Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lipca 2021 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSR del. do SO Beata Bury

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Katarzyna Pokrzywa

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 lipca 2021 r. w R.

sprawy z wniosku B. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania B. D.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

z dnia 12.03.2021 r. znak (...)

zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. z dnia 12.03.2021 r., znak: (...) uchylającą decyzję z dnia 10.02.2021 r. w ten sposób, że ustala, że po stronie wnioskodawczyni B. D. nie istnieje obowiązek zwrotu pobranej renty socjalnej za okres od 01.11.2020 r. do 30.11.2020 r. w kwocie 1.200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) brutto.-

Sygn. akt IV U 358/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 22 lipca 2021 r.

Decyzją z dnia 10 lutego 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (renty socjalnej) - za okres od 1 listopada 2020 r. do 30 listopada 2020 r. w kwocie 1.100,00 zł brutto. Decyzja ta została następnie uchylona decyzją z dnia 12 marca 2021 r., którą ZUS zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu nienależnie pobranej renty socjalnej za okres od 1 listopada 2020 r. do 30 listopada 2020 r. w kwocie 1.200,00 zł brutto(prawidłowa kwota zwrotu).

Podstawę prawną decyzji o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia stanowiły przepisy art. 10 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej oraz art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do renty socjalnej podlega zawieszeniu, albowiem wnioskodawczyni B. D. uzyskała przychód z tytułu umowy o pracę zawartej z (...). w K. w listopadzie 2020 r. - w kwocie 2.600,00 zł oraz z tytułu stypendium stażowego uzyskanego z (...) - w kwocie 1.170,14 zł. Wskazana kwota przychodu, osiągnięta w miesiącu listopadzie 2020r., była wyższa, niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłaszanego kwartalnie dla celów emerytalnych, czyli kwoty 3.517,20 zł ogłoszonej w komunikacie Prezesa ZUS z dnia 13 sierpnia 2019 r. w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za II kwartał 2020 r. ogłoszonego do celów emerytalnych (M.P. z 2020 r., poz. 742). Skoro łączny miesięczny przychód wnioskodawczyni, osiągnięty w listopadzie 2020 r., wyniósł 3.770,14 zł (przekraczając kwotę 3.517,20 zł), to uzasadnione było zawieszenie wypłaty renty socjalnej za listopad 2020 r. Jednocześnie rozliczenie renty socjalnej, z uwagi na uzyskany przychód, następuje w skali miesiąca (w którym został osiągnięty), a nie w skali roku, czy kwartału. Przychód pozostawiony został do dyspozycji w miesiącu listopadzie, kiedy doszło do jego wypłaty.

W odwołaniu od powyższych decyzji B. D. podniosła, że podjęła staż w (...), trwający wrzesień i październik 2020 r., a wypłatę za październik wypłacono jej w listopadzie 2020 r. Jednocześnie w listopadzie udało jej się podjąć pracę, a wynagrodzenie za ten miesiąc również zostało wypłacone w listopadzie.

W odpowiedzi na odwołanie ZUS O/R. wniósł o oddalenie odwołań w całości, podtrzymując dotychczas prezentowaną argumentację.

W piśmie procesowym z dnia 26 maja 2021 r. organ rentowy podtrzymał stanowisko w sprawie i wskazał, że jak wynika z zaświadczenia (...) z dnia 25 stycznia 2021 r., wypłata stypendium za dany miesiąc następowała w miesiącu następnym, czyli za wrzesień - w dniu 9 października 2020 r., a za październik – w dniu 10 listopada 2020 r. Takie zasady wypłaty stypendium zostały zaakceptowane przez wnioskodawczynię. Fundacja wypłacała stypendium za dany miesiąc w miesiącu następnym. Nie nastąpiła tutaj kumulacja wypłaty w listopadzie za miesiące wrzesień i październik 2020 r. Natomiast od listopada 2020 r. wnioskodawczyni podjęła zatrudnienie w (...) S.A. i z tego tytułu otrzymała w listopadzie wynagrodzenie w kwocie 2.600,00 zł. Kwoty tych przychodów, osiągniętych w listopadzie 2020 r., należało zsumować. Zatem w listopadzie 2020 r. ww. otrzymała przychód w łącznej kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty, tak więc uznać należy, iż przychód pozostawiony jej został do dyspozycji w miesiącu listopadzie, kiedy doszło do jego wypłaty.

W dalszym piśmie procesowym wnioskodawczyni wskazała, że była uczestnikiem projektu pn. (...) współfinansowanego ze środków (...), w ramach którego, odbywała staż w okresie od dnia 2 września 2020 r. do dnia 30 października 2020 r. w (...)z siedzibą w L., ul. (...), (...)-(...) L.. Dochód za ww. staż za miesiąc wrzesień 2020 r. wyniósł 1.450,00 zł brutto, zaś netto 1.131,13 zł (wypłata stypendium odbyła się w dniu 9 października 2020 r.). Natomiast dochód za ww. staż za miesiąc październik 2020 r. wyniósł 1.500,00 zł brutto, zaś netto 1.170,14 zł (wypłata stypendium odbyła się w dniu 10 listopada 2020 r.). Od listopada 2020 r. podjęła pracę w firmie (...)z siedzibą w K., ul. (...), (...)-(...) K., na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Wypłatę wynagrodzenia za listopad 2020 r. otrzymała w dniu 30 listopada 2020 r.

Organ rentowy błędnie uznaje, że otrzymane stypendium stażowe za miesiąc październik 2020 r., a wypłacone w listopadzie 2020 r., stanowi przychód za miesiąc listopad 2020 r., podczas, gdy jest to przychód za październik 2020 r. Art. 10 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, w szczególności ust. 6, nie daje podstaw do rozliczania przychodów z daty rzeczywistej wypłaty świadczenia za odbywany staż, jak też z daty rzeczywistej wypłaty świadczenia ze stosunku pracy.

Wnioskodawczyni podawała, że nie miała wpływu na sposób rozliczenia wynagrodzenia. Organ rentowy, rozliczając rentę socjalną za listopad 2020 r., powinien był przyjąć przychód w wysokości faktycznie wypracowanej w poszczególnych miesiącach, i przypisać przychód do tych miesięcy, za które przysługiwał, a nie, w których został faktycznie wypłacony. Takie ustalenie spowodowało, że nie zostałaby przekroczona kwota przychodu za listopad 2020 r. Istotne jest zatem powiązanie przychodu osiąganego z tytułu odbycia stażu / ze stosunku pracy z danym miesiącem odbycia stażu / świadczenia pracy względnie z pozostawaniem pracownika w gotowości do świadczenia pracy, a nie z datą faktycznej wypłaty świadczenia. Wnioskodawczyni przytaczała również treść art. 7 i art. 7a § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego i że w realiach rynku pracy nie ma żadnego wpływu na termin wypłaty wynagrodzenia i stypendium; w konsekwencji, doszło do rażącego naruszenia jej interesu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni B. D. od 2003 r. jest uprawniona do renty socjalnej. Prawo do renty było ustalane wielokrotnie okresowo.

Decyzje w przedmiocie prawa do renty zawierały stosowne pouczenie, w którym w pkt III informowano o obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wraz z wyjaśnieniem pojęcia świadczenia nienależnego. W pkt V ppkt 3 przywołanego pouczenia wskazywano, iż prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 70 (30)% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych.

Wnioskodawczyni B. D. w okresie od 2 września do 30 października 2020 r. odbywała staż - była uczestnikiem projektu pn. (...)" współfinansowanego ze środków (...) w (...) z siedzibą w L., ul. (...), (...)-(...) L..

Dochód za ww. staż za miesiąc wrzesień 2020 r. wyniósł 1.450,00 zł brutto, zaś netto - 1.131,13 zł (wypłata stypendium odbyła się w dniu 9 października 2020 r.).

Natomiast dochód za ww. staż za miesiąc październik 2020 r. wyniósł 1.500,00 zł brutto, zaś netto - 1.170,14 zł (wypłata stypendium odbyła się w dniu 10 listopada 2020 r.).

Od listopada 2020 r. wnioskodawczyni podjęła pracę w firmie (...) z siedzibą w K., ul. (...), (...)-(...) K., na podstawie umowy o pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy. Wypłatę wynagrodzenia za listopad 2020 r. otrzymała w dniu 30 listopada 2020 r.

Kwota przychodu, w sytuacji uwzględnienia stypendium w wysokości 1.170,14 zł (1.500,00 zł) oraz wynagrodzenia za pracę w wysokości 2.600,00 zł, wypłaconych w miesiącu listopadzie 2020 r., byłaby wyższa niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłaszanego kwartalnie dla celów emerytalnych, czyli kwoty 3.517,20 zł, ogłoszonej w komunikacie Prezesa ZUS z dnia 13 sierpnia 2019 r. w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za II kwartał 2020 r. ogłoszonego do celów emerytalnych (M.P. z 2020 r., poz. 742) - 3.770,14 zł, co uzasadniałoby zawieszenie wypłaty renty socjalnej za listopad 2020 r.

(dowód: akta organu rentowego, pismo z (...) – k. 4)

Powyższy stan faktyczny, w istocie bezsporny pomiędzy stronami, Sąd ustalił w oparciu o niekwestionowaną i tym samym wiarygodną dokumentację złożoną w aktach organu rentowego.

Aspekt wiarygodności posiadają ujawnione w toku postępowania dowody z dokumentów. Ich treść i autentyczność nie budzi wątpliwości, stanowiąc odzwierciedlenie stanu rzeczywistego.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie wnioskodawczyni B. D. podlegało uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 6 ustawy dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. z 2019 r., poz. 1455 - t. jedn.) renta socjalna wynosi 100% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Od 1 marca 2020 r. kwota najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosiła 1.200,00 zł (art. 1 ustawy z 9 stycznia 2020 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2020 r., poz. 252).

Zgodnie z art. 10 ust. 6 ww. ustawy o rencie socjalnej, prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia, czy w przychodzie za listopad 2020 r. należało uwzględnić wysokość stypendium pobranego przez wnioskodawczynię za październik 2020 r. w listopadzie 2020 r., a przesądzenie tej kwestii warunkowało przekroczenie progu 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, o którym mowa powyżej, skutkującego zawieszeniem prawa do renty socjalnej za ten miesiąc.

Ustawa o rencie socjalnej nie zawiera definicji przychodu. Określenie "przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego" powodujący zawieszenie prawa do świadczeń, zawarte w art. 10 ust. 1 tej ustawy, należy rozumieć w sposób określony w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2021 r., poz. 423). Ogólna definicja przychodu zawarta jest w art. 4 pkt 9 tej ustawy, który określa go, jako przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu: zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, służby, wykonywania mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego i stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego, a także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu umowy oraz przychody z działalności wykonywanej osobiście przez osoby należące do składu rad nadzorczych, niezależnie od sposobu ich powoływania.

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r., poz. 1128), przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Z definicji pojęcia przychodu podatkowego wynika, że powstaje on w momencie otrzymania lub w momencie postawienia do dyspozycji podatnika (metoda kasowa). W art. 10 ust. 5 ustawy o rencie socjalnej jest zawarta regulacja, że prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu innego niż wymieniony w ust. 1-4, zaliczonego do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych; na gruncie ubezpieczeń społecznych zamiarem ustawodawcy było odesłanie do ustawy podatkowej tylko w zakresie pojęcia przychodu w znaczeniu rodzajowo wyodrębnionych składników, czy źródeł przychodów, a co nie dotyczy już kwestii pochodnej, którą jest odrębna metoda rozliczania: miesięczna co do przychodów w rozumieniu ustawy o rencie socjalnej i ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych oraz roczna w stosunku do podatku. Te odrębne zasady wyliczeń wynikają wprost z odrębnych ustaw, nie ma więc żadnych podstaw do ich utożsamiania.

Zdaniem sądu orzekającego, ponieważ w odniesieniu do stypendium wnioskodawczyni nie osiągała przychodu w rozumieniu art. 10 ust. 3, 4 lub 5 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, z tytułu działalności, o której mowa w art. 10 ust. 2 ww. ustawy, podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, nie zachodziły materialno-prawne podstawy z art. 10 ust. 1 ww. ustawy do zawieszenia jej prawa do renty socjalnej (por. wyrok SA w Białymstoku z 18 czerwca 2013 r., III AUa 1303/12). Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w art. 10 ust. 1 ww. ustawy, uważa się zatrudnienie, służbę, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej (art. 10 ust. 2 ww. ustawy). Nie wymieniono w tym względzie stażu, który wnioskodawczyni odbywała w spornym okresie i za który pobierała stypendium.

Pobierane przez odwołującą stypendium stażowe było finansowane ze środków (...). Nie mogło być zatem zaliczone do działalności zarobkowej, o której mowa w art. 10 ust. 2 ww. ustawy. Istotą stażu, który odbywała wnioskodawczyni, było bowiem nabywanie określonych umiejętności. Uprawnienie do odbycia stażu wynikało z przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2021 r., poz. 573). Zgodnie z art. 11 ust. 2 ww. ustawy, osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu może również korzystać na zasadach takich jak bezrobotni z usług lub instrumentów określonych w ustawie o promocji, a w tym ze stażu (pkt 2). Art. 2 ust. 1 pkt 34 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2021 r., poz. 1100) definiuje staż jako nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą.

Należy podkreślić, że stypendium stażowe, które pobierała wnioskodawczyni było wolne od podatku zgodnie z treścią art. 21 ust. 1 pkt 27 lit. a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z tym przepisem, otrzymywane, zgodnie z odrębnymi przepisami, świadczenia na rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą osób niepełnosprawnych ze środków (...), z zakładowych funduszy rehabilitacji osób niepełnosprawnych lub zakładowych funduszy aktywności są wolne od podatku dochodowego. Potwierdzeniem powyższego jest treść zaświadczenia zalegającego na k. 4 a.s. Zatem wnioskodawczyni, otrzymując stypendium za staż finansowane ze środków (...), w spornym okresie korzystała z jednej z form aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie można było zsumować tak wypłaconego stypendium z wynagrodzeniem ze stosunku pracy, albowiem wysokość osiągniętego przez uprawnioną przychodu należało rozpatrywać w rozbiciu na poszczególne miesiące, przyjmując również za podstawę tytuł prawny wypłaty. Nie wydaje się, aby intencją ustawodawcy w stosunku do osoby mającej ustalone prawo do minimalnej renty socjalnej było pozbawienie prawa do tego świadczenia i wstrzymanie jego realizacji tylko dlatego, że stypendium nie zostało wypłacone w miesiącu, w którym powstało do niego prawo, na co uprawniona nie miała wpływu. Zdaniem sądu, celowa była w tej sytuacji również wykładnia logiczna przepisu art. 10 ust. 1 i 6 ww. ustawy, a nie jego wykładnia gramatyczna.

Powyższe stanowisko jest akceptowane w orzecznictwie. I tak, SA w Szczecinie, w wyroku z 12 września 2019 r. (III AUa 125/19) wskazał, że artykuł 10 ustawy z 2003 r. o rencie socjalnej, w szczególności art. 10 ust. 6 cyt. ustawy, nie dają podstaw do rozliczania przychodów z daty rzeczywistej wypłaty świadczenia ze stosunku pracy. Wykładnia wskazanych przepisów prowadzi do wniosku, że właściwe jest przypisanie przychodu do tych miesięcy, za które rzeczywiście przysługują, a nie do tych, w których zostały faktycznie wypłacone. Tym samym, przychód z tytułu stypendium powinien być ustalony za każdy miesiąc z osobna, w ten sposób, że należny za październik powinien być uwzględniany do przychodu za październik, a nie doliczany do przychodu uzyskanego za następny miesiąc, nawet gdy faktycznie zostało wypłacone w następnym miesiącu, a nawet w późniejszym okresie, czy też skomasowane za dłuższy okres. Organ rentowy, powołując się na metodę kasową, nie dostrzegł, bowiem, że nie chodzi o księgowe, czy podatkowe rozliczenie osiągniętego przychodu w skali roku, lecz o bieżące świadczenia ze stosunku pracy, które są uzyskiwanie z tytułu świadczenia pracy w danym miesiącu.

Przyjęta interpretacja jest zgodna z założeniami systemu ubezpieczeń społecznych, a ponadto realizuje zasadę prawdy obiektywnej, którą organ ma obowiązek uwzględnić w prowadzonym postępowaniu administracyjnym, zgodnie z art. 7 Kodeksu postępowania administracyjnego. Dodatkowo, uwzględnia słuszny interes ubezpieczonych, którzy nie mają realnego wpływu na to, aby korzystnie ukształtować swoje prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Organ rentowy, wskazując na konieczność prawidłowego rozliczania przychodu nie może pominąć okoliczności, że przepisy ustawy o rencie socjalnej, jak i przepisy ustawy systemowej nie przesądzają określonej metody obowiązującej przy rozliczaniu przychodów ze świadczenia rentowego i ze stosunku pracy na płaszczyźnie instytucji zawieszenia świadczenia. Wymaga to rozstrzygania na korzyść strony wątpliwości interpretacyjnych. Zgodnie bowiem z art. 7a § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, jeżeli przedmiotem postępowania administracyjnego jest nałożenie na stronę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie stronie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść strony, chyba że sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ.

Z uwagi na niewystąpienie przesłanek z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, które skutkowałyby zawieszeniem prawa do świadczenia, brak było podstaw do uznania kwoty pobranej przez B. D. renty socjalnej w spornym okresie za świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021 r., poz. 291). W konsekwencji, do wnioskodawczyni nie znajduje zastosowania art. 138 ustawy emerytalnej (art. 15 pkt 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej).

W świetle powołanych wyżej przepisów i argumentacji prawnej, działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 KPC, Sąd odwołanie uwzględnił i zmienił zaskarżoną decyzję.