Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 stycznia 2005 r.
I UK 159/04
Wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiają-
cej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej
z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki
świadczenia, oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następ-
stwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby
nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa.
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie: SN Józef Iwulski
(sprawozdawca), SA Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 stycznia 2005 r.
sprawy z odwołania Jana D. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w K. o
wypłatę emerytury wojskowej w pełnej wysokości wraz z ustawowymi odsetkami, na
skutek kasacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 25
lutego 2004 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że słowa „od dnia 21
sierpnia 2003 r." zastąpił słowami „od dnia 25 grudnia 1999 r.";
odrzucił kasację w części dotyczącej zasądzenia odsetek od zaległych odse-
tek;
zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 17 marca 2000 r. Wojskowe Biuro Emerytalne w K. odmówiło
wypłacenia wnioskodawcy Janowi D. emerytury wojskowej, zawieszonej uprzednio z
powodu osiągania dochodów przekraczających określony próg w okresie od dnia 1
marca do dnia 31 grudnia 1999 r.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy od tej decyzji Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z dnia 21 marca 2001 r. od-
2
dalił odwołanie wnioskodawcy, ustalając, że w okresie od marca do grudnia 1999 r.
emerytura wojskowa wnioskodawcy była zawieszona na podstawie art. 104 ust. 7
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.; obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2004
r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) z powodu osiągania dochodów przekraczających określo-
ny próg. Przepis ten - zdaniem Sądu - jest podstawą prawną do zawieszenia emery-
tury wojskowej i mimo uznania go za niezgodny z Konstytucją wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 20 grudnia 1999 r., K 4/99 (Dz.U. Nr 106, poz. 1215; OTK
1999 nr 7, poz. 165) powinien być stosowany.
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 17 września 2002 r. oddalił ape-
lację wnioskodawcy, stwierdzając, że w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 24
grudnia 1999 r., czyli do daty ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego,
przepis art. 40 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnie-
rzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz. 36 ze zm.) obowiązywał
w brzmieniu nadanym mu przez art. 159 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach. Nie
uwzględnił zarzutu pominięcia przez Sąd Okręgowy orzeczenia Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 20 grudnia 1999 r., stwierdzającego niezgodność art. 159 pkt 2
ustawy o emeryturach i rentach z art. 2 i 32 Konstytucji oraz zaaprobował zastoso-
wanie do rocznego rozliczenia emerytury w związku z dochodem uzyskiwanym w
1999 r., zasad powszechnie obowiązujących, określonych ustawą o emeryturach i
rentach. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego
stwierdzające niezgodność określonego przepisu z Konstytucją wywiera skutki
prawne od dnia ogłoszenia w sposób określony w art. 190 ust. 2 Konstytucji RP, a
więc na przyszłość. Oznacza to, iż zasadniczo nie ma ono mocy wstecznej, czyli nie
odnosi się do kwestii obowiązywania tego przepisu w okresie od dnia jego wejścia w
życie do daty ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Zatem uchylenie
przepisu nie jest równoznaczne z likwidacją skutków prawnych, które w okresie
swego obowiązywania wywołał uchylony przepis.
Wyrokiem z dnia 20 sierpnia 2003 r., II UK 394/01 (niepublikowany; por. publi-
kowane wyroki z dnia 27 września 2002 r., II UKN 581/01, OSNAPiUS 2002 nr 23,
poz. 581 oraz z dnia 12 czerwca - 2002 r., II UKN 419/01, OSNAPiUS 2002 nr 23,
poz. 580) Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie i przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy stwierdził, że
istotnym zagadnieniem prawnym było ustalenie właściwej podstawy prawnej doko-
3
nywania zawieszenia wypłaty emerytury wojskowej w okresie objętym decyzją, w
którym niezmieniona sytuacja faktyczna, polegająca na pobieraniu emerytury woj-
skowej i osiąganiu dochodów przez emerytów wojskowych, uregulowana była zmie-
niającymi się przepisami, wyznaczającymi sankcję zawieszenia prawa do emerytury.
Kwestię tę pierwotnie regulował art. 40 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, przewidujący na wypa-
dek osiągania przez emerytowanego wojskowego wynagrodzenia lub dochodu z
tytułu pracy, który łącznie z emeryturą w danym roku przekraczał w stosunku mie-
sięcznym kwotę podstawy wymiaru emerytury - ograniczenie świadczenia o kwotę
tego przekroczenia, nie więcej niż o 25% świadczenia. Od dnia 1 stycznia 1999 r.
przepis ten, z mocy art. 159 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, otrzymał brzmienie, według którego
do emerytów osiągających dochody z tytułu stosunku pracy, służby, innej pracy za-
robkowej lub prowadzenia pozarolniczej działalności, którzy nie ukończyli 60 lat (ko-
biety) lub 65 lat (mężczyźni), stosuje się art. 103-106 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w brzmieniu wynikającym z Dz.U. Nr 162,
poz. 1118). W związku z tą zmianą następowało zawieszenie prawa do emerytury w
razie osiągania dochodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głów-
nego Urzędu Statystycznego lub zmniejszenie świadczenia o odpowiednią kwotę
przekroczenia, gdy dochód jest wyższy od kwoty 70% tak ustalonego przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia. Zmiana prawa dokonana art. 159 pkt 2 ustawy o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest - ze względu na za-
wartą w nim treść normatywną - niezgodna z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą
ochrony zaufania do państwa i prawa oraz z wyrażoną w art. 32 Konstytucji zasadą
równości, co stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20 grudnia 1999 r., K
4/99 (Dz.U. Nr 106, poz. 1215 z dnia 24 grudnia 1999 r.). Postanowieniem z dnia 21
marca 2000 r. Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnął wątpliwości co do treści wyroku,
wyjaśniając, że orzeczenie dotyczy przepisu zarówno w zakresie, w jakim uchyla
dotychczasowe brzmienie, jak i w zakresie, w jakim nadaje nowe brzmienie, przepi-
sowi art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytaInym żołnierzy zawodowych. Wyrok Try-
bunału Konstytucyjnego oznacza więc, że traci moc zmiana art. 40 ustawy o zaopa-
trzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych, wobec czego jest on stosowany w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 1999 r. Nowa regulacja zasad wy-
4
płaty emerytur wojskowych, uwzględniająca to orzeczenie, obowiązuje od dnia 1
stycznia 2001 r., a wynika z art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 grudnia 2000 r. o zmianie
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Pań-
stwa, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich
rodzin (Dz.U. Nr 122, poz. 1313). Sąd Najwyższy stwierdził, że decydująca była
zmiana prawa, do jakiej doszło w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 20 grudnia 1999 r., zatem jej istotą stało się wyznaczenie granic czasowych
obowiązywania art. 40 wojskowej ustawy emerytalnej w brzmieniu nadanym od dnia
1 stycznia 1999 r. (ustawą o rentach i emeryturach) oraz od dnia 24 grudnia 1999 r.
(wskutek opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego). Oddalając apelację
wnioskodawcy, Sąd drugiej instancji zastosował do rozliczenia emerytury i dochodu
ubezpieczonego z roku 1999 prawo nowe co do okresu od dnia 1 stycznia do dnia 24
grudnia 1999 r., a co do okresu od dnia 25 grudnia 1999 r. prawo dawne, obowiązu-
jące przed zmianą dokonaną ustawą o emeryturach i rentach, przyjął bowiem, że art.
159 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach został wyeliminowany z porządku praw-
nego bez skutku wstecznego, a sąd powszechny - w ocenie Sądu drugiej instancji -
nie był uprawniony do określenia innego terminu utraty mocy obowiązującej niekon-
stytucyjnego przepisu, niż określony wart. 190 ust. 3 Konstytucji. Według Sądu Naj-
wyższego, stanowisko to nie może być uznane za prawidłowe. Zagadnienie, które
prawo - dawne czy nowe - miał zastosować organ rentowy w dniu wydawania decyzji
do sytuacji trwającej w roku 1999 i niezakończonej pod rządem prawa zmienionego z
dniem 1 stycznia 1999 r., nie dotyczyło retroaktywnego działania orzeczenia Trybu-
nału Konstytucyjnego, lecz prawa międzyczasowego. Sąd drugiej instancji pominął,
że rozliczenie jest roczne i obejmuje okres od lutego do lutego następnego roku, a
zmiana prawa nastąpiła, gdy okres rozliczeniowy jeszcze się nie zakończył, przez co
nie zrealizowała się także hipoteza przepisu art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytal-
nym żołnierzy zawodowych ani w dawnym, ani w nowym brzmieniu. Nie dostrzega-
jąc, że przed dniem ogłoszenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego nie zaszły
konsekwencje uzyskania przy emeryturze wojskowej dochodu rocznego, Sąd drugiej
instancji - stosując przepis art. 40 wojskowej ustawy emerytalnej w brzmieniu obo-
wiązującym przed ogłoszeniem tego orzeczenia - dokonał rozliczenia dochodu z
okresu krótszego niż rok, do dnia 24 grudnia 1999 r. Tymczasem, przed wejściem w
życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego nie wypełniły się jeszcze skutki okre-
5
ślone w art. 40 w brzmieniu nadanym przepisem uznanym za niekonstytucyjny, lecz
tylko utrzymywał się stan faktyczny mający skutki te wywołać w przyszłości, po upły-
wie roku rozliczeniowego. Nadto, sankcja zawieszenia prawa do świadczeń zasto-
sowana została w wyroku z dnia 21 marca 2001 r., który zapadł już po zmianie
prawa. W konsekwencji, w rozpoznawanej sprawie nie istniał problem obowiązywa-
nia orzeczenia Trybunału w czasie, lecz wyłącznie problem odstępstwa od niewzru-
szalnej zasady orzekania na podstawie prawa obowiązującego w czasie orzekania.
Gdy nie budzi wątpliwości, bo wynika wprost z art. 190 ust. 2 i 3 Konstytucji, że bez-
pośrednim skutkiem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności przepisu
z Konstytucją jest utrata mocy obowiązującej tego przepisu z dniem wejścia w życie
orzeczenia Trybunału (w dniu promulgacji lub w innym terminie określonym przez
Trybunał), jest bezwzględne, bezwarunkowe i bezpośrednie zniesienie wskazanego
w nim przepisu. Przepis taki przestaje obowiązywać, zostaje usunięty z porządku
prawnego i tym samym nie stanowi już jego elementu; nie może być podstawą
prawną żadnych orzeczeń.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z
dnia 25 lutego 2004 r. [...] zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 21
marca 2001 r. [...], w ten sposób, że zasądził od Wojskowego Biura Emerytalnego w
K. na rzecz wnioskodawcy Jana D. kwotę 15.712,69 z ustawowymi odsetkami od
dnia 21 sierpnia 2003 r., a w pozostałym zakresie oddalił apelację wnioskodawcy.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że prawidłowość zawieszenia wypłaty emerytury należało
ocenić według art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 1999 r. Zgodnie z tym przepisem
świadczenie emerytalne nie mogło być ograniczone więcej niż o 25% kwoty przekro-
czenia dopuszczalnych dochodów. Emerytura wnioskodawcy w 1999 r. wynosiła
21.380,32 zł, a faktycznie potrącono z niej 20.950,25 zł. Ponieważ potrącenie nie
mogło być wyższe niż 25% emerytury, to podlega zwrotowi na rzecz wnioskodawcy
kwota 15.712,69 zł, którą Sąd zasądził na jego rzecz. Sąd Apelacyjny uznał, że nie
mogło być uwzględnione żądanie zasądzenia odsetek od daty ogłoszenia wyroku
Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) od-
setki należą się za okres opóźnienia w wypłacie świadczenia, gdy jest ono następ-
stwem okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi organ rentowy. Zdaniem Sądu
drugiej instancji, może to dotyczyć okresu po wydaniu w dniu 20 sierpnia 2003 r. wy-
6
roku przez Sąd Najwyższy, który w sposób wiążący zinterpretował przepisy. Wcze-
śniejsze odmienne oceny prawne, które były podstawą wyroków Sądów, nie mogą
obciążać organu rentowego.
Od tego wyroku kasację złożył wnioskodawca, który zarzucił naruszenie art. 2,
art. 87 ust. 1 i art. 190 ust. 1 i 3 Konstytucji RP oraz art. 85 ust. 1 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych przez błędną ocenę, że dla uznania zwłoki organu emery-
talnego w wypłacie świadczenia nie jest wiążąca data wejścia w życie orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego, ale dopiero data wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20
sierpnia 2003 r. Ubezpieczony wniósł o zmianę wyroku Sądu drugiej instancji i zasą-
dzenie ustawowych odsetek za okres od 25 grudnia 1999 r. do dnia 20 sierpnia 2003
r. wraz z ustawowymi odsetkami, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej
części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji
wnioskodawca wywiódł w szczególności, że Sąd Najwyższy - podtrzymując dotych-
czasową linię orzecznictwa - wyraźnie wskazał, że żaden organ, czy sąd, nie mógł
stosować przepisu uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczny z Konsty-
tucją już z datą wejścia w życie orzeczenia Trybunału. Zaskarżone decyzje organu
rentowego zostały wydane po wejściu w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjne-
go. Odwołanie się przez organ emerytalny po dniu 24 grudnia 1999 r. do uchylonego
przepisu art. 159 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach stanowiło zatem odstępstwo
od zasady orzekania na podstawie prawa obowiązującego w czasie orzekania i było
sprzeczne z art. 190 ust. 1 i 3 Konstytucji RP. Konstytucja RP nadaje orzeczeniom
Trybunału Konstytucyjnego charakter ostateczny i wyposaża je w moc powszechnie
obowiązującą, co sprawia, że wyrok Trybunału wiąże wszystkie organy powołane do
stosowania prawa. Z dniem wejścia w życie orzeczenia Trybunału, tj. z dniem 24
grudnia 1999 r., art. 159 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. nie mógł być stoso-
wany przez Wojskowe Biuro Emerytalne i dla takiej skuteczności orzeczenia Trybu-
nału nie było konieczne orzeczenie sądów powszechnych. Z dniem 24 grudnia 1999
r. organ rentowy, odmawiając wnioskodawcy wypłaty emerytury w kwocie 15.712,69
zł, pozostawał zatem w zwłoce. Po dniu 24 grudnia 1999 r. odmowa wypłaty wnio-
skodawcy kwoty należnego świadczenia za 1999 r., jest wynikiem okoliczności, za
które organ rentowy ponosi odpowiedzialność. W związku z tym uzasadnione jest
żądanie odsetek ustawowych od kwoty 15.712,69 zł już od dnia następującego po
wejściu w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, tj. od dnia 25 grudnia 1999 r.
do dnia 20 sierpnia 2003 r., co stanowi kwotę 12.454,36 zł wraz z ustawowymi.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie w istocie występuje potrzeba wykładni i oceny trafności zastoso-
wania art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a pozostałe zarzuty
mają charakter uzupełniający. Przepis ten stanowi, że jeżeli organ rentowy - w termi-
nach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania
świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wy-
płaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił
prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty
odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepi-
sami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub
wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie
ponosi odpowiedzialności. Decyzje o zawieszeniu ubezpieczonemu wypłaty emery-
tury i odmowie jej wypłaty były zgodne z formalnie obowiązującym prawem w okresie
od dnia 1 stycznia 1999 r. (wejście w życie nowego brzmienia art. 40 ustawy o za-
opatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, nadanego przez art.
159 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych) do dnia 24 grudnia 1999 r. (ogłoszenie wyroku Trybunału
Konstytucyjnego). Od dnia 25 grudnia 1999 r. odmowa wypłaty emerytury w części
dotyczącej kwoty 15.712,69 zł była niezgodna z prawem. W szczególności niezgod-
na z prawem była decyzja z dnia 17 marca 2000 r., która jest przedmiotem odwołania
rozpatrywanego w sprawie. Ponieważ organ rentowy nie wypłacił w tej części świad-
czenia, to od dnia 25 grudnia 1999 r. wystąpiło opóźnienie uzasadniające przyznanie
od tej daty odsetek ustawowych (art. 85 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych). Organ rentowy mógłby uwolnić się od obowiązku wypłaty
odsetek, gdyby wykazał, że opóźnienie w wypłaceniu świadczenia było następstwem
okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności (art. 85 ust. 1 zdanie drugie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Przepis ten stanowi o okoliczno-
ściach, za które organ nie ponosi odpowiedzialności, a więc okolicznościach od
niego niezależnych. Niewystarczające jest więc wykazanie wyłącznie braku winy w
odmowie wypłaty świadczenia, ale konieczne jest także stwierdzenie, że po stronie
organu rentowego nie występowały żadne okoliczności, za które ponosi on odpowie-
dzialność. Rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji sprowadza się do uznania, że pro-
8
blem wypłaty świadczenia był bardzo skomplikowany pod względem prawnym i dla-
tego nie można organowi rentowemu przypisać niestaranności w odmowie wypłaty
świadczenia do momentu wydania przez Sąd Najwyższy wyroku kasatoryjnego. W
istocie oznacza to, że organowi rentowemu nie można przypisać zawinienia w od-
mowie wypłaty świadczenia. Należy się z tym zgodzić, skoro wyrok Trybunału Kon-
stytucyjnego nie był jednoznaczny (wymagał wykładni), a zasadność odmowy wy-
płaty świadczenia potwierdzały początkowo wyroki Sądów dwu instancji. Nie zmienia
to jednak podstawowej dla rozstrzygnięcia sprawy kwestii, że odmowa wypłaty
świadczenia po dniu 24 grudnia 1999 r. była bezprawna, a tym samym wydanie nie-
zgodnej z prawem decyzji z dnia 17 marca 2000 r. (po ogłoszeniu wyroku Trybunału
Konstytucyjnego) jest okolicznością, za którą organ rentowy ponosi odpowiedzial-
ność. Należy też ponownie wskazać na wady dotyczące czynności organu rentowe-
go stwierdzone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2003 r., II UK 394/02
(dokonanie rozliczenia przedwcześnie, gdyż powinno ono objąć okres od lutego do
lutego następnego roku, a zmiana prawa nastąpiła, gdy okres rozliczeniowy jeszcze
się nie zakończył, przez co nie zrealizowała się także hipoteza przepisu art. 40
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych ani w dawnym, ani w
nowym brzmieniu). W rozpoznawanej sprawie organ rentowy w chwili wydania za-
skarżonej decyzji, a ściślej mówiąc od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytu-
cyjnego, miał wszystkie potrzebne dane pozwalające na wydanie decyzji zgodnej z
prawem. Po stronie ubezpieczonego nie występował obowiązek wykazania żadnych
innych okoliczności uzasadniających jego wniosek. Dlatego, dla obowiązku zapłaty
odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia, nie mogą mieć znaczenia okoliczno-
ści dotyczące przebiegu postępowania sądowego. W postępowaniu tym nie ustalono
bowiem żadnych przesłanek wypłaty świadczenia, których wykazanie ciążyło na
ubezpieczonym, a które nie były znane (nie mogły być znane) organowi rentowemu
(por. uzasadnienie wyroku z dnia 27 września 2002 r., II UK 214/02, OSNP 2004 nr
5, poz. 89 oraz wyrok z dnia 22 kwietnia 2004 r., III UA 1/04, OSNP 2004 nr 23, poz.
406). We wskazanym wyroku z dnia 27 września 2002 r., II UK 214/02, Sąd Najwyż-
szy stwierdził, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest obowiązany do zapłaty od-
setek w wysokości określonej przepisami prawa cywilnego wówczas, gdy nie dokona
wypłaty świadczeń w terminach przewidzianych w przepisach dotyczących ich przy-
znawania i wypłacania w następstwie okoliczności, za które ponosi odpowiedzial-
ność. Podobnie w wyroku z dnia 7 października 2004 r., II UK 485/03 (niepublikowa-
9
ny; skierowany do publikacji w OSNP 2005 nr 10) Sąd Najwyższy stwierdził, że do
przewidzianego w art. 85 ust. 1 zdanie drugie ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych wyłączenia obowiązku wypłaty odsetek nie jest
wystarczające wykazanie, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ponosi winy w
powstaniu opóźnienia. Oznacza to, że jeżeli organ rentowy wydaje bezprawną decy-
zję o odmowie wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy możliwe było wydanie decyzji
zgodnej z prawem, a w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie prze-
słanki świadczenia, to opóźnienie nie jest następstwem okoliczności, za które organ
rentowy nie ponosi odpowiedzialności w rozumieniu art. 85 ust. 1 zdanie drugie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Z tych względów zaskarżony wyrok
podlegał zmianie (art. 39315
k.p.c.) w sposób prowadzący do zasądzenia odsetek od
dnia 25 grudnia 1999 r.
Ubezpieczony dokonał w kasacji czynności, którą określa się jako kapitalizację
odsetek i wniósł o zasądzenie odsetek od tak skapitalizowanych odsetek. Pomijając,
czy jest to dopuszczalne z punktu widzenia prawa materialnego, należy stwierdzić,
że ubezpieczony nigdy w toku postępowania nie zgłosił takiego żądania. Dlatego też
wyrok Sądu drugiej instancji w części oddalającej jego apelację w pozostałym zakre-
sie w ogóle nie dotyczy takiego niezgłoszonego żądania. Kasacja w tej części za-
skarża więc nieistniejące rozstrzygnięcie i z tej przyczyny jako niedopuszczalna
podlegała odrzuceniu na podstawie art. 3937
§ 2 k.p.c. (por. np. postanowienie z dnia
15 października 1999 r., I PKN 325/99, OSNAPiUS 2001 nr 5, poz. 164). O kosztach
postępowania kasacyjnego orzeczono na mocy art. 100 k.p.c.
========================================