008 r. między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki. W jej ocenie, na podstawie tej umowy, a także w związku z wykazaniem okresu składkowego w Polsce, spełnia warunki do przyznania jej zasiłku pogrzebowego po zmarłym. W tym zakresie organ rentowy nie poczynił jednak żadnych ustaleń, poza wewnętrznym ustaleniem, że Z. G. nie figuruje w bazie świadczeniobiorców I Oddziału ZUS w W.. Już w toku rozpoznawania sprawy, zakończone zostało postępowanie wyjaśniające dotyczące stażu pracy zmarłego w Polsce i braku uprawnień do przyznania prawa do emerytury bądź renty w polskim systemie zabezpieczenia społecznego. Ustaleń tych nie powiązano jednak ze stażem pracy w USA i pobieraną z tego tytułu emeryturą. Ani w uzasadnieniu decyzji, ani w odpowiedzi na odwołanie organ rentowy nie odniósł się do tej kwestii, mimo że żądanie apelującej było wyrażone w sposób niebudzący wątpliwości.

Rozpoznający odwołanie od decyzji odmownej, Sąd Rejonowy również ani nie badał tej kwestii, ani nie odniósł się do niej szerzej w uzasadnieniu wyroku. Natomiast w odpowiedzi na apelację pełnomocnik organu rentowego wyrażała stanowisko, że umowa o zabezpieczeniu społecznym zawarta 2.04.2008 r. między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki nie ma w niniejszej sprawie zastosowania. Miała jednak co do tego wątpliwości, postulując zwrócenie się z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego. W ocenie Sądu Okręgowego, wniosek R. S. oraz powołane w nim okoliczności i dowody powinny znajdować odzwierciedlenie w decyzji oraz w jej uzasadnieniu. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy decyzja organu nie rozstrzyga o wniosku osoby uprawnionej, bądź też rozstrzyga, jak w niniejszej sprawie, ale w niepełnym zakresie.

Przepis art. 477 ^14a k.p.c. służy rozwiązywaniu sytuacji, w których – ze względu na zakres kompetencji sądu ubezpieczeń społecznych – przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji nie może doprowadzić do usunięcia uchybień popełnionych przez organ rentowy. Stosowany jest wówczas, gdy konieczne jest skasowanie zaskarżonej decyzji organu rentowego i wydanie nowej decyzji, po przekazaniu sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania, w tym przeprowadzenie prawidłowego postępowania przed tym organem – uwzględniającego wszelkie wymagania wynikające z prawa materialnego. Nie chodzi przy tym o braki decyzji usuwalne przy wstępnym rozpoznaniu odwołania od niej (por. art. 476 § 4 in fine k.p.c.) ani wady wynikające z naruszenia przepisów postępowania regulujących postępowanie przed organem rentowym, lecz o wady decyzji organu rentowego polegające na niewystarczającym ustaleniu i materialnoprawnej ocenie wszystkich przesłanek prawa lub świadczenia, o które ubiega się wnioskodawca (por. postanowienie Sadu Najwyższego z 2.10.2018 r. sygn. I UZ 29/18, publ. Legalis nr 1830829).

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 ^14a k.p.c. należało orzec, jak w sentencji wyroku.