Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 27 września 2002 r.
II UKN 581/01
Teza wyroku jest taka sama jak publikowanego pod poprzednią pozycją
wyroku z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 419/01.
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, SSN Krystyna Bednarczyk (sprawoz-
dawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 września 2002 r.
sprawy z wniosku Ireneusza L. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w W. o
wypłatę świadczenia za 1999 r., na skutek kasacji organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 lipca 2001 r. [...],
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 25 lutego 2000 r. Wojskowe Biuro Emerytalne w W. odmówiło
wypłacenia wnioskodawcy Ireneuszowi L. emerytury wojskowej, zawieszonej uprzed-
nio z powodu osiągania dochodów przekraczających określony próg.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy od tej decyzji Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 23 stycznia 2001 r.
[...] zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do wypłaty emerytu-
ry wojskowej za rok 1999 z ograniczeniem wysokości tej emerytury o 25%. Sąd usta-
lił, że w okresie od marca do grudnia 1999 r. emerytura wojskowa wnioskodawcy
była zawieszona na podstawie art. 104 ust. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.
1118 ze zm.) z powodu osiągania dochodów przekraczających określony próg. Prze-
pis ten - zdaniem Sądu - nie jest podstawą prawną do zawieszenia emerytury woj-
skowej, lecz ma zastosowanie przepis art. 40 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr
10, poz. 36 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym przed zmianą dokonaną przepisem
2
art. 159 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach. Przepis zmieniający został bowiem
uznany za niezgodny z Konstytucją wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20
grudnia 1999 r. K 4/99 (Dz.U. Nr 106, poz. 1215) i nie powinien być stosowany.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zarzucił, że wyrok Trybunału Kon-
stytucyjnego obowiązuje od daty ogłoszenia, zatem od 1 stycznia 1999r. do 24 grud-
nia 1999 r. przepis zmieniający miał zastosowanie.
Wyrokiem z dnia 3 lipca 2001 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Warszawie oddalił apelację. Zdaniem Sądu Apelacyjnego rozstrzy-
gnięcie jest prawidłowe, ponieważ przepis uznany przez Trybunał Konstytucyjny za
niezgodny z Konstytucją nie powinien być stosowany także w tych sprawach, w któ-
rych chodzi o roszczenia powstałe przed utratą mocy obowiązującej tego przepisu.
Stanowisko to uzasadnione jest treścią art. 190 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospoli-
tej Polskiej, zgodnie z którym orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc po-
wszechnie obowiązującą i wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, z tym że Trybunał
Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatyw-
nego. Do daty utraty mocy obowiązującej akt normatywny musi być uznany za obo-
wiązujący, ale nie powinien być przez sąd stosowany w konkretnej sprawie z tej przy-
czyny, że stwierdzenie niezgodności z Konstytucją oznacza, iż sprzeczność istnieje
od samego początku, to jest od wydania danego aktu prawnego.
Wyrok ten zaskarżyło kasacją Wojskowe Biuro Emerytalne w W. i wskazując
jako podstawę kasacji naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastoso-
wanie art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 40 ustawy z dnia
10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich ro-
dzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz. 36 ze zm.), a także pkt 2 wyroku Trybunału Konsty-
tucyjnego z dnia 20 grudnia 1999 r. K 4/99 (Dz.U. Nr 106, poz. 1215), wniosło o
zmianę zaskarżonego wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji
przez oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przeka-
zanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania. W
uzasadnieniu kasacji podniosło, iż błędny jest pogląd o braku podstaw do stosowania
art. 40 wojskowej ustawy emerytalnej w brzmieniu nadanym mu przez art. 159 pkt 2
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do stanów
faktycznych zaistniałych przed ogłoszeniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego
uznającego przepis za niezgodny z Konstytucją. Sprzeczny z art. 190 ust. 3 Konsty-
tucji jest pogląd, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma charakter deklaratyw-
3
ny przywracający stan zgodny z Konstytucją, gdyż zasadą jest, iż przepis traci moc
obowiązującą z chwilą ogłoszenia orzeczenia w Dzienniku Ustaw i dopiero wówczas
jest usunięty z porządku prawnego. Utrata mocy obowiązującej przepisu nie ma
mocy wstecznej. Ponadto Trybunał Konstytucyjny orzekł wyłącznie o niezgodności z
Konstytucją przepisu art. 159 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach, a nie art. 40
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy w brzmieniu zmienionym, a zdaniem
wnoszącego kasację przepisy zmienione nie mogą być kwestionowane. Przepis art.
40 pozostaje w mocy w zmienionym brzmieniu, a dokonana przez Trybunał Konsty-
tucyjny - postanowieniem z dnia 21 marca 2000 r., K 4/99 - interpretacja pozwalająca
na stosowanie tego przepisu w brzmieniu sprzed nowelizacji, jest jedynie wykładnią
prawa nie mającą mocy powszechnie obowiązującej. Zastosowanie przez Sąd Ape-
lacyjny przepisu w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją nastąpiło zatem z
naruszeniem prawa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 40 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 11, poz.
108) w stanie prawnym obowiązującym przed 1 stycznia 1999 r. przewidywał wy-
łącznie ograniczenie emerytury lub renty o kwotę przekroczenia dochodów ponad
kwotę stanowiącą podstawę wymiaru tych świadczeń, nie więcej niż o 25 % świad-
czenia. Przepis art. 159 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) wprowadza
do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych dwie zmiany i na pod-
stawie jego punktu 2 art. 40 otrzymuje brzmienie: do emerytów i rencistów osiągają-
cych przychody z tytułu stosunku pracy, służby, innej pracy zarobkowej lub prowa-
dzenia pozarolniczej działalności stosuje się art. 103 - 106 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Te ostatnie
przepisy przewidują zawieszenie emerytury i renty w przypadku osiągania przycho-
dów w wysokości przekraczającej określony próg dochodowy. W wyroku z dnia 20
grudnia 1999 r., K 4/99 (Dz.U. Nr 106, poz. 1215), Trybunał Konstytucyjny uznał, że
przepis art. 159 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach jest niezgodny z wynikającą z
art. 2 Konstytucji zasadą ochrony zaufania do państwa i prawa oraz wyrażoną w art.
32 Konstytucji zasadą równości. Następnie postanowieniem z dnia 21 marca 2000 r.
4
Trybunał rozstrzygnął wątpliwości co do treści wyroku, wyjaśniając, że orzeczenie
dotyczy przepisu zarówno w zakresie, w jakim uchyla dotychczasowe brzmienie, jak i
w zakresie, w jakim nadaje nowe brzmienie przepisowi art. 40 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych. Kwestionowanie w kasacji tej wykładni jest
niezrozumiałe, bowiem wątpliwości co do treści orzeczenia dotyczyły tego, czy nie-
zgodny z Konstytucją jest przepis art. 40 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnie-
rzy zawodowych w brzmieniu nadanym mu przepisem zmieniającym, czy też przepis
zmieniający. Przyjęcie pierwszej interpretacji oznaczałoby utratę mocy obowiązującej
art. 40 i w konsekwencji brak podstawy prawnej do jakiegokolwiek ograniczania
emerytur i rent wojskowych w przypadku osiągania dochodów, a tym bardziej do za-
wieszania tych świadczeń. Wykładnia dokonana przez Trybunał Konstytucyjny ozna-
cza, że traci moc zmiana art. 40, wobec czego jest on stosowany w brzmieniu obo-
wiązującym przed 1 stycznia 1999 r. Zaprezentowana w kasacji interpretacja orze-
czenia, że tylko przepis zmieniający traci moc, a przepis art. 40 zachowuje brzmienie
nadane mu przepisem zmieniającym, jest nielogiczna. Przepis zmieniający nie za-
wiera bowiem innej treści poza nadaniem nowego brzmienia art. 40. Właśnie nadanie
mu nowej treści podważa zasadę ochrony zaufania do państwa i prawa oraz zasadę
równości, co dawało podstawę do uznania przepisu zmieniającego za niezgodny z
Konstytucją.
Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 190 ust. 3 Konstytucji Rze-
czypospolitej Polskiej. Przepis ten stanowi, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego
wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić
inny termin utraty mocy obowiązującej. Wynika z niego, że orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego uznające przepis za niezgodny z Konstytucją, nie burzy porządku
prawnego ustanowionego tym przepisem przed wejściem orzeczenia w życie. Nie
oznacza to jednak, że w sprawach dotyczących stanu istniejącego przed wejściem w
życie orzeczenia należy stosować przepis, co do którego nie ma już wątpliwości, że
jest sprzeczny z Konstytucją. Zagadnienie to było przedmiotem orzeczeń Sądu Naj-
wyższego. W postanowieniu z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP 27/00 (OSNAPiUS 2001
nr 10, poz. 331), Sąd Najwyższy stwierdził, że akt normatywny uznany przez Trybu-
nał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją nie powinien być stosowany przez sąd
w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału. Na
uzasadnienie tego poglądu Sąd Najwyższy podniósł między innymi to, że stanowisko
takie pozwala na rozwiązanie problemów pojawiających się w związku z konstytucyj-
5
ną regułą, w myśl której orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego uznające za nie-
zgodny z Konstytucją przepis, na podstawie którego zostało wydane prawomocne
orzeczenie sądowe, stanowi podstawę do wznowienia postępowania. Chodzi tu o
przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji, który traktuje orzeczenie Trybunału Konstytucyj-
nego jako podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego ro-
dzaju rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych
dla danego postępowania. Skoro może być wzruszone orzeczenie prawomocne wy-
dane przed datą wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, nie można
wymagać, aby w sprawach zawisłych i nierozstrzygniętych do tej daty, sądy stoso-
wały sprzeczne z Konstytucją przepisy. Podobny pogląd wypowiedział Sąd Najwyż-
szy w niepublikowanym dotychczas wyroku z dnia 5 września 2001 r., II UKN 542/00,
stwierdzając, że sąd drugiej instancji, który rozstrzyga sprawę po stwierdzeniu nie-
zgodności przepisu ustawy z Konstytucją, nie może pominąć stanowiska Trybunału
Konstytucyjnego i oddalić apelacji od wyroku, który został wydany przez sąd pierw-
szej instancji na podstawie przepisu niezgodnego z Konstytucją. W kolejnym niepu-
blikowanym dotychczas wyroku z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 281/01, Sąd Naj-
wyższy zaprezentował stanowisko, że nie jest usprawiedliwioną podstawą kasacji
zarzut zaniechania zastosowania obowiązującego w dacie wyrokowania przepisu
ustawy, który następnie został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z
Konstytucją. Orzecznictwo Sądu Najwyższego co do tego, że przy rozpoznawaniu
środka odwoławczego sądy nie powinny stosować przepisu prawa, który został
uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, jest jednolite. Od
tej linii orzecznictwa Sąd Najwyższy nie odstąpił rozpoznając sprawę dotyczącą ta-
kiego samego stanu faktycznego - zawieszenia emerytury wojskowej w 1999 r. W
niepublikowanym jeszcze wyroku z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 419/01, Sąd
Najwyższy przyjął tezę, że po ogłoszeniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
uznającego przepis za niezgodny z Konstytucją przepis ten nie może być stosowany
przez sądy i inne organy. Kasacja w niniejszej sprawie nie dostarczyła żadnych ar-
gumentów do przyjęcia odmiennego stanowiska.
Rozpoznając sprawę w granicach kasacji Sąd Najwyższy uznał, że nie ma ona
usprawiedliwionych podstaw. Sąd Apelacyjny dokonał prawidłowej wykładni art. 190
ust. 3 Konstytucji i prawidłowo zastosował przepis art. 40 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 1999 r. Z tych
przyczyn kasacja podlega oddaleniu na podstawie art. 39312
KPC.
6
========================================