Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2022 r.

Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Renata Gąsior

Protokolant sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 września 2022 r. w Warszawie

sprawy A. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o wysokość kapitału początkowego i emerytury

na skutek odwołania A. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 6 kwietnia 2021 r. znak: (...) (...)

z dnia 9 kwietnia 2021 r. znak:(...)

z dnia 7 września 2021 r. znak: (...) (...)

oddala odwołania.

SSO Renata Gąsior

UZASADNIENIE

A. K. w dniu 19 maja 2021 r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia 6 kwietnia 2021 r. znak: (...) (...) oraz z dnia 9 kwietnia 2021 r. znak: (...) i zaskarżył je w całości.

Odwołujący zarzucił zaskarżonym decyzjom nieuwzględnienie przy obliczaniu kapitału początkowego i wysokości emerytury rzeczywistego wynagrodzenia osiągniętego z tytułu zatrudnienia w Szkole Podstawowej nr (...) w G. na stanowisku nauczyciela w okresie od 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r. oraz z tytułu zatrudnienia w Zbiorczej Szkole Gminnej w O. – Szkole Podstawowej w J. koło B. na stanowisku nauczyciela w okresie od 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. W ocenie odwołującego organ rentowy niesłusznie przyjął za ww. okresy wynagrodzenie minimalne, podczas gdy ww. okresach jego wynagrodzenia były znacznie wyższe niż wynagrodzenie minimalne. W oparciu o powyższe ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonych decyzji i uwzględnienie w obliczeniu kapitału początkowego oraz emerytury lat zatrudnienia w Szkole Podstawowej nr (...) w G. w okresie od 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r. oraz w Zbiorczej Szkole Gminnej w O. – Szkole Podstawowej w J. koło B. w okresie od 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. (odwołanie, k. 3-11 a.s., odwołanie, k. 2-10 akt VII U 775/21).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania. W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie wskazał, że za sporny okres ubezpieczony nie przedłożył żadnych dowodów wskazujących wysokość faktycznie otrzymywanych zarobków, brak jest RP-7, natomiast legitymacja ubezpieczeniowa nie zawiera wpisów dotyczących wysokości zarobków. Organ rentowy podkreślił, że wysokości kapitału początkowego lub wysokości emerytury nie można ustalać w oparciu o uśrednione wynagrodzenie lub w oparciu o niedookreślone, przybliżone wynagrodzenia otrzymane przez innych pracowników. Podobnie wysokość zarobków stanowiących podstawę obliczenia emerytury nie może być ustalana hipotetycznie, w oparciu jedynie o domniemanie. Wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składek, wskazane być musi w sposób nie budzący wątpliwości w określonej wysokości kwotowej (odpowiedź na odwołanie, k. 18-19 a.s.).

Zarządzeniem z dnia 11 czerwca 2021 r. sprawa VII U 775/21 została na podstawie art. 219 k.p.c. połączona celem łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą VII U 774/21 (k. 14 akt VII U 775/21).

W dniu 15 października 2021 r. A. K. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 7 września 2021 r. znak: (...) (...) i wniósł o jej połączenie ze sprawą toczącą się pod sygn. akt VII U 774/21.

W uzasadnieniu odwołujący zarzucił zaskarżonej decyzji brak uwzględnienia przy obliczeniu kapitału początkowego rzeczywistego wynagrodzenia osiągniętego w Zbiorczej Szkole Gminnej w O. – Szkole Podstawowej w J. koło B. na stanowisku nauczyciela w okresie od 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. Zdaniem odwołującego pominięto środek dowodowy jakim jest legitymacja ubezpieczeniowa, w której uwidocznione zostało wynagrodzenie, jakie odwołujący faktycznie otrzymywał. Organ rentowy wskazał, że wysokość wynagrodzenia została udowodniona angażami, jednak nie wskazał, co zawierają przedmiotowe angaże i w jakiej relacji wynagrodzenia te pozostają w stosunku do wynagrodzenia wskazanego w legitymacji ubezpieczeniowej. Ponadto zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych polegający na braku uwzględnienia przy obliczeniu kapitału początkowego rzeczywistego wynagrodzenia osiągniętego z tytułu zatrudnienia w Szkole Podstawowej nr (...) w G. na stanowisku nauczyciela w okresie od 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r. (odwołanie, k. 2-3 akt VII U 1523/21).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania. W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie wskazał, że zaskarżoną decyzją w oparciu o akta osobowe odwołującego udostępnione przez Sąd ponownie ustalił wartość kapitału początkowego. Organ przyjął do ustalenia wartości kapitału początkowego wynagrodzenie minimalne za okres od dnia 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r., natomiast za okres od dnia 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. przyjął wynagrodzenie zgodnie z angażami (odpowiedź na odwołanie, k. 5-5v. akt VII U 1523/21).

Zarządzeniem z dnia 5 listopada 2021 r. sprawa VII U 1523/21 została na podstawie art. 219 k.p.c. połączona celem łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą VII U 774/21 (k. 7 akt VII U 1523/21).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. K. był zatrudniony w Szkole Podstawowej nr (...) w G. w okresie od 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r. na stanowisku nauczyciela. Za ten okres bak jest dokumentacji płacowej odwołującego się (zaświadczenie Szkoły Podstawowej nr (...) w L. z dnia 28 listopada 2002 r., k. 77 a.e., pismo Gminnego Zarządu Szkół i Przedszkoli w G. z 8 listopada 2021 r., k. 73 a.s.).

W okresie od 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. był zatrudniony w Zbiorczej Szkole Gminnej w O. – Szkole Podstawowej w J. koło B. na stanowisku nauczyciela (świadectwo pracy – nienumerowane karty a.r.).

Ubezpieczony w ww. okresie otrzymywał wynagrodzenie w następujących kwotach: 1.450 zł od 1 września 1968 r., 1.550 zł + 200 zł od 1 września 1971 r., 2.150 zł od 1 maja 1972 r., 2.400 zł od 1 września 1973.r., 2.500 zł od 1 września 1974 r., 2.600 zł od 1 września 1975 r., 2750 zł od 1 września 1976 r., 2.950 zł od 1 września 1977 r. (angaż z 1 lipca 1968 r., angaż z 16 lipca 1971 r., angaż z 2 czerwca 1972 r., angaż z 30 lipca 1973 r., angaż 10 lipca 1974 r., angaż z 30 sierpnia 1975 r., angaż z 31 sierpnia 1976 r., angaż z 31 sierpnia 1977 r. – akta osobowe A. K.).

W dniu 16 lutego 2020 r. A. K. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. o emeryturę. W dniu 8 maja 2020 r. organ rentowy wydał decyzję znak (...), którą przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 1 sierpnia 2009 r., emerytura została obliczone zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej i wyniosła po waloryzacji 2.401,38 zł. Emerytura ta okazała się mniej korzystna od emerytury ustalonej na zasadach z art., 53 ustawy emerytalnej i została zawieszona, ponieważ była świadczeniem mniej korzystnym. W związku z tym organ rentowy wydał również decyzję z dnia 25 marca 2020 r., znak: (...) ustalającą kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r., który wyniósł 123.999,70 zł. Do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego organ rentowy przyjął zarobki osiągane przez ubezpieczonego w latach 1989-1998. Organ jednocześnie poinformował, że za okresy zatrudnienia m.in. od 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. przyjął do podstawy wymiaru emerytury wynagrodzenie minimalne zgodnie z art. 15 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (decyzja ZUS z 8 maja 2020 r., decyzja ZUS z 25 marca 2020 r. – nienumerowane karty a.r.).

W dniu 23 marca 2021 r. ubezpieczony złożył w ZUS wniosek o ponowne obliczenie emerytury poprzez doliczenie do kapitału początkowego wynagrodzenia osiągniętego przez niego od 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r . (wniosek z 23 marca 2021 r. – nienumerowane karty a.r.).

Decyzją z dnia 6 kwietnia 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. ponownie ustalił wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999r., który wyniósł 123.999,70 zł. Do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego organ rentowy przyjął zarobki osiągane przez ubezpieczonego w latach 1989-1998. (decyzja ZUS z 6 kwietnia 2021 r. – nienumerowane karty a.r.).

Decyzją z dnia 9 kwietnia 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W. przeliczył emeryturę od 1 marca 2021 r. Organ rentowy wskazał, że nowe dowody dołączone do wniosku nie powodują zmiany wysokości świadczenia, nadal najkorzystniejszy pozostaje wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego w wysokości 87,93% ustalony z lat 1989-1998. Emerytura po przeliczeniu z uwzględnieniem waloryzacji wyniosła 2.503,20 zł (decyzja ZUS z 9 kwietnia 2021 r. – nienumerowane karty a.r.).

A. K. złożył odwołanie od ww. decyzji organu rentowego z dnia 6 kwietnia 2021 r. i z dnia 9 kwietnia 2021 r. (odwołanie, k. 3-11 a.s., odwołanie, k. 2-10 akt VII U 775/21).

Do sprawy zostały złożone akta osobowe A. K. z tytułu zatrudnienia w Zbiorczej Szkole Gminnej w O. – Szkole Podstawowej w J. koło B.. Organ rentowy został zobowiązany do zajęcia stanowiska w sprawie i pismem z dnia 13 września 2021 r. poinformował, że wydał nową decyzję z dnia 7 września 2021 r. o ponownym ustaleniu kapitału początkowego, gdzie zostało przyjęte wynagrodzenie ubezpieczonego za okres od 1 lutego 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. w wysokości udokumentowanej angażami, natomiast wynagrodzenie minimalne zostało przyjęte za okres od 1 września 1965 r. do 31 stycznia 1968 r. ponieważ brak jest dowodów na wysokość wynagrodzenia w tym okresie (pismo ZUS z 13 września 2021 r., k. 56 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w dniu 7 września 2021 r. wydał decyzję znak: (...) (...), którą ponownie ustalił wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r., który wyniósł 123.999,70 zł. Organ rentowy wskazał, że uwzględnienie dochodu z lat 1968 r. do 1977 w wysokości wyliczonej z angaży znajdujących się w aktach osobowych nie powoduje zmiany w wysokości kapitału początkowego (decyzja ZUS z 7 września 2021 r., k. 57-58 a.s.).

Ubezpieczony odwołał się od ww. decyzji organu rentowego z dnia 7 września 2021 r. (odwołanie, k. 2-3 akt VII U 1523/21).

Postanowieniem z dnia 23 marca 2022 r. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości na okoliczność weryfikacji prawidłowości wyliczenia kapitału początkowego oraz wysokości emerytury A. K. (postanowienie z 23 marca 2022 r., k. 99 a.s.).

W opinii z dnia 30 maja 2022 r. biegły sądowy z zakresu rachunkowości wskazał, że do ustalenia ZUS w zakresie ustalonego kapitału początkowego i emerytury są prawidłowe. Mimo uwzględnienia angaży z okresu zatrudnienia od 1 lutego 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. wskaźnik wysokości podstawy wymiaru dla kapitału początkowego, nadal wynosił 87,93 % z 10 kolejnych lat 1989-1998, przyjęcie wynagrodzeń wg angaży nie wpływa na wysokość ustalonego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru w decyzji organu rentowego z dnia 7 września 2021 r. Wartość emerytury wynosi nadal 2.503,20 zł od 1 marca 2021 r. tak jak zostało ustalone w decyzji organu rentowego z 9 kwietnia 2021 r. (opinia biegłego z zakresu rachunkowości, k. 102-110 a.s.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych do akt sprawy oraz znajdujących się w aktach rentowych i aktach osobowych odwołującego się jak również w oparciu o opinię biegłego sądowego z zakresu rachunkowości. Dokumenty w zakresie, w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia, były wiarygodne, ponieważ korespondowały ze sobą, a nadto strony nie kwestionowały ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy.

W toku postępowania Sąd Okręgowy przeprowadził również dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości celem weryfikacji prawidłowości wyliczenia kapitału początkowego przez organ rentowy, przyjmując wynagrodzenia wynikające z zaświadczeń i angaży za sporny okres. W ocenie Sądu sporządzoną przez biegłego opinię cechuje fachowość i rzetelność. Biegły dokładnie wyjaśnił cel i sposób przeprowadzenia dokonanych operacji rachunkowych, a ostateczne kalkulacje w tym zakresie zdaniem Sądu nie budziły wątpliwości. Sąd miał na uwadze, że odwołujący się zaskarżył ww. opinię biegłego w całości wskazując, że nie zgadza się z ustaleniami biegłego, ponieważ biegły nie uwzględnił wszystkich wniosków, które odwołujący zawarł w swoim odwołaniu, a mianowicie dotyczących uwzględnia za okres zatrudnienia od 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r. wyższego niż minimalne wynagrodzenie biorąc pod uwagę średnie wynagrodzenia osiągane przez nauczycieli w latach 1965-1967, oraz uwzględnia za okres zatrudnienia od 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. wyższego niż minimalne wynagrodzenie biorąc pod uwagę stawkę zaszeregowania oraz wstawkę wynagrodzenia wskazaną w legitymacji ubezpieczeniowej, średnie wynagrodzenia osiągane przez nauczycieli w latach 1968-1977. Odwołujący poza powyższymi zarzutami i wskazaniem, że nie zgadza się z ustaleniami biegłego, nie podnosił żadnych innych argumentów i merytorycznych zarzutów pod adresem ww. opinii. W odniesieniu do twierdzeń odwołującego, którego zdaniem biegły powinien był sporządzić opinię zgodnie z wnioskiem dowodowym określonym w odwołaniu, należy wskazać, że ani Sąd, ani biegły nie jest związany wnioskiem dowodowym strony. To Sąd podejmuje decyzje, na jaką okoliczność należy dopuścić biegłego, oraz zakreśla biegłemu tezę dowodową tj. wskazuje z których danych biegły powinien skorzystać, które to dane powinny wynikać wprost z dowodów znajdujących się w aktach sprawy (dokumentacji płacowej, angaży, legitymacji ubezpieczeniowej). Biegły w sprawach o ustalenie kapitału początkowego i wysokość emerytury, gdzie brak jest informacji o wysokości osiąganych wynagrodzeń, nie może korzystać danych takich jak średnie miesięczne wynagrodzenie na danym stanowisku, ponieważ jest to niezgodne z przepisami zakazującymi ustalania wysokości dochodów w sposób uśredniony, bądź przybliżony o czym szerzej będzie mowa w rozważaniach prawnych. Biegły nie czynił swoich ustaleń również w oparciu o wpisy w legitymacji ubezpieczeniowej, ponieważ jak zaznaczył to w opinii, przedmiotowa legitymacja ubezpieczeniowa posiada wpis dotyczący roku 1977 r. i wskazaną kwotę 2.950 zł. Stawka wskazana w legitymacji ubezpieczeniowej nie mogła zostać przyjęta jako stawka wynagrodzenia miesięcznego w roku 1977 r., ponieważ z wpis ten jest sprzeczny z danymi wynikającymi z angaży znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego, zgodnie z którymi stawka wynagrodzenia od stycznia do sierpnia 1977 r. wynosiła 2.750 zł, a dopiero od września 1977 r. uległa zmianie na kwotę 2.950 zł. Biegły przyjął więc stawki wynagrodzeń wynikające z angaży zgodnie z przepisami zabraniającymi ustalania wysokości wynagrodzeń na podstawie niedookreślonych i nieprecyzyjnych danych, jakie w tym przypadku zostały zamieszczone w legitymacji ubezpieczonego, o czym także szerzej będzie mowa w rozważaniach prawnych.

Zgromadzony materiał dowodowy nie budził wątpliwości i został przez Sąd uznany w całości za wiarygodny oraz wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołania A. K. podlegały oddaleniu.

Zgodnie z treścią art. 174 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2022r., poz. 504, dalej: ustawa emerytalna), kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Na podstawie art. 174 ust. 2 ustawy emerytalnej przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Z kolei w myśl art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18 z tym, że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999r. Dyspozycja powołanego art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej odsyła do treści art. 15. Zgodnie z art. 15 ust. 1 i 6 ustawy emerytalnej, podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego:

1)  w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę, albo

1)  w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

Zgodnie z art. 15 ust. 3 ustawy emerytalnej, do podstawy wymiaru emerytury lub renty, o której mowa w ust. 1 i 2, dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej ustaloną zgodnie z pkt 3 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy, z zastrzeżeniem ust. 3a.

W myśl art. 15 ust. 4 ustawy emerytalnej, w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1.  oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych;

1.  oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu;

2.  oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz

3.  mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19.

Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej).

Stosowane do przepisu art. 175 ust. 1 zd. 2 ustawy emerytalnej, postępowanie w sprawie ustalenia kapitału początkowego przebiega według zasad dotyczących ustalania prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie (w szczególności chodzi tu o katalog środków dowodowych, jakie służą ubezpieczonemu w postępowaniu przed organem rentowym do wykazania zarówno stażu ubezpieczonego, jaki i wysokości przychodów).

Szczegółowy tryb postępowania w sprawach ustalania prawa do świadczeń pieniężnych przewidzianych w ustawie emerytalnej został określony w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 r. nr 237, poz. 1412). Stosownie do przepisu § 10 ust. 1 powyższego rozporządzenia, osoba ubiegająca się o emeryturę powinna przedstawić dokumenty stwierdzające okresy zatrudnienia uzasadniające prawo do świadczeń oraz ich wysokość. Z kolei zgodnie z § 21 ust. 1 rozporządzenia, środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Aby potwierdzić wysokość wynagrodzenia otrzymywanego w danym okresie zatrudnienia wymagane jest przedłożenie dokumentów wymienionych w § 21 cytowanego wyżej rozporządzenia. W odniesieniu do podstawy wymiaru składki ubezpieczeniowej w postaci wynagrodzenia z tytułu stosunku pracy, brak odpowiedniej dokumentacji płacowej i innych dokumentów, takich jak wpisy w książeczce ubezpieczeniowej, przeważnie uniemożliwia prawidłowe ustalenie wysokości takiego wynagrodzenia za pomocą innych środków dowodowych. Jest to bowiem trudne z uwagi na szczegółowość takich danych przy znacznej najczęściej odległości czasowej. Zaliczenie zaś nieudokumentowanych okresów składkowych do uprawnień oraz wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych wymaga dowodów nie budzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych (zob. wyrok Sądu Najwyższych z 9 stycznia 1998 r. II UKN 440/97). Jednocześnie w orzecznictwie podkreśla się, że w postępowaniu odwoławczym od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie ma ograniczeń co do środków dowodowych stwierdzających wysokość zarobków i w myśl art. 473 k.p.c. wysokość wynagrodzenia może być dowodzona wszelkimi dostępnymi dowodami przewidzianym w Kodeksie postępowania cywilnego. Rzeczą sądu jest natomiast ocena wiarygodności przedstawionych w toku postępowania dowodów. Pomimo braku ograniczeń dowodowych w postępowaniu przed sądami ubezpieczeń społecznych nie można jednak zapominać, że wysokość zarobków stanowiących podstawę wyliczenia składki na ubezpieczenia społeczne nie może być ustalana w sposób hipotetyczny, przybliżony, oparty jedynie na domniemaniu, czy uprawdopodobnieniu. Zadaniem Sądu Okręgowego w sprawach o wysokość emerytury czy kapitału początkowego jest więc dokładne ustalenie wysokości wynagrodzenia otrzymywanego przez ubezpieczonego w danym okresie czasu. Zarobki za poszczególne miesiące i wybrane lata kalendarzowe muszą być wykazane w sposób niebudzący wątpliwości, w ściśle określonej kwotowo wysokości w odniesieniu do poszczególnych miesięcy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 lipca 1997r. II UKN 186/97, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 4 marca 1997r. III AUa 105/97).

W rozpatrywanej sprawie ubezpieczony podnosił, że przy wyliczaniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego organ rentowy powinien uwzględnić wyższe niż minimalne wynagrodzenia za okresy zatrudnienia od dnia 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r. poprzez ustalenie wynagrodzenia w oparciu o średnie miesięczne wynagrodzenie na stanowisku nauczyciela, oraz od dnia 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. poprzez ustalenie wynagrodzenia na poziomie wynikającym z legitymacji ubezpieczeniowej.

W odniesieniu do okresu zatrudnienia odwołującego w Szkole Podstawowej nr (...) w G. w okresie od 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r. nauczyciela, Sąd zważył, że odwołujący nie przedstawił jakiejkolwiek dokumentacji płacowej za ten okres. W ocenie Sądu przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe potwierdza, iż brak dokumentacji płacowej nie daje możliwości ustalenia wysokości dochodu, jaki odwołujący uzyskiwał w spornym okresie. W załączonej do akt organu rentowego legitymacji ubezpieczeniowej brak jest wpisu dotyczącego ww. okresu zatrudnienia, a tym samym wynagrodzenia. Z kolei, jak już zostało wskazane, zarobki za poszczególne miesiące i wybrane lata kalendarzowe muszą być wykazane w sposób niebudzący wątpliwości, w ściśle określonej kwotowo wysokości z ich przyporządkowaniem do konkretnego okresu czasu. W świetle ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego, nie może zatem budzić wątpliwości, że wnioskodawca nie przedstawił środków dowodowych tak na gruncie postępowania przed organem rentowym, jak i w niniejszym postepowaniu odwoławczym, mogących skutkować uznaniem, że w okresie od dnia 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r. uzyskiwał zarobki wyższe niż minimalne wynagrodzenie, które przyjął organ rentowy. Ponadto w żaden sposób nie wykazał wysokości faktycznie otrzymywanego w tym czasie wynagrodzenia w związku, z czym brak było podstaw do dokonania zmiany zaskarżonej decyzji w tym zakresie. Odwołujący nie dysponowała bowiem żadnym dowodem, w szczególności ani zaświadczeniem Rp-7 za sporny okres, ani wpisem w legitymacji ubezpieczeniowej, potwierdzającym wysokość osiąganych w spornym okresie czasu dochodów z tytułu powyższego zatrudnienia.

W takiej sytuacji zasadne było zastosowanie art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej. Wskazany przepis stanowi bowiem, że jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy (art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej). Sąd Okręgowy miał przy tym na uwadze, ze obowiązujące przed latami 80-tymi przepisy w zakresie przechowywania dokumentacji zatrudnienia, nie kładły nacisku na przechowywanie akt przez wiele lat, natomiast przewidywały krótkie terminy archiwizacji akt dokumentacji płacowej wynoszące na podstawie przepisów Zarządzenia Ministra Finansów z 20 stycznia 1951 r. w sprawie przechowywania dokumentów oraz ksiąg rachunkowych w przedsiębiorstwach państwowych, centralach spółdzielczo – państwowych oraz spółdzielniach oraz Zarządzeniach Ministra Finansów z dnia 4 sierpnia 1954 r. w sprawie dokumentacji płac i rozliczeń za płace z pracownikami w Przedsiębiorstwach uspołecznionych - 12 lat. Tym samym Sąd Okręgowy uznał, iż w niniejszej sprawie brak jest jednoznacznych dowodów wskazujących na to, jakie faktycznie zarobki uzyskiwał odwołujący w okresie od dnia 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r.

W odniesieniu do drugiego z kwestionowanych okresów zatrudnienia odwołującego od 1 września 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. w Zbiorczej Szkole Gminnej w O. – Szkole Podstawowej w J. koło B., Sąd zważył, że organ rentowy prawidłowo w decyzji 7 września 2021 r. o ponownym ustaleniu kapitału początkowego, przyjął wynagrodzenie ubezpieczonego za okres od 1 lutego 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. w wysokości udokumentowanej angażami znajdującymi się w aktach osobowych. Żądanie odwołującego w zakresie przyjęcia za ten okres kwoty wynagrodzenia wskazanej w legitymacji ubezpieczeniowej nie było możliwe. Po pierwsze, z tej przyczyny, że legitymacja ubezpieczeniowa posiada wpis dotyczący roku 1977 r. i wskazaną kwotę 2.950 zł. Stawka wskazana w legitymacji ubezpieczeniowej nie mogła zostać przyjęta jako stawka wynagrodzenia miesięcznego w roku 1977 r., ponieważ wpis ten jest sprzeczny z danymi wynikającymi z angaży znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego, zgodnie z którymi stawka wynagrodzenia od stycznia do sierpnia 1977 r. wynosiła 2.750 zł, a dopiero od września 1977 r. uległa zmianie na kwotę 2.950 zł. Z angaży znajdujących się w aktach osobowych odwołującego wynika, jakie kwoty wynagrodzenia odwołujący otrzymywał w poszczególnych latach i miesiącach. Na podstawie tych angaży należało więc przyjąć, że wysokość wynagrodzenia z nich wynikająca była po pierwsze jednolita przez okres w nich wskazany, ponieważ rok do roku angaże ulegały stosownym zmianom. Z uwagi na powyższe organ rentowy prawidłowo ustalił wysokości wynagrodzeń odwołującego na podstawie angaży, a nie tak jak oczekiwał tego odwołujący na podstawie legitymacji ubezpieczeniowej. Z przedłożonej legitymacji ubezpieczeniowej nie wynika, jakie kwoty wynagrodzenia odwołujący otrzymywał w poszczególnych latach, z kolei takie dane zawierają angaże z akt osobowych odwołującego. Z kolei, jak już zostało wskazane, zarobki za poszczególne miesiące i wybrane lata kalendarzowe muszą być wykazane w sposób niebudzący wątpliwości, w ściśle określonej kwotowo wysokości z ich przyporządkowaniem do konkretnego okresu czasu. Ustalenie zarobków w ten sposób było możliwe jedynie w oparciu o angaże.

W świetle ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego, nie może zatem budzić wątpliwości, że wnioskodawca nie przedstawił środków dowodowych tak na gruncie postępowania przed organem rentowym, jak i w niniejszym postepowaniu odwoławczym, mogących skutkować uznaniem, że w okresie od dnia 1 września 1965 r. do 31 sierpnia 1967 r. oraz od dnia 1 lutego 1968 r. do 31 grudnia 1977 r. uzyskiwał zarobki na innym niż ustalonym przez organ rentowy poziomie. Ponadto w żaden sposób nie wykazał wysokości faktycznie otrzymywanego w tym czasie wynagrodzenia w związku, z czym brak było podstaw do dokonania zmiany zaskarżonych decyzji w tym zakresie. Odwołujący poza legitymacją ubezpieczeniową i świadectwami pracy, nie dysponował bowiem żadnym innym dowodem, w szczególności ani zaświadczeniem Rp-7 za sporny okres, ani prawidłowym wpisem w legitymacji ubezpieczeniowej, potwierdzającym wysokość osiąganych w spornym okresie czasu dochodów z tytułu powyższego zatrudnienia, gdyż legitymacja ubezpieczeniowa zawierała w tym zakresie zapisy z błędami.

Regułą postępowania cywilnego jest okoliczność, że ciężar udowodnienia faktu (w tym przypadku wady decyzji ZUS co do wyliczenia wysokości emerytury) - zgodnie z art. 6 k.c. - spoczywał na wnioskodawcy - jako osobie wywodzącej z tego faktu skutki prawne. Wspomniany wyżej art. 6 k.c. wyraża dwie ogólne reguły: pierwszą - generalnie wymagającą udowodnienia powołanego przez stronę faktu, powodującego powstanie określonych skutków prawnych, oraz drugą regułę, która sytuuje ciężar dowodu danego faktu po stronie osoby, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Pierwsza „zasada obowiązku udowodnienia powoływanego faktu” jest w istocie nieunikniona ze względów racjonalnych, ponieważ odmienna regulacja powodowałaby powstanie niedopuszczalnej łatwości wywodzenia skutków prawnych z prostego powołania się na fakt bez potrzeby jego udowodnienia. Natomiast druga stanowi „ogólną zasadę rozkładu ciężaru dowodu”, od której wyjątki wskazywać mogą niektóre przepisy szczególne. Z pierwszej reguły, wyrażonej w art. 6 k.c., wynika, że samo przyznanie faktu przez drugą stronę ewentualnego sporu nie może stanowić wystarczającego dowodu istnienia danego faktu, który musi być zawsze ponadto potwierdzony całokształtem materiału dowodowego lub innymi poznanymi już okolicznościami. Wyrazem tego jest regulacja art. 229 k.p.c. wymagającego, aby przyznanie faktu przez drugą stronę nie budziło wątpliwości, co wymaga właśnie uwzględnienia innych okoliczności. Druga, wskazana w art. 6 k.c. „ogólna zasada rozkładu ciężaru dowodu”, jest regułą w znaczeniu materialnym, wskazującą, kto poniesie skutki nieudowodnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, natomiast przepis art. 232 k.p.c. wskazuje, kto ponosi ciężar dowodu w znaczeniu formalnym: „kto powinien przedstawiać dowody” (wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2006 roku, V CSK 129/05, Lex nr 200947; oraz wyrok Sądu Najwyższego z 8 marca 2010 roku, II PK 260/09, OSNP 201 1, nr 17-18, poz. 226).

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że przepis art. 6 k.c. wskazuje tylko podmiot zobowiązany do udowodnienia faktu, natomiast ocena, czy wywiązał się on w istocie z tego obowiązku, "nie należy już do materii objętej dyspozycją art. 6 k.c., a stanowi aspekt mieszczący się już w domenie przepisów procesowych" (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2005 roku, I CK 178/05, 1.ex nr (...)). Ponadto w związku z późn. zm. Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzonymi ustawą z dnia 1 marca 1996 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 189), polegającymi między innymi na skreśleniu art. 3 § 2, zmianie treści art. 316 § 1, art. 6 i art. 232 k.p.c., także w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada kontradyktoryjności, zgodnie z którą strony są zobowiązane do wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, stając się dysponentem postępowania, a Sąd orzekający jest uwolniony od odpowiedzialności za rezultat postępowania dowodowego.

Zgodnie z wyżej wspomnianą zasadą kontradyktoryjności ciężar dowodu spoczywa na stronach postępowania cywilnego. To one, a nie sąd są wyłącznym dysponentem toczącego się postępowania i one wreszcie ponoszą odpowiedzialność za jego wynik. Rozkład ciężaru dowodu ma istotne znaczenie w toku całego postępowania, a nie tylko w fazie wyrokowania; nie jest on uzależniony od pozycji, jaką strona zajmuje w procesie cywilnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1969 roku, II PR 313/69, OSNC 1970, Nr 9, poz. 147.). W ocenie Sądu odwołujący nie sprostał obowiązkowi określonemu w art. 6 k.c. oraz 232 k.p.c., albowiem podnoszone przez niego argumenty co do wadliwości decyzji ZUS nie znalazły potwierdzenia w zgromadzonym materiale dowodowym.

Mając na uwadze powyższe Sąd uznał, że ubezpieczony nie wykazał, aby Zakład Ubezpieczeń Społecznych błędnie ustalił wysokość kapitału początkowego i wysokość emerytury. Odwołujący nie przedstawił tym samym skutecznej argumentacji mogącej powodować zmianę zaskarżonych decyzji. Z tych też względów odwołanie A. K. od skarżonych decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. podlegały oddaleniu, o czym orzeczono w sentencji wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

SSO Renata Gąsior