Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Miasto Ł. w dniu 23 października 2020 roku wystąpiło przeciwko A. P. (1) z powództwem o zapłatę przez pozwaną kwoty 98.142,09 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie szczegółowo opisanymi w pozwie.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że dochodzona kwota stanowi zwaloryzowaną równowartość bonifikaty w cenie nabycia przez S. S. (1) od powoda w dniu 1 kwietnia 2008 roku lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w Ł. oraz podniesiono, że S. S. (1) przekazała prawo własności tego lokalu darowizną osobie najbliższej (siostrzenicy L. Ł. (1)), która jednak zbyła ten lokal na rzecz swojej córki (A. P. (1)) przed upływem 5 lat od jego nabycia na własność przez S. S. (1) – co uzasadnia żądanie zwrotu zwaloryzowanej kwoty bonifikaty przez pozwaną będącą spadkobiercą L. Ł. (1). Kwotę bonifikaty podlegającą zwrotowi poddano waloryzacji za okres od kwietnia 2008 roku do maja 2012 roku, w oparciu o publikowanej przez GUS wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych.

(pozew k. 4-6, załącznik do pozwu – zestawienie wskaźników waloryzacji k. 27)

W odpowiedzi na pozew pozwana wystąpiła o oddalenie powództwa. Pozwana podniosła w szczególności zarzut oparty na treści art. 5 k.c.

(odpowiedź na pozew k. 55 – 61)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 1 kwietnia 2008 roku Miasto Ł. zawarło ze S. S. (1), będącą wówczas jedynym najemcą lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w Ł. należącego do Miasta Ł., w formie aktu notarialnego umowę sprzedaży prawa własności tego lokalu za cenę wynoszącą 7384 zł. Cena ta wynikała z zastosowania bonifikaty w wysokości 90% obliczonej od wartości lokalu określonej na 92.300 zł oraz dodatkowej bonifikaty w wysokości 20% z tytułu „jednorazowej wpłaty”. Wyżej opisany lokal złożony jest z pokoju, kuchni, łazienki i przedpokoju – o łącznej powierzchni 26,54 m2.

W dniu 7 października 2008 roku S. S. (1) zawarła w formie aktu notarialnego umowę dożywocia ze swoją siostrzenicą L. Ł. (1), w ramach której przeniosła na nią prawo własności wyżej opisanego lokalu mieszkalnego - w zamian za dożywotnie utrzymanie.

Z kolei w dniu 6 czerwca 2012 roku L. Ł. (1) oraz jej córka A. P. (1) wraz z mężem M. P. zawarli w formie aktu notarialnego umowę zamiany i darowizny nieruchomości, w ramach której – w drodze zamiany – L. Ł. (1) przeniosła na A. P. (1) należące do niej prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ul. (...), natomiast A. P. (1) przeniosła na nią prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ul. (...). Ponadto, w drodze darowizny L. Ł. (1) przeniosła prawo własności wyżej opisanego lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...) na A. P. (1) (par. 8 umowy).

(okoliczności niesporne, kopie wypisów aktów notarialnych k. 10-12, 13-15, 16-23)

Zgodnie z treścią notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia A. P. (1) jako jedyny spadkobierca ustawowy nabyła w całości spadek po L. Ł. (1).

(okoliczność niesporna podana w pozwie i niezaprzeczona przez pozwaną)

S. S. (1) zmarła w dniu 5 października 2011 roku – była osobą bezdzietną i niezamężną, nie zostało przeprowadzone postępowanie sądowe o stwierdzenie nabycia spadku po niej, jak również nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia.

(okoliczność niesporna – podana w piśmie procesowym pozwanej k. 83, niezaprzeczona przez powoda; przesłuchanie pozwanej – protokół rozprawy z dnia 14 III 2022 roku, 25 minuta)

A. P. (1) zbyła prawo własności wyżej opisanego lokalu przy ul. (...) w Ł. osobie trzeciej na podstawie umowy sprzedaży z dnia 18 września 2013 roku.

(okoliczność niesporna, wydruk treści księgi wieczystej k. 72-74)

L. Ł. (1) zmarła w dniu 9 lipca 2015 roku. W dniu 22 lipca 2015 roku przed notariuszem A. P. (1) oświadczyła, że jako córka spadkodawczyni przyjmuje spadek po niej wprost.

(kopia wypisu aktu notarialnego k. 24 odwrót – k .25)

S. S. (1) była siostrą babci A. P. (1), tj. siostrą matki L. Ł. (1). W ostatnich latach życia S. S. (1) opiekowała się nią L. Ł. (1) – przy czym w ostatnim okresie przebywała w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, koszt pobytu pokrywała L. Ł. (1), która nadal odwiedzała S. S. (1) w tym miejscu i opiekowała się nią. S. S. (1) po zawarciu umowy dożywocia z L. Ł. (1) najpierw nadal mieszkała w lokalu przy ul. (...), a potem mieszkała wraz z L. Ł. (1) w P., następnie przebywała w w zakładzie opiekuńczo-leczniczym. Od czasu, gdy przestała mieszkać w lokalu opisanym w pozwie, lokal ten pozostawał niezamieszkany, do czasu sprzedaży tego lokalu przez pozwaną osobie trzeciej w 2013 roku.

A. P. (1) od 1996 roku zamieszkuje w Wielkiej Brytanii. Zawarta przez nią z jej matką L. Ł. (1) w czerwcu 2012 roku, tj. już po śmierci S. S. (1), umowa darowizny lokalu miała w intencji stron służyć temu, aby A. P. (1) mogła sprzedać lokal przy ul. (...) w Ł., a uzyskane środki pieniężne wykorzystać na pokrycie ceny nabycia prawa do lokalu mieszkalnego w Wielkiej Brytanii.

(przesłuchanie pozwanej – protokół rozprawy z dnia 14 III 2022 roku, 8 – 38 minuta)

Postanowieniem wydanym na rozprawie (protokół skrócony k. 93) pominięto dowody zgłoszone przez powódkę w punktach 1, 4 i 5 odpowiedzi na pozew (k. 56) – z uwagi na to, że nie dotyczyły one okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a ich przeprowadzenie zmierzałoby jedynie do przedłużenia postępowania. Dowody te miały dotyczyć stanu zdrowia S. S. (1) i sprawowania nad nią opieki przez L. Ł. (1) – nie są to okoliczności, które miałyby wpływ na rozstrzygnięcie sprawy niniejszej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W przedmiotowej sprawie znajdują zastosowanie przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2021 roku, poz. 1899) w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powoda i S. S. (1) wyżej przywołanej umowy z dnia 1 kwietna 2008 roku.

Zgodnie z treścią obowiązującego wówczas art. 68 ust. 1 pkt. 7 ustawy o gospodarce nieruchomościami, właściwy organ – tj. w szczególności prezydent miasta, burmistrz lub wójt - mógł udzielić bonifikaty podmiotom nabywającym od jednostki samorządu terytorialnego lokal mieszkalny. Zarazem, stosownie do treści art. 68 ust. 2 tejże ustawy, właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego może zażądać zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji, jeżeli nabywca nieruchomości przed upływem 10 lat, licząc od dnia jej nabycia, zbył ją lub wykorzystał na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty, przed upływem 10 lat licząc od dnia jej nabycia, a w przypadku nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem 5 lat, licząc od dnia nabycia.

Wyżej określona sankcja nie dotyczyła zbycia nieruchomości na rzecz osoby bliskiej w stosunku do osoby, która nabyła nieruchomość od osoby, która nabyła ją z bonifikatą (art. 68 ust. 2 ustawy), jednakże z mocy art. 68 ust. 2a ustawy o gospodarce nieruchomościami przepis art. 68 ust. 2 ustawy stosuje się odpowiednio do osoby bliskiej, która zbyła lub wykorzystała nieruchomość na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty, przed upływem 10 lat, a w przypadku nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem 5 lat, licząc od dnia pierwotnego nabycia. Przewidziane w art. 68 ust. 2a pkt 4 i 5 ustawy wyjątki od zasady z art. 68 ust. 2 dotyczyły zamiany lokali mieszkalnych i sprzedaży lokalu mieszkalnego (w przypadku wykorzystania środków ze sprzedaży na cele mieszkalne), natomiast nie dotyczyły darowizny lokalu mieszkalnego. Zgodnie z treścią art. 4 pkt. 13) ustawy, przez osobę bliską dla zbywcy nieruchomości należy rozumieć zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, małżonka, osoby przysposabiające i przysposobione oraz osobę, która pozostaje ze zbywcą nieruchomości faktycznie we wspólnym pożyciu.

W niniejszej sprawie spełniona została wyżej przytoczona hipoteza normy prawnej zawartej w art. 68 ust. 2a w zw. z ust. 1 i 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami: S. S. (1) przed upływem 5 lat od daty nabycia prawa własności wyżej opisanego lokalu mieszkalnego z bonifikatą od powoda przeniosła to prawo w drodze umowy dożywocia na osobę bliską dla niej, tj. siostrzenicę L. Ł. (1) (art. 68 ust. 2a ustawy), która jednak następnie – przed upływem 5 lat od daty nabycia prawa własności lokalu przez S. S. (1) – zbyła prawo własności w drodze umowy darowizny na rzecz swojej córki A. P. (1), która w rozumieniu art. 4 pkt 13) ustawy nie jest osobą bliską dla S. S. (1) (jest wnukiem a nie dzieckiem rodzeństwa nabywcy). Zaznaczyć należy, że art. 68 ust. 2a ustawy o gospodarce nieruchomościami przewiduje, że art. 68 ust. 2 ustawy stosuje się odpowiednio do osoby bliskiej, która zbyła lub wykorzystała nieruchomość na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty. „Celem uzasadniającym udzielenie bonifikaty” w przypadku zbycia z bonifikatą lokalu mieszkalnego jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych nabywcy (osoby, która nabywa lokal mieszkalny od Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego z bonifikatą) lub osób bliskich dla nabywcy w rozumieniu art. 4 pkt 13) ustawy. Jak już wyżej wskazano, A. P. (1) nie była osobą bliską dla S. S. (1) w rozumieniu przepisów ustawy i dlatego zbycie na jej rzecz prawa własności wyżej opisanego lokalu przez L. Ł. (1) w drodze wyżej opisanej darowizny nie może być uznane w sensie ścisłym (odpowiadającym literalnemu brzmieniu przepisów ustawy) za dokonane w celu „uzasadniającym udzielenie bonifikaty” (przy wyżej wskazanym, ścisłym rozumieniu tego celu).

Oznacza to, że z mocy wyżej przywołanych przepisów ustawowych powstało po stronie Miasta Ł. z dniem 6 czerwca 2012 roku roszczenie przeciwko L. Ł. (1) o zwrot zwaloryzowanej kwoty bonifikaty. Z chwilą śmierci L. Ł. (1) A. P. (1) jako jej spadkobierca stała się dłużnikiem Miasta Ł. zobowiązanym do zaspokojenia wyżej opisanego roszczenia pieniężnego.

W okolicznościach niniejszej sprawy zgłoszenie przez powoda żądania zwrotu kwoty opisanej w pozwie musi jednak zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem (celem) tego prawa podmiotowego (roszczenia) – co oznacza, że z mocy art. 5 k.c. dochodzenie roszczenia w tych okolicznościach nie korzysta z ochrony prawnej, tj. stanowi tzw. nadużycie prawa podmiotowego, co skutkuje oddaleniem powództwa.

Celem (uzasadnieniem) wyżej przywołanej regulacji prawnej przewidującej powstanie obowiązku zwrotu zwaloryzowanej kwoty bonifikaty jest sankcja dla nabywców nieruchomości (ewentualnie dla osób bliskich dla nabywcy, na rzeczy których nabywca zbył nieruchomość) w przypadku zbycia nieruchomości w okresie 10 lat (5 lat dla lokali mieszkalnych) „na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty”. W przypadku lokali mieszkalnych ustawodawca zakładał, że w ciągu 5 lat od daty ich zbycia przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego z bonifikatą przewidzianą w ustawie zbyty lokal będzie służył zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych nabywcy. Podzielić należy pogląd, zgodnie z którym „wprowadzenie bonifikaty na sprzedawany lokal miało na celu ułatwienie zakupu przedmiotowego lokalu przez najemcę, dla którego lokal ten dotychczas stanowił centrum życiowe, umożliwiając mu znaczącą poprawę i stabilizację jego sytuacji mieszkaniowej. Z kolei celem wprowadzenia regulacji przewidującej zwrot powyższej bonifikaty było zapewnienie by faktycznie była ona wykorzystywana zgodnie z jej przeznaczeniem, nie zaś zapewnienie realizacji przez jej beneficjenta jego dowolnych i szeroko rozumianych planów mieszkaniowych” (uzasadnienie wyroku SA w Lublinie z dnia 13 września 2016 roku, I ACa 138/16). Zaznaczyć wobec tego należy, że S. S. (1) zmarła w dniu 5 października 2011 roku, a zatem zanim doszło do zbycia opisanego w pozwie lokalu przez L. Ł. (1) (osobę bliską dla S. S. w rozumieniu ustawy) na rzecz A. P. (1). Tym samym w dacie zbycia wyżej opisanego lokalu przez L. Ł. (1) na rzecz A. P. (1) w drodze darowizny kwestia zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych S. S. (1) była już bezprzedmiotowa. Również potrzeby mieszkaniowej osoby bliskiej dla S. S. (1), tj. jej siostrzenicy L. Ł. (1), były w 2012 roku (w dacie dokonania darowizny lokalu na rzecz A. P.) zaspokojone - L. Ł. mieszkała w innym wyżej opisanym lokalu położonym w P. (należącym zresztą do pozwanej w tej sprawie A. P.) i brak jest podstaw do przyjęcia, że potrzeby mieszkaniowe innych osób bliskich dla S. S. nie były wówczas zaspokojone.

Przede wszystkim jednak podkreślić należy to, że zbycie opisanego w pozwie lokalu mieszkalnego przez L. Ł. (1) na rzecz A. P. (1) nie przyniosło tej pierwszej żadnych korzyści majątkowych. Co więcej, jak wynika z wyżej przywołanych ustaleń, A. P. (1) jako jedyny spadkobierca L. Ł. (1), nawet gdyby w 2012 w roku nie nabyła prawa własności wyżej opisanego lokalu w drodze darowizny, to w 2015 roku nabyłaby prawo własności tego samego lokalu w drodze dziedziczenia ustawowego po L. Ł. (1). Co najmniej równie istotną okolicznością w niniejszej sprawie jest to, że A. P. (1) zbyła prawo własności wyżej opisanego lokalu na rzecz osoby trzeciej i uzyskała z tego tytułu korzyść majątkową w postaci ceny sprzedaży lokalu dopiero we wrześniu 2013 roku a zatem po ponad 5 miesiącach od upływu terminu 5 lat przewidzianego w art. 68 ust. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Jeżeli zatem doszło do naruszenia celu regulacji prawnej zawartej w art. 68 ustawy, to miało to miejsce już po upływie pięcioletniego terminu określonego w art. 68 ust. 2 ustawy – a zatem naruszenie to (zgodnie z intencją ustawodawcą wynikającą z treści wyżej przywołanych przepisów) nie powinno spotkać się z tak daleko idącą sankcją jak obowiązek zwrotu zwaloryzowanej kwoty bonifikaty.

Dodatkowo podkreślić należy to, że A. P. (1) wprawdzie – w sensie przepisów ustawy – nie była „osobą bliską” dla S. S. (1), jednakże w istocie była jej bliską krewną i jedynym dzieckiem L. Ł. (1), która jako jedyna osoba bliska dla S. S. sprawowała nad nią opiekę. Oznacza to, że z punktu widzenia S. S. mogła być i zapewne była postrzegana jako osoba bliska, a z kolei wyżej opisana czynność prawna z 2012 roku (darowizna lokalu na rzecz A. P.) zmierzała – pośrednio – do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych tej osoby (skoro intencją L. Ł. i A. P. było to, że ta ostatnia zbędzie lokal i środki pieniężne przeznaczy na zakup innego lokalu mieszkalnego w Wielkiej Brytanii i zaspokojenie w ten sposób swoich potrzeb mieszkaniowych).

Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej opisane okoliczności uznać należy, że dochodzenie od A. P. przez Miasto Ł. – i to pozwem złożonym po ponad 8 latach od daty powstania roszczenia pieniężnego zgłoszonego tym pozwem – stanowiło nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. i nie podlega ochronie prawnej, co skutkuje koniecznością oddalenia powództwa w całości.

Na podstawie art. 98 §1 k.p.c. należało zasądzić od powoda jako strony przegrywającej proces na rzecz pozwanej kwotę stanowiącą równowartość kosztów procesu związanych z udziałem pozwanej w sprawie, tj. kwotę kosztów jej zastępstwa procesowego (5400 zł). Na podstawie art. 98 §1 ¹ k.p.c. należało dodatkowo zasądzić odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty kosztów procesu.

Sygn. akt II C 2397/20

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powoda.

Dnia 28 IV 2022 roku

Dnia 26 kwietnia 2022 roku SSR (del.) Adam Borowicz