Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Beata Kozłowska

Protokolant:Magdalena Turek

po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. M.

przeciwko Bankowi (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie, ewentualnie o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 2 grudnia 2020 r., sygn. akt III C 261/18

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Banku (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz A. M. kwotę 8100 zł (osiem tysięcy sto) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Beata Kozłowska

Sygn. akt: I ACa 186/21

UZASADNIENIE

Powód A. M. wniósł o zapłatę na jego rzecz od pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 132.667,40 zł oraz kwoty 37.315,95 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, naliczanymi za okres od dnia 7 września 2017 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnie spełnionych świadczeń na rzecz pozwanego Banku w okresie od dnia 11 stycznia 2008 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. w postaci zapłaty rat oraz innych należności z tytułu kredytu indeksowanego do CHF na podstawie umowy kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF z dnia 11 stycznia 2008 r., która jest obarczona sankcją nieważności, co oznacza, iż na jej podstawie nie mogło powstać zobowiązanie powoda do spełnienia wyżej wymienionych świadczeń.

W przypadku nieuwzględnienia ww. powództwa powód zgłoszil roszczenia ewentualne.

Powód wniósł również o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów procesu.

Pismem procesowym z dnia 28 stycznia 2020 r. powód zmodyfikował powództwo, wnosząc o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF z dnia 11 stycznia 2008 r. jest nieważna jako roszczenie główne. Dopiero na wypadek nieuwzględnienia tak sformułowanego żądania, powód zredagował żądania ewentualne:

Roszczenie ewentualne o zapłatę na jego rzecz przez pozwanego kwoty 153.772,13 zł oraz kwoty 56.858,70 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 07 września 2017 r. do dnia zapłaty w zakresie kwoty 132.667,40 zł i 37.315,95 CHF, natomiast w zakresie kwoty 21.104,73 zł i 19.542,75 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 stycznia 2020 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych na rzecz Banku w okresie od dnia 11 stycznia 2008 r. do dnia 12 grudnia 2019 r. w postaci zapłaty rat oraz innych należności z tytułu kredytu indeksowanego do CHF na podstawie umowy kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF z dnia 11 stycznia 2008 r. obarczonej wadą nieważności, co oznacza, iż na jej podstawie nie mogło powstać zobowiązanie powoda do spełnienia wyżej wspomnianych świadczeń;

W sytuacji nieuwzględniania ww. roszczenia ewentualnego powód wniósł o zapłatę na jego rzecz kwoty 155.670,70 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia 07 września 2017 r. do dnia zapłaty, a na wypadek nieuwzględnienia tego roszczenia ewentualnego, wniósł o zapłatę na jego rzecz kwoty 50.964,67 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 07 września 2017 r. do dnia zapłaty.

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie w całości powództwa. Pozwany wniósł także o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa zmodyfikowanego w toku postępowania.

Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2020 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

I. ustalił, że łącząca strony umowa o kredyt hipoteczny numer (...) indeksowany do CHF, zawarta 11 stycznia 2008 roku w W., jest nieważna;

II. rozstrzygnął, że pozwany ponosi koszty procesu w całości, pozostawiając szczegółowe wyliczenie obciążających go kosztów referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się wyroku.

Swe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i następujących ocenach prawnych:

Umowa o kredyt hipoteczny nr (...) została zawarta pomiędzy powodem A. M., a pozwanym Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. w dniu 2 stycznia 2008 r. Celem udzielonego kredytu był zakup mieszkania na rynku wtórnym o wartości 513 000 PLN oraz refinansowanie kosztów poniesionych na cele mieszkaniowe w wysokości 27 000 PLN, co wynika z § 2 ust. 3 umowy.

W § 7 umowy kredytobiorca zobowiązał się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 umowy w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z (...) Banku (...) S.A.

W § 12 umowy całkowity koszt kredytu na dzień zawarcia umowy został określony na kwotę 665.951 zł.

W myśl § 2 pkt 8 lit. f Regulaminu będącego załącznikiem do umowy kredytowej (wersja (...)), stopę referencyjną stawki LIBOR (3M) ( London Interbank Offered Rate ) należy rozumieć jako stopę procentową podawaną przez (...) oraz ustalanej o godzinie 11.00 (...) w L., na podstawie średniej arytmetycznej kwotowań 3-miesięcznych, po której banki są gotowe sprzedawać swoje nadwyżki finansowe na londyńskim rynku międzybankowym, w przypadku kredytu w CHF.

W świetle § 2 pkt 19 regulaminu (wersja R.21) kredyt w walucie obcej jest to kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty obcej według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w pozwanym banku.

Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej, na podstawie stopy referencyjnej powiększonej o marżę zgodnie z umową kredytu. W sytuacji zmiennej stopy procentowej zmiana oprocentowania kredytu mogła następować według zasad określonych w umowie kredytu. (§ 6 ust. 1 i 2 regulaminu wersja R.21)

Bank był zobowiązany do informowania kredytobiorcy o wysokości aktualnej stopy procentowej, wysokości raty kapitałowo-odsetkowej i operacjach na rachunku kredytowym w wyciągu miesięcznym oraz poprzez udostępnienie cennika w placówkach banku oraz Kanałach Bankowości Elektronicznej.

Jak wynika z § 8 ust. 3 regulaminu wersja R.21 w przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty miała być obliczana według aktualnego kursu sprzedaży dewiz dla danej waluty, obowiązującego w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku w dniu spłaty raty.

Natomiast w przypadku kredytu w walucie obcej kredytobiorca miał możliwość zastrzeżenia w umowie kredytu, że bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do jakiej kredyt był indeksowany, o ile ten rachunek był dostępny w aktualnej ofercie banku, co zostało określone w § 8 ust. 4 regulaminu wersja R.21.

Ponadto, dodatkowe zabezpieczenie kredytu stanowiło ubezpieczenie kredytów hipotecznych z niskim wkładem własnym kredytobiorcy na podstawie umowy zawartej przez Bank (...) z (...) S.A. (§ 9 ust.7 umowy). Kredytobiorca został zobowiązany do zwrotu bankowi kosztów ubezpieczenia w wysokości 3.491 PLN za pierwszy 36-miesieczny okres trwania ochrony ubezpieczeniowej, co zostało przewidziane w § 9 ust. 8 umowy. Natomiast jeśli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stanie się równe lub niższe niż 448.000 PLN kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu kosztów ubezpieczenia za kolejny 36. miesięczny okres udzielonej bankowi przez (...) S.A. ochrony ubezpieczeniowej, o czym kredytobiorca miał zostać poinformowany przez bank na piśmie (§ 9 ust. 9 umowy). Z kolei, jeśli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stanie się równe lub niższe niż 448.000 PLN Bank dokona zwrotu proporcjonalnej części składki na rachunek kredytobiorcy za pełne miesiące kalendarzowe pozostające do końca okresu ubezpieczenia za który składka została uiszczona ( § 9 ust. 10 umowy).

Na wniosek kredytobiorcy bank mógł przewalutować kredyt. W sytuacji zmiany waluty z PLN na walutę obcą, przewalutowanie miało następować według kursów kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w pozwanym banku Tabeli Kursów Walut Obcych. Z kolei w przypadku zmiany waluty kredytu z waluty obcej na PLN przewalutowanie miało następować według kursów sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w pozwanym banku Tabeli Kursów Walut Obcych. (§ 11 ust. 1 i 4 regulaminu wersja R.21).

Umowa kredytowa nr (...) z dnia 2 stycznia 2008 r., była przez strony trzykrotnie aneksowana.

Strony zawarły w dniu 20 marca 2008 r. aneks nr (...) do umowy kredytu hipotecznego (...) z dnia 2 stycznia 2008 r., w którym zgodnie postanowiły, nadań § 3 ust. 3 punkt 9 Umowy brzmienie: „Dostarczenie do Banku oryginału polisy ubezpieczeniowej potwierdzającej zawarcie Umowy Ubezpieczenia nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia od ognia i zdarzeń losowych na minimalną sumę ubezpieczenia 560.000 zł w towarzystwie ubezpieczeniowym akceptowanym prze Bank oraz dokonanie cesji wynikających z powyższej umowy ubezpieczenia na rzecz Banku i przedstawienie w banku potwierdzenia, iż towarzystwo przyjęło do wiadomości ww. cesję lub przystąpienie do ubezpieczenia grupowego nieruchomości w (...) S.A.

Następnie strony zawarły aneks nr (...) podpisany 13 września 2011 r. do umowy kredytu hipotecznego (...) z dnia 2 stycznia 2008 r., dodając zapis w § 2 Umowy o kredyt o następującej treści ,,kurs wymiany walut obcych na podstawie, którego przeliczane są na złote polskie zobowiązania kredytobiorcy wyrażone w walucie obcej, podawany jest w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku. Podstawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku jest kurs bazowy, będący średnią arytmetyczną z ofert kupna i ofert sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i wartości kursu kupna i wartości kursu sprzedaży z Tabeli Kursów Walut Obcych mogą odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%. Tabela Kursów Walut Obcych Banku jest tworzona przynajmniej raz dziennie każdego dnia roboczego. Pierwsza Tabela Kursów Walut Obcych jest tworzona między godziną 08:00 a godziną 10:00 danego dnia. Powyższa tabela jest także publikowana każdorazowo na (...) W sytuacji, gdy wskazana powyżej tabela była tworzona w danym dniu co najmniej dwukrotnie, to wówczas do ustalenia wysokości zobowiązania określonego w walucie obcej należy przyjąć kurs sprzedaży dewiz obowiązujących dla danej waluty najkorzystniejszy dla Kredytobiorcy, spośród kursów sprzedaży dewiz obowiązujących w Banku w dniu przeliczenia zobowiązania na złote polskie. W sytuacji wcześniejszej częściowej spłaty kredytu byłby to najkorzystniejszy kurs sprzedaży dewiz spośród kursów obowiązujących w Banku danego dnia do momentu złożenia dyspozycji wcześniejszej częściowej spłaty ( aneks nr (...) zawarty w dnu 13 września 2011 r.).

Tym samym aneksem zmieniono treść § 7 umowy poprzez ustalenie, że spłata dalszych rat kredytu będzie dokonywana przez kredytobiorcę bezpośrednio w walucie CHF ( aneks nr (...) zawarty w dniu 13 września 2011 r.).

Kolejny aneks o nr (...) został natomiast zawarty w dniu 15 stycznia 2014 r. i dotyczył ubezpieczenia tytułem niskiego wkładu własnego, określonego w § 9 umowy. Rzeczona instytucja ubezpieczenia NWW została odtąd zastąpiona dodatkową Prowizją i sprowadzała się do dodania ust. 9 do § 4 umowy ( aneks nr (...) ).

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że nie znalazł podstaw do kwestionowania zgodności przedstawionych w sprawie dokumentów z rzeczywistym stanem rzeczy, dlatego uznał je za wiarygodne źródło dowodowe. Zakwestionowane przez pozwanego dokumenty prywatne (zestawienia) opracowane i sporządzone przez pozwanego Sąd pominął, jednak nie tylko ze względu na zarzut pozwanego, lecz z tej przyczyny, że wobec przedmiotowej zmiany powództwa okazały się one nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne zeznania powoda i przesłuchanych świadków. Sąd nie uczynił podstawą ustaleń faktycznych zeznań przesłuchanych w sprawie świadków, albowiem jak wynika z ich relacji, nie uczestniczyli oni w ogóle w procesie zawierania umów przez powoda z bankiem i nie posiadali konkretnej, szczegółowej wiedzy w tym temacie, odnoszącej się ściśle do procedowania wniosku kredytowego powoda i okoliczności zawarcia z nim umowy kredytu. Zeznania świadków okazały się nieprzydatne w procesie dokonywania ustaleń faktycznych w zakresie istotnym da rozstrzygnięcia sprawy. Również wiedza ekonomiczna i finansowa tych świadków była nieprzydatna dla prawnej oceny łączącego strony stosunku prawnego według okoliczności towarzyszących zawarciu umowy. Relewantna jest sytuacja konsumenta badany na chwilę zawarcia umowy, natomiast sposób i okoliczności jej wykonania przez bank – co było motywem przewodnim zeznań tych świadków - pozostają bez znaczenia.

Zeznania powoda Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne, w tym również w zakresie, w jakim powód zeznał, że zapoznał się z umową kredytową w momencie jej podpisywania. Natomiast ilość zagadnień zawartych w dokumentach, w tym także załącznikach, jak również presja czasu nie pozwoliły mu na przeanalizowanie tej kwestii. Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne przytoczone przez powoda okoliczności odnoszące się do braku realnego pouczenia go o ryzyku kursowym i ryzyku zmiennych stóp procentowych.

Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom świadka J. C.. Sąd miał na względzie wskazania świadka co do przyczyn ujmowania kredytu przez bank jako walutowego, jednakże – o czym już była mowa - argumentacja świadka dotyczyła aspektu ekonomicznego, nie zaś prawnego tego kredytu, tym samym nie zwalniając Sądu od dokonania oceny prawnej analizowanej umowy kredytu w świetle obowiązujących przepisów prawa.

Sąd Okręgowy pominął wnioski stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości, finansów i rachunkowości na podstawie art. 235 ² § 2 punkt 2 k.p.c. jako dowód nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem zmierzał on wyłącznie do dokonania zarówno oceny struktury kredytu indeksowanego, jak i zasad ustalania tabeli kursów przez pozwany bank, a przy tym objęte tezą dowodową okoliczności okazały się dla rozstrzygnięcia sprawy nieprzydatne. Sąd mógł dokonać prawnej analizy łączącego strony stosunku prawnego bez odwoływania się do wiedzy biegłego. Element ekonomiczny umowy ustępuje bowiem miejsca jego charakterystyce prawnej, dokonywanej w aspekcie nieważności.

W ocenie Sądu Okręgowego dokonanie oceny prawnej umowy kredytu zawartej między stronami nie wymagało zaciągnięcia wiadomości specjalnych dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności w zakresie oceny postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji, jak również dotyczących kursu waluty przeliczeń związanych z umową w kontekście przepisów prawa. Ustalenia co do rynkowego charakteru kursów stosowanych przez pozwanego i braku korzyści po stronie pozwanego banku nie miały znaczenia dla oceny ważności spornej umowy.

Sąd Okręgowy uznał powództwo główne obejmujące żądanie ustalenia nieważności umowy nr (...) zawartej przez strony w dniu 2 stycznia 2008 r. za zasadne.

Zdaniem Sądu Okręgowego powód posiadał interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w żądaniu ustalenia nieważności umowy. Wyrok ustalający, że umowa jest nieważna, przesądzi o konieczności wzajemnego zwrotu świadczeń spełnionych przez strony umowy – w tym powoda, jak i w ostateczny sposób rozstrzygnie o braku obowiązku spełniania przez stronę powodową na rzecz pozwanego banku świadczeń w przyszłości, czyli o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu. Zatem orzeczenie ustalające sądu znosi wszelkie wątpliwości występujące między stronami, a tym samym zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy – mających podstawę na żądaniu jej wykonania.

Powód wskazał jako podstawy prawne żądania ustalenia nieważności umowy kredytu art. 58 k.c., art. 353 ¹ k.c. i art. 69 prawa bankowego. Powód wskazał też, że zmierza do ustalenia, iż umowa o kredyt jest nieważna ze względu na zawarte w niej niedozwolone postanowienia umowne dotyczące indeksacji i ustalania kursów waluty CHF na PLN.

Sąd Okręgowy nie zgodził się z argumentacją powoda, że postanowienia umowy kredytu były sprzeczne z treścią art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz. U. 2002, Nr 72, poz. 665 t.j.) w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy i 353 ¹ k.c. Zdaniem Sądu umowa wypełniała dyspozycję art. 69 ust. 1 i 2 tej ustawy, tj. z jej treści wynikało jednoznacznie, iż pozwany zobowiązuje się oddać powodowi jako kredytobiorcy na czas oznaczony kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel. Umowa ta wskazywała kwotę oraz walutę kredytu - literalna treść umowy określała, że jest to kwota 540 000 zł ( § 2 ust. 1 umowy).

O tym, iż walutą kredytu było PLN świadczy nie tylko kwota kredytu wskazana jednoznacznie w umowie w PLN, jak również sformułowanie zawarte w § 2 ust. 2 umowy o treści: „zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowe”. Wpływ na wysokość kredytu zaciągniętego w PLN mogły mieć zmiany kursów walut, ponieważ na wysokość zobowiązania kredytobiorcy wyrażonego po indeksacji w CHF zmiana kursu waluty franka szwajcarskiego nie mogła mieć wpływu.

Na PLN jako na walutę kredytu wskazuje również waluta zabezpieczeń zarówno sum gwarancyjnych, jakie miały wynikać z umów ubezpieczenia nieruchomości czy też umowy ubezpieczenia na życie, jak również z zabezpieczenia hipotecznego, w którym wartość hipoteki kaucyjnej wyrażona była w PLN. Za przyjęciem, iż kredyt udzielony powodowi był kredytem złotowym przemawiała także treść Regulaminu obowiązującego w dacie zawarcia spornej umowy, w którym wskazano, że kredyt indeksowany kursem waluty obcej – to kredyt udzielony w PLN, indeksowany kursem waluty obcej wg tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (§ 2 pkt 18 Regulaminu R. 21), natomiast w § 3 ust. 1 Regulaminu R. 21 wskazano, iż kredyt udzielony jest w PLN oraz może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych. Kwota wnioskowanego kredytu również miała być wyrażona w PLN, co wynika z § 3 ust.9 Regulaminu R. 21.

W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, bank dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów Walut Obcych, co zostało uregulowane w § 9 Regulaminu R.21. Zdaniem Sądu także powołane postanowienie potwierdza, iż indeksacja była tylko mechanizmem przeliczeniowym, nie czyniąc z tego kredytu kredytem udzielonym w walucie obcej, albowiem nadal był to kredyt złotowy, zaś zadłużenie przeterminowane miało być wyrażone finalnie nie w CHF, ale w PLN.

Kredyt indeksowany to kredyt wypłacany w złotych polskich, a powiązany z walutą obcą poprzez przeliczenie kwoty wypłaconego kredytu w PLN na walutę indeksacji i wyrażenie w tej walucie salda kredytu. Spłata tak ukształtowanego salda kredytu, w zależności od treści umowy lub treści obowiązujących przepisów, mogła następować w walucie indeksacji lub w walucie polskiej. W § 2 ust. 2 umowy wprost wskazano, że kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy.

Zdaniem Sądu Okręgowego zastosowany w umowie mechanizm indeksacji nie zmieniał kwoty i waluty kredytu wyrażonej w PLN, a stanowił on wyłącznie klauzulę przeliczeniową, na podstawie, której strony ustaliły, że zobowiązanie wyrażone w walucie polskiej w dniu uruchomienia kredytu. Na taki cel zastosowania mechanizmu indeksacji wskazywały wyraźnie powyżej postanowienia regulaminu kredytującego stosunek prawny między stronami, jak również § 7 ust. 1 umowy odnoszący się do spłaty kredytu, który stanowił, iż kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 - w złotych polskich z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych(...)

Sąd Okręgowy uznał za całkowicie niezasadną argumentację pozwanego zmierzającą do wykazania, iż walutą kredytu był frank szwajcarski.

Zdaniem Sądu Okręgowego wprowadzenie do umowy postanowienia przewidującego mechanizm indeksacji nie było sprzeczne z treścią art. 69 ust. 1 i ust. 2 ustawy Prawo Bankowe oraz z art. 720 k.c. ani z art. 358 ¹ k.c., a tym samym pozostawały w zgodzie z art. 353 ¹k.c.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że nawet jeśliby podzielić stanowisko pozwanego banku, że walutą kredytu od samego początku był frank szwajcarski, to należałoby uznać, iż umowa ta jest w sposób oczywisty sprzeczna z art. 69 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy Prawo bankowe, ponieważ w umowie tej nie była wskazana kwota kredytu w walucie CHF. Natomiast jeśliby zobowiązanie banku było wyrażone, jak zdaniem Sądu niezasadnie twierdził pozwany, w tej walucie, to wówczas należałoby uznać umowę za nieważną z uwagi na nieokreślenie kwoty kredytu w CHF na chwilę zawarcia umowy, a więc nie zawierałaby jednego z essentialia negotii umowy kredytu. Samo wskazanie kwoty kredytu w CHF w momencie dokonania jego wypłaty nie sanowałoby tego braku, zaś dokonanie takiej operacji rachunkowej byłoby niemożliwe do wykonania wobec niedozwolonego postanowienia umownego odnoszącego się do kursu waluty, umożliwiające dokonanie tego przeliczenia.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż brak było podstaw do uznania, żeby kredyt indeksowany do CHF był nie tyle kredytem, lecz produktem finansowym mającym w sobie pewne cechy kredytu.

Zdaniem Sądu Okręgowego postanowienia umowy określające indeksację, jak i cała umowa nie są sprzeczne z art. 353 ¹ k.c. Określając świadczenie strony mogą odwoływać się do konkretnych podstaw, czy też woli osoby trzeciej. Z powyższego wynika, że dopuszczalną waloryzacją świadczeń stron było również odwołanie się do wartości waluty obcej. Jednak w każdym przypadku umowa będzie uznana za sprzeczną z naturą zobowiązania jako takiego, jeśli określenie świadczenia zostanie pozostawione woli tylko jednej ze stron.

Również sposób zastosowania klauzuli waloryzacyjnej z art. 358 ¹ § 2 k.c., tj. poprzez podwójne przeliczenie na CHF i PLN w celu zastosowania określonej stawki procentowej, odmienny jest od tradycyjnego modelu, nie jest sprzeczne z ustawą.

To, że okoliczność iż zwracana przez kredytobiorcę kwota wykorzystanego kredytu (po dokonanej indeksacji) odbiega od kwoty kredytu wypłaconego (przed dokonaniem indeksacji) wynika z umowy i nie jest sprzeczne z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego nie przesądza jeszcze, że indeksacja jako taka nie stanowi – w konkretnych okolicznościach - niedozwolonego postanowienia umownego.

Powód zakwestionował następujące postanowienia umowne:

- § 2 ust. 2 o treści „Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według tabeli kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach Bank wysyła do kredytobiorcy pismo informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Baku (...) w dniu uruchomienia kredytu/transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowe.

- z § 7 ust. 1 umowy o treści kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności kredytu, zgodnie z (...) Banku (...) S.A.;

- § 9 ust. 7 umowy , który stanowił, że dodatkowe zabezpieczenie kredytu do czasu gdy saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stanie się równe lub niższe niż 448.000 PLN stanowi ubezpieczenie kredytów hipotecznych z niskim wkładem własnym kredytobiorcy na podstawie umowy zawartej przez Bank (...) z (...) S.A.;

- § 9 ust. 8 umowy, wedle którego kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu bankowi kosztów ubezpieczenia w wysokości 3.491 PLN za pierwszy 36-miesieczny okres trwania ochrony ubezpieczeniowej;

- § 9 ust. 9 umowy w myśl którego jeśli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu nie stanie się równe lub niższe niż 448.000 PLN kredytobiorca jest zobowiązany do zwrotu kosztów ubezpieczenia za kolejny 36. miesięczny okres udzielonej bankowi przez (...) S.A. ochrony ubezpieczeniowej, o czym kredytobiorca zostanie poinformowany przez bank na piśmie;

- § 9 ust. 10 umowy stanowiący że, jeśli w ciągu okresu 36 miesięcy ochrony ubezpieczeniowej saldo zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu stanie się równe lub niższe niż 448.000 PLN Bank dokona zwrotu proporcjonalnej części składki na rachunek kredytobiorcy za pełne miesiące kalendarzowe pozostające do końca okresu ubezpieczenia za który składka została uiszczona;

- § 8 ust. 3 Regulaminu wersja R.21 w brzmieniu: w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty.

Sąd Okręgowy dokonał oceny tych postanowień w świetle przesłanek z art. 385 ¹ k.c..

Łącząca strony umowa ma zatem charakter konsumencki, gdyż powód zawierając umowę kredytu występował w charakterze konsumenta. Kredyt został przeznaczony na zakup lokalu mieszkalnego, z którego powód miał korzystać w celach prywatnych, zaspakajając swoje potrzeby egzystencjalne.

W ocenie Sądu Okręgowego klauzulę indeksacyjną, w tym postanowienia dotyczące wyznaczania kursów walut, należy uznać za określającą główne świadczenia w ramach zawartej przez strony umowy, charakteryzujące ją jako podtyp umowy kredytu – umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej.

Dla kredytobiorcy, ryzyko wynikające ze zmiany kursu waluty obcej może spowodować dwa zasadnicze skutki - zmianę wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w przypadku zmiany kursu waluty oraz zmianę wysokości zadłużenia pozostającego do spłaty w zależności od kursu. W ocenie Sądu te dwa elementy mają największe znaczenie dla konsumenta i ewentualnego naruszenia jego interesów. Zwiększenie raty kredytu i jego salda w oczywisty sposób wpływa na stan majątkowy kredytobiorcy. Jeśli kurs waluty przekroczy określony poziom, to kredyt stanie się nieopłacalny (w porównaniu do kredytu w walucie krajowej), zaś w wypadkach skrajnych może doprowadzić kredytobiorcę do upadłości finansowej.

W związku z powyższym przekazanie przez bank przyszłemu kredytobiorcy odpowiedniej informacji dotyczącej ryzyka walutowego i jego skutków ma zasadnicze znaczenie.

Sąd Okręgowy wskazał, że wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem oznacza, że w wypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji.

W ocenie Sądu Okręgowego, pozwany bank nie sprostał tak określonemu obowiązkowi informacyjnemu. Z tego powodu zawarte w przedmiotowej umowie i Regulaminie, a kwestionowane przez powoda postanowienia uznać należało za nietransparentne. Powodowi zostało wyjaśnione co do zasady ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do waluty obcej. Jednakże w ocenie Sądu, informacje przekazywane przez pozwany Bank klientom, były niepełne i nie unaoczniały w sposób oczywisty i niebudzący wątpliwości rzeczywistego ryzyka związanego z zawarciem takiego stosunku prawnego. Powodowi, przy zawieraniu Umowy kredytu, nie były również wyjaśniane poszczególne jej postanowienia. Co prawda, klientowi były przedstawiane historyczne kursy CHF (odnoszące się do kilku lat wstecz), jednakże konsument nie był informowany, że w przyszłości sytuacja może nie być tak stabilna jak wcześniej. Klienci Banku mogli więc sugerować się wcześniejszymi, korzystnymi dla nich wahaniami kursu CHF, nie zdając sobie sprawy, że wahania te w przyszłości mogą okazać się dla nich niekorzystne. Nie uprzedzono klienta, że względnie stabilny kurs franka szwajcarskiego nie jest pochodną mikroekonomicznych i makroekonomicznych cech gospodarki szwajcarskiej, lecz efektem polityki Banku (...). Świadomości o tym, jakie ryzyko wiąże się z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do waluty obcej – w ocenie Sądu – nie miał powód. Bank winien dochować należytej staranności w wytłumaczeniu klientom ryzyka, a w szczególności tym, którzy nie są zaznajomieni z instytucjami prawa bankowego, niezależnie od tego, czy mieli, czy też nie mieli wcześniej styczności z podobnymi produktami bankowymi.

W niniejszej sprawie, pozwany Bank nie zamieścił w Umowie, ani dokumentach związanych z jej zawarciem, informacji o faktycznym zakresie możliwego do przewidzenia ryzyka kursowego (nie dołączył żadnej symulacji przedstawiającej skutki wzrostu kursu waluty dla salda kredytu) – pomimo, że od 2004 r. takie pouczenia funkcjonowały na rynku kredytów oraz pomimo obowiązku wynikającego z tzw. Rekomendacji S wydanej przez KNF w 2006 r. Na tle okoliczności niniejszej sprawy, niedostateczna informacja o ryzyku kursowym praktycznie uniemożliwiała podjęcie przez powoda racjonalnej decyzji związanej z zawarciem umowy. Klauzula indeksacyjna zawierająca niejednoznacznie określony warunek ryzyka walutowego ewidentnie godzi więc w równowagę kontraktową stron stosunku prawnego na poziomie informacyjnym, co stanowi o naruszeniu przez tę klauzulę dobrych obyczajów. Podkreślić należy, że ze względu na przyjętą metodę indeksacji, w chwili zawierania umowy nie mógł być powodowi znany całkowity koszt kredytu.

Samo podpisanie przez powoda Informacji dla Wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej nie jest w tej mierze miarodajne i rozstrzygające, gdy poza niebudzącym wątpliwości złożeniem podpisu nie zostanie wykazane, że podpisaniu takiego dokumentu towarzyszyło przekazanie przez osobę przyjmująca wniosek przystępnych, wyczerpujących i zrozumiałych informacji na temat kwestii, których rzeczona Informacja dotyczy. Co więcej informacja ta mogła wręcz zachęcać klienta do zaciągnięcia kredytu indeksowanego (vide: porównanie stawki LIBOR vs WIBOR), a ponadto – przedstawiając możliwy wzrost wysokości raty kredytu indeksowanego (nadal atrakcyjnej w porównaniu z ratą kredytu na tą samą kwot udzielonego w PLN) – nie przedstawiała, jak tożsama zmiana kursu wpłynie na wysokość salda kredytu w przeliczeniu do PLN, jaką kredytobiorca miałby spłacić.

Sąd Okręgowy wskazał, że pozwany bank nie wykazał w trakcie postępowania, aby kwestionowane przez powoda postanowienia umowne zostały indywidualnie uzgodnione. Pozwany nie wykazał, aby powód realnie wpływał na postanowienia Umowy dotyczące indeksacji.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że ocena niedozwolonego charakteru określonego postanowienia winna być dokonana na moment zawarcia danej umowy, dlatego rozstrzygnięcia sprawy nie ma żadnego znaczenia w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. Z tego powodu nie miało żadnego znaczenia to, w jaki sposób pozwany Bank faktycznie ustalał kurs waluty, do której kredyt był indeksowany. Bez znaczenia pozostawało również to, w jaki sposób powód finansował udzielanie kredytów indeksowanych, ponieważ także to stanowi okoliczność leżącą poza łączącym strony stosunkiem prawnym, a równocześnie związaną z wykonywaniem umowy, a nie chwilą jej zawarcia.

W ocenie Sądu Okręgowego, wskazane przez powoda postanowienia umowne należy uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami, naruszające jednocześnie w sposób rażący interesy konsumenta.

Nie jest dopuszczalne, by postanowienia zawarte w umowie kredytu dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony. Godzi to niewątpliwie w interesy kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami.

W umowie kredytu nie zawarto postanowień, które w sposób precyzyjny wskazywałyby sposoby, jakie zostaną zastosowane w celu przeliczenia waluty zobowiązania, ustalenia wysokości poszczególnych transz do wypłaty czy też rat kredytu. O tym, że postanowienia umowy dawały pozwanemu uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony, świadczy okoliczność , iż tabela kursów banku może być zmieniana nawet kilka razy w ciągu dnia. Pozwany mógł także w sposób swobodny wybrać kurs z takiego dnia, który był dla niej najkorzystniejszy, a najmniej korzystny dla konsumenta. Takie postanowienia naruszają równowagę kontraktową stron umowy kredytu. Pozwany w taki sposób kształtując postanowienia umowy kredytu przyznał sobie uprawnienie do jednostronnego ustalania wysokości rat i salda kredytu, bez udziału konsumenta, a w umowie nie wskazano żadnych ograniczeń z tym związanych.

Postanowienia umowne, prowadzące do naruszenia równowagi kontraktowej, stanowią klauzule abuzywne w myśl powołanego wcześniej art. 385 ¹ k.c. Nie można ich uznać za transparentne.

W ocenie Sądu Okręgowego zawarta w umowie i charakteryzująca ją klauzula indeksacyjna skutkuje nierównomiernym (asymetrycznym) rozkładem ryzyka związanego z zawarciem umowy – w szczególności ryzyka kursowego. Przedmiotowa Umowa przenosi ryzyko kursowe na kredytobiorcę, jako konsumenta, nie tylko mocą poszczególnych postanowień umowy (zwłaszcza zawartych w oświadczeniu o zapoznaniu z ryzykiem), ale samą jej konstrukcją. Po wypłacie kredytu bank otrzymuje jego zwrot w ratach z umówionymi odsetkami stosownie do harmonogramu spłat wyrażonego w walucie obcej. Ewentualny wzrost kursu waluty nie ma wpływu na zwiększenie się świadczenia należnego bankowi obliczonego w tej walucie, bank zarabia natomiast na kredycie nawet w sytuacji spadku kursu. Jednocześnie w przypadku wzrostu kursu waluty, konsument, aby spełnić świadczenie o tej samej wysokości w walucie obcej zmuszony jest wydatkować coraz większe kwoty w PLN. Niezależnie od wysokości kursu bank jest w stanie uzyskać świadczenie przewidziane dla niego w umowie, tymczasem ciężar spełnienia tego świadczenia spoczywa całkowicie na konsumencie.

Ponadto wzrost kursu waluty indeksacyjnej nie tylko wiązał się dla powoda ze wzrostem jego zobowiązania, ale także umożliwiał pozwanemu dokonanie swobodnej oceny stanu majątkowego powoda i ewentualne wypowiedzenie umowy.

Powyższe stanowi o nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków konsumenta (powoda) na jego niekorzyść, a zatem stanowi o naruszeniu jego interesów.

Zdaniem Sądu Okręgowego za niedozwoloną należy uznać całą klauzulę indeksacyjną.

Za abuzywną Sąd Okręgowy uznał również klauzulę przewidującą ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytobiorcy. Brzmienie wskazanej klauzuli należy uznać za niejednoznaczne, powód mógł odnieść bowiem mylne wrażenie, że dzięki umowie o UNWW w sytuacji braku spłaty kredytu, będzie on zwolniony (także wobec ubezpieczyciela) od części zobowiązania kredytowego, pokrytego przez zakład ubezpieczeń w ramach wypłaconego Bankowi odszkodowania. Pomimo, że to powód został obciążony ciężarem uiszczania składek z tytułu UNWW, w rzeczywistości niczego dzięki temu nie zyskiwał. Klauzula powyższa wprowadzała nierównoważność świadczeń, co należy uznać za sprzeczne z naturą umów wzajemnych. Należy ponadto podkreślić, że powód nie miał wpływu na ukształtowanie umowy w zakresie ubezpieczenia niskiego wkładu własnego.

W ocenie Sądu Okręgowego wskutek bezskuteczności tych niedozwolonych postanowień, umowę łączącą strony należało uznać za nieważną w całości.

Zdaniem Sądu Okręgowego, utrzymanie przedmiotowego stosunku prawnego bez postanowień uznanych za bezskuteczne, w świetle okoliczności niniejszej sprawy, nie było możliwe. Bezskuteczność analizowanych postanowień prowadziłaby bowiem nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale także – choć pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest immanentnie związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Skutkiem bezskuteczności tych postanowień umownych byłoby więc wyrażenie kwoty zobowiązania, tak powoda jak i pozwanego, w walucie PLN przy jednoczesnym pozostawieniu oprocentowania opartego o stawkę LIBOR 3m CHF, właściwą, jak wynikało z postanowień Regulaminu, do kredytów w walucie franka szwajcarskiego (w której zobowiązanie powoda było wyrażone). Usunięcie uznanej za bezskuteczną klauzuli umownej nie może zaś prowadzić do zmiany charakteru stosunku prawnego łączącego strony. Oznacza to, że granicą, której przekroczenie uzasadnia interwencję sądu, jest sprzeczne z naturą stosunku (art. 353 ¹ k.c.) ukształtowanie umowy.

Postanowienia przedmiotowej umowy odnoszące się do mechanizmu indeksacji dotyczyły głównego przedmiotu umowy - miały bezpośredni wpływ na ukształtowanie głównego świadczenia stron – zobowiązania powoda. Usunięcie więc postanowień określających główne świadczenia stron – podobnie jak postanowienia określającego niektóre z essentialia negotii – należałoby uznać za brak porozumienia stron co do zawarcia umowy w ogóle. Usunięcie tych postanowień usuwałoby w całości ryzyko walutowe - wymiany walutowej stanowiące istotę łączącego strony stosunku prawnego w powiązaniu z zasadami ustalania oprocentowania stawką referencyjną LIBOR 3m właściwą zgodnie z wolą stron wyrażona w Umowie i w Regulaminie dla kredytów, w których zobowiązanie kredytobiorcy wyrażone jest w CHF. To zaś oznacza, że na skutek kontroli abuzywności powołanych wyżej postanowień sporną umowę należy uznać za nieważną.

Powyższy pogląd potwierdza także w swoim orzecznictwie TSUE, gdzie wskazuje się, iż klauzule dotyczące ryzyka kursowego określają główny przedmiot umowy kredytu, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania umowy kredytu z pominięciem wskazanych klauzul nie wydaje się możliwa z prawnego punktu widzenia ( zob. wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 r., D., C 118/17, EU:C:2019:207, pkt 48, 52; podobnie, również wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r., D., C-260/18, pkt 44).

W ocenie Sądu Okręgowego, przedmiotowa Umowa po usunięciu klauzuli indeksacyjnej nie mogłaby obowiązywać także z przyczyn wynikających z ogólnych zasad prawa cywilnego.

Usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron oznacza więc brak porozumienia co do zawarcia umowy w ogóle. Nieważność umowy po usunięciu z niej klauzuli indeksacyjnej wynika także z treści 353 ¹ k.c. Przyjęcie, że o charakterze kredytu indeksowanego, jako podtypu umowy kredytu, decyduje łącznie wprowadzenie do umowy mechanizmu indeksacji pozwalającego na ustalenie salda kredytu w walucie obcej, a następnie zastosowanie do tak ustalonego salda oprocentowania ustalanego w oparciu o stawkę LIBOR, oznacza, że tak sformułowane postanowienia wyznaczają naturę tego stosunku prawnego. Pominięcie jednego z tych elementów wypacza gospodarczy sens umowy. Tymczasem odniesienie się do pojęcia natury stosunku prawnego (art. 353 ¹ k.c.) oznacza nakaz respektowania podstawowych cech obligacyjnego stosunku prawnego, a więc tych jego elementów, których brak może prowadzić do podważeniu sensu (istoty) nawiązywanej więzi prawnej. Kredyt indeksowany z oprocentowaniem charakterystycznym dla waluty indeksacji po usunięciu przeliczeń na walutę obcą nie stanie się po prostu kredytem z takim właśnie oprocentowaniem. Oznacza to konieczność uzyskania przez Bank finansowania dla takiego rodzaju kredytu, zaś kredyty lub instrumenty finansowe opiewające na złote i oprocentowane według stawki LIBOR nie istnieją. Skutkiem usunięcia klauzuli indeksacyjnej w całości byłaby więc sprzeczność umowy z naturą danego stosunku prawnego – umowy kredytu indeksowanego (art. 353 ¹ k.c. w zw. art. 58 § 1 k.c.)

Także w przypadku usunięcia samych postanowień dotyczących przeliczeń kursowych, przedmiotową Umowę uznać należałoby za nieważną, bowiem koniecznym stałoby się ustalenie treści stosunku prawnego, wiążącego konsumenta, z pominięciem tych postanowień. Należałoby bowiem przyjąć, że łączący strony stosunek umowny nie zakłada zastosowania mechanizmu indeksacji w kształcie wskazanym pierwotną umową, a zatem w umowie pozostawałoby sformułowanie o indeksacji i przeliczeniu świadczeń, bez precyzyjnego określenia kursów. W rezultacie doszłoby do sytuacji, w której nie byłoby możliwe ustalenie wysokości świadczenia kredytobiorcy – kwoty, która podlega zwrotowi na rzecz Banku i która stanowi podstawę naliczenia odsetek należnych od kredytobiorcy, a więc sytuacji, w której nie uzgodniono by wysokości podstawowego świadczenia jednej ze stron, w związku z czym umowę należałoby uznać za nieważną.

Brak było podstaw do zastąpienia niedozwolonych postanowień umowy innymi postanowieniami mogącymi wynikać z przepisów o charakterze dyspozytywnym.

W dniu zawarcia przedmiotowej Umowy brak było bowiem w prawie polskim przepisów o charakterze dyspozytywnym mogących wypełnić lukę, powstałą w wyniku stwierdzenia bezskuteczności postanowień odnoszących się do kursów waluty.

W ocenie Sądu Okręgowego niedopuszczalnym byłoby zastąpienie z urzędu niedozwolonego postanowienia umownego innym mechanizmem wyliczenia kwoty kredytu, w tym zastosowania średniego kursu stosowanego przez NBP.

Na chwilę zawarcia przedmiotowej umowy, możliwość taka nie wynikała bowiem z jakichkolwiek przepisów prawa. Kursu waluty, dla określenia kwoty kredytu oraz wysokości rat, nie sposób było również wyprowadzić z ustalonych zwyczajów obowiązujących w tego rodzaju stosunkach prawnych.

Art. 358 k.c., w treści regulującej możliwość spełnienia świadczenia w walucie polskiej w sytuacji, w której przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, i określającej wartość waluty obcej według kursu średniego NBP, wszedł w życie dopiero po dniu zawarcia przedmiotowej umowy, tj. 24 stycznia 2009 r. Przepis ten nie mógł zostać zatem wykorzystany do określenia treści zobowiązania, wynikającego z umowy zawartej między stronami. Ponadto, dotyczył on zobowiązań wyrażonych w walucie obcej i sposobu ich przeliczenia na walutę polską, tymczasem w przedmiotowej Umowie posłużenie się kursem waluty było konieczne dla przeliczenia do CHF wyrażonej pierwotnie w walucie polskiej kwoty kredytu, celem określenia zobowiązania w walucie obcej.

Możliwości stosowania przepisu dyspozytywnego wprowadzonego do porządku prawnego już po zawarciu spornej umowy nie można również wywieść z wyroku TSUE z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie C-70-17, w którym Trybunał dopuścił wprawdzie możliwość zaradzenia nieważności warunku poprzez zastąpienie go przepisem, na którym został on oparty, w nowym brzmieniu, uzależniając to jednak od dwóch warunków: 1) umowa kredytu hipotecznego nie może dalej obowiązywać w przypadku usunięcia tego mającego nieuczciwy charakter warunku; 2) stwierdzenie nieważności całej umowy naraża konsumentów na szczególnie niekorzystne konsekwencje. Jak wskazano już powyżej, w niniejszej sprawie będący konsumentem powód sami podnosili zarzut nieważności umowy, wskazując, że zgadza się na ewentualne skutki uznania spornej umowy za nieważną.

Za niedopuszczalne, uznać należało także posłużenie się w tym zakresie innymi przepisami prawa, regulującymi swoisty stosunek prawny. W ocenie Sądu nie występowały jakiekolwiek ustalone zwyczaje umożliwiające w świetle art. 56 k.c. posiłkowanie się kursem wynikającym z ustawy prawo wekslowe.

Sąd Okręgowy podzielił także stanowisko wyrażone przez TSUE w wyroku z 3 października 2019 r., C-260/18, zgodnie z którym artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, jedynie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę.

Zdaniem Sądu wywodzenie z przepisów ustawy nowelizującej art. 69 ustawy Prawo Bankowe dalej idących skutków, w tym sankcjonujących abuzywne postanowienia umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie oraz ewentualnego wyłączenia ich spod oceny przez pryzmat art. 385 ¹ k.c., jest nieuprawnione.

Treść postanowień aneksów zawartych przez stronę powodową z Bankiem, w szczególności wprowadzona aneksem nr (...) możliwość spłaty rat i wcześniejszej spłaty kredytu bezpośrednio w CHF nie mogła mieć znaczenia w kontekście oceny postanowień umowy dokonywanej na dzień 2 stycznia 2008 roku.

Nie można uznać również, że roszczenie strony powodowej jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. Zdaniem Sądu Okręgowego nie sposób uznać, iż konsument wywodzący swoje roszczenia z niedozwolonych postanowień umownych, które do umowy wprowadził przedsiębiorca, nadużywa swoich praw podmiotowych, a nawet zasada „czystych rąk” wynikająca z tego przepisu wykluczała możliwość skutecznego zniweczenia w oparciu o wskazany przepis żądania powoda.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uwzględnił zgłoszone jako główne żądanie ustalenia nieważności umowy z dnia 2 stycznia 2008 r.

Wobec uwzględnienia powództwa głównego przedmiotem rozpoznania nie było powództwo ewentualne o zapłatę, zgłoszone jedynie na wypadek nieuwzględnienia powództwa o ustalenie.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 108 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany bank.

Zaskarżając wyrok w całości zarzucił:

I. poczynienie błędnych ustaleń poprzez:

a.ustalenie niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy, że powodowi został udzielony kredyt w złotych polskich, w sytuacji, gdy było i jest to zobowiązanie w walucie obcej, a powód samodzielnie i świadomie dokonał wyboru waluty kredytu i sposobu jego wypłaty;

b.ustalenie niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy, że powód nie mial możliwości negocjowania warunków kredytu, gdyż umowa jest wzorem, w sytuacji gdy przykładowo możliwość spłaty bezpośrednio w walucie kredytu wynikała już z literalnej treści § 8 ust. 4 obowiązującego w dacie zawierania Umowy Kredytu Regulaminu Kredytowania Osób Fizycznych w Ramach Usług (...) w Banku (...) S.A.;

c.ustalenie niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy, że pozwany dysponował całkowitą swobodą w zakresie ustalania kursu waluty, w sytuacji gdy wartość waluty szwajcarskiej nie jest stała, ale podlega zmianom i wahaniom niezależnym od pozwanego, a kurs stosowany przez Bank odzwierciedlał sytuację rynkową, a tym samym musiał uwzględniać wskaźniki rynkowe niezależne od Banku;

d.ustalenie niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy, że kredytobiorcy nie zostali w sposób należyty poinformowani o ryzyku walutowym.

II. obrazę przepisów postępowania, tj.:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, a nie swobodnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, przejawiającej się w przyjęciu w sposób niezgodny ze stanem rzeczy, że sposób ustalania kursów walut publikowanych przez Bank w Tabeli Kursów Walut Obcych (dalej też jako: „Tabela”) nosił cechy dowolności w sytuacji gdy:

Gdyby Sąd Okręgowy ocenił wskazane dowody w sposób swobodny i uwzględnił inicjatywę dowodową pozwanego to zapewne ustaliłby, że:

- kursy kupna i sprzedaży walut obcych publikowane w Tabeli ustalane były na podstawie średnich kursów notowanych na rynku międzybankowym z uwzględnieniem marży, której wysokość była przedmiotem decyzji organu pozwanego odpowiedzialnego za zarządzanie płynnością;

- metodyka ustalania kursów walut przez pozwanego była analogiczna do tej stosowanej przez Narodowy Bank Polski, aż do czerwca 2017 r.;

- kursy walut publikowane przez pozwanego w Tabeli stosowane były nie tylko do rozliczeń umów kredytów indeksowanych do walut obcych, ale także do rozliczeń każdego rodzaju transakcji walutowych odbywających się z udziałem pozwanego;

i w konsekwencji doszedł do wniosku, że celem pozwanego przy zawieraniu Umowy o Kredyt Hipoteczny nr (...) zawartej 11 stycznia 2008 roku - data z nagłówka umowy to 2 stycznia 2008 roku (dalej jako: Umowa Kredytu) nigdy nie było uzyskanie nadrzędnej pozycji względem powoda, jak również pozyskanie nieograniczonego dodatkowego wynagrodzenia z tytułu Umowy Kredytu;

a. błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę dowodu z zeznań świadka J. C. poprzez przyjęcie, że zeznania tego świadka dotyczyły wyłącznie aspektu ekonomicznego, nie zaś prawnego omawianej Umowy Kredytu, podczas gdy oczywiste jest, że w sprawach kredytów indeksowanych/denominowanych do waluty obcej aspekt ekonomiczny nierozerwalnie wiąże się z elementami prawnymi stosunku prawnego nawiązanego między stronami postępowania, a poza tym Sąd II Instancji miał świadomość tego na jakie fakty zostanie dopuszczony dowód z ww. świadka i uznał te okoliczności za istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Niesłuszne jest więc kwestionowanie ich przydatności po przeprowadzeniu rzeczonego dowodu;

b. nie wzięcie pod uwagę w ramach wydanego rozstrzygnięcia dowodu z zeznań świadka M. S., podczas gdy dowód zeznań ww. świadka miał istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy i okoliczności spornych między stronami, albowiem opisywał on proces zawierania umowy z kredytobiorcami i związane z tym obowiązki pozwanej, które były wspólne dla wszystkich pracowników pozwanej w dacie zawierania umowy kredytu;

c. błędne przyjęcie, że powód ma status konsumenta w rozumieniu art. 22 ^{( 1)} k.c. podczas gdy w chwili zaciągania kredytu powód posiadał w Banku (...) S.A. inny kredyt hipoteczny w walucie CHF nr umowy (...), który został spłacony dnia 20 września 2012 r., co wynika m. in. z załączonych do odpowiedzi na pozew wydruków z BIK - powyższe wskazuje, że powód nie tylko nie miał statusu konsumenta, gdyż jego potrzeby mieszkaniowe zostały zaspokojone na skutek wcześniejszego kredytu hipotecznego, ale też pokazuje, że powód dobrze orientował się w sposobie funkcjonowania kredytów indeksowanych do waluty CHF oraz ryzyka jakie się z tym wiąże, w dodatku twierdzenia te uzasadnia fakt, że powód nie mieszkał w kredytowanej nieruchomości, gdyż w pozwie widnieje adres jaki miał w dacie zawierania Umowy Kredytu - przedsięwzięcie to miało więc charakter czysto inwestycyjny;

2. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235 ¹ § 1 pkt. 2 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez: wadliwe pominięcie wniosku dowodowego o przeprowadzenie opinii biegłego sądowego pomimo wniosku zgłoszonego w odpowiedzi na pozew, czym Sąd I Instancji uniemożliwił wszechstronne ustalenie okoliczności sprawy przy uwzględnieniu m. in. posiadanych przez biegłego/biegłych sądowy wiadomości specjalnych niezbędnych dla należytego rozpatrzenia i rozstrzygnięcia sprawy, z uwzględnieniem zasady prawdy materialnej

3. art. 227 k.p.c. w zw. art. 2432 k.p.c. i art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie z uwagi na to, że Sąd Okręgowy nie wydał rozstrzygnięcia w przedmiocie pomięcia dowodów z dokumentów z odpowiedzi na pozew, a zatem z mocy prawa zostają one przyjęte w poczet materiału dowodowego - wobec tego Sąd pierwszej instancji winien wypowiedzieć się co do tychże dowodów w treści uzasadnienia wyroku, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca i spowodowało, że uzasadnienie wyroku nie zawiera wszystkich przewidzianych przez ustawę elementów.

III. obrazę przepisów prawa materialnego, tj.

1. art. 189 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powód posiadał interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu;

2. art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 3 oraz art. 4 ust. 2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w zw. z art. § 2 ust. 2 oraz § 7 ust. 1 Umowy Kredytu oraz § 8 ust. 3 Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. w brzmieniu obowiązującym przez dniem 1 października 2011 r. poprzez ich błędną wykładnię przejawiającą się w pominięciu, że postanowienia umowne dotyczące ryzyka kursowego określają główny przedmiot umowy, a w konsekwencji podlegają badaniu pod kątem abuzywności dopiero po wykazaniu przez stronę roszczącą ich niejednoznaczności;

3. art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przejawiające się w uznaniu, że § 2 ust. 2 oraz § 7 ust. 1 Umowy Kredytu oraz § 8 ust. 3 Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 października 2011 r. kwalifikują się jako niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., w sytuacji gdy nie kształtują praw i obowiązków powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco jego interesu, w związku z czym nie mogły zostać uznane za niedozwolone postanowienia umowne;

4. art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 69 ust. 2 pkt. 2 Pr Bank poprzez jego niezastosowanie i pominięcie, że zgodnym zamiarem stron i celem Umowy Kredytu było jej zawarcie we frankach szwajcarskich, co doprowadziło Sąd Okręgowy do błędnego przyjęcia, że walutą kredytu był złoty polski, a nie frank szwajcarski;

5. art. 65 § 1 i § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię treści wiążącej strony Umowy Kredytu w zakresie wzoru ustalania opłaty z tytułu refinansowania kosztu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, tj. wzoru zawartego w § 7 ust. 6 Regulaminu Kredytowania Osób Fizycznych w Ramach Usług (...) w Banku (...) S.A. (dalej: Regulamin), w szczególności bezpodstawny wniosek, że wzór ten wprowadza w błąd i jest niezrozumiały w sytuacji gdy statystyczny konsument byłby w stanie na podstawie umowy i Regulaminu ustalić wysokość opłaty z tytułu refundacji kosztów UNWW, na dany moment (tj. znając aktualne w tym momencie saldo w CHF i kurs kupna/sprzedaży tej waluty),

6. art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 351(1) k.c. poprzez ich niezastosowanie i nie wzięcie pod uwagę zmian wprowadzonych do Umowy Kredytu na mocy aneksów do Umowy Kredytu (Aneksu nr (...) z dnia 13 września 2011 r., Aneksu nr (...) z 15 stycznia 2014 r.) i dokonanie ustaleń w oparciu o stan z dnia zawarcia Umowy Kredytu podczas gdy Strony zgodnie zmodyfikowały warunki Umowy i nadały im odmienny kształt, który powinien zostać uwzględniony przez Sąd Okręgowy, w szczególności Aneks nr (...) nadał odmienne brzmienie § 2 Umowy Kredytu, co miało istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

7. art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 3851 § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. z § 2 ust. 2 oraz § 7 ust. 1 Umowy Kredytu oraz § 8 ust. 3 Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 października 2011 r. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie skutkujących dokonaniem wadliwej wykładni oświadczeń woli stron Umowy Kredytu ograniczającej się wyłącznie do analizy literalnego brzmienia spornych zapisów Umowy i Regulaminu, bez dokonania oceny treści Umowy Kredytu i Regulaminu w kontekście celu, w jakim została zawarta Umowa Kredytu, jak również z pominięciem, okoliczności, w których doszło do zawarcia Umowy Kredytu, zasad współżycia społecznego oraz zgodnego zamiaru stron w chwili zawierania Umowy Kredytu co doprowadziło Sąd Okręgowy do wniosku o konieczności stwierdzenia nieważności Umowy Kredytu wobec stwierdzenia abuzywności klauzuli indeksacyjnej w sytuacji gdy Sąd I Instancji bazując na przekonaniu o racjonalności stron Umowy Kredytu winien dojść do przekonania, iż w braku ustalania w Umowie Kredytu kursu wymiany, strony uznałyby za odpowiedni kurs średni NBP, jako kurs sankcjonowany przez ustawodawcę do rozliczeń walutowych i uznany przez ustawodawcę za obiektywny, co urzeczywistniałoby cel art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 jak i stanowiłoby środek stosowny i skuteczny realizujący interesy konkurentów i konsumentów w rozumieniu art. 7 ust. 1 Dyrektywy 93/13;

8. art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 358 § 2 k.c. (według stanu prawnego z dnia 24 stycznia 2009 r.) w zw. z art. 3 k.c. oraz art 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez ich błędną wykładnię i stwierdzenie nieważności Umowy Kredytu w sytuacji gdy Sąd Okręgowy pominął, że Umowa Kredytu w dacie jej zawierania w pełni zaspokajała potrzeby powoda i była dla niego najkorzystniejsza, a stosując sankcję nieważności Sąd Okręgowy naruszył zasady proporcjonalności, pewności obrotu oraz utrzymania umowy w mocy, które są jednymi z podstawowych zasad prawa cywilnego;

9. art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 w zw. z art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w zw. z art. 358 § 2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię przejawiającą się w zaniechaniu poinformowania powoda przez Sąd I Instancji o istniejących bądź też możliwych do przewidzenia konsekwencjach unieważnienia Umowy Kredytu w tym także przysługujących Bankowi roszczeniach restytucyjnych co doprowadziłoby powoda do przekonania, że upadek Umowy Kredytu naraziłby go na szczególnie dotkliwe skutki, a Sąd Okręgowy do wniosku o konieczności uzupełnienia Umowy Kredytu o normę dyspozytywną z art. 358 § 2 k.c. tj. poprzez zastosowanie kursu średniego Narodowego Banku Polskiego;

10. art. 69 ust 3 PrBank poprzez jego niezastosowanie w sytuacji stwierdzenia przez Sąd abuzywności klauzuli przeliczeniowej;

11. art. 24 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim w zw. z art. 32 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (dalej ustawa o NBP), względnie art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo Wekslowe poprzez ich niezastosowanie w sytuacji gdy wobec braku określenia sposobu określenia w Umowach Kredytu sposobu przeliczenia waluty polskiej na walutę kredytu (co jest wynikiem przyjęcia bezskuteczności postanowień o tabeli kursowej kredytodawcy), przy jednoczesnym udzieleniu przez powoda pozwanemu (pełnomocnictwa) zgody do obciążania rachunku złotówkowego z tytułu zobowiązania wyrażonego w walucie obcej, winny znaleźć zasady przeliczania określone przez Narodowy Bank Polski, jako podmiotu uprawnionego na podstawie ustawy do organizowania rozliczeń pieniężnych wynikających z konieczności ustalenia kursu złotego w stosunku do walut obcych;

IV. na podstawie art. 380 k.p.c. wnoszę o rozpoznanie i uchylenie przez Sąd II Instancji postanowienia Sądu Okręgowego z 4 listopada 2020 r. o pominięciu dowodu z opinii biegłego (ok. 00:55:33 minuty protokołu rozprawy);

V. na podstawie art. 241 k.p.c. w zw. z art. 381 k.p.c. w zw. z art. 382 k.p.c. wnoszę o dopuszczenie bezzasadnie pominiętego na podstawie postanowienia z dnia 4 listopada 2020 r. dowodu z opinii biegłego/biegłych na okoliczności wskazane w pkt IX ppkt 4 odpowiedzi na pozew pozwanej.

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji, w tym także w celu orzeczenia o kosztach postępowania.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji pozwanego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego banku nie jest zasadna.

Pozwany w swej apelacji podniósł zarówno zarzuty naruszenia prawa procesowego, jak i prawa materialnego. W pierwszej kolejności odniesienia wymagają zarzuty naruszenia prawa procesowego, zwłaszcza że w ich ramach pozwany zakwestionował zakres przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego i w konsekwencji prawidłowość poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie jest zasadny zarzut kwestionujący nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości, finansów i rachunkowości na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew. Okoliczności, które miały być wykazane tym dowodem, nie mają znaczenia dla oceny ważności umowy, której spór dotyczy. Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu Okręgowego, że w sytuacji, gdy w spornej umowie nie zostały wskazane obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia kursu CHF, a więc kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, to okoliczności dotyczące tego, jak w istocie pozwany ustalał kursy CHF ujmowane w swych tabelach, nie mają znacznia dla oceny niedozwolonego charakteru postanowień umowy odsyłających do kursów z tabel pozwanego banku. Oceny abuzywności postanowień umowy dokonuje się bowiem na datę zawarcia umowy, a sam sposób wykonywania umowy dla tej oceny jest irrelewantny. Również pozostałe okoliczności, które miałyby być ustalane w oparciu o dowód z opinii biegłego, jak ekonomiczne uzasadnienie stosowania jako bazowej stawki procentowej stawki WIBOR czy LIBOR, koszty, jakie pozwany ponosił w związku z finansowaniem akcji kredytowej, zwyczajów czy praktyk rynkowych z daty zawarcia spornej umowy, powszechności stosowania marży przy dokonywaniu wymiany walutowej, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowień zawartej przez strony umowy. Ustalanie, czy kursy z tabel pozwanego banku nie odbiegały od kursów rynkowych, było zbędne. Za niezasadny uznać należy również zarzut błędnego przyjęcia przez Sąd Okręgowy, że sposób ustalania kursów walut publikowanych przez Bank w Tabeli Kursów Walut Obcych (dalej też jako: „Tabela”) nosił cechy dowolności. Zdaniem Sądu Apelacyjnego twierdzenie o dowolności banku przy ustalaniu kursów walut ujmowanych w tabelach pozwanego banku musi być odnoszone do postanowień umowy, a nie ogólnej działalności banku w sektorze bankowym, w warunkach konkurencji na rynku usług bankowych, która ze swej istoty wymusza potrzebę uwzględnienia realiów rynkowych przy kształtowaniu kursów walut w tabelach banku. Dla oceny roszczeń powoda istotnym jest to, że sporna umowa kredytu nie precyzuje, jakie przy pomocy jakich konkretnych parametrów ekonomicznych i w jaki konkretnie sposób ustalane są kursy walut obcych ujmowane w tabelach banku, co oznacza, że kursy te były poza jakąkolwiek kontrolą powodów jako konsumentów.

Nie są zasadne również te zarzuty apelacji, które dotyczą oceny zeznań świadków. Pozwany co prawda wskazał na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. i zarzucił błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę zeznań świadka J. C., ale trzeba zauważyć, że Sąd Okręgowy nie odmówił wiarygodności zeznaniom tego świadka, a jedynie uznał, że świadek przedstawił aspekt ekonomiczny, nie zaś prawny zaciągniętego przez powoda kredytu. Nawet gdyby podzielić stanowisko pozwanego, że świadek wypowiadał się również co do kwestii prawnych, to jednak ocena prawna analizowanej umowy kredytu, należała do Sądu Okręgowego i taka ocena została przeprowadzona.

Pozwany zakwestionował również niedostateczne uwzględnienie przy czynieniu ustaleń faktycznych zeznań świadka M. S.. W ocenie Sądu Apelacyjnego zasadnie uznał Sąd Okręgowy, że zeznania tego świadka nie mogą stanowić podstawy ustaleń co do zakresu informacji udzielonych powodowi przy zawarciu umowy z tego powodu, że świadek nie uczestniczył w zawieraniu umowy z powodem. Natomiast obowiązywanie w pozwanym banku określonych procedur nie może prowadzić do ustalenia w drodze domniemania, że takie procedury zostały dochowane w przypadku powoda, w sytuacji gdy sam świadek przyznał, że skoro nie uczestniczył w zawieraniu umowy z powodem to nie wie czy opisane przez niego procedury zostały dochowane wobec powoda. Świadek przedstawił w swych zeznaniach standard przekazany na szkoleniu.

Pozwany w swej apelacji zakwestionował również ustalenie, iż powód zawierając umowę działał jako konsument. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w świetle uzupełniających informacji udzielonych przez powoda na rozprawie w dniu 27 kwietnia 2022 r. nie może budzić wątpliwości prawidłowość stanowiska Sądu Okręgowego. Powód wyjaśnił, że zakupu lokalu finansowanego zaciągniętym kredytem dokonał dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych swej rodziny. Powód zamieszkał z rodziną w zakupionym mieszkaniu i tam nadal mieszka. Wyprowadził się natomiast z mieszkania stanowiącego majątek odrębny żony. Nie ma zatem podstaw do uznania, że zaciągniecie kredytu było związane z działalnością gospodarczą powoda.

Pozwany zakwestionował również ustalenie, iż zaciągnięty kredyt jest kredytem w złotych polskich, a zdaniem pozwanego, był to kredyt zaciągnięty w walucie obcej. W ocenie Sądu Apelacyjnego oczekiwanie pozwanego, by zaciągnięty przez powoda kredyt uznać za kredyt walutowy, nie jest uprawnione. Zasadnie Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, posiłkując się dotychczasowym orzecznictwem, że kredyt zaciągnięty przez powoda jest kredytem indeksowanym kursem waluty obcej, w tym przypadku kursem CHF. Na skutek indeksacji saldo kredytu wyrażone zostało w walucie obcej, ale kredyt podlegał wypłacie i co istotne, spłacie w walucie polskiej. Kredytem walutowym określa się natomiast kredyt udzielony w innej niż PLN walucie, a co za tym idzie jest on również w tej walucie wypłacany i spłacany, czego sporna umowa nie przewidywała, zatem nie można uznać, by był to kredyt walutowy.

Nie można również zgodzić się z pozwanym, że powód od momentu zawarcia umowy miał możliwość dokonywania spłaty kredytu bezpośrednio w CHF. W § 7 ust. 1 umowy wyraźnie strony postanowiły, że kredytobiorca będzie spłacać kredyt w złotych polskich z zastosowaniem kursu sprzedaży obowiązującego w dniu płatności raty zgodnie z (...) Banku (...) S.A. Przyjąć zatem należy, że kredyt mógł być spłacany jedynie w złotych polskich. Co prawda w Regulaminie kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. – w § 8 ust. 4 - ujęty był zapis, że w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kredytobiorca może zastrzec w umowie kredytu, że bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w aktualnej ofercie banku, jednak zauważyć należy, że umowa stron takiej możliwości nie przewidywała. W § 7 ust. 3 jednoznacznie wskazywany został rachunek złotówkowy powoda. Co istotne, strony zawarły w 2011 r. aneks nr (...) zmieniający § 7 umowy poprzez wprowadzenie zapisu dająco możliwość spłaty kredytu w CHF. Gdyby umowa, jak twierdzi pozwany, od samego początku dawała taką możliwość, to zawieranie aneksu byłoby zbędne. Twierdzenie pozwanego, jakoby powód od początku mógł spłacać kredyt w CHF, nie zostało więc udowodnione. Poza tym, zauważyć należy, że w sytuacji, gdy powód uzyskuje dochody w polskiej walucie, sama możliwość spłaty kredytu w walucie indeksacji nie uchroniłaby go przed ryzykiem walutowym wynikającym z niekorzystnego zwrotu kursów CHF.

Pozwany zakwestionował również ustalenie, iż powód nie został w sposób właściwy poinformowany o ryzyku walutowym związanym z zawieraną umowa kredytu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego ustalenie to jest prawidłowe. Sąd Okręgowy prawidłowo, odwołując się do orzecznictwa TSUE zakreślił zakres tego obowiązku informacyjnego i zasadnie uznał, że ciężar dowodu należytego dopełnienia tego obowiązku spoczywa na pozwanym banku. Pozwany w swej apelacji nie przedstawił w istocie żadnych argumentów, które podważałyby trafność ustaleń Sądu Okręgowego. W szczególności nie wskazał na dowody mające świadczyć o tym, że powód został dostatecznie poinformowany nie tylko o samym istnieniu ryzyka walutowego, ale również o jego istocie i potencjalnej skali, tak, by miał pełną świadomość tego, iż podpisując umowę kredytu denominowanego w walucie obcej ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może się dla niego okazać trudne do udźwignięcia w wypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie.

W wyroku z dnia 20 września 2018 r. C - 51/17 (pkt 78), interpretując art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, TSUE wskazał, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak, aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, w której kredyt był denominowany, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (podobnie TSUE w wyroku z 20 września 2017 r., C 186/16, pkt 49). Odwołując się do wcześniejszego orzecznictwa TSUE wyjaśnił, że kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu denominowanego w walucie obcej, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku spadku wartości waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie w stosunku do waluty obcej, w której kredyt został udzielony. Ponadto, przedsiębiorca, w niniejszym przypadku instytucja bankowa, musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2017 r., C 186/16, pkt 50). Kontynuacją tej linii orzeczniczej jest wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r. (C -776/19, pkt 65), w którym wyrażono pogląd, według którego w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową, a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej (por. pkt 74 wyroku TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19).

Mając na uwadze tak ukształtowane standardy w zakresie obowiązków informacyjnych banku wobec konsumenta, w ustalonym stanie faktycznym, uznać należy, że samo wskazanie powodowi istnienia ryzyka walutowego, jeśli nie towarzyszyły tym informacjom dalsze dane wskazujące na skalę ryzyka wiążącego się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, nie może świadczyć o należytym dopełnieniu przez pozwany bank obowiązku informacyjnego.

Niedopełnienie obowiązku informacyjnego w świetle wyżej wskazanych orzeczeń TSUE oznacza, że za abuzywne uznać należy te wszystkie postanowienia umowy, które regulują mechanizm powiązania wysokości zobowiązań powoda z kursem waluty obcej – w tym przypadku kursem CHF, z którym to mechanizmem powiązane jest ryzyko walutowe. Podniesiony w apelacji pozwanego zarzut naruszenia art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. uznać należy za nieskuteczny.

Co istotne, za abuzywne należy uznać te postanowienia umowy, które dosyłają do kursów waluty indeksacji z tabel pozwanego banku. Należy zwrócić uwagę na szerokie już obecnie orzecznictwo, które w ramach kontroli indywidulanej jako nieuczciwe uznaje postanowienia odwołujące się do własnych tabel kursowych bez wskazania w umowie obiektywnych kryteriów ustalania kursów (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16, z 19 września 2018 r., I CNP 39/17, z 24 października 2018 r., II CSK 632/17, z 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, z 27 listopada 2019 r. II CSK 483/18, z 29 października 2019 r. IV CSK 309/18 czy z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18). Zostało więc w tych orzeczeniach przesądzone, że niedozwolona jest konstrukcja przyznająca bankowi takie jak w tej sprawie prawo do jednostronnego przeliczenia zobowiązania konsumentów. Ocena abuzywności jest dokonywana na moment zawarcia umowy, a kwestia tego czy kurs CHF faktycznie stosowany przez pozwany bank odbiegał od kursu rynkowego, jest kwestią dotyczącą wykonania umowy, a ta okoliczność nie ma zaznaczenia dla oceny abuzywności postanowień umowy. Potwierdza to treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r. III CZP 40/22, w której Sąd Najwyższy stwierdził, że sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Sąd Apelacyjny w pełni tę ocenę podziela.

Pozwany w swej apelacji zakwestionował również stanowisko Sądu Okręgowego dotyczące niemożności utrzymania spornej umowy w mocy po eliminacji z jej treści postanowień, które trafnie zostały uznane za abuzywne. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zarzuty te nie są zasadne.

Stwierdzenie niedozwolonego charakteru postanowień zawartej przez strony umowy nie prowadzi wprost do nieważności całej umowy. Ocena możliwości utrzymania umowy powinna być dokonywana według podejścia obiektywnego, a zatem zasadnicza staje się przede wszystkim odpowiedź na pytanie o możliwość ustalenia praw i obowiązków stron właściwych dla danego stosunku prawnego.

Jednym z możliwych skutków uznania klauzul indeksacyjnych za nieuczciwe jest upadek całej umowy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego taki skutek pociąga za sobą eliminacja abuzywnych postanowień z umowy, której spór niniejszy dotyczy. Analizując kwestię utrzymania spornej umowy w mocy należy wskazać, że strony zakładały, że jej przedmiotem będzie kredyt złotowy indeksowany do franka szwajcarskiego, ze stopą procentową właściwą dla tej waluty. Usunięcie klauzul waloryzacyjnych i uznanie kredytu za typowo złotowy, z nieadekwatnym do niego oprocentowaniem, prowadziłoby do istotnego przekształcenia stosunku kredytowego, z pozbawieniem go elementów ryzyka właściwego wybranej formie kredytowania. Nie ulega wątpliwości, że jeżeli eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji regulacji umownej, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć treści praw i obowiązków stron, to nie można przyjąć, iż strony pozostają związane pozostałą częścią umowy.

Wadliwość pierwszego przeliczenia, przy uruchomieniu kredytu, czyniłaby nieaktualnymi wielkości określone w harmonogramach, zaś brak oznaczenia właściwego kursu kupna waluty obcej wykluczałby ustalenie równowartości w złotych polskich poszczególnych rat w przypadku umowy zawartej przez powodów. Eliminacja klauzul zerwałaby zatem jakiekolwiek powiązanie między kwotą kredytu w złotych polskich a sumą rat kredytowych w CHF. Możliwość wykonania umowy wymagałby więc ich uzupełnienia o dodatkowe rozwiązania, co w świetle dotychczasowego orzecznictwa TSUE, jest niedopuszczalne. Cel założony w art. 7 ust. 1 dyrektywy byłby bowiem osłabiony, gdyby sąd mógł kształtować postanowienia umowne i w razie stwierdzenia nieuczciwości niektórych z nich - swobodnie je zastępować (por. wyrok z 26 marca 2019 r., C 70/17 i C 179/17).

Co prawda w niektórych orzeczeniach TSUE nie wykluczał zastąpienia nieuczciwego postanowienia, ale zastrzegał, że może to nastąpić w razie wyrażenia zgody przez strony, a poza tym możliwość tę ograniczono do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego, wbrew woli konsumenta, zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki (por. np. wyroki Trybunału Sprawiedliwości: z 15 marca 2012 r., C – 453/10, z dnia 30 kwietnia 2014 r., C -26/13, z dnia 26 marca 2019 r., C – 70/17 i C 179/17, z 3 marca 2020 r. C - 125/18). Dopiero w takiej sytuacji, jak podkreślił Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 25 listopada 2020 r., C – 269/20, sąd krajowy podjąć powinien „wszelkie niezbędne środki mające na celu ochronę konsumenta przed szczególnie szkodliwymi konsekwencjami, jakie może wywrzeć unieważnienie danej umowy kredytowej, w szczególności ze względu na natychmiastową wymagalność wierzytelności przysługującej przedsiębiorcy”, mając na uwadze przede wszystkim „wysoki poziom ochrony konsumentów, jaki powinien zostać zapewniony zgodnie z dyrektywą 93/13”.

W niniejszej sprawie brak jest podstaw do uznania, że zachodzą okoliczności uzasadniające uzupełnienie umowy w interesie powoda jako konsumenta. Powód, pouczony na rozprawie w dniu 27 kwietnia 2022 r. o skutkach upadku umowy podtrzymał swe żądanie, co przesadza o definitywnym upadku umowy.

Nie są więc zasadne te zarzuty apelacji, które kwestionują stanowisko Sądu Okręgowego o braku możliwości uzupełnienia umowy, czy to poprzez odwołanie do średniego kursu NBP w oparciu o art. 358 § 2 k.c. czy art. 24 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o narodowym Banku Polskim czy też poprzez odwołanie do wskazywanego przez pozwanego art. 41 Prawa wekslowego. Sąd Apelacyjny w pełnym zakresie akceptuje stanowisko Sądu okręgowego. Zbędnym jest zatem tej argumentacji.

Nie są również zasadne te zarzuty apelacji, które wskazują na naruszenie art. 65 k.c. Wbrew stanowisku pozwanego, zgromadzony w niniejszej prawie materiał dowodowy nie potwierdza, by zgodnym zamiarem stron było zawarcie umowy kredytu we frankach szwajcarskich. Również zawarcie przez strony aneksów do umowy nie może być odczytywane jako wyraz świadomej woli powoda sanowania postanowień niedozwolonych.

Trafnie wskazał Sąd Okręgowy, że abuzywność poszczególnych postanowień umowy należy oceniać na datę jej zawarcia. Konsument może odstąpić od powoływania się na nieuczciwy charakter warunku w ramach umowy odnowienia zobowiązania, w drodze której konsument odstępuje od dochodzenia roszczeń będących konsekwencją stwierdzenia nieuczciwego charakteru tego warunku, z zastrzeżeniem, że odstąpienie to jest oparte na dobrowolnej i świadomej zgodzie (wyrok z dnia 9 lipca 2020 r., (...), C 452/18, EU:C:2020:536, pkt 28). Z powyższego wynika, że system przewidziany w dyrektywie 93/13 nie może stać na przeszkodzie temu, by strony umowy eliminowały nieuczciwy charakter zawartego w niej warunku poprzez jego zmianę w drodze umowy, o ile, po pierwsze, odstąpienie przez konsumenta od powołania się na nieuczciwy charakter wynika z jego wolnej i świadomej zgody, i po drugie, nowy warunek zmieniający nie jest nieuczciwy, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego. Pozwany nie wykazał, by taka intencja przyświecała powodowi w momencie zawierania aneksów.

W tym stanie rzeczy żądanie powoda ustalenia nieważności spornej umowy, zasługiwało na uwzględnienie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zasadnie uznał Sąd Okręgowy, że powód ma interes prawny w żądaniu takiego ustalenia. Otwarcie drogi procesu o świadczenie pozwala na przesłankowe rozstrzygnięcie kwestii ważności stosunku prawnego będącego źródłem zapłaty i w tym procesie obie strony mogą bronić swych racji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29 lutego 1972r., I CR 388/71, z dnia 5 lutego 2009r., I CSK 332/08, z dnia 9 grudnia 2011r., III CSK 138/ 11). Wyrok w sprawie o świadczenie nie usunąłby jednak wszystkich niepewności mogących wynikać w przyszłości z zawartej przez strony umowy. Termin spłaty kredytu udzielonego sporną umową jeszcze nie upłynął, zatem powództwo o ustalenie nieważności tej umowy rozwieje wszelkie wątpliwości co do przyszłych obowiązków powoda wynikających z tej umowy. Dlatego podniesiony w apelacji pozwanego zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. uznać należy za niezasadny, bowiem sfery ochrony, której domaga się powód w niniejszej sprawie nie można zawęzić do roszczeń, które zostały przez niego dotychczas spełnione.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny oddalił apelację jako bezzasadną i w oparciu o art. 98 k.p.c. zasądził od pozwanego na rzecz powoda 8 100 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Beata Kozłowska