Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy i Własności Intelektualnej w składzie:

Przewodniczący:Sędzia Maciej Dobrzyński

Protokolant:Katarzyna Juć

po rozpoznaniu w dniu 10 września 2021 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) z siedzibą w W. /N./

przeciwko Bankowi (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 20 listopada 2019 r., sygn. akt XVI GC 673/18

I.  prostuje zaskarżony wyrok w zakresie oznaczenia pozwanego w ten sposób, że w miejsce Bank (...) wpisuje Bank (...) - w odpowiednim przypadku,

II.  oddala apelację,

III.  zasądza od Banku (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz (...) z siedzibą w W. /N./ kwoty po 2 025 zł (dwa tysiące dwadzieścia pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

Sędzia Maciej Dobrzyński

VII AGa 228/20

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 lipca 2018 r. W. P. (1) (dalej jako powód ad. 1) oraz (...) z siedzibą w W. (dalej jako powód ad. 2) wnieśli o zasądzenie od Banku (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej jako Bank (...) lub Bank) kwoty 117 750 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty na rzecz powoda ad. 1 oraz kwoty 111 770 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty na rzecz powoda ad. 2. Powodowie wnieśli także o zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kosztów postępowania o zawezwanie do próby ugodowej.

W odpowiedzi na pozew z dnia 22 lutego 2019 r. pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 20 listopada 2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz W. P. (1) kwotę 58 875 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26 lipca 2016 r. do dnia zapłaty (pkt 1), zasądził od pozwanego na rzecz (...) z siedzibą w W. kwotę 55 885 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26 lipca 2016 r. do dnia zapłaty (pkt 2), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt 3) oraz ustalił, że koszty postępowania powodowie oraz pozwany ponoszą po połowie, pozostawiając ich szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu.

Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych oraz rozważaniach prawnych:

W. P. (1) jest producentem przetyczek służących do zabezpieczenia hydraulicznych złącz wysokociśnieniowych i dostarczał produkowane towary (...). W sierpniu 2015 r. powód ad. 1 dostarczył powodowi ad. 2 partię towaru o łącznej wartości 235 500 zł brutto oraz załączył fakturę VAT. Termin zapłaty upływał 23 sierpnia 2015 r. Płatność miała nastąpić przelewem na rachunek bankowy powoda ad. 1, prowadzony w Banku (...) S.A. Oddział w M. o numerze PL (...).

Nieustaleni sprawcy, za pośrednictwem poczty elektronicznej, podszywając się pod spółkę (...) (w adresie poczty elektronicznej DAT zmienili literę „g” na literę „q”), zwrócili się do powoda ad. 1 o ponowne wystawienie faktury VAT, a następnie w przesłanym duplikacie faktury, dokonali zmiany banku i numeru rachunku bankowego, na który należało dokonać wpłaty. Z duplikatu faktury VAT wynikało, że powód ad. 2 miał dokonać przelewu na rachunek bankowy prowadzony przez Bank (...). Za pośrednictwem poczty elektronicznej poinformowali (...) o konieczności dokonania wpłaty wynagrodzenia z tytułu wystawionej faktury na rachunek bankowy należący do A. W. (1). Powód ad. 2 próbował skontaktować się z powodem ad. 1, w celu potwierdzenia zmiany numeru rachunku bankowego, jednakże mimo kilku prób, nie udało się nawiązać kontaktu. W dniu 24 sierpnia 2015 r. (...) wykonała przelew na kwotę 235 500 zł wskazując w poleceniu przelewu rachunek nr (...). Jako beneficjent środków pieniężnych, został wskazany powód ad. 1. Przelew został zrealizowany w ramach systemu E. (elektronicznego systemu rozliczania zleceń płatniczych w złotych), prowadzonego przez Krajową Izbę Rachunkową. Transakcja została zarejestrowana jako przelew krajowy.

Wypłata w dniu 29 sierpnia 2015 r. kwoty 190 000 zł dokonana przez A. W. (1) została zarejestrowana przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF).

W dniu 7 lipca 2015 r. A. W. (1), nieposiadająca statusu rezydenta i nierezydenta w Polsce, legitymująca się niepodpisanym paszportem Republiki Mali, otworzyła rachunek bankowy w pozwanym Banku. W dokumentacji dotyczącej otwarcia rachunku bankowego (umowa, wzór podpisu) A. W. (1) podpisała się jedynie jako (...) i wskazała adres do korespondencji w G..

Po przelaniu powyższej kwoty na rachunek bankowy wskazany w duplikacie faktury VAT, prowadzony w Banku (...), w dniach 26, 28 i 29 sierpnia 2015 r. dokonano wypłaty łącznie kwoty 230 000 zł. Pozwany zwrócił powodowi ad. 2 pozostałą kwotę 5 730 zł.

W dniu 17 września 2015 r. (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., zwrócił się do pozwanego o zwrot środków przelanych na rachunek bankowy otwarty na nazwisko A. W. (1).

W dniu 22 września 2015 r. M. K., działając w imieniu (...), zgłosił za pośrednictwem poczty elektronicznej do Banku (...) nadużycie dotyczące nieautoryzowanej wypłaty środków pieniężnych.

W dniu 23 września 2015 r. pozwany wprowadził blokadę rachunku bankowego A. W. (1).

W dniu 4 października 2016 r., w wyniku zawartej 1 września 2016 r. ugody, powód ad. 2 wypłacił powodowi ad. 1 kwotę 117 500 zł, w ramach wspólnego pokrycia szkody. Powodowie ustalili, że w przypadku nieuzyskania zwrotu pieniędzy od pozwanego, wypłacona W. P. (1) kwota będzie stanowić pełne wyrównanie szkody i powód ad. 1 nie będzie dochodził od powoda ad. 2 dalszych roszczeń.

Prokuratura Rejonowa W. - M. wszczęła postępowanie przygotowawcze prowadzone pod sygn. PR 1 Ds. 262/16, jednakże z uwagi na niemożność ustalenia miejsca pobytu A. W. (1) postępowanie to zostało zawieszone.

W piśmie z 22 czerwca 2016 r. powodowie wezwali pozwanego do zwrotu dochodzonej w niniejszym postępowaniu kwoty. W pismach z 7 lipca 2016 r. oraz z 5 września 2016 r. Bank odmówił wypłaty środków pieniężnych.

W dniu 21 sierpnia 2017 r. powodowie złożyli do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie wniosek o zawezwanie pozwanego do próby ugodowej, jednakże do zawarcia ugody nie doszło.

Sąd I instancji wskazał, że powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie okoliczności bezspornych oraz przywołanych dokumentów, których autentyczność nie była kwestionowana przez strony i także nie budziła wątpliwości Sądu. Ustalenia faktyczne oparte zostały także na zeznaniach świadków W. P. (2), A. W. (2) i W. P. (3) oraz na zeznaniach powoda.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Odnosząc się w pierwszym rzędzie do podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia powodów Sąd I instancji uznał, iż nie był on uzasadniony. Sąd Okręgowy stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie, na podstawie art. 442 ¹ § 1 k.c., należało przyjąć trzyletni termin przedawnienia. Z uwagi na to, że przelew został wykonany 24 sierpnia 2015 r., a pozew wniesiono 5 lipca 2018 r., roszczenie powodów nie mogło zostać uznane za przedawnione. W kwestii natomiast uznania, że powodowie nie zachowali 13-miesięcznego terminu do zgłoszenia nieprawidłowości, o którym mowa w art. 44 ust. 2 ustawy o usługach płatniczych, co miało skutkować wygaśnięciem ich roszczeń wobec pozwanego, Sąd I instancji wskazał, że zgłoszenie nieprawidłowości nastąpiło 22 września 2015 r., co oznaczało, że termin ten został zachowany. W kontekście zgłoszonego zarzutu przedawnienia, Sąd Okręgowy dodał ponadto, że powodowie wystąpili przeciwko pozwanemu z zawezwaniem do próby ugodowej, w której to sprawie posiedzenie pojednawcze odbyło się 21 listopada 2017 r. Złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, stosownie do treści art. 123 § 1 pkt 1 k.c., przerwało bieg terminu przedawnienia, który ponownie rozpoczął bieg 22 listopada 2017 r., co oznaczało, że w dacie wniesienia pozwu roszczenie powodów nie było przedawnione.

Sąd I instancji nie podzielił również sformułowanego przez Bank zarzutu kwestionującego legitymację czynną W. P. (1). Sąd Okręgowy stwierdził, że jedno zdarzenie może być źródłem szkody dla więcej niż jednej osoby. Każdej z nich przysługuje oddzielne uprawnienie do dochodzenia swoich roszczeń. W niniejszej sprawie powodowie wywodzili odpowiedzialność pozwanego z jednego zdarzenia w postaci otwarcia bez zachowania należytej staranności rachunku bankowego dla A. W. (1), co doprowadziło do tego, że w ich majątkach powstała szkoda - w przypadku powoda ad. 1 polegająca na tym, że nie otrzymał on zapłaty za towar dostarczony powodowi ad. 2.

W ocenie Sądu I instancji, zasadne okazały się twierdzenia pozwanego, podnoszącego brak podstaw do przypisania mu odpowiedzialności w oparciu o art. 8 ust. 1e pkt 3 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. W oparciu o przedstawioną dokumentację pozwany wykazał, że sporny przelew należało zakwalifikować jako krajowy, a tym samym nie był on objęty powyższą regulacją. Bank zasadnie wskazał, że przelew został rozliczony w ramach systemu E., obsługiwanego przez Krajową Izbę Rozliczeniową, w celu wymiany komunikatów i informacji pomiędzy uczestnikami (bankami) krajowymi, zgodnie z § 2 pkt 35 Regulaminu Systemu E., zwłaszcza że numer (...) rachunku przychodzącego, rozpoczynał się od kodu PL, oznaczającego polski rachunek. Ponadto, należało mieć na względzie, że rejestracja przelewów miała charakter jedynie informacyjny, a wypłata środków w wysokości 190 000 zł została przekazana i zarejestrowana przez GIIF.

Sąd Okręgowy uznał, że pozwany miał również rację w kwestii dochowania obowiązku prawidłowej identyfikacji beneficjenta przelewu, tj. rozliczenie transakcji na podstawie unikatowego identyfikatora klienta, określanego potocznie jako numer rachunku bankowego. Zgodnie bowiem z art. 143 ustawy o usługach płatniczych, zlecenie płatnicze uznaje się za wykonane na rzecz właściwego odbiorcy, jeżeli zostało wykonane zgodnie z informacjami, o których mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1 lub w art. 27 pkt 2 lit. b, a w przypadku wskazania w treści zlecenia płatniczego unikatowego identyfikatora, jeżeli zostało wykonane zgodnie z tym unikatowym identyfikatorem bez względu na dostarczone przez użytkownika inne informacje dodatkowe.

Jednakże, zdaniem Sądu I instancji, oceniając odpowiedzialność pozwanego z tytułu powstałej po stronie powodów szkody, należało mieć na względzie okoliczności związane z otwarciem rachunku bankowego dla A. W. (1). W ocenie Sądu Okręgowego, związane z tym działania nastąpiły bez zachowania przez pozwany Bank należytej staranności. Z § 3 ust. 1 Regulaminu ogólnego otwierania i prowadzenia rachunków bankowych dla osób fizycznych w Banku (...) S.A., stanowiącego załącznik do zarządzenia nr ZA/63/14 z 16 grudnia 2014 r., wynika, że posiadacz rachunku w celu identyfikacji musi udostępnić dokument tożsamości oraz dodatkowo na żądanie banku okazać kartę płatniczą wydaną przez bank lub inny dokument ze zdjęciem. Wprawdzie Regulamin nie określa zasad ustalania tożsamości osób zawierających umowę rachunku bankowego, jednakże zgodnie z § 10, podpis złożony na dokumencie służącym do składania wzoru podpisu zawierającym dane osobowe posiadacza rachunku, stanowi wzór podpisu do umów zawieranych z bankiem oraz do autoryzacji wszystkich dyspozycji i zleceń składanych w formie pisemnej. Ponadto z § 4 ust. 4 Regulaminu wynika, że bank prowadzi rachunki bankowe w złotych i walutach obcych na rzecz rezydentów i nierezydentów w rozumieniu przepisów prawa dewizowego. W przypadku osoby fizycznej zawierającej umowę rachunku bankowego z bankiem, nie będącej obywatelem polskim, wystarczającym dokumentem tożsamości jest paszport, niemniej dokument ten musi posiadać cechę wiarygodności. Z pewnością dokument niepodpisany takiej cechy nie posiada, albowiem nie pozwala ustalić, czy osoba zawierająca umowę z bankiem jest osobą wymienioną w paszporcie. Sama identyfikacja na podstawie zdjęcia jest niewystarczająca w sytuacji, gdy dla zawarcia umowy konieczne jest złożenie podpisu. Porównanie podpisu na paszporcie i na umowie dałoby bankowi możliwość pełnego ustalenia tożsamości osoby zawierającej umowę. Niewystarczający i świadczący o niezachowaniu staranności wymaganej od pozwanego był również brak zobowiązania A. W. (1) do złożenia podpisu składającego się co najmniej z nazwiska. Brak nazwiska osoby zawierającej umowę, przy braku jej podpisu na paszporcie, nie daje możliwości zweryfikowania prawdziwości nazwiska, jakim posługiwała się osoba zawierająca umowę.

Przy uwzględnieniu treści art. 2 ust. 1 ustawy Prawo dewizowe oraz Regulaminu, Sąd Okręgowy uznał, że A. W. (1) posiadała na terenie Polski status nierezydenta z kraju trzeciego (posiadała obywatelstwo M.), co oznaczało, że w świetle zapisów Regulaminu nie posiadała uprawnienia do żądania otwarcia rachunku bankowego w pozwanym Banku. Oznaczało to, że Bank (...) nie dochował należytej staranności otwierając rachunek bankowy osobie nieposiadającej statusu rezydenta na terenie Polski, w oparciu o niepodpisany paszport, dopuszczając się tym samym czynu zabronionego. Do takiego zachowania doszło na skutek przekroczenia obowiązujących u pozwanego wewnętrznych procedur w zakresie otwierania rachunków bankowych, co przesadzało o jego winie. Związek przyczynowo - skutkowy pomiędzy zachowaniem pozwanego a powstaniem szkody w majątkach powodów, w ocenie Sądu Okręgowego, nie budził wątpliwości. Gdyby dochowano procedur związanych z otwarciem rachunku bankowego, osoba wskazana jako A. W. (1) nie mogłaby otworzyć rachunku bankowego, a tym samym nie zostałyby na ten rachunek bankowy przelane środki pieniężne. W konsekwencji powodowie wykazali spełnienie wszystkich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, wobec czego powództwo, co do zasady należało uznać za uzasadnione.

Ustalając zakres odpowiedzialności pozwanego Sąd I instancji wziął pod uwagę fakt przyczynienia się powodów do powstania szkody (art. 362 k.c.). W ocenie Sądu Okręgowego powodowie przyczynili się do powstania szkody w 50%. Sąd I instancji stanął na stanowisku, że powód ad. 1 prowadząc działalność gospodarczą powinien w sposób należyty zabezpieczyć dostęp do swojego komputera, aby uniemożliwić lub co najmniej ograniczyć w znacznym stopniu możliwość złamania hasła dostępu i uzyskania przez osoby nieuprawnione jego adresu poczty elektronicznej. Sąd I instancji stwierdził, że W. P. (1) nie posiadał wiedzy w zakresie podstawowej obsługi komputera, nie posługiwał się nim i nie zastosował żadnego systemu zabezpieczenia komputera. Posługiwał się zwykłym hasłem dostępu, co umożliwiło bez większych trudności włamanie się do jego komputera. Ponadto, bez próby uzyskania jakichkolwiek wyjaśnień, powód przesłał na wskazany adres e-mail duplikat faktury już wcześniej wysłanej, co do której miał informację, że została prawidłowo dostarczona powodowi ad. 2. Jednocześnie, nie można było pominąć, że w okresie, kiedy powód ad. 2 kilkukrotnie podejmował próby skontaktowania się z powodem ad. 1 w celu zweryfikowania zmienionego rachunku bankowego, nie można było się z nim skontaktować w jakiejkolwiek formie. Ponadto, Sąd Okręgowy uznał, że negatywnie należało ocenić brak reakcji W. P. (1) na nieodnotowanie wpływu środków finansowych na jego rachunek bankowy po upływie okresu płatności określonego w fakturze. Termin zapłaty upływał 23 sierpnia 2015 r., natomiast ostatnia wypłata środków w kwocie 190 000 zł przez A. W. (1) została dokonana 29 sierpnia 2015 r. Dopiero 17 września 2015 r. (...) Bank (...) S.A., na skutek interwencji powoda ad. 2, zwrócił się do pozwanego o zwrot środków przelanych na rachunek bankowy A. W. (1), a 22 września 2015 r. M. K., działając w imieniu powoda ad. 2, zgłosił za pośrednictwem poczty elektronicznej do pozwanego Banku nadużycie dotyczące nieautoryzowanej wypłaty środków. Dwutygodniowe oczekiwanie na przelew środków uniemożliwiło zablokowanie możliwości dokonywania wypłat z rachunku bankowego A. W. (1) w okresie, kiedy środki jeszcze znajdowały się na tym rachunku bankowym. Wszystkie te zachowania należało ocenić negatywnie w świetle dotychczasowej współpracy powodów, która przebiegała bez zakłóceń, a zapłata następowała w umówionym terminie. Przyczynienie się do powstania szkody po stronie (...) wyrażało się w przekazaniu środków pieniężnych na rachunek bankowy A. W. (1) bez ostatecznego zweryfikowania u W. P. (1) prawidłowości zmienionego numeru rachunku bankowego, mimo posiadania wątpliwości w tym zakresie.

Mając na uwadze powyższe, Sąd I instancji zasądził od Banku (...) na rzecz powoda ad. 1 kwotę 58 875 zł, zaś na rzecz powoda ad. 2 kwotę 55 885 zł, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

W zakresie roszczenia odsetkowego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. Za początek biegu terminu naliczania odsetek należało przyjąć datę wskazaną w wezwaniu do zapłaty z 22 czerwca 2016 r., tj. 26 lipca 2016 r., z uwagi na nieterminowy charakter świadczenia pozwanego, oddalając żądanie odsetkowe w pozostałym zakresie.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. oraz art. 105 § 1 zdanie 1 k.p.c., ustalając, że strony ponoszą koszty procesu w 50%, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu (art. 108 § 1 k.p.c.).

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pozwany, zaskarżając go w części, tj. w punktach 1, 2 i 4. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie:

1/ art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny dowodów oraz dokonanie dowolnej i wybiórczej oceny dowodów, przeprowadzonej wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego i w konsekwencji błędne ustalenie, że:

a/ pozwany nie zachował należytej staranności przy wykonywaniu czynności związanych z otwarciem rachunku bankowego na rzecz A. W. (1), a tym samym pozwany dokonał tych czynności z przekroczeniem obowiązujących w tym zakresie norm,

b/ postanowienia Regulaminu ogólnego otwierania i prowadzenia rachunków bankowych dla osób fizycznych obowiązującego u pozwanego, uniemożliwiały Bankowi otwarcie rachunku bankowego na rzecz A. W. (1),

c/ działanie pozwanego przy otwieraniu rachunku bankowego na rzecz A. W. (1), miało bezprawny charakter,

d/ działania i zaniechania powodów przyczyniły się do powstania szkody jedynie w 50%,

e/ zeznania powoda ad. 1 posiadały walor wiarygodności i dały pełny obraz zaistniałych wydarzeń,

2/ art. 415 k.c. w zw. z art. 361 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i błędne przyjęcie, że w świetle okoliczności niniejszej sprawy zmaterializowały się przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego wobec powodów, w tym zaistnienie adekwatnego związku przyczynowego między przyjętym przez Sąd I instancji zdarzeniem szkodzącym a szkodą oraz spełnienie przesłanki bezprawności i zawinienia pozwanego,

3/ art. 2 ust. 1 pkt 1-3 w zw. z art. 1 ustawy Prawo dewizowe, poprzez błędne przyjęcie, iż na gruncie ww. przepisów oraz na podstawie Regulaminu ogólnego otwierania i prowadzenia rachunków bankowych dla osób fizycznych w Banku (...) S.A. stanowiącego załącznik do zarządzenia nr ZA/63/14 z 16 grudnia 2014 r., opierającego się na tych przepisach, pozwany nie był uprawniony do otwarcia rachunku bankowego na rzecz nierezydenta z kraju trzeciego,

4/ art. 355 § 2 k.c. poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i uznanie, że pozwany nie dochował należytej staranności przy otwieraniu i prowadzeniu rachunku bankowego na rzecz A. W. (1),

5/ art. 362 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że strona powodowa przyczyniła się do powstania szkody w 50%, podczas gdy stosunek ten wynosił co najmniej 80%.

Mając na uwadze powyższe zarzuty, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od obu powodów kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację z 15 czerwca 2020 r. powodowie wnieśli o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd II instancji uznał, że wprawdzie część zarzutów apelacyjnych była trafna, jednakże ich uwzględnienie nie prowadziło do zmiany zaskarżonego wyroku, albowiem odpowiada on prawu.

W rozpoznawanej sprawie Sąd I instancji słusznie uznał, że apelujący ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 415 k.c., jednakże wbrew jego zapatrywaniu, źródła odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego należało upatrywać nie w otwarciu rachunku bankowego dla A. W. (1) (ewentualnie osoby podającej się za A. W. (1)), ale w braku zachowania przez Bank (...) reguł ostrożności i szczególnej staranności przy wypłacie środków pieniężnych na rzecz A. W. (1).

Zgodnie z art. 50 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t. jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 1896 ze zm.; dalej jako Pr. bank.), bank dokłada szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przechowywanych środków pieniężnych. Na kanwie tego przepisu w judykaturze przyjmuje, że w odniesieniu do banku, zarówno zawodowy charakter prowadzonej działalności, jak i jej specyfika związana z przechowywaniem i dysponowaniem środkami pieniężnymi klienta, wymagają stosowania podwyższonego miernika staranności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1992 r., III CZP 138/92, OSNC 1993/6/96; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1999 r., III CKN 196/98, OSNC 2000/1/8; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2001 r., II CKN 1269/00, OSNC 2002/3/42). Banki zobowiązane są zatem do dołożenia szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przechowywanych środków pieniężnych, jak również zachowania reguł ostrożnego postępowania, bowiem należą one do podmiotów - instytucji finansowych, od których należy oczekiwać takiej ostrożności. Jak wskazuje się w orzecznictwie, obowiązek banku zapewnienia posiadaczowi rachunku dostatecznego bezpieczeństwa jego środków pieniężnych znajdujących się na tym rachunku, ma wymiar powszechny i pozakontraktowy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2008 r., IV CSK 380/07, OSNC-ZD 2008/D/102 oraz z dnia 14 kwietnia 2004 r., I CKN 308/01, LEX nr 80243).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, pozwany, podejmując decyzję o wypłacie środków pieniężnych na rzecz A. W. (1), naruszył ogólne zasady ustanawiające obowiązek banku do szczególnej dbałości o powierzone mu środki pieniężne. Sąd II drugiej instancji uznał, że Bank (...) ponosi odpowiedzialność za brak zachowania właściwej ostrożności przy podejmowaniu decyzji o wypłacie środków pieniężnych z rachunku bankowego na rzecz A. W. (1), albowiem ustalone okoliczności sprawy wskazywały, że pozwany przed wypłatą środków pieniężnych, powinien podjąć przynajmniej podstawowe czynności wyjaśniające. Należało zauważyć, że na rachunek bankowy, z którego miały zostać wypłacone środki pieniężne na rzecz A. W. (1), wpłynęła znaczna kwota pieniężna, zaś w tytule jej przelewu został wskazany inny beneficjent niż składający dyspozycję wypłaty tych środków. W tym stanie rzeczy złożenie przez posiadacza rachunku bankowego dyspozycji wypłaty jednorazowo znacznej części środków pieniężnych powinno skutkować podjęciem przez pracowników Banku czynności weryfikujących tę operację. Dodatkowo zauważyć należało, że na rachunek bankowy, z którego miały zostać wypłacone środki pieniężne, w całym dotychczasowym okresie jego istnienia, wpłynęła tylko jedna wpłata, nie były na nim przeprowadzane żadne transakcje, poza początkową wpłatą. Nadto, rachunek został otworzony miesiąc wcześniej przez cudzoziemca, a wzór podpisu tej osoby obejmował jedynie imię (...).

W świetle powyższego uznać należało, że pozwany, dokonując wypłaty środków pieniężnych na rzecz A. W. (1), naruszył ogólne reguły ostrożności, co pozwalało uznać jego zachowanie za obiektywnie bezprawne. Umożliwiało to przypisanie stronie pozwanej odpowiedzialności odszkodowawczej deliktowej, o której mowa w art. 415 k.c.

Okoliczności, w których Bank (...) podjął decyzję o wypłacie środków pieniężnych na rzecz A. W. (1), pozwalały również na przypisanie pozwanemu zawinienia w postaci winy nieumyślnej poprzez niezachowanie należytej staranności. Ocena tych okoliczności, a które zostały powyżej wskazane, prowadziła do wniosku, że nie zostały zachowane standardy staranności zawodowej wymaganej od banku, jako podmiotu, który ma obowiązek szczególnej dbałości o bezpieczeństwo powierzonych mu środków pieniężnych (art. 355 § 1 i 2 k.c.). Pracownicy pozwanego, za których działania niespornie ponosi od odpowiedzialność, ani nie zauważyli tego, że osoba, która założyła rachunek bankowy składając wzór popisu użyła wyłącznie imienia, ani nie zwrócili uwagi na rozbieżności między beneficjentem wskazanym na przelewie a posiadaczem rachunku. Nadto, pozwany nie wskazał na żadne okoliczności, które uzasadniałyby odmienną ocenę tej sytuacji i pozwalałyby na wyłącznie zawinienia pozwanego Banku.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, pomiędzy niezachowaniem przez pozwanego szczególnej ostrożności i wymaganej staranności zawodowej przy podejmowaniu decyzji o wypłacie środków pieniężnych na rzecz A. W. (1), a powstałą w majątku powodów szkodą, zachodził również adekwatny związek przyczynowy, o którym mowa w art. 361 § 1 k.c. Zauważyć bowiem należy, że w sytuacji gdyby pozwany podjął czynności wyjaśniające przed dokonaniem wypłaty środków pieniężnych z rachunku bankowego (np. poprzez bank, który zrealizował polecenie przelewu złożone przez (...)), wówczas - co wysoce prawdopodobne - nie doszłoby w ogóle do wypłaty środków pieniężnych na rzecz A. W. (1), a w konsekwencji czego powodowie nie ponieśliby szkody.

Odnosząc się natomiast do kwestii szkody, której wystąpienie na etapie postępowania apelacyjnego nie było już przez pozwanego kwestionowane, to Sąd II instancji podzielił argumentację przedstawioną przez Sąd Okręgowy, który słusznie uznał, że legitymacja materialna czynna w niniejszym postępowania przysługiwała każdemu z powodów, albowiem każdy z nich wykazał powstanie w jego majątku uszczerbku.

Mając na uwadze przedstawioną argumentację, Sąd Apelacyjny uznał, iż zostały w sprawie wykazane przesłanki umożliwiające przypisanie Bankowi odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 415 k.c., jednakże zdarzeniem, które rodziło odpowiedzialność pozwanego, było jego zachowanie przy wypłacie środków z rachunku bankowego przez A. W. (1), nie zaś samo założenie rachunku bankowego dla A. W. (1).

Przechodząc kolejno do oceny zarzutów apelacyjnych, Sąd II instancji za uzasadnione uznał zarzuty kwestionujące ocenę prawną Sądu I instancji w kwestii braku zachowania przez pozwanego należytej staranności przy podejmowaniu działań związanych z otwarciem rachunku bankowego dla A. W. (1) oraz w zakresie naruszenia zapisów Regulaminu ogólnego otwierania i prowadzenia rachunków bankowych dla osób fizycznych w Banku (...) S.A. stanowiącego załącznik do zarządzenia nr ZA/63/14 z 16 grudnia 2014 r. Na wstępie rozważań odnoszących się do powyżej nakreślonej kwestii zauważać należało, że warunkiem uznania, że dany podmiot przy podejmowaniu czynności prawnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej uchybił obowiązkowi zachowania należytej staranności jest uprzednie stwierdzenie, że zarzucane zachowanie, miało charakter bezprawny, albowiem spełnienie tej przesłanki - o charakterze obiektywnym - warunkuje przypisanie odpowiedzialności odszkodowawczej, o której mowa w art. 415 k.c. Kwestia ta została natomiast pominięta przez Sąd Okręgowy, który skoncentrował się na wykazywaniu, że Bank, otwierając dla A. W. (1) rachunek bankowy, nie dochował należytej staranności, co jednak odnosiło się do subiektywnej strony czynu pozwanego. Tymczasem, jak wskazuje się zarówno w orzecznictwie, jak i w piśmiennictwie, o odpowiedzialności deliktowej przesądza naruszenie norm obowiązujących powszechnie i nakładających powszechne obowiązki, nie zaś norm tworzących stosunki zobowiązaniowe, w szczególności wynikających z postanowień umownych łączących wierzyciela i dłużnika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r., IV CK 40/03, LEX nr 151636 oraz P. Machnikowski w: System Prawa Prywatnego Tom 6 Prawo zobowiązań – część ogólna pod red. A. Olejniczaka, Warszawa 2009, str. 379).

Uwzględniając powyższe, w ocenie Sądu Apelacyjnego, zauważyć należało, że w świetle analizy przepisów prawa krajowego, w tym zwłaszcza Kodeksu cywilnego, Prawa bankowego oraz Prawa dewizowego, nie było podstaw do uznania, iż powszechnie obowiązujące przepisy prawa ustanawiają jakiekolwiek ograniczenia w zawieraniu umów rachunku bankowego z osobami fizycznymi mającymi status cudzoziemców, niezależnie od tego, czy są oni nierezydentami, czy też nierezydentami z krajów trzecich w rozumieniu ustawy Prawo dewizowe. Na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy nie miałby także wpływu fakt istnienia ograniczeń w zakresie zawierania umów rachunku bankowego z cudzoziemcami przewidzianych w aktach wewnętrznych banku, np. wewnętrznych regulaminach. Tego typu akty nie stanowią norm powszechnie obowiązujących i gdyby nawet pozwany Bank zawarł umowę z A. W. (1) z naruszeniem tego rodzaju regulacji, to nie stanowiłoby to zachowania bezprawnego w rozumieniu art. 415 k.c. Niezależnie od powyższego, wskazać należało, że Regulamin ogólnego otwierania i prowadzenia rachunków bankowych dla osób fizycznych w Banku (...) S.A. stanowiący załącznik do Zarządzenia nr ZA/63/14 z 16 grudnia 2014 r., tego rodzaju ograniczeń nie zawierał, a przeciwne stanowisko Sądu I instancji nie było trafne.

Z uwagi zatem na brak możliwości uznania za bezprawną czynności strony pozwanej polegającej na otwarciu rachunku bankowego dla A. W. (1), nie wystąpiła podstawa do przypisania B. odpowiedzialności deliktowej, o której mowa w art. 415 k.c.

Mając na uwadze powyższe, zarzuty apelacyjne wskazujące na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., art. 415 k.c. w zw. z art. 361 k.c., art. 355 § 2 k.c. oraz ustawy Prawo dewizowe, w zakresie w jakim kwestionowały one ocenę Sądu I instancji, co do przypisania pozwanemu bezprawności w fakcie otwarcia rachunku bankowego dla A. W. (1), okazały się uzasadnione.

W kontekście okoliczności dotyczących otwarcia rachunku bankowego dla A. W. (1), nadmienić należało, że wbrew ocenie apelującego, o ile w prawie krajowym nie występuje definicja legalna podpisu, to jednak zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego przyjmuje się, że w stosunkach cywilnoprawnych podpis własnoręczny powinien obejmować co najmniej nazwisko (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, OSNC 1994/5/94). Również z Regulaminu pozwanego Banku wynika, że tak należy rozumieć „podpis”. W tym stanie rzeczy złożenie przez A. W. (1) na umowie rachunku bankowego znaku własnoręcznego obejmującego jedynie imię nie wypełniało cech własnoręcznego podpisu. Jednakże należało mieć na uwadze, że zgodnie z art. 52 ust. 1 Pr. bank. umowa rachunku bankowego jest zawierana na piśmie, co przy uwzględnieniu art. 73 § 1 k.c. oznacza, że dla jej ważności zachowanie formy pisemnej nie jest konieczne. W konsekwencji, za ważną należy również uznać umowę rachunku bankowego zawartą w formie ustnej. Z tego względu nieprawidłowości w złożeniu na umowie rachunku bankowego własnoręcznego podpisu nie miały znaczenia z punktu widzenia oceny ważności umowy. Okoliczność ta miała natomiast wpływ na ocenę zachowania przez pozwanego z punktu widzenia kryterium należytej staranności, o czym była już mowa powyżej.

Niezależnie od powyższego zauważyć także należało, że Sąd I instancji pominął w swoich rozważaniach kwestię istnienia normalnego związku przyczynowego między zdarzeniem polegającym na otwarciu przez stronę pozwaną rachunku bankowego dla A. W. (1) a szkodą poniesioną przez powodów. W ocenie Sądu II instancji, oceniając sprawę z punktu widzenia adekwatnej przyczynowości, nie można było uznać, aby pomiędzy ww. okolicznościami zachodził tego rodzaju związek przyczynowy.

Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie oceny dowodów oraz kwestii ustalenia, że działania i zaniechania powodów przyczyniły się do powstania szkody jedynie w 50%. W ocenie Sądu II instancji, całokształt okoliczności sprawy uzasadniał przyjęcie przez Sąd I instancji, że przyczynienie się powodów do powstania szkody należało określić na poziomie 50%. Apelujący natomiast nie podważył w sposób skuteczny oceny dowodów oraz ustaleń faktycznych, które do oceny tej doprowadziły. Pozwany w tym zakresie ograniczył się jedynie do polemiki z właściwie ocenionymi dowodami oraz przedstawił własną, alternatywną ocenę dowodów i ustalenia faktyczne, które nie mogły doprowadzić do uznania tego zarzutu za skuteczny, albowiem ocena dowodów dokonana przez Sąd Okręgowy odbyła się z zachowaniem zasad logicznego rozumowania, zasad doświadczenia życiowego oraz wskazań wiedzy.

Nie okazał się również zasadny powiązany z kwestią oceny przyczynienia się powodów do powstania szkody zarzut naruszenia art. 362 k.c. Sąd Okręgowy, uwzględniając okoliczności sprawy, w tym stopień winy obu stron, prawidłowo ustalił przyczynienie się powodów na poziomie 50%. Podkreślić należało, że o tym, czy obowiązek naprawienia szkody należy ograniczyć ze względu na przyczynienie się, i jeżeli tak, to w jakim stopniu, decyduje sąd w ramach sędziowskiego wymiaru odszkodowania w granicach wyznaczonych przez art. 362 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2017 r., IV CSK 8/17). W ocenie Sądu Apelacyjnego, przez „sędziowski wymiar odszkodowania” w kontekście przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody, winno się rozumieć, iż ustalenie wysokości przyczynienia się poszkodowanego należy do dyskrecjonalnej władzy sądu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 lutego 2020 r., I ACa 190/19), zatem naruszenie art. 362 k.c. mogłoby okazać się uzasadnione, jedynie w sytuacji, gdy sposób ustalenia stopnia przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody okazałby się rażąco wadliwy. W niniejszej sprawie tego rodzaju wadliwość nie wystąpiła, dlatego też należało uznać, że art. 362 k.c. został przez Sąd I instancji zastosowany w sposób prawidłowy.

Konkludując powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny - opierając się na ustaleniach faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji, z modyfikacjami powyżej przedstawionymi - uznał, że mimo iż część sformułowanych przez pozwanego zarzutów apelacyjnych okazała się uzasadniona, to wobec przyjęcia, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu, na podstawie art. 385 k.p.c., apelacja podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd II instancji orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. oraz na podstawie § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.).

SSA Maciej Dobrzyński