Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lipca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Danuta Stachowiak

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2022 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy R. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o rekompensatę

na skutek apelacji R. C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 28 października 2020 r. sygn. akt III U 235/19

1.  oddala apelację

2.  przyznaje od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Koninie) na rzecz adw. D. M. kwotę 120 zł powiększoną o stawkę podatku VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującemu z urzędu w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 listopada 2018r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. przyznał R. C. prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym. Przy ustalaniu wysokości emerytury nie uwzględniono rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył R. C. podnosząc, że wykazał ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Podkreślił, że nie zgadza się z ustaleniem, że nie wykazał 25 lat okresu składkowego i nieskładkowego, jak również z tym, że ZUS nie ustalił wymaganego okresu 15 lat w warunkach szczególnych m.in. w Fabryce (...), Kopalni (...) O., (...) K.. W ocenie odwołującego wykazał on 16 lat 11 miesięcy i 1 dzień okresów takiej pracy.

Wyrokiem z 28 października 2020r. sygn. akt III U 235/19, Sąd Okręgowy w Koninie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującemu prawo do rekompensaty (pkt I wyroku), przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Koninie na rzecz adwokata D. M. kwotę 110,70 zł brutto tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego odwołującemu z urzędu (pkt II wyroku), nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt III wyroku).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

R. C. urodził się w dniu (...)

Decyzją z dnia 28 października 1994r. pozwany odmówił wnioskodawcy przyznania prawa do renty inwalidzkiej. Po wniesieniu odwołania od tej decyzji wyrokiem z dnia 23 maja 1995r. sygn. akt VII U 3696/94/11 Sąd Wojewódzki Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do renty inwalidzkiej według III grupy w związku z wypadkiem przy pracy w 1974r.

Decyzją z dnia 2 października 1997r. organ rentowy stwierdził, że III grupa inwalidzka stała się rentą z tytułu częściowej niezdolności do pracy, a od 2003r. odwołujący pobierał rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Wnioskodawca ubiegał się o przyznanie prawa do emerytury górniczej, jednak decyzją z dnia 23 maja 2003r. pozwany organ rentowy odmówił wnioskodawcy przyznania prawa do emerytury górniczej.

W dniu 23 grudnia 2014r. wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury w obniżonym wieku.

Wyrokiem z dnia 20 maja 2015r. Sąd Okręgowy w Koninie w sprawie III U 428/14 oddalił odwołanie R. C., ustalając, że odwołujący nie wykazał 25 lat składkowych i nieskładkowych na dzień 1 stycznia 1999r. Apelacja odwołującego od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. Sąd w tym procesie nie badał okresów pracy w warunkach szczególnych, gdyż brak przesłanki 25 lat składkowych i nieskładkowych był wystarczającą przesłanką oddalenia odwołania.

Wnioskodawca dołączył do wniosku świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych wystawione w dniu 29 listopada 1995r. przez (...) S.A., w którym potwierdzono, że wnioskodawca był zatrudniony od 5 listopada 1973r. do 30 września 1980r. na stanowisku elektromontera budowy i remontu sieci elektroenergetycznych i wykonywał pracę wymienioną w Wykazie A w Dziale II poz. 1 pkt. 14 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983r. w sprawie określenia stanowisk pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których są wykonywane prace w warunkach szczególnych.

Wnioskodawca w powyższym wniosku o emeryturę w obniżonym wieku domagał się także zaliczenia do okresu pracy w warunkach szczególnych jego zatrudnienia w (...) na podstawie świadectwa pracy z dnia 31 stycznia 2014r. potwierdzającym zatrudnienie wnioskodawcy od 22 czerwca 1973r. do 20 października 1973r. na stanowisku spawacza elektrycznego i gazowego wymienioną w Wykazie A Dział XIV poz. 12 pkt. 1 stanowiącym załącznik do Zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w warunkach szczególnych.

ZUS uznał za pracę w warunkach szczególnych prace odwołującego:

1.  od 8 czerwca 1971r. do 26 kwietnia 1972r. w (...) na podstawie zaświadczenia z dnia 23 października 1985r.

2.  od 22 czerwca 1973r. do 20 października 1973r. w (...) na podstawie świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 31 stycznia 2014r.

3.  od 13 kwietnia 1981r. do 12 sierpnia 1988r. w (...) na podstawie świadectwa pracy górniczej i równorzędnej z praca górniczą z dnia 26 października 1995r.

- tj. łącznie 8 lat 6 miesięcy i 18 dni pracy w warunkach szczególnych.

ZUS nie uznał za pracę w warunkach szczególnych pracy odwołującego:

1.  od 5 listopada 1973r. do 27 kwietnia 1976r. oraz od 26 maja 1976r. do 30 września 1980r. (6 lat 10 miesięcy 4 dni) w (...) S.A. ponieważ charakter pracy wykazany przez pracodawcę w świadectwie pracy w warunkach szczególnych był niezgodny z przepisami Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., a stanowisko pracy zostało wymienione w zarządzeniu resortowym.

2.  od 3 października 1980r. do 9 kwietnia 1981r. w (...) S.A. (6 miesięcy 7 dni) z powodu braku świadectwa pracy w warunkach szczególnych, a dokumenty z archiwum, które odwołujący złożył jednoznacznie nie potwierdzały, że praca wykonywana w tym czasie przez odwołującego była praca w warunkach szczególnych.

Przedmiotem sporu pozostawało zatem ustalenie czy w powyższych okresach odwołujący wykonywał pracę w warunkach szczególnych, co pozwalałoby na ustalenie, że wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Wykonując pracę w (...) S.A. odwołujący wykonywał pracę przy budowie sieci wysokich napięć i rozdzielni wysokich napięć jako elektromonter. Praca ta związana jest z pracą w wykopach i montażu na słupach energetycznych. Wykonywał prace m.in. w (...), (...), rozdzielni w P., D., G., G., Ł., czy W.. Praca w tych miejscach była w zasadzie taka sama. Praca była związana m.in. z pracami związanymi z uziemieniem, montażem rozdzielni było dużo prac spawalniczych, które wykonywał odwołujący. Wznoszenie jednej rozdzielni trwało około roku, a kończyło się odbiorem przez energetykę.

W (...) odwołujący został zatrudniony jako spawacz. Firma prowadziła budowy eksportowe i odwołujący miał zamiar wyjechać na taką budowę, ale ze względu na problemy z uzyskaniem paszportu odwołujący nie wyjechał za granicę.

W związku z tym odwołujący został oddelegowany do Odlewni przy (...) gdzie pracował kilka miesięcy i wykonywał prace spawalnicze pod ziemią, pracował też przy czyszczeniu filtrów instalacji do wody chłodzącej. Prace były wykonywane na głębokości 20m, panowały tam bardzo trudne warunki, wysoka temperatura. Odwołujący pracował także w ramach tego zatrudnienia w kuźni w G., gdzie wykonywał różne prace m.in. konstrukcje pieców i wykładał je cegłą, montował palniki. Prace były wykonywane w kuźni, gdzie pracowały młoty pneumatyczne. Pracował tam ok. 4 miesięcy.

W świadectwie pracy wystawionym przez (...) z dnia 10 kwietnia 1981r. potwierdzono, że odwołujący był zatrudniony w tym Przedsiębiorstwie od 3 października 1980r. do 9 kwietnia 1981r. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku spawacza. Na takie stanowisko została zawarta umowa o pracę z dnia 17 listopada 1980r.

Uwzględnienie powyższych okresów zatrudnienia w (...) i w (...) pozwoliłoby na ustalenie, że wykazał 15 lat 7 miesięcy i 10 dni okresu pracy w warunkach szczególnych (symulacja - pismo pełnomocnika ZUS k.107)

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok, w którym zmienił zaskarżona decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującemu prawo do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych (pkt I wyroku), przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Koninie na rzecz adwokata D. M. kwotę 110,70 zł brutto tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego odwołującemu z urzędu (pkt II wyroku), nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt III wyroku).

Na wstępie rozważań prawnych Sąd Okręgowy podkreślił, że przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie było rozstrzygnięcie, czy odwołujący legitymuje się 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach, co skutkowałoby przyznaniem mu prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Następnie podał, że zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat. Przepis ust. 2 art. 21 powołanej ustawy stanowi natomiast, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Powołany przepis określa ogólne warunki nabycia prawa do rekompensaty, która -zgodnie z definicją legalną zamieszczoną w art. 2 pkt 5 powołanej ustawy - stanowi rodzaj odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej (z powodu niespełnienia warunków ustawowych do nabycia tego prawa).

Nadto art. 23 ustawy określa tryb ustalania prawa do rekompensaty. Zgodnie z ust. 1 tego artykułu ustalenie rekompensaty następuje wyłącznie na wniosek ubezpieczonego ubiegającego się o emeryturę. Oznacza to, że nie jest prawnie dopuszczalne (i tym samym skuteczne) złożenie przez ubezpieczonego samodzielnego (odrębnego) wniosku dotyczącego (wyłącznie) ustalenia prawa do rekompensaty. Ustalenie (przyznanie) rekompensaty następuje dopiero wtedy, gdy ubezpieczony wystąpi do organu rentowego z wnioskiem o ustalenie prawa do emerytury („zwykłej”) i wyłącznie przy rozpoznaniu wniosku o emeryturę. Rekompensata nie jest bowiem samodzielnym świadczeniem wypłacanym z zasobów systemu ubezpieczeń społecznych (taki charakter ma np. emerytura), ale jest przyznawana (ustalana) w formie dodatku do kapitału początkowego ustalanego na zasadach przewidzianych w art. 173 i 174 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Innymi słowy, rekompensata zwiększa wartość kapitału początkowego ubezpieczonego i tym samym rzutuje na wysokość (zwiększenie) jego emerytury.

Podsumowując tą część rozważań, Sąd I instancji wskazał, że z powołanych przepisów wynika, iż przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są:

1) utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę („wcześniejszą”) w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008 r. - w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r. - podstawy normatywnej przewidującej takie uprawnienie;

2) niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej na zasadach wynikających z przepisów o emeryturze pomostowej;

3) legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

4) nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w przedmiotowej sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił wnioskodawcy przyznania rekompensaty do emerytury, ponieważ nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Odwołujący z kolei domagał się zaliczenia do pracy w warunkach szczególnych okresów od 5 listopada 1973r. do 27 kwietnia 1976r. oraz od 26 maja 1976r. do 30 września 1980r. (6 lat 10 miesięcy 4 dni) w (...) S.A. i od 3 października 1980r. do 9 kwietnia 1981r. w (...) S.A. (6 miesięcy 7 dni).

Sąd I instancji podkreślił, że w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być dowodzone wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe zawarte w rozporządzeniu w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe dotyczą wyłącznie postępowania przed tymi organami. Nie mają więc zastosowania w postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.12.2006 r., I UK 179/2006; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.06.2006 r., I UK 115/2006, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29.09.2015r., III AUa 34/15, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30.05.2012r., III AUa 1660/11, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21.08.2013r., III AUa 1768/12).

Sąd Okręgowy podał, że wszelkie okoliczności, uprzednio wykazywane przez ubezpieczonego przed organem rentowym, ustala zatem na podstawie dowodów przewidzianych przez kodeks postępowania cywilnego, który w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych - nie przewiduje minimalnych wymogów dowodowych. Na gruncie k.p.c. świadectwa pracy oraz wszelkie zaświadczenia pracodawcy stanowią po prostu dokument prywatny, będący bezpośrednio dowodem tego, że pracodawca potwierdził fakt zatrudnienia (art. 245 k.p.c.).

Zdaniem Sądu I instancji postępowanie dowodowe dowiodło, że R. C. legitymuje się 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach, bowiem w okresie spornego zatrudnienia od 5 listopada 1973r. do 27 kwietnia 1976r. oraz od 26 maja 1976r. do 30 września 1980r. (6 lat 10 miesięcy 4 dni) wykonywał pracę w warunkach szczególnych wymienioną w Wykazie A Dział II „prace przy wytwarzaniu i przesyłaniu energii elektrycznej i cieplnej oraz przy montażu, remoncie i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych i cieplnych” stanowiącym załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. Wprawdzie pracodawca wystawiając odwołującemu za te okresy świadectwo pracy w warunkach szczególnych nieprawidłowo powołał się na Zarządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983r. w sprawie określenia stanowisk pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach oraz na umieszczenie pracy wykonywanej przez odwołującego w energetyce Dział II, to jednak pracownik nie może ponosić konsekwencji tego błędu.

Zwrócił uwagę, że jak orzekł Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 6 grudnia 2018r. sygn. akt III AUa 1021/17. czynności polegające na budowie sieci energetycznej oraz montażu urządzeń energetycznych (przesyłowych) na odcinku do głównego punktu oraz do rozdzielni, należy uznać za element procesu budowy sieci przesyłowej energii od jej producenta do odbiorcy, odnoszące się do pojęcia „przesyłania energii” użytego w dziale II Wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 3, poz. 43 z późn. zm.). Podobny pogląd wyraził także Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 3 lipca 2018r w sprawie III AUa 993/16.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że zaliczenie tej pracy powoduje, że możliwe jest ustalenie, że odwołujący wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych z uwzględnieniem okresu pracy w warunkach szczególnych uznanych przez pozwanego 8 lat 6 miesięcy i 18 dni.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołujący w okresie zatrudnienia w (...) gdzie pracował 6 miesięcy 7 dni, przez okres ok. 2 miesięcy wykonywał prace spawalnicze w (...) do której został oddelegowany, natomiast 4 miesiące wykonywał prace w kuźni przemysłowej w G., ale nie bezpośrednio przy obsłudze młotów mechanicznych, czy kuciu ręcznym. W ocenie Sądu Okręgowego w okresie 2 miesięcy odwołujący wykonywał prace spawalnicze stale i w pełnym wymiarze, która jest pracą wykonywana w warunkach szczególnych wymienioną w Wykazie A Dział XIV poz. 12 stanowiącym załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r.

Reasumując Sąd I instancji dodał, że ustalenie, że odwołujący wykazał okres pracy wykonywanej w warunkach szczególnych przekraczający 15 lat, dało podstawy do uznania odwołania za uzasadnione.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy, działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w zakresie odmowy przyznania rekompensaty w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy R. C. prawo do rekompensaty.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej Sąd Okręgowy orzekł na podstawie § 15 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Zdaniem Sądu I instancji skoro wyjaśnienie wszystkich wątpliwości umożliwiających podjęcie rozstrzygnięcia w sprawie nastąpiło na etapie postępowania przed Sądem Okręgowym i po przeprowadzeniu szerokiego postępowania dowodowego, nie można było stwierdzić odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie istnienia okoliczności niezbędnej do wydania decyzji na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej (pkt III wyroku).

Apelację od wyroku Sądu I instancji złożył odwołujący R. C. zaskarżając go w części tj. w zakresie pkt III wyroku i zarzucając mu naruszenie:

•

naruszenie prawa materialnego mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez bezpodstawne przyjęcie, iż nie można stwierdzić odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,

•

błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia poprzez uznanie, iż okoliczności niezbędne do przyznania odwołującemu rekompensaty zostały dopiero ujawnione na rozprawie, podczas gdy organ wiedział o wykonywaniu przez odwołującego pracy w szczególnych warunkach w momencie wydania decyzji, okoliczność ta wynika wprost z dokumentów będących w posiadaniu organu, a zeznania świadków jedynie potwierdziły wykonywanie pracy w szczególnych warunkach przez odwołującego,

•

naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść rozstrzygnięcia tj. art. 328 § 2 k.p.c. w zakresie w jakim uzasadnienie wyroku nie odpowiada wymogom przewidzianym w powyższym artykule, przede wszystkim wobec braku wyjaśnienia podstawy prawnej i faktycznej wydanego rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, w szczególności poprzez nie wskazanie na jakiej podstawie sąd ustalił, iż organ powyższej odpowiedzialności nie ponosi oraz jakimi przesłankami się kierował przy wydaniu przedmiotowego rozstrzygnięcia.

Wskazując na powyższe zarzuty odwołujący wniósł o zmianę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w Koninie poprzez ustalenie odpowiedzialności zakładu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Nadto wniósł o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów postępowania według norm przepisanych jak również o przyznanie koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Organ rentowy nie złożył odpowiedzi na apelację odwołującego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującego nie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji rozpoznał sprawę prawidłowo i starannie, przeprowadzając właściwie postępowanie dowodowe, a ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego zasługuje na aprobatę i nie pozwala uznać, że doszło do przekroczenia zasady swobodnej oceny dowodów. Sąd I instancji powołał trafnie obowiązujące w tej mierze przepisy, które prawidłowo zastosował i zinterpretował, nie naruszając zaskarżonym rozstrzygnięciem przepisów procesowych ani przepisów prawa materialnego, dlatego Sąd Apelacyjny ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy akceptuje i przyjmuje za własne, jako że znajdują one odzwierciedlenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym.

W pierwszej kolejności podkreślić należy, Sąd Okręgowy przyznał odwołującemu prawo do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych zgodnie z odwołaniem, organ rentowy nie złożył apelacji od powyższego wyroku, natomiast apelacja odwołującego dotyczyła wyłącznie pkt III wyroku tj. nie stwierdzenia przez Sąd I instancji odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędne do wydania decyzji, dlatego mając na uwadze granice zaskarżenia wyroku (zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c.) Sąd Odwoławczy rozpoznał sprawę wyłącznie w tym zakresie.

Przypomnieć należy, że zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Przez wyjaśnienie „ostatniej niezbędnej okoliczności” trzeba rozumieć wyjaśnienie ostatniej okoliczności koniecznej do ustalenia samego istnienia prawa wnioskodawcy do świadczenia. Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r., I UK 159/04, OSNP nr 19/2005, poz. 308).

Wydanie jednak błędnej decyzji w sytuacji, gdy organ rentowy nie dysponował wystarczającym materiałem dowodowym pozwalającym na ustalenie prawa wnioskodawcy do żądanego świadczenia, nie skutkuje obciążeniem organu odpowiedzialnością z tego tytułu.

Przypomnieć należy, że ZUS uznał za pracę w warunkach szczególnych prace odwołującego:

1.  od 8 czerwca 1971r. do 26 kwietnia 1972r. w (...) na podstawie zaświadczenia z dnia 23 października 1985r.

2.  od 22 czerwca 1973r. do 20 października 1973r. w (...) na podstawie świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 31 stycznia 2014r.

3.  od 13 kwietnia 1981r. do 12 sierpnia 1988r. w (...) na podstawie świadectwa pracy górniczej i równorzędnej z praca górniczą z dnia 26 października 1995r.

- tj. łącznie 8 lat 6 miesięcy i 18 dni pracy w warunkach szczególnych.

Z kolei ZUS nie uznał za pracę w warunkach szczególnych pracy odwołującego:

1.  od 5 listopada 1973r. do 27 kwietnia 1976r. oraz od 26 maja 1976r. do 30 września 1980r. (6 lat 10 miesięcy 4 dni) w (...) S.A. ponieważ charakter pracy wykazany przez pracodawcę w świadectwie pracy w warunkach szczególnych był niezgodny z przepisami Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., a stanowisko pracy zostało wymienione w zarządzeniu resortowym,

2.  od 3 października 1980r. do 9 kwietnia 1981r. w (...) S.A. (6 miesięcy 7 dni) z powodu braku świadectwa pracy w warunkach szczególnych, a dokumenty z archiwum, które odwołujący złożył jednoznacznie nie potwierdzały, że praca wykonywana w tym czasie przez odwołującego była praca w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że winę organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji o przyznaniu świadczenia stwierdza się jedynie w sytuacji, gdy już w oparciu o dostępne mu dowody (na etapie postępowania przed organem rentowym) mógł wydać jednoznaczne rozstrzygnięcie o przysługiwaniu spornego świadczenia.

Bezspornym jest, że organ rentowy ma prawo weryfikować dokumentację przedłożoną przez ubezpieczonego. Należy mieć jednak na uwadze, że zgromadzony na etapie postępowania przed organem materiał dowodowy nie dawał podstaw do uznania zasadności zgłoszonego roszczenia. Jako, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest jednostką wykonującą zadania administracji publicznej, obowiązany jest działać na podstawie i w granicach prawa. W świetle przepisów Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412), organ rentowy nie miał możliwości wykroczenia poza zakreślone prawem ograniczenia dowodowe, w szczególności nie mógł przeprowadzić dowodu np. z przesłuchania świadków, możliwe to było dopiero na etapie postępowania przed Sądem I instancji.

Podkreślenia wymaga, że postępowanie przed organem rentowym jest postępowaniem administracyjnym, które zostaje zakończone decyzją, a odwołanie od tej decyzji inicjuje już postępowanie sądowe toczące się zgodnie z procedurą cywilną jako sądowe postępowanie odrębne, w którym sąd nie jest ograniczony przy przeprowadzaniu dowodów. W niniejszej sprawie, dla ustalenia okoliczności spornych konieczne było przesłuchanie świadków – co zresztą Sąd I instancji uczynił. Fakt ten pozostaje bezsporny, bowiem przez samą czynność powołania świadków na okoliczność świadczenia pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez R. C., a następnie uczynienie tych dowodów decydującymi przy ocenie zasadności roszczenia, sąd meriti potwierdził, że dowód ten był konieczny dla wydania prawidłowego rozstrzygnięcia.

Wydanie więc prawidłowej decyzji odwołującemu wymagało przeprowadzenia dowodów, których organ rentowy przeprowadzić nie mógł, stąd też nie można za zasadne uznać ustalenia odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej przesłanki koniecznej do przyznania spornego świadczenia.

Na etapie postępowania przez organem rentowym odwołujący przedłożył organowi rentowemu świadectwo pracy z 29 listopada 1995r. obejmujące okres pracy od 5 listopada 1973r. do 27 kwietnia 1976r. oraz od 26 maja 1976r. do 30 września 1980r. (6 lat 10 miesięcy 4 dni) w (...) S.A., natomiast organ rentowy nie miał podstaw do uwzględnienia tego okresu jako pracy w warunkach szczególnych, bowiem charakter pracy wykazany przez pracodawcę w świadectwie pracy w warunkach szczególnych był niezgodny z przepisami Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., a stanowisko pracy zostało wymienione w zarządzeniu resortowym. Z przedłożonych dodatkowo dokumentów z archiwum wynika, że we wskazanym okresie odwołujący wykonywał pracę jako pomocnik montera, pomocnik operatora spycharki, elektromonter napowietrznych linii elektroenergetycznych, monter, pomocnik elektromontera i elektromonter. Z dokumentów ww. nie wynikało jednoznacznie, że praca którą odwołujący w tym okresie wykonywał była pracą w warunkach szczególnych. Na etapie postępowania przed ZUS organ rentowy nie miał podstaw do uwzględnienia również okresu pracy odwołującego od 3 października 1980r. do 9 kwietnia 1981r. w (...) S.A. (6 miesięcy 7 dni) z powodu braku świadectwa pracy w warunkach szczególnych, natomiast dokumenty z archiwum, które odwołujący złożył jednoznacznie nie potwierdzały, że praca wykonywana w tym czasie przez odwołującego była praca w warunkach szczególnych.

Z kolei konstruowanie zarzutów związanych z wadliwością uzasadnienia nie jest właściwą płaszczyzną do podważania ustaleń faktycznych i ocen prawnych, które legły u podstaw rozstrzygnięcia, zaś sam zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. (obecnie jest to art. 327 ¹ § 1 k.p.c.) może być uzasadniony tylko wówczas, gdy kwestionowane uzasadnienie wyroku nie zawiera wszystkich elementów określonych w tym przepisie, a braki w tym zakresie są tak istotne, że zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli apelacyjnej co do przyczyn faktycznych i prawnych, które legły u jego podstaw. W przedmiotowej sprawie w żadnym przypadku nie jest możliwe uznanie, że Sąd Okręgowy sporządził uzasadnienie wyroku w sposób nieodpowiadający wymogom omawianej regulacji. Sąd ten, wbrew twierdzeniom apelującego, dokonał oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w sposób szczegółowy wskazując, z jakich przyczyn określonym dowodom dał wiarę, a z jakich wiary tej domówił. W dalszej kolejności w uzasadnieniu wyroku zaprezentowane zostały ustalenia faktyczne z odwołaniem się do treści dowodów stanowiących ich podstawę. Wreszcie Sąd Okręgowy w sposób precyzyjny wskazał na normy prawa materialnego znajdujące zastosowanie w niniejszej sprawie, przedstawił wypracowaną w orzecznictwie ich interpretację i w końcu przeprowadził proces subsumcji, dając mu wyraz w pisemnych motywach. Uzasadnienie zawiera więc wszystkie elementy konstrukcyjne wskazane w art. 328 § 2 k.p.c. (obecnie art. 327 ¹ § 1 k.p.c.)

Skoro w niniejszej sprawie dopiero na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego przed Sądem I instancji (w szczególności zeznań świadków i przesłuchania w charakterze strony wnioskodawcy) można było poczynić ustalenia w zakresie wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych i prawidłowo je zakwalifikować, to nie można było stwierdzić odpowiedzialności pozwanego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Wobec uznania, iż zarzuty apelacyjne były bezzasadne Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

Nadto Sąd Apelacyjny przyznał pełnomocnikowi odwołującego od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Koninie kwotę 120 zł powiększoną o stawkę podatku VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującemu z urzędu w instancji odwoławczej, działając na podstawie § 16 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu i mając na uwadze nakład pracy pełnomocnika i jego zaangażowanie w wyjaśnienie sprawy.

sędzia Marta Sawińska