Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 września 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał B. K. emeryturę od 4 sierpnia 2021 r. tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. W treści decyzji wskazano, że do obliczenia emerytury przyjęto:

- kwotę składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji w wysokości 181 110,12 zł,

- kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego w wysokości 679 329,99 zł,

- kwotę środków zewidencjonowanych na subkoncie z uwzględnieniem ich waloryzacji w wysokości 8 383,63 zł,

- średnie dalsze trwanie życia tj. 204,30 miesięcy.

Wyliczona emerytura wyniosła 3 454,48 zł [(181 110,12 + 679 329,99 + 8 383,63) : 240,30].

Jednocześnie Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił B. K. przyznania rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wskazując, że wnioskodawca nie udokumentował co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej przed 1 stycznia 2009 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych zakwestionował wystawione wnioskodawcy świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych za okres od 22 listopada 1983 r. do 10 kwietnia 1988 r. oraz za okres od 6 czerwca 1988 r. do 7 września 2001 r. wskazując, że wymienione stanowiska pracy nie odpowiadają nazwom stanowisk wymienionych w wykazach resortowych.

/decyzja k.27 – 32 plik I akt ZUS/

W dniu 1 października 2021 r. B. K. odwołął się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytuty w zwiazku z pracą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W uzasadnieniu wskazał, że z zawodu jest piekarzem i taką też pracę, pomimo różnego określania zajmowanych stanowisk, wykonywał przez 26 lat pracy zawodowej. /odwołanie k.3/

Odpowiadając na odwołanie pismem z dnia 11 października 2021 roku organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. /odpowiedź na odowłanie k.4 – 4 odwrót/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

B. K. urodził się (...), legitymuje się tytułem mistrza piekarniczego. /okoliczność bezsporna/

W okresie od 22 października 1973 r. do 4 lipca 1983 r. (z czego w latach 1976 – 1978 odbywał zasadniczą służbę wojskową) oraz od 22 listopada 1983 r. do 10 kwietnia 1988 r. ubezpieczony zatrudniony był w (...) Spółdzielni (...) w Ł..

W okresie od 6 czerwca 1988 r. do 7 września 2001 r. był natomiast pracownikiem Gminnej (...) (...) w Ł..

We wskazanych okresach, pomimo różnego określania zajmowanego stanowiska pracy, wnioskodawca wykonywał wyłącznie obowiązki piekarza. W ramach tych obowiązków B. K. przygotowywał składniki na ciasto, mieszał je, wyrabiał i formował ciasto do wypieku, a następnie, po samodzielnym włożeniu ciasta do pieca pilnował wypieku. Po zakończeniu procesu wypieku wyjmował ciasto z pieca i odstawiał je do wystudzenia.

Powierzone obowiązki wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy.

/świadectwo pracy k.4 – 4 odwrót plik II akt ZUS, świadectwo pracy k.5 – 5 odwrót plik II akt ZUS , dokumentacja osobowa wnioskodawcy k.17 – 58 , przesłuchanie wnioskodawcy – e-protokół rozprawy z dnia 23 sierpnia 2022 r. zapis 00:29:52 – 00:30:31 w związku z jego informacyjnymi wyjaśniemiami zapis 00:01:47 – 00:28:40 - płyta CD k.117/

W dniu 6 lipca 2021 r. wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie emerytury wraz z rekompensatą za pracę w szczególnych warunkach. /wniosek k.1 - 6 plik I akt ZUS , decyzja k.27 – 32 plik I akt ZUS/

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał na podstawie dowodów z dokumentów zawartych w aktach organu rentowego i załączonych do akt sprawy, a także w oparciu o przesłuchanie wnioskodawcy, korespondujące całkowicie z tymi dokumentami.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem postępowania było rozstrzygnięcie, czy wnioskodawcy przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie z dyspozycją art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tj. Dz. U. z 2018 r., poz. 1924) określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Stosownie do treści art. 2 ust. 5 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl art. 21 ust. 1 tej ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Przepis art.21 ust. 2 stanowi z kolei, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Rekompensata jest zatem odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed 1 stycznia 1999 r. i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, w zamian za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (analogiczne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25 listopada 2010 r. (K 27/09, OTK-A 2010, Nr 9, poz. 109).

Skoro, jak wynika z powyższego, celem rekompensaty jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to przesłanka negatywna, o której mowa w art. 21 ust. 2 ustawy, na co wskazuje wykładnia funkcjonalna tego przepisu, zachodzi w przypadku pobierania emerytury przyznanej w obniżonym wieku emerytalnym np. na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 lub 39 czy tez art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14 grudnia 2015 r., lex nr 1979477).

Art. 23 ust. 1 ustawy stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o których mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2 w/w ustawy). Jako dodatek do kapitału początkowego, razem z kapitałem początkowym podlega waloryzacjom.

Bezspornym jest w rozpoznawanej sprawie, że wnioskodawca nie nabył prawa do emerytury pomostowej ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Pozostałe przesłanki nabycia prawa do rekompensaty nie były kwestionowane przez organ rentowy.

Spór natomiast sprowadzał się do ustalenia, czy ubezpieczony spełnia warunek dotyczący posiadania na dzień 1 stycznia 2009 r. co najmniej 15- letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie z wykazem A, dział X, poz. 11 stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43) - jako prace w szczególnych warunkach zalicza się „prace przy wypieku pieczywa"

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. , poz. 504) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepis art. 32 ust.4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust.2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 z późn. zm.).

Z § 1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w §4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

Przepis § 2 ust.1 rozporządzenia ustala, że za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Rodzaje prac i stanowisk uprawniających do obniżenia wieku emerytalnego wskazane zostały w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43).

Na podstawie delegacji zawartej w § 1 ust. 2 powyższego rozporządzenia właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze ustalili w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. Jedynie więc stanowisko pracy, którego charakter odpowiada stanowisku wskazanemu w odpowiednim przepisie rozporządzenia Rady Ministrów oraz przepisie właściwego resortu, może być uznane za pracę w szczególnych warunkach, o ile oczywiście praca wykonywana na nim, wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Podkreślić należy jednak, iż ustawodawca w obecnie obowiązujących przepisach celowo odszedł od szczegółowego określania stanowisk pracy, skupiając się na zakresach obowiązków, bowiem nazwy stanowisk pracy mogły być bardzo różne w zależności od zakładu pracy. Ponadto ustalano je często na długo przed wejściem w życie przepisów określających pracę w warunkach szczególnych. Z tej przyczyny Sąd ma nie tylko prawo, ale i obowiązek ustalać rzeczywisty zakres obowiązków, bez względu na nazwę stanowiska.

Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, nie jest dopuszczalne zaliczanie innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika w stopniu powodującym wcześniejszą utratę zdolności do zatrudnienia i nie zostały wymienione w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 10 kwietnia 2014 r., II UK 395/13, Lex Nr 1455235).

Zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy wskazuje, że wnioskodawca w spornych okresach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę piekarza - zgodnie z posiadanym doświadczeniem zawodowym wykonywał prace przy wypieku pieczywa, o którym traktuje zapis w Wykazie A Dziale X (prace w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym) pkt 11 (prace przy wypieku pieczywa) - przygotowywał składniki na ciasto, mieszał je, wyrabiał i formował ciasto, zaś po włożeniu ciasta do pieca pilnował wypieku, a po zakończeniu procesu wypieku wyjmował ciasto i odstawiał je do wystudzenia.

W tym miejscu wskazać należy, że każda praca piekarza wykonywana jest w szczególnych warunkach. Zawarte bowiem w wykazie A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) Dział X, poz. 11 określenie „prace przy wypieku pieczywa" należy rozumieć w ten sposób, że jego zakresem objęte są zarówno czynności przygotowawcze do wypieku, takie jak pobranie mąki, jej ważenia, wyrabiania i formowania ciasta, jak i czynności podejmowane na etapie wypieku pieczywa w piecu, a więc wkładanie uformowanego ciasta do pieca, pieczenie i wyjmowanie pieczywa z pieca. Za takim rozumieniem wskazanego sformułowania przemawia ponadto użycie w nim przyimka „przy", który łączy z „wypiekiem pieczywa" związane z nim czynności poprzedzające i przygotowawcze (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11.10.2017r. sygn. III UK 202/16).

Sąd Okręgowy podziała również stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w sprawie III UK 71/18 (wyrok z dnia 9 lutego 2017r.), w którym za bezpodstawne uznał zawężane pojęcie pracy wykonywanej w szczególnych warunkach „przy wypieku pieczywa” do prac „podawacza i odbieracza pieczywa na blachach z pieca, odbieracza listków wachlowych z pieca (odbiór ręczny)”. Nie dość, że takie „zakresowe” zawężenie prac przy wypieku pieczywa nie ma umocowania ustawowego, to jest nieuprawnione i nieracjonalne już dlatego, że chyba tylko w największych zakładach wypieku chleba podawaniem uformowanego ciasta chlebowego, a następnie odbieraniem pieczywa z pieców piekarniczych zajmowali się wyłącznie, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wyznaczeni piekarze „piecowi”. W interpretacyjnie zawężonym zakresie wykonywania prac „przy wypieku pieczywa” - żaden z tak zatrudnionych piekarzy nie byłby zatrudniony w szczególnych warunkach pracy, bo już racjonalnie rzecz postrzegając - potencjalny „wkładacz” i „wykładacz” pieczywa z pieca nigdy nie zajmował się stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wyłącznie takimi czynnościami wypieku chleba. Oznacza to, że uciążliwe wykonywanie pracy szczególnej „przy wypieku pieczywa” obejmowało wszelkie czynności piekarzy, którzy w jednym integralnym procesie technologicznym świadczyli co najmniej częściowo w porze nocnej ciężką pracę fizyczną, wymagającą dźwigania i opróżniania wielokilogramowych worków z mąką, przygotowywania rozczynu, urabiania oraz ręcznego porcjowania i formowania ciasta chlebowego w zapylonych pomieszczeniach oraz wypiekania pieczywa w wysokiej temperaturze środowiska pracy panującej w piekarniach. Już przykładowy opis rozmaitych uciążliwych prac piekarzy sprzeciwiał się „zakresowemu” ograniczeniu szczególnego charakteru zatrudnienia „przy wypieku chleba” wyłącznie do podawania i wybierania pieczywa z pieców piekarniczych, gdyż uciążliwy charakter pracy piekarzy w żadnym razie nie ograniczał się ani nie wynikał wyłącznie z „wysokiej temperatury” środowiska pracy, która oddziaływała w większy lub mniejszy sposób nie tylko na piekarzy „piecowych”, ale na wszystkich piekarzy zatrudnionych w piekarniach.

Takie też stanowisko reprezentuje i Sąd Apelacyjny w Białymstoku choćby w wyroku z dnia 12 września 2012r. sygn. III Aua 452/12, zgodnie z którym zarówno praca piekarza piecowego, jak również praca piekarza stołowego (pod warunkiem wykonywania jej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy) jest pracą wykonywaną w szczególnych warunkach określoną w wykazie A, dziale X, poz. 11 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

W tych okolicznościach należało przyjąć, że odwołujący legitymuje się wymaganym, co najmniej 15 letnim okresem pracy w warunkach szczególnych, a w związku z tym na podstawie art.21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych przysługuje mu prawo do rekompensaty.

Świadczenie to jest przyznawane tym ubezpieczonym, którzy nie mają możliwości skorzystania z emerytury w obniżonym wieku emerytalnym (art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), ani z emerytury pomostowej.

Wnioskodawca spełnił wszystkie warunki do nabycia prawa do rekompensaty począwszy od przyznania mu prawa do emerytury.

Wobec powyższego Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał B. K. prawo do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do emerytury przed osiągnięciem wieku emerytalnego.

S.B.