Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 września 2022 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 25 sierpnia 2022 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z powództwa E. S., A. S.

przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  ustala, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) (kredyt hipoteczny przeznaczony na zakup lub zamianę nieruchomości na rynku wtórnym) zawarta w dniu 8 sierpnia 2011 roku pomiędzy powodami E. S. i A. S. a (...) Bank (...) S.A. z siedziba w G. jest nieważna;

2.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz powodów E. S. i A. S. łącznie kwotę 709.754,06 (siedemset dziewięć tysięcy siedemset pięćdziesiąt cztery 06/100) złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 sierpnia 2021roku do dnia zapłaty;

3.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) S.A. w W. solidarnie na rzecz powodów E. S. i A. S. kwotę 11.834,00 (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

4.  Sygn. akt I C 1939/21

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 29 grudnia 2021 roku powodowie E. S. i A. S. reprezentowani przez pełnomocnika, wnieśli przeciwko pozwanemu Bankowi (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. o: I.

1.  Ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy NR (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawartej pomiędzy powodami a pozwanym w dniu 8 sierpnia 2011 roku,

2.  zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 709.754,06 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie, w przypadku nieuwzględnienia powyższych żądań:

II.

1.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 69.567,98 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty

oraz

2.  ustalenie, że postanowienia zawarte w § 1 ust. 1 Części Szczególnej Umowy, § 1 ust. 2 pkt 1 – 5, § 8 ust. 9 pkt 3, § 11 ust. 3, § 16 ust. 1 pkt 1 – 2, § 16 ust. 3, § 16 ust. 4, § 19 , § 23 ust. 3 pkt 5, § 25 ust. 6 Części Ogólnej Umowy a także § 1 pkt 19 – 20, § 2 ust. 5-7 oraz § 6 ust. 1 -2 Ogólnych warunków Udzielania Kredytów stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą powoda.

III.

zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że w dniu 8 sierpnia 2011 r. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę o kredyt mieszkaniowy przeznaczony na zakup lub zamianę nieruchomości na rynku wtórnym. Była to umowa kredytu hipotecznego indeksowanego kursem waluty (...). Kredyt został udzielony w polskich złotych w kwocie 600.000,00 zł.

Celem powoda było uzyskanie kredytu w walucie polskiej. Oferta kredytu waloryzowanego kursem (...) została przedstawiona przez przedstawiciela banku jako całkowicie bezpieczna, korzystniejsza niż klasyczny kredyt w polskich złotych.

W trakcie spotkań i czynności poprzedzających zawarcie umowy, kredytobiorcom nie zostały udzielone szczegółowe i wyczerpujące informacje związane z kredytem.

Kredyt został uruchomiony w dwóch transzach, a łączna kwota uruchomionego kredytu wyniosła 600.000 zł. Stanowiło to podstawę do ustalenia salda kredytu w walucie (...) na kwotę 174.822,95 CHF.

Od daty zawarcia umowy do dnia 8 sierpnia 2021 roku powód uiścił na rzecz banku kwotę 709.754,06 zł, w tym kwotę 697.120,06 zł tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych i kwotę 12.000,00 zł tytułem prowizji, kwotę 240 zł tytułem opłat za wezwania, 60,00 zł tytułem opłat za monity, 34,00 zł tytułem opłat za przypomnienie i 300,00 zł tytułem opłaty za aneks.

Powodowie wskazali, że umowa kredytu zawiera klauzule niedozwolone, które nie wiążą powoda z datą wsteczną.

Powodowie, zawierając z Bankiem umowę działali jako konsumenci, a wskazane przez powoda w treści pozwu klauzule waloryzacyjne określają główne świadczenia stron. Klauzule te nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Powodowie podnieśli, że kwestionowane przez nich postanowienia umowy nie zostały z nimi indywidualnie uzgodnione, są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy powodów.

Powodowie reprezentowani przez pełnomocnika wskazali, że umowa narusza art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, gdyż nie określa w prawidłowy sposób kwoty kredytu należnego do wypłaty i do zwrotu przez konsumenta, mechanizm indeksacji został w umowie wykorzystany przez Bank w sposób sprzeczny z głównym celem waloryzacji jakim jest utrzymanie siły nabywczej świadczeń pieniężnych. Poza tym pozwany nalicza wysokość odsetek nie od kwoty faktycznie przekazanego kapitału lecz od kwoty zwaloryzowanej arbitralnie i jednostronnie ustalonymi przez Bank kursami kupna (...).

Zdaniem powodów ułożenie praw i obowiązków stron w spornej umowie jest sprzeczne z właściwością stosunku umownego kredytu oraz zasadami współżycia społecznego, albowiem umowa przyznaje jednej stronie – Bankowi, prawo do określania wartości zobowiązania drugiej strony. Powodowie wskazali też, że skutek nieważności umowy wynika również z wadliwego pouczenia powoda przez bank o ryzyku kursowym.

W ocenie powodów umowa zawarta pomiędzy stronami jest nieważna na podstawie art. 58 par. 2 k.c. w związku z art. 353 ¹k.c.

Powodowie wskazali też, że posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu, albowiem samo powództwo o zapłatę nie zapewni powodom pełnej ochrony prawnej i nie usunie stanu obiektywnej niepewności stanu prawnego istniejącego miedzy stronami.

Skutkiem stwierdzenia nieważności umowy powinno być zasądzenie na rzecz powoda wszystkich kwot, które świadczył na rzecz Banku w ramach wykonywania nieważnej umowy. Powodowie wskazali, że w trakcie trwania umowy uiścili na rzecz banku łącznie kwotę 709.754,06 zł. swoje roszczenie powodowie oparli na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu.

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 22 marca 2022 roku pozwany reprezentowany przez pełnomocnika wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania.

Pozwany zakwestionował roszczenie co do zasady i co do wysokości, podnosząc zarzut nieudowodnienia.

Pozwany zaprzeczył, aby umowa kredytu była sprzeczna z normatywnym wzorcem umowy o kredyt bankowy (art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego) lub jakimikolwiek innymi przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego, a w konsekwencji była nieważna. Zdaniem pozwanego klauzule indeksacyjne odwołujące się do kursów kupna, sprzedaży (...) nie stanowiły postanowień niedozwolonych, a ewentualne uznanie abuzywności klauzul nie powoduje nieważności umowy.

Zdaniem pozwanego powodowie nie posiadają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy, ponieważ przysługuje im żądanie dalej idące o zapłatę.

Strony podtrzymały swoje stanowiska w toku postępowania.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 8 sierpnia 2011 roku. powodowie zawarli z bankiem (...) S.A. z siedzibą w G., umowę nr (...) o kredyt mieszkaniowy N.-H.. Umowa składa się z Części Szczególnej Umowy oraz Części Ogólnej Umowy. Część szczególna zawiera warunki udzielenia, spłaty i zabezpieczenia spłaty kredytu wnioskowanego przez powodów, podczas gdy część ogólna zawiera postanowienia o charakterze ogólnym, w tym o oprocentowaniu o walucie.

Kwota udzielonego kredytu została określona na 600.000 zł, z zastrzeżeniem, że ostateczna wysokość zobowiązania kredytobiorcy do spłaty wyrażona w (...) określona będzie po wypłacie całej kwoty kredytu i po przeliczeniach na tę walutę po kursie jej kupna zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków.

Jako przeznaczenie kredytu wskazano finansowanie kosztów nabycia lokalu mieszkalnego położonego w W. przy ulicy (...). (§ 1 ust. 1, 2 części szczególnej umowy).

W § 5 Części szczególnej umowy widnieje zapis, że spłata kredytu następuje w PLN.

Zgodnie z zapisami w Części Ogólnej Umowy:

W § 1 (...) :

1. Kredyt mieszkaniowy (...) jest udzielany w złotych.

2. W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej:

1/ Kwota udzielonego kredytu określona jest w (...) w złotych z zastrzeżeniem, że kwota ta jest indeksowana do waluty obcej na zasadach, określonych w pkt 2,

2/ Zobowiązanie Kredytobiorcy do spłaty wyrażone jest w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany, a ostateczna wysokość tego zobowiązania, określona zostanie po wypłacie całej kwoty kredytu oraz po przeliczeniach na walutę po kursie kupna danej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniach i w momentach poszczególnych uruchomień środków,

3/ Na wysokość kwoty zobowiązania Kredytobiorcy oraz wysokość raty kapitałowo-odsetkowej, mają wpływ zmiany kursów walut oraz zmiany spreadu walutowego w trakcie okresu kredytowania, tj. różne kursy w dniach kolejnych wypłat transz,

4/ Ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmianą wysokości spreadu walutowego ponosi Kredytobiorca, z uwzględnieniem w szczególności § 16 ust. 3 i 4 oraz § 25 ust. 6,

5/ Tabele kursów oraz informacje o wysokości spreadów walutowych, udostępniane są Klientom Banku w następujący sposób:

a)  aktualne:

- zamieszczane są na stronie internetowej Banku oraz

- wywieszane są na tablicy ogłoszeń w Banku oraz

- na życzenie Klienta podawane są telefonicznie lub mailem

b) archiwalne:

- zamieszczane są na stronie internetowej Banku oraz

- na życzenie Klienta podawane są telefonicznie lub mailem

W paragrafie 8 (...) uregulowana została wysokość prowizji i opłat:

§8

1.  Wysokość pobieranych od Kredytobiorcy prowizji i opłat ustalana jest na podstawie Tabeli opłat i prowizji.

5.  W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej:

1/ Prowizja za udzielenie kredytu naliczana jest od kwoty kredytu udzielonego w złotych,

2/ Prowizja za podwyższenie kwoty kredytu, naliczana jest od kwoty podwyższenia kredytu w złotych,

3/Pozostałe prowizje określane procentowo i pobierane w okresie kredytowania, naliczane są od pozostałej do spłaty kwoty kapitału wyrażonej w walucie obcej, a do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów, obowiązującego w Banku w dniu i w momencie zapłaty prowizji.

W paragrafie 11 (...) zostały uregulowane zasady zabezpieczenia kredytu:

Zgodnie z ust. 3 w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej Bank przyjmuje na zabezpieczenie kredytu hipotekę ustanowioną w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany, przy czym wysokość sumy hipoteki stanowi 160% kwoty udzielonego kredytu, określonej w (...) w PLN, przeliczonej uprzednio na tę walutę po kursie jej kupna, według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu i w momencie zawarcia umowy o kredyt.

W paragrafie 16 (...) określono zasady wypłaty środków z kredytu indeksowanego do waluty obcej:

1.  W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej, uruchomienie środków następuje: 1/ w złotych lub 2/ w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany z zastrzeżeniem, że warunki uruchomienia są zgodne z warunkami transakcji, dotyczącymi waluty oraz celu kredytowania,

2.  W przypadku, gdy Kredytobiorca wybierze opcję uruchomienia w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany:

1/ Wszystkie transze kredytu uruchamiane są w tej samej walucie,

2/ Uruchomienie środków następuje:

a)  na rachunek walutowy w Banku (osobisty lub rachunek obsługi kredytu), bądź

b)  w formie przelewu, na wskazany przez Kredytobiorcę rachunek, na obowiązujących w Banku zasadach wykonywania przelewów w obrocie dewizowym. W takich przypadkach, Kredytobiorca zobowiązany jest do wpłaty depozytu w kwocie 300 złotych, na wskazany w (...) swój rachunek osobisty lub rachunek obsługi kredytu w PLN, na poczet rozliczenia kosztów przelewu w obrocie dewizowym przez bank beneficjenta. Kwota depozytu będzie zablokowana do momentu rozliczenia kosztów przelewu przez bank beneficjenta. W przypadku, gdy Kredytobiorca wskaże rachunek obsługi kredytu - rozliczenie kosztów przelewu przez bank beneficjenta, następuje w terminie 100 dni od daty realizacji przelewu.

3.  W przypadku kredytu indeksowanego, gdy przyznana kwota kredytu, na skutek różnic kursowych, okaże się na dzień uruchomienia kredytu kwotą:

1/ Przewyższającą kwotę wymaganą do realizacji celu, określonego w (...), Bank uruchomi środki w wysokości, stanowiącej równowartość w walucie kredytu kwoty niezbędnej do realizacji tego celu oraz dokona obniżenia salda kredytu, o kwotę niewykorzystaną,

2/ Niewystarczającą do realizacji celu mieszkaniowego, określonego w (...), Kredytobiorca zobowiązany jest przed uruchomieniem kredytu, do zbilansowania inwestycji ze środków własnych lub ze środków przeznaczonych na dowolny cel.

4.  W przypadku wypłat w złotych, kwota transzy po wypłaceniu przeliczana jest przez Bank na walutę, do jakiej kredyt jest indeksowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu i w momencie wypłaty środków.

W paragrafie 19 uregulowano spłatę kredytu indeksowanego do waluty obcej:

1/ Harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany,

2/ Spłata następuje w złotych lub w zadeklarowanej przez Kredytobiorcę walucie kredytu, wskazanej w (...), w następujący sposób:

a)  Kredytobiorca dokonuje wpłaty środków gotówką w kasie Banku lub przelewem z rachunku osobistego, prowadzonego przez inny bank:

- na swój rachunek osobisty prowadzony przez Bank lub

- bezpośrednio na wskazany w (...) bankowy rachunek obsługi kredytu,

b)  w dniu wymagalności, określonym w harmonogramie spłat - Bank pobiera środki, wyłącznie w wysokości należnej Bankowi kwoty, która w całości pokryje przypadającą na ten dzień kwotę raty kredytu wraz z odsetkami:

-

ze złotowego rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego Kredytobiorcy, na podstawie udzielonego Bankowi pełnomocnictwa, jeśli spłata następuje w złotych lub

-

z rachunku walutowego Kredytobiorcy, na podstawie udzielonego Bankowi pełnomocnictwa, jeśli spłata następuje w walucie obcej.

3/ W przypadku spłaty kredytu w złotych, spłata następuje w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu i w momencie spłaty.

4/ W przypadku, gdy Kredytobiorca wskaże w (...) walutę kredytu jako walutę spłaty, a dokona wpłaty na rachunek osobisty lub obsługi kredytu w złotych z dyspozycją na spłatę raty, Bank nie zrealizuje tej dyspozycji jako niezgodnej z niniejszą Umową,

5/ W przypadku deklaracji spłaty w walucie kredytu, gdy klient dokonuje wpłaty gotówki bezpośrednio na walutowy rachunek obsługi kredytu:

a)  wpłaty przyjmowane są w Oddziałach i P. Banku, prowadzących operacje gotówkowe w walutach obcych,

b)  operacje w walutach obcych nie obejmują bilonu,

6/ Spłata zaległej raty lub odsetek wykonywana jest z datą wpływu środków, przy czym w przypadku kredytów indeksowanych, spłacanych w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, do przeliczeń spłacanej zaległej kwoty, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów, obowiązującej w Banku w dniu i w momencie spłaty.

Zgodnie z paragrafem 23 ust. 3 pkt 5/ (...), w przypadku kredytu indeksowanego, gdy wcześniejsza spłata kredytu następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, do przeliczeń kwot spłacanych przed terminem, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według pierwszej Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu spłaty, określonym w dyspozycji, o której mowa w pkt 1. 6.

Przepis paragrafu 25 ust. 6 stanowił:

W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, gdy wzrośnie kurs waluty, do jakiej kredyt jest indeksowany, Kredytobiorca zobowiązuje się do dokonania (na żądanie Banku) następujących czynności, zabezpieczających interesy Banku:

1/ W przypadku utraty zdolności kredytowej:

a) dołączy do kredytu dodatkowego Kredytobiorcę, którego dochody przywrócą zdolność kredytową lub

b) spłaci część kredytu w kwocie, pozwalającej na odzyskanie zdolności kredytowej lub

c) zwiększy prawne zabezpieczenie kredytu,

2/ Ustanowi dodatkowe prawne zabezpieczenie lub zwiększy dotychczasowe zabezpieczenie - w przypadku, gdy równowartość w złotych, salda kredytu wyrażonego w walucie, wzrośnie o więcej niż o 10%, w stosunku do kwoty udzielonego kredytu, określonej w (...).

(dowód: umowa – k. 26 – k. 36)

Przed zawarciem umowy powodowie składali w banku dokumenty dotyczące uzyskiwanych dochodów i posiadanych zobowiązań.

(dowód; załącznik do wniosku – k. 109 – k. 114)

Odniesienie do Tabeli kursów obowiązującej w Banku znajdowało się także w Ogólnych warunkach udzielania kredytu mieszkaniowego, a mianowicie w paragrafie 1 ust. 20, w par. 2 ust. 5 -7.

(dowód: ogólne warunki udzielania kredytu – k. 40 – k.45)

W dniu 11 czerwca 2011 roku powodowie podpisali dokument – Informacja dla wnioskodawców o ryzyku zmiennej stopy procentowej, ryzyku kursowym, ryzyku zmiany spreadu walutowego oraz ryzyku zmiany cen rynkowych nieruchomości.

(dowód: informacja – k. 115, 115v)

Wybór konkretnego kredytu należał do klienta, który składał wniosek. Doradca klienta, nie pamięta jakich konkretnie informacji udzielał kredytobiorcom, jednocześnie uważa, że były to informacje wynikające z zapisów umowy. Doradcy działali na „szablonie” opierającym się na informacjach, które musieli przekazać klientowi. Klient miał jedynie możliwość negocjowania prowizji i marży. Doradca klienta, zatrudniony w Banku w latach 2011 – 2015 nie pamięta czy klienci otrzymywali informacje na temat ryzyka kursowego, nie pamięta również, czy klienci byli informowani, że wypłata i spłata kredytu następuje według innych kursów. W banku obowiązywały procedury dotyczące podpisywania umów kredytowych. Doradca klienta nie zapewniał kredytobiorców o tym, że kurs będzie niezmienny i stabilny. Nie pamięta natomiast, czy klienci banku otrzymywali prezentacje bądź ulotki. Bank stosował szablon umowy, która była taka sama dla wszystkich. Doradca nie ma wiedzy kto ustalał kurs waluty w Banku i według jakich kryteriów.

(dowód: zeznania świadka P. Lao – protokół rozprawy – k. 180 – 182)

Powodowie zaciągnęli kredyt na zakup mieszkania w W. i na taki cel został przeznaczony. Powodowie nie byli zainteresowani kredytem walutowym, lecz kiedy trafili do banku (...), uzyskali informację, że kredyt frankowy będzie dla nich najkorzystniejszy. Powodowie dostali do podpisania umowę w dniu zawarcia umowy kredytu. Powodowie otrzymują harmonogram spłat we frankach, natomiast spłata następuje po przeliczeniu przez bank. Zawierając umowę powodowie nie mieli wiedzy, że wypłata kredytu i spłata następują według różnych kursów. Od przedstawiciela Banku nie uzyskali informacji o działaniu indeksacji.

Powodowie mają świadomość, co może się wiązać z unieważnieniem umowy.

(dowód: zeznania powodów E. S. – protokół k. 182 – 184, A. S. – protokół k. 184, 185)

W dniu 21 sierpnia 2016 roku pomiędzy powodami a (...) Bankiem (...) SA został zawarty aneks do umowy, w którym strony wskazały zmianę właściciela nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie kredytu.

(dowód: aneks – k. 46)

W okresie od dnia 8 sierpnia 2011 roku do dnia 17 sierpnia 2021 roku powodowie uiścili na rzecz Banku łącznie kwotę 709.754,06 zł.

(dowód: zestawienie spłat – k. 53 – k. 59)

W piśmie z dnia 27 lipca 2021 roku powodowie wystąpili do pozwanego z reklamacją, w której wezwali pozwanego, między innymi do zwrotu kwoty odpowiadającej sumie wszystkich uiszczonych rat kredytu i innych opłat oraz do zaprzestania pobierania dalszych rat kredytu w związku z nieważnością umowy.

(dowód: reklamacja – k. 60 – 62)

W piśmie z dnia 17 sierpnia 2021 roku pozwany wskazał, że umowa kredytu jest realizowana w sposób prawidłowy i bank nie uznaje zgłoszonych roszczeń.

(dowód: pismo pozwanego – k. 63, 64)

Sąd ustalił stan faktyczny w oparciu o wyżej wskazane dowody. Postanowienia umowy kredytu łączącej strony były niesporne w sprawie. Legitymacja bierna pozwanego również nie budziła w ocenie Sądu wątpliwości. Sąd za wiarygodne uznał zeznania powodów, bowiem korespondowały ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, były logiczne i konsekwentne, nie zawierały sprzeczności podważających ich wiarygodność.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 kpc pominął wniosek powodów o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości oraz wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu ekonomii, uznając, że żaden z nich nie miał znaczenia dla rozpoznania istoty sprawy. Wobec zasadności powództwa głównego postępowanie dowodowe obejmowało ustalenie kwoty nienależnie pobranego świadczenia przez bank od powodów, nie zaś ustalenie nadpłaty czy też wzajemnego rozliczenia stron. Ustalając wysokość zobowiązania, Sąd przyjął sumę spłaty podaną przez powodów, a wynikającą z zestawienia wystawionego przez pozwanego, którego wiarygodności pozwany nie kwestionował, a w zakresie wyliczenia łącznej sumy dokonanych spłat nie przedstawił też żadnej merytorycznej argumentacji, uzasadniającej dokonanie innych niż powodowie wyliczeń. Natomiast w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy wystarczająca była ocena prawna nie wymagająca opinii biegłego. Dla stwierdzenia niedozwolonego charakteru kwestionowanych postanowień umownych nie miało znaczenia, jak wyglądał obieg środków finansowych towarzyszący udzieleniu kredytu, pozyskiwanie przez pozwany bank środków finansowych na ten cel, koszty finansowania akcji kredytowych dla kredytów indeksowanych/denominowanych kursem franka szwajcarskiego, czynniki wpływające na zmianę kursów walut czy też ustalenie różnicy między kursem pozwanego banku a kursem rynkowym. Powyższe okoliczności, na które powołuje się strona pozwana, leżą bowiem poza stosunkiem prawnym łączącym strony.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka A. K., z uwagi na to, iż świadek nie odbierał korespondencji pod adresem wskazanym przez pozwanego, innego adresu pozwany nie wskazał, mimo zobowiązania Sadu, poza tym Sąd przeprowadził dowód z zeznań świadka P. Lao, który uczestniczył ze strony banku przy zawieraniu umowy z powodami. W konsekwencji Sąd uznał, że przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka A. K. nie przyczyniłoby się do rozstrzygnięcia sprawy, a jednocześnie niezasadnie przedłużyłoby postępowanie.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości co do roszczenia głównego o zapłatę i ustalenie. Taki stan rzeczy czynił bezprzedmiotowym odnoszenie się do roszczenia ewentualnego.

I.  Powództwo o ustalenie

Określone przez powodów żądanie ustalenia nieważności umowy znajduje swą podstawę prawną w treści art. 189 kpc, zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

1.  interes prawny

Zdaniem Sądu, powodom przysługuje interes prawny w dochodzeniu ustalenia nieważności umowy. Rozstrzygnięcie pozwoli powodom uniknąć ewentualnych sporów w przyszłości w zakresie wysokości świadczenia pieniężnego należnego pozwanemu bankowi. Umowa z dnia 8 sierpnia 2011 r. została zawarta na wiele lat i obecnie strony są nadal związane umową. Dopóki strony wiąże umowa, powodowie nie mogą domagać się jej rozliczenia, bowiem żądania te zaktualizują się w przypadku ustalenia, że zaskarżone postanowienie umowne nie wiąże stron. Bez rozstrzygnięcia na przyszłość o zasadach rozliczenia kredytu, nie istnieje możliwość definitywnego zakończenia sporu. Rozstrzygnięcie roszczenia o ustalenie nieważności umowy zniesie stan niepewności strony powodowej w zakresie wysokości rat i sposobu ich rozliczania.

Sama możliwość wytoczenia powództwa o świadczenie nie wyczerpuje interesu prawnego w żądaniu ustalenia. Zakresem res iudicata objęta jest sentencja wyroku, zaś przesłankowe ustalenie nieważności umowy i zasądzenie na tej podstawie kwot nienależnie wypłaconego świadczenia, nie będzie zawierało ww. rozstrzygnięcia w sentencji. Może więc dojść do sytuacji, w której pozwany będzie zobligowany do zwrotu kwot rat, ale nadal będzie domagać się kolejnych rat kredytu na przyszłość, zaś powodowie będą zmuszeni bronić się kolejnym powództwem tym razem o ustalenie, bądź w sytuacji wypowiedzenia umowy – powództwem przeciwegzekucyjnym.

Ponadto kwestia ustalenia nieważności umowy będzie miała wpływ na roszczenie o wykreślenie hipoteki zabezpieczającej. Hipoteka wygasa na skutek wygaśnięcia wierzytelności (art. 94 ustawy o księgach wieczystych i hipotece), zatem dopiero ustalenie nieważności umowy kredytu spowoduje możliwość wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej.

W konsekwencji należy przejść do oceny ważności zawartej przez powodów z pozwanym bankiem umowy kredytu.

2.  ocena nieważności umowy

W zakresie roszczenia o stwierdzenie nieważności umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej podstawowe znaczenie ma art. 58 kc. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1 kc). Nieważna jest również czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 kc). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 kc).

Oceniając ważność czynności prawnej nie można przypisywać dominującego znaczenia ani okolicznościom poprzedzającym zawarcie umowy, ani sposobowi jej wykonania. O ważności umowy orzeka się oceniając jej treść i cel z daty zawarcia umowy, a nie sposób jej faktycznego wykonania.

W zakresie roszczenia opartego na abuzywności poszczególnych postanowień zawartych w łączącej strony umowie kredytowej istotnymi są przepisy art. 385 ¹ kc. Przy stwierdzeniu abuzywności niektórych postanowień umownych umowa nadal może wiązać strony w pozostałym zakresie albo – o ile po stwierdzeniu abuzywności tych postanowień nie da się wykonać – umowa może być również uznana za nieważną.

Umowa łącząca strony stanowi umowę kredytu indeksowanego.

Umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej stanowi szczególny rodzaj umowy kredytu bankowego, w której kredyt zostaje udzielony i wypłacony w walucie polskiej, a rozliczany w walucie obcej. Strony umawiają się bowiem, że kwota kapitału kredytu wyrażona początkowo w walucie polskiej zostanie – w drodze indeksacji – przeliczona na walutę obcą i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty. W związku z tym w miejsce pierwotnego zobowiązania do zwrotu wskazanej w umowie kwoty wyrażonej w złotych powstaje zobowiązanie do zwrotu równowartości tej kwoty w walucie indeksacji.

W niniejszej sprawie wypłata i spłata miały następować w złotówkach przy zastosowaniu mechanizmu przeliczania z wykorzystaniem waluty obcej, w konsekwencji udzielony powodom kredyt był kredytem złotowym indeksowanym do (...).

W niniejszej sprawie zresztą kredytobiorcy potrzebowali środków na finansowanie zobowiązań w kraju, zaś pozwany bank nie deklarował, że posiada środki w walucie obcej i gotów jest im realnie udostępnić. W ocenie Sądu waluta (...) wystąpiła w umowie tylko jako mechanizm obniżenia kosztów udzielanego kredytu, wiążący się z niższym oprocentowaniem naliczanym od środków w walucie obcej, która stanowiła mechanizm indeksacji. Zresztą sama umowa posługuje się stwierdzeniem, że kredyt jest udzielany w złotych (§ 1 ust. 1 umowy).

Przedmiotowa umowa była przez wiele lat wykonywana przez powodów, jednakże nie stanowiło to przeszkody do badania jej ważności i ostatecznie ustalenia, że była ona nieważna. Ograniczenia swobody umów obowiązują z mocy prawa i faktycznie nie wywołają skutku prawnego, jeśli żadna ze stron umowy jej nie zakwestionuje. W konsekwencji umowa sprzeczna z ustawą może zostać zawarta i być wykonywany, dopóki żadna ze stron nie wystąpi do sądu o stwierdzenie nieważności tej umowy ze względu na naruszenie art. 353 ¹ kc.

2.1.  nieważność umowy kredytu z uwagi na klauzule niedozwolone

Sąd poddał ocenie klauzule umowne zawarte w § 1 ust. 1 Części szczególnej umowy, w § 1 ust.2 Części ogólnej umowy oraz w innych przepisach zawartych w Części ogólnej jak też w Warunkach udzielania, kredytu, które to dokumenty stanowiły integralną część umowy. Ocena Sądu wskazanych zapisów umowy nastąpiła pod kątem spełnienia przesłanek z art. 385 ¹ kc i wywodzonych z tego skutków.

W zakresie ochrony praw konsumenta przed naruszeniami słuszności kontraktowej istnieją przepisy szczególne (w tym art. 385 ¹ - 385 ³ kc) wprowadzające instrument wzmożonej względem zasad ogólnych kontroli treści postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę pod kątem poszanowania interesów konsumentów, a także szczególną sankcję mającą niwelować niekorzystne skutki zastosowania klauzul abuzywnych. Przepisy dotyczące nieuczciwych postanowień umownych stanowią implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE.L 1993 Nr 95, str. 29) należy zatem odwołać się do znacznego dorobku orzeczniczego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Kluczowa w tym zakresie jest wykładnia art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13, który nakłada na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1-4 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidulanie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanej konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). W większości analogiczne przesłanki uznania postanowień umownych za niedozwolone przewidują też przepisy art. 3 ust. 1 i 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 93/13/EWG.

Najistotniejsze w ocenie klauzuli waloryzacyjnej jest wykazanie, czy rażąco narusza ona interesy konsumenta. Trzeba mieć przy tym na uwadze, że jest to jedyna przesłanka, której sformułowanie różni się w prawie krajowym i prawie wspólnotowym. Zgodnie bowiem z przepisem art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG warunki umowy, uznaje się za nieuczciwe, jeśli powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Nie ma wątpliwości, że ścisła interpretacja przesłanki określonej w prawie polskim byłaby niezgodna z dyrektywą, dlatego konieczne jest uwzględnienie w rozszerzającej wykładni pojęcia „rażące naruszenie interesów konsumenta”, tak by objęło ono sytuację „znaczącej nierównowagi praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta”.

Dla oceny abuzywności miarodajny nie jest sposób wykonywania umowy (sposób faktycznego wykorzystywania ocenianego postanowienia). Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 kc), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (tak uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17).

W niniejszej sprawie powodowie, podpisując przedmiotową umowę kredytu, działali jako konsumenci, a prowadzona przez nich działalność nie była związana z zawieraną umową kredytu. Zgodnie bowiem z treścią art. 22 ¹ kc za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Postanowienia dotyczące indeksacji kredytu – zarówno dotyczące sposobu przeliczenia kwoty kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak też zadłużenia wyrażonego w złotówkach na franki podczas spłaty poszczególnych rat – określają świadczenia główne stron. Dotyczą bowiem one bezpośrednio sposobu określenia kwoty wykorzystanego i spłacanego kredytu, a zatem elementów należących zgodnie z treścią art. 69 ustawy prawo bankowe do essentialia negotii umowy kredytu.

Obowiązek zapłaty bankowi prowizji przez kredytobiorcę z tytułu udzielonego kredytu również stanowi element głównego świadczenia kredytobiorcy względem banku. Wynika to z brzmienia art. 69 ust. 1 ustawy prawo bankowe. Prowizja stanowi element wynagrodzenia banku z tytułu udzielonego kredytu (umowa kredytu bankowego jest czynnością odpłatną).

Kwestionowane klauzule nie podlegały indywidualnym uzgodnieniom ze stroną powodową w jakimkolwiek zakresie. Pozwany bank, na którym spoczywał obowiązek wykazania, że postanowienia przedmiotowej umowy kredytowej dotyczące wypłaty oraz spłaty kredytu przy wykorzystaniu przeliczenia waluty obcej, także w zakresie w jakim odsyłały do sporządzonych przez niego Tabel kursów, były przedmiotem indywidualnych uzgodnień pomiędzy stronami, obowiązkowi temu w żaden sposób nie sprostał. Umowę zawarto z wykorzystaniem wzorca umownego wykreowanego przez bank, zaś kwestionowane klauzule stanowiły jej integralny i nie zmodyfikowany w żaden sposób element. Taki sposób zawierania umowy wyklucza możliwość indywidualnego wpływania przez konsumenta na treść powstałego stosunku prawnego, poza ustaleniem kwoty kredytu, ewentualnie wysokości oprocentowania, marży czy prowizji. Zaznaczyć bowiem należy, że wpływ konsumenta musi mieć charakter realny i rzeczywiście zostać mu zaoferowany. Pozwany nie wykazał zresztą, aby powodom zaoferowano możliwość negocjowania postanowień umowy kreujących mechanizm indeksacji lub denominacji kredytu do (...). W ocenie Sądu indywidualnym uzgodnieniem umowy nie jest to, że po zapoznaniu się z ofertą banku, zaproponowaniu przez przedstawiciela banku lub pośrednika kredytowego kredytu frankowego, konsumenci złożyli wniosek o udzielenie konkretnego rodzaju kredytu. Indywidualnym uzgadnianiem postanowień umowy nie jest też akceptacja propozycji banku zawarcia takiej umowy, przyjęcie oferty nie oznacza realnej możliwości, wpływu na kształt postanowień umowy przygotowanych na wzorcu przez bank. W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 385 ¹ § 4 kc ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Postanowienia określające główne świadczenia stron nie podlegają ocenie nieuczciwego charakteru wyłącznie w przypadku, gdy na podstawie badania indywidualnego możliwe jest uznanie, że zostały sformułowane przez przedsiębiorcę prostym i zrozumiałym językiem. Powyższe oznacza, że umowa winna przedstawiać w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się dane postanowienie, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych postanowieniach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (tak np. wyrok (...) z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, pkt 43 i 44).

W orzecznictwie krajowym przyjmuje się, że klauzule waloryzacyjne zawierające odniesienie do tabel kursowych banku, których treść ten bank miał sam ustalać wedle przyjętych przez siebie metod, nie określają wysokości świadczenia pieniężnego obciążającego powodów w sposób jednoznaczny i precyzyjny (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r. III CSK 159/17 oraz z dnia 9 maja 2019 r. I CSK 242/18).

Klauzule waloryzacyjne przy wypłacie i spłacie kredytu zawarte są w § 1 ust. 1 Części Szczególnej Umowy, § 1 ust. 2 pkt 1 – 5, § 8 ust. 9 pkt 3, § 11 ust. 3, § 16 ust. 1 pkt 1 – 2, § 16 ust. 3, § 16 ust. 4, § 19 , § 23 ust. 3 pkt 5, § 25 ust. 6 Części Ogólnej Umowy a także § 1 pkt 19 – 20, § 2 ust. 5-7 oraz § 6 ust. 1 -2 Ogólnych warunków Udzielania Kredytów.

Mechanizm indeksacji został głównie uregulowany w § 1 ust. 1 Części Szczególnej Umowy, § 1 ust. 2 pkt 1 – 5 Części ogólnej umowy kredytu.

Kwota udzielonego kredytu została określona na 600.000 zł, z zastrzeżeniem, że ostateczna wysokość zobowiązania kredytobiorcy do spłaty wyrażona w (...) określona będzie po wypłacie całej kwoty kredytu i po przeliczeniach na tę walutę po kursie jej kupna zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków - § 1 ust. 1 (...).

Zgodnie z przepisem § 1 ust. 2 (...) w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej:

1/ Kwota udzielonego kredytu określona jest w (...) w złotych z zastrzeżeniem, że kwota ta jest indeksowana do waluty obcej na zasadach, określonych w pkt 2,

2/ Zobowiązanie Kredytobiorcy do spłaty wyrażone jest w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany, a ostateczna wysokość tego zobowiązania, określona zostanie po wypłacie całej kwoty kredytu oraz po przeliczeniach na walutę po kursie kupna danej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniach i w momentach poszczególnych uruchomień środków,

3/ Na wysokość kwoty zobowiązania Kredytobiorcy oraz wysokość raty kapitałowo-odsetkowej, mają wpływ zmiany kursów walut oraz zmiany spreadu walutowego w trakcie okresu kredytowania, tj. różne kursy w dniach kolejnych wypłat transz,

4/ Ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmianą wysokości spreadu walutowego ponosi Kredytobiorca, z uwzględnieniem w szczególności § 16 ust. 3 i 4 oraz § 25 ust. 6,

Ustęp 5 powołanego przepisu regulował zasady udostępniania klientom Tabeli kursów.

Kwestionowane klauzule nie zawierają określenia konkretnego mechanizmu waloryzacji kwoty wypłaconej i spłacanej w PLN do waluty waloryzacji (...). Z umowy nie wynikało, aby kurs waluty wpisywany do tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu przeliczania całej kwoty kredytu musiał przybrać wartość rynkową albo jakąkolwiek wartość możliwą do ustalenia i przewidzenia przez drugą stronę umowy. W konsekwencji uznać należało, że umowa kredytu nie przedstawiała działań mechanizmu wymiany waluty obcej, tak aby kredytobiorcy byli w stanie samodzielnie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla nich z umowy konsekwencje ekonomiczne. Na dzień zawarcia umowy powodowie nie wiedzieli, jaką kwotę otrzymają, ponieważ kwota kredytu jest uzależniona od kursu waluty w dniu wypłaty, ani jaką ostatecznie będą musieli zwrócić, skoro spłata ta była dodatkowo uzależniona od kursu pozwanego. Żadne przy tym ograniczenia swobody kształtowania kursu nie wynikały z umowy, zatem stosowanie jakichkolwiek praktyki w określaniu kursu waluty było swobodną decyzją pozwanego jako kredytodawcy i w każdej chwili mogło być dowolnie zmienione.

Treść powołanych wyżej postanowień umowy, zawierająca wyłącznie odwołanie się do tabeli jednostronnie tworzonej przez bank, nie wyjaśnia, w jaki sposób będzie kształtowana owa tabela, w szczególności na jakich danych ekonomicznych bank będzie się opierał, z jakiego źródła będą czerpane owe dane i na podstawie jakich przesłanek bank będzie dokonywał korekt uzyskanych danych (na jakich zasadach kształtowany będzie spread). Tego rodzaju informacje nie zostały zawarte również w innych punktach umowy. Z tej przyczyny – uwzględniając wymagania odnośnie rozumienia pojęcia określenia głównego przedmiotu umowy w sposób jednoznaczny należy uznać, że analizowane postanowienia umowne, choć określają główne świadczenia stron, nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co otwiera drogę do kontroli ich abuzywności. Tym samym powyższa klauzula nie zawiera dostatecznych informacji pozwalających uzyskać konsumentowi wiedzę, co do tego, jak faktycznie kształtują się raty kredytu.

W ocenie Sądu zakwestionowane w sprawie niniejszej klauzule umowne nie mogą zostać uznane za jednoznacznie sformułowane w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. 2 kc, skoro na ich podstawie powodowie nie byli w stanie oszacować kwot, jakie w przyszłości będą zobowiązani świadczyć na rzecz banku i nie mogli zorientować się, w jakiej dokładnie sytuacji prawnej znajdą się na skutek zawarcia umowy i jakie potencjalne konsekwencje dla ich zobowiązań finansowych powstaną na gruncie przedmiotowych postanowień umownych.

2.1.1.  niedozwolony charakter klauzul waloryzacyjnych

Dyrektywa 93/13 wymaga, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (wyrok (...) z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13). Wyżej analizowane postanowienia umowy określając sposób ustalania kursu waluty, przewidują wyłącznie, że będzie się to odbywało według tabeli stosowanej przez bank. Postanowienie umowy, w którym bankowi przyznano uprawnienie do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu waloryzowanego kursem (...) poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu franka szwajcarskiego oraz wysokości tzw. spreadu (różnica między kursem sprzedaży i zakupu waluty obcej) przy pozbawieniu konsumenta jakiegokolwiek wpływu i bez wskazania w umowie sposobu ustalania kursów walut, rażąco narusza interesy konsumenta i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami (tak np. Sąd Apelacyjny w Warszawie z dnia 13 marca 2019, I ACa 681/18). Klauzule te kształtują stosunek prawny łączący powoda z klientami w sposób naruszający równowagę kontraktową – zapewniający niedozwoloną przewagę profesjonaliście, wykorzystującemu swoją pozycję kredytodawcy jako podmiotu silniejszego. Innymi słowy, zapewniając pozwanemu możliwość dowolnego kształtowania kursu waluty, naruszają w sposób rażący interesy konsumentów.

Działanie banku było również sprzeczne z dobrym obyczajami, gdyż polegało na zatajeniu przed konsumentem istotnych informacji, dostępnych dla banku, które pozwoliłyby konsumentowi na podjęcie świadomej i rozważnej decyzji, na nieprzedstawieniu rzetelnych symulacji wykazujących wpływ wzrostu kursu franka na wysokość zobowiązań powoda i realny koszt kredytu. Bank nie zaproponował przy tym żadnych mechanizmów, które ograniczałyby ryzyko walutowe, uwzględniając słuszne interesy obu stron umowy. Bank wykorzystał swoją przewagę informacyjną a także zaufanie, jakim konsumenci w Polsce obdarzali w tamtym czasie banki. Przestawione w niniejszej sprawie dowody, w świetle twierdzeń strony powodowej, nie dają podstaw do ustalenia, że bank wykonał obowiązek informacyjny w tym zakresie w sposób, dający stronie powodowej pełne rozeznanie co do istoty transakcji. Nie chodzi bowiem tylko o ogólną wiedzę, że kursy walut zmieniają się, ale o uwidocznienie, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływających z umowy konsekwencji ekonomicznych, w tym przyjęcia przez kredytobiorcę ryzyka kursowego, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Dla spełnienia wymogu przejrzystości informacje przekazane przez przedsiębiorcę powinny umożliwić przeciętnemu konsumentowi nie tylko zrozumienie, że w zależności od zmian kursu wymiany zmiana parytetu pomiędzy walutą rozliczeniową a walutą spłaty może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz również zrozumienie rzeczywistego ryzyka, na które narażony jest on w trakcie całego okresu obowiązywania umowy w razie znacznej deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie, względem waluty rozliczeniowej. Ponadto przedstawienie konsumentowi jakichkolwiek informacji musi się odbywać w warunkach umożliwiających spokojne, niezakłócone zapoznanie się z nimi oraz swobodne ich przeanalizowanie. Powodowie nie zostali powiadomieni przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut i nie mieli możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu indeksowanego do waluty obcej.

Samo podpisanie przez kredytobiorców oświadczenia o ryzyku zmiennej stopy procentowej, czy też ryzyku kursowym nie świadczy jeszcze o tym , że kredytobiorcy faktycznie zostali pouczeni o takim ryzyku i jaki był zakres takiego pouczenia. Tym bardziej, że jak zeznała powódka, nie pamięta, aby była informowana o ryzyku kursowym, natomiast według twierdzeń przedstawiciela banku dla powodów miał to być najbardziej korzystna transakcja.

Wobec powyższego należało uznać, że postanowienia w zakresie klauzul waloryzacyjnych umowy kredytu są abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc, a konsekwencją tego jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności.

Sąd podziela również stanowisko powodów, że umowa zawarta pomiędzy stronami jest również sprzeczna z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego. Mianowicie nie określa prawidłowo kwoty kredytu należnego do wypłaty oraz do zwrotu przez konsumenta.

Powołany przepis Prawa bankowego stanowi, że istotą umowy kredytu jest zwrot przez kredytobiorcę kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami, a nie kwoty wielokrotnie wyższej z odsetkami.

Wprowadzenie nowelizacji w 2011 roku ( tzw. Ustawy antyspreadowej) nie powoduje konwalidacji wcześniej zawieranych umów.

2.2.  Skutki stwierdzenia niedozwolonego charakteru warunków umowy

Z przepisów art. 385 ¹ § 2 kc jak i z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG wynika, że skutkiem zasadniczym uznania postanowienia za niedozwolone jest brak związania konsumenta tym postanowieniem, co oznacza, że nie wywołuje ono skutków prawnych od samego początku i z mocy samego prawa, obowiązkiem sądu jest uwzględnienie tego skutku z urzędu, zaś orzeczenie sądu stwierdzające abuzywność ma charakter wyłącznie deklaratoryjny.

Zdaniem Sądu dalsze wykonywanie przedmiotowej umowy po wyeliminowaniu z niej w/w niedozwolonych postanowień umownych spowodowałoby taką modyfikację umowy łączącej strony, że prowadziłoby to do zmiany charakteru prawnego umowy, w tym oznaczałoby wykładnię sprzeczną z art. 65 kc. Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego i denominowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR (bądź stopy referencyjnej odwołującej się do rynku międzynarodowego, jak w przedmiotowej umowie; stopa ta została później zastąpiona stawką LIBOR), jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy uznać ją za umowę o odmiennej istocie i charakterze, mimo iż nadal jest to tylko wariant umowy kredytu. Oznacza to, że po wyeliminowaniu tego rodzaju postanowień umownych utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co prowadzi do całkowitej nieważności umowy na podstawie art. 58 § 1 i 3 kc w zw. z art. 353 ¹ kc. Strony nie zawarłyby umowy kredytu złotowego oprocentowanego według stawki LIBOR (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 lipca 2020 r., VI ACa 32/19).

W miejsce postanowień uznanych za abuzywne nie wchodzą przepisy dyspozytywne, albowiem nie istnieją przepisy dyspozytywne wprost regulujące tę kwestię, a Sąd rozpoznający niniejszą sprawę uznając postanowienia umowne za niedozwolone nie posiada uprawnienia do ustalenia odmiennej treści praw i obowiązków stron umowy w tym zakresie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.09.21 r., I (...) 74/21). Sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego postanowienia umownego, aby nie wywierał on wiążących skutków wobec konsumenta, natomiast nie są uprawnione do nadawania mu nowej treści (por. wyroki (...) z dnia 15 marca 2012 r., C-453/10, z dnia 21 grudnia 2016 r., C- 154/15).

W konsekwencji Sąd uznał, że umowa kredytowa będąca przedmiotem sporu jest nieważna w całości, o czym orzekł jak w pkt I wyroku.

II.  Roszczenie o zapłatę

W związku z uznaniem, że przedmiotowa umowa była nieważna od samego początku stronie powodowej należy się zwrot wszystkich świadczeń spełnionych w jej wykonaniu, albowiem uiszczanie wszystkich świadczeń przez powodów na rzecz pozwanego było bezpośrednio związane z realizacją nieważnej umowy. W ocenie Sądu konsekwencją nieważności umowy jest obowiązek zwrotu wszystkiego, co strona pozwana otrzymała od strony powodowej.

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Natomiast zgodnie z art. 410 § 1 i 2 kc przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, tj. takiego, w którym ten, kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Dla aktualizacji roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia – poza wykazaniem jednej z kondykcji opisanych w art. 410 § 2 kc. wystarczające jest wykazanie samego przesunięcia majątkowego pomiędzy zubożonym ( solvens) a wzbogaconym ( accipiens) będącego następstwem spełnienia nienależnego świadczenia, gdyż ze swej istoty spełnienie tego świadczenia spełnia przesłankę zubożenia, zaś jego otrzymanie - kryteria wzbogacenia (tak też Sąd Najwyższy w wyrokach z 15 maja 2014 r., II CSK 517/13, LEX nr 1488794, z 29 listopada 2016 r., I CSK 798/15, LEX nr 2183475, zob. także wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344). Bez znaczenia w sprawie pozostawało to, czy pozwany faktycznie rozporządził środkami finansowymi otrzymanymi w ramach spłat rat kredytu, choćby na pokrycie własnych zobowiązań i nie zachodzi w tym wypadku potrzeba ustalenia, czy wzbogaciło ono odbiorcę ( accipiensa). Samo bowiem spełnienie świadczenie nienależnego jest źródłem roszczenia restytucyjnego.

Brak zastrzeżenia przez kredytobiorców zwrotu spełnianego świadczenia (rat kredytu) nie niweczył skuteczności roszczenia, gdyż jak wynika z art. 411 pkt 1 kc spełnienie świadczenia w wykonaniu nieważnej czynności prawnej rodzi obowiązek zwrotu, nawet jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do tego zobowiązany. W niniejszej sprawie podstawą prawną świadczenia była nieważna czynność prawna, która nie stała się ważna mimo spełnienia świadczenia, a w takim wypadku wiedza spełniającego świadczenie, że nie był do świadczenia zobowiązany, nie zwalnia odbiorcy świadczenia do jego zwrotu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2018 r., I CSK 575/17, Legalis nr 1829409).

W sprawie nie znajduje również zastosowania również wyłączenie z art. 411 pkt 2 kc (zasady współżycia społecznego), albowiem skutki stosowania przez bank niedozwolonych postanowień umownych nie mogą podlegać ochronie prawnej. Świadczenie spełnione przez powodów w następstwie nieważnej umowy kredytowej nie może być kwalifikowane jako czyniące zadość zasadom współżycia społecznego, skoro to właśnie zastosowanie przez bank wzorca umownego zawierającego klauzule abuzywne należało oceniać w kontekście naruszenia dobrych obyczajów.

W art. 410 § 2 kc w sposób enumeratywny wymieniono cztery sytuacje (kondykcje) kreujące obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia i komplementarne do niego roszczenie o jego zwrot. W sprawie znajduje zastosowanie teoria dwóch kondykcji, którą należy rozumieć jako konstruującą po obu stronach nieważnej czynności prawnej niezależne roszczenia o zwrot spełnionego świadczenia. T. stanowisko należy już uznać za ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W szczególności należy odwołać się w tej mierze do uchwały Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 r. (III CZP 11/20), w której wyjaśniono, że stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 kc w zw. z art. 405 kc), niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu, czy też uchwały z 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21, której Sąd Najwyższy nadał moc zasady prawnej), w której wyjaśnił, że jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 kc), zastrzegając jednocześnie, że kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. W konsekwencji kwota łączna, jaką powódka spłaciła stanowi świadczenie nienależne.

Powodowie w okresie od zawarcia umowy do dnia 26 lipca 2021 roku zapłacili pozwanemu łącznie kwotę 709.754,06 zł, w tym kwotę 697.120,06 zł tytułem spłaty rat kapitałowo – odsetkowych, kwotę 12.000,00 zł tytułem prowizji oraz inne kwoty tytułem opłat za wezwania – 240 zł, tytułem opłat za monity –94 zł, tytułem opłat za aneks – 300 zł. Ponieważ podstawa prawna tego świadczenia odpadła, zostało ono spełnione nienależnie i podlega zwrotowi.

W rezultacie Sąd orzekł jak w pkt II wyroku, zasądzając od pozwanego na rzecz powodów dochodzoną przez nich kwotę, która uiścili na rzecz Banku tytułem spłaty kredytu.

Na podstawie art. 481 kc Sąd zasądził od powyższej kwoty odsetki ustawowe za opóźnienie zgodnie z żądaniem pozwu od dnia 27 sierpnia 2021 roku, tj. po upływie 1 miesiąca od złożenia przez powodów reklamacji.

III.  Koszty postępowania

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie przepisu art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. Powództwo zostało uwzględnione w całości, dlatego też Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów całość poniesionych przez nich kosztów procesu. Na zasądzoną kwotę złożyły się: opłata od pozwu – 1.000 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 34 zł (2 x 17 zł), koszty zastępstwa procesowego – 10.800 zł.

Sędzia SO Alina Gąsior

z/ odpis doręczyć pełnomocnikom stron