Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 października 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Katarzyna Powalska

Protokolant Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 19 października 2022 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku D. Z. i S. Z.

z udziałem U. K., P. K., Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego - Lasy Państwowe Nadleśnictwo K. w Ł., M. B. i G. J.

o ustanowienie służebności gruntowej

na skutek apelacji uczestnika postępowania Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego - Lasy Państwowe Nadleśnictwo K. w Ł.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 22 kwietnia 2022 roku, sygnatura akt I Ns 894/19

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Łasku pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 271/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sądu Rejonowego w Łasku z dnia 22 kwietnia 2022 r. wydanym w sprawie I Ns 894/19 postanowiono:

1. ustanowić na rzecz każdoczesnego właściciela działek:

- nr 6, 8/4, 8/6, 8/8, 8/2, 9/1, 9/3, 9/5 położonych w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW Nr (...),

- działki nr (...) położonej w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW Nr (...),

- działek nr (...) położonych w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW Nr (...),

- działki nr (...) położonej w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW Nr (...) na działkach:

a) nr 30/1 położonej w obrębie 6 D., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW nr (...), służebność gruntową polegającą na prawie przeprowadzenia podziemnej kablowej linii energetycznej i wodociągu na obszarze oznaczonym literami SG A na mapie sporządzonej przez geodetę W. L. w dniu 19 marca 2012 roku, przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego przez Starostę (...) w dniu 19 kwietnia 2012 roku nr ewidencyjny 042- (...),

b) nr 1 położonej w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW nr (...), służebność gruntową polegającą na prawie przeprowadzenia podziemnej kablowej linii energetycznej i wodociągu na obszarze oznaczonym literami SG B na mapie sporządzonej przez geodetę W. L. w dniu 19 marca 2012 roku, przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego przez Starostę (...) w dniu 19 kwietnia 2012 roku nr ewidencyjny 042- (...),

c) nr 3 położonej w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW nr (...), służebność gruntową polegającą na prawie przeprowadzenia podziemnej kablowej linii energetycznej i wodociągu na obszarze oznaczonym literami SG C na mapie sporządzonej przez geodetę W. L. w dniu 19 marca 2012 roku, przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego przez Starostę (...) w dniu 19 kwietnia 2012 roku nr ewidencyjny 042- (...),

2. zasądzić solidarnie od wnioskodawców D. Z. i S. Z. na rzecz uczestnika Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo K. w Ł. kwotę 1525 zł (tysiąc pięćset dwadzieścia pięć złotych) tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności gruntowej opisanej w pkt. 1 lit. a) niniejszego postanowienia, płatną w terminie dwóch tygodni od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie uchybienia terminu płatności,

3. zasądzić solidarnie od wnioskodawców D. Z. i S. Z. na rzecz uczestników U. K. i P. K. kwotę 1424 zł (tysiąc czterysta dwadzieścia cztery złote) tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności gruntowej opisanej w pkt. 1 lit. b) i c) niniejszego postanowienia, płatną w terminie dwóch tygodni od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w razie uchybienia terminu płatności,

4. oddalić wniosek w pozostałej części,

5. zasądzić solidarnie od wnioskodawców D. Z. i S. Z. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Łasku kwotę 4.753 zł 97 gr (cztery tysiące siedemset pięćdziesiąt trzy złote dziewięćdziesiąt siedem groszy) tytułem zwrotu kosztów opinii biegłych, pokrytych tymczasowo z sum budżetowych Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Łasku,

6. ustalić, że w pozostałej części każdy z zainteresowanych ponosi koszty niniejszego postępowania w zakresie przez siebie dotychczas wydatkowanym.

Powyższe orzeczenie zapadło na podstawie następujących ustaleń i wniosków:

Wnioskodawczyni D. Z. jest właścicielką działek:

- nr 6, 8/4, 8/6, 8/8, 8/2, 9/1, 9/3, 9/5 położonych w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW Nr (...),

- działki nr (...) położonej w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW Nr (...)

Wnioskodawca S. Z. jest właścicielem działek:

- nr 8/9, 8/7, 9/6, 9/4, 8/5, 9/2, 8/3 położonych w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW Nr (...),

- działki nr (...) położonej w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW Nr (...).

Uczestnik Skarb Państwa – Lasy Państwowe Nadleśnictwo K. jest właścicielem działki nr (...) położonej w obrębie 6 D., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW nr (...).

Uczestnicy U. K. i P. K. są współwłaścicielami na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej działek:

- nr 1 położonej w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW nr (...),

- nr 3 położonej w obrębie 3 C., gmina D., powiat (...), województwo (...) KW nr (...).

Uczestnicy M. B. w 5/6 częściach i G. J. w 1/6 części są współwłaścicielami działki nr (...) położonej w D., gmina D., powiat (...), województwo (...) Kw Nr (...).

Działki wnioskodawców nie mają bezpośredniego dostępu do drogi publicznej, dlatego ustanowiono na rzecz ich właścicieli służebność drogi konicznej przez działki nr (...), należące do U. K. i P. K. i przez działkę nr (...), należącą do Skarbu Państwa – Lasów Państwowych Nadleśnictwo K. do drogi numer (...).

Przez działkę drogową nr (...) przebiega linia wodociągowa i napowietrzna linia energetyczna niskiego napięcia.

Jednorazowe wynagrodzenie za ustanowienie służebności gruntowej przeprowadzenia wodociągu i podziemnej, kablowej linii energetycznej przez działkę:

- nr 30/1 wynosi 1525 zł,

- nr 1 wynosi 406 zł,

- nr 3 wynosi 1018 zł.

Sąd Rejonowy rozpoznając tak ustalony stan faktyczny doszedł do wniosku, iż żądanie uczestników co do większości żądań jest zasadne Wskazał na podstawę prawną żądania służebności drogi koniecznej z art. 145 k.c. i w oparciu o dorobek orzecznictwa sądowego doszedł do przekonania o odpowiednim stosowaniu tej regulacji do żądań przeprowadzenia mediów takich jak woda, gaz, prąd, ciepło itp. W ocenie Sądu I instancji, naturalnym jest, że linia energetyczna i wodociąg do działek wnioskodawców powinny zostać przeprowadzone tym samym pasem, co ustanowiona już wcześniej służebność drogi koniecznej, albowiem takie rozwiązanie zapewni właścicielom działek władnących dostęp do wody i prądu z najmniejszym obciążeniem działek, na których ustanowiona jest służebność. Zdaniem Sądu Rejonowego, ułożenie linii energetycznej kablowej i wodociągu pod pasem drogi koniecznej nie zmieni zakresu obciążenia tych działek w sposób istotny.

Apelację od tego orzeczenia wywiódł pełnomocnik uczestnika postępowania – Skarbu Państwa – Gospodarstwa (...) Lasy Państwowe – zaskarżając je w części, tj. w zakresie punktu 1 i 2. powyższego postanowienia, tj. w zakresie w jakim Sąd Rejonowy postanowił ustanowić służebność gruntową polegającą na prawie przeprowadzenia kablowej linii energetycznej i wodociągu.

Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił:

1.  Naruszenie przepisów prawa materialnego:

a.  art. 285 § 2 k.c. – poprzez niewłaściwe jego zastosowanie – ustanowienie służebności, która nie zwiększa użyteczności nieruchomości władnącej;

b.  art. 145 k.c. – poprzez niewłaściwe jego zastosowanie – ustanowienie służebności wbrew nakazowi uwzględnienia interesów nieruchomości władnącej, w szczególności w zakresie zwiększenia jej użyteczności;

c.  art. 305 ¹ k.c. – poprzez ustanowienie służebności gruntowej polegającej na prawie przeprowadzenia podziemnej kablowej linii energetycznej i wodociągu, podczas gdy w okolicznościach niniejszej sprawy prawo korzystania z gruntu w zakresie przeprowadzenia mediów winno zostać uregulowane służebnością przesyłu na rzecz odpowiedniego przedsiębiorcy przesyłowego;

2.  naruszenie przepisów postępowania:

a.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej, kompletnej oceny materiału dowodowego, w szczególności:

⚫

bezpodstawne ustalenie, że wnioskodawcom przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności gruntowej przeprowadzenia linii elektroenergetycznej i wodociągu na podstawie art. 145 k.c. przez działkę uczestnika, mimo, że z pism gestorów mediów wynikało, że przeprowadzenie infrastruktury przesyłowej wymagałoby ustanowienia służebności przesyłu, bądź wydanie warunków przyłącza, o które wnioskodawcy nie występowali;

⚫

bezpodstawne, niepoparte materiałem dowodowym ustalenie, że ustanowienie służebności jak w zaskarżonym postanowieniu „zapewni właścicielom działek władnących dostęp do wody i prądu z najmniejszym obciążeniem działek, na których ustanawiana jest służebność”;

⚫

pominięcie sugestii biegłego zawartej w pisemnej opinii, że najbardziej właściwym z punktu widzenia kosztów budowy przyłączy byłoby ustanowienie służebności przez działkę (...).1,

b.  art. 328 k.p.c. poprzez brak wyjaśnienia w postanowieniu kwestii podnoszonych w toku postępowania przez uczestnika, tj. brak dostępu do sieci energetycznych i wodociągu z działki (...) oraz rolne przeznaczenie nieruchomości, a tym samym brak wyjaśnienia, w jakim zakresie ustanowienie służebności zwiększy użyteczności nieruchomości władnącej.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku bądź uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację, pełnomocnik wnioskodawców wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od skarżącego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie przede wszystkim przez pryzmat wybrzmiewającego zarzutu niezbadania przez Sąd I instancji istoty sprawy.

Dokonując analizy wywiedzionej apelacji oraz żądania wnioskodawców co do ustalenia służebności gruntowej, dojść należy do przekonania, że Sąd Rejonowy nie przenalizował w sposób wystarczający przesłanek co do możliwości ustanowienia służebności gruntowej.

Zgodnie z art. 285 § 2 k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność gruntowa). Co jednak istotne, zgodnie z § 2 tego przepisu - służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części.

Rację ma Sąd Rejonowy wskazując na ugruntowane orzecznictwo, które dopuszcza oparcie roszczenia o ustanowienie służebności gruntowej przeprowadzenia mediów na nieruchomości niemającej do nich dostępu - na podstawie art. 145 k.c. Specyficzna regulacja dotycząca żądania ustanowienia drogi koniecznej, przejawiająca się m. in. systematyką kodeksową i umiejscowieniem przepisu art. 145 k.c. poza Działem III – „służebności”, nie dezawuuje jednak ogólnego celu drogi koniecznej jako służebności gruntowej, jakim jest wspomniane „zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części” (B. Sitek [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2022, art. 145).

Tymczasem ustalony w niniejszej sprawie stan faktyczny, który co do zasady nie był osią sporu między uczestnikami, wskazuje, że nieruchomości wnioskodawców mające stać się nieruchomościami władnącymi, stanowią w ewidencji grunty rolne i łąki, a dla przedmiotowych nieruchomości nie został uchwalony miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Tak też są aktualnie przez właścicieli wykorzystywane w aspekcie wykaszania trawy. Sąd Rejonowy w zaskarżonym postanowieniu w najmniejszym stopniu nie wyjaśnił, jak w takim razie ustanowienie żądanych służebności wpłynie na zwiększenie użyteczności działek wnioskodawców. Skoro nieruchomości te są działkami rolnymi, a zarazem wnioskodawcy w żaden sposób nie udowodnili, ażeby stan ten miałby w najbliższej przyszłości ulec zmianie, to pytanie o to, czy spełnienie żądania wnioskodawców zwiększy użyteczność nieruchomości władnących, ma charakter absolutnie fundamentalny.

Sąd Okręgowy na etapie postępowania apelacyjnego poczynił w pewnym zakresie dodatkowe ustalenia w tym względzie. Wnioskodawcy na etapie postępowania drugoinstancyjnego przedstawili złożone przez siebie do właściwych podmiotów, wnioski o ustalenie warunków zabudowy dla przedmiotowych działek. Zwrócili się również z wnioskiem o wydanie oświadczenia o zapewnieniu dostaw energii elektrycznej oraz o warunkach przyłączenia obiektu budowlanego dla sieci dystrybucyjnej. Treść sformułowanych przez nich wniosków wskazuje na chęć dokonania na przedmiotowych działkach posadowienia zabudowy jednorodzinnej mieszkaniowej (k. 197). W dalszym ciągu jednak, losy ewentualnego wybudowania na działkach wnioskodawców jednorodzinnej zabudowy mieszkaniowej są dość mgliste. Postępowanie administracyjne w tym przedmiocie może być bowiem długotrwałe, co niewykluczone, że determinowałoby konieczność zawieszenia niniejszego postępowania cywilnego do czasu rozstrzygnięcia tego pierwszego. Faktem jest jednak, że działki wnioskodawców w aktualnym stanie stanowią grunty rolne – orne oraz łąki, są niezabudowane, nieuzbrojone w media, zaś plany wnioskodawców na ich zagospodarowanie są po pierwsze mgliste, a po drugie determinowane przez wynik postępowania administracyjnego w tym przedmiocie.

W takim stanie faktycznym Sąd Rejonowy nie poczynił – chociażby na poziomie hipotetycznym – rozważań co do tego, czy ustanowienie żądanej służebności sprzyjać będzie zwiększeniu użyteczności nieruchomości wnioskodawców. W pisemnym uzasadnieniu postanowienia nie odniósł się do tego w jakimkolwiek zakresie, ograniczając się jedynie do zbadania jednej przesłanki, tj. braku dostępu nieruchomości wnioskodawców do mediów, pomijając pozostałe przesłanki ustanowienia służebności gruntowej. Tymczasem zakres służebności powinien odpowiadać realnym potrzebom nieruchomości władnącej, ocenianym na dzień ustanawiania tejże służebności – a nie w odniesieniu do bliżej nieokreślonej przyszłości. Użyteczność nieruchomości w rozumieniu art. 285 § 2 k.c. nie może być odnoszona tylko do substancji gruntu, ani nie musi wykazywać cechy niezmienności, ale może i powinna być postrzegana przede wszystkim przez pryzmat, zgodnej z gospodarczym przeznaczeniem, funkcji jaką nieruchomość aktualnie spełnia oraz środków służących zrealizowaniu tej funkcji. Dostatecznie przekonuje o tym treść art. 294 i 295 k.c., w których to przepisach przewidziano możliwość zniesienia służebności gruntowej (Wyrok SN z 11.10.2007 r., IV CSK 169/07, LEX nr 488985).

Ponadto, Sąd Rejonowy bezrefleksyjnie przyjął, że urządzenia konieczne do przeprowadzenia mediów mogą powstać w istniejącym już pasie drogi koniecznej i w dotychczasowych granicach. Z doświadczenia Sądu w tego typu sprawach wynika jednak, że zakres oddziaływania tychże naniesień mógłby być szerszy, aniżeli wytyczony aktualnie pas drogi koniecznej o szerokości 3,5 metra. Warto bowiem zauważyć, że aktualny zakres tak ustanowionej drogi koniecznej ma na celu pełnienie wyłącznie funkcji przechodu przy przejazdu na posesję wnioskodawców. Innego zakresu służebności może jednak wymagać funkcjonowanie w tym pasie urządzeń służących do przesyłu mediów.

Nawet gdyby Sąd Okręgowy uwzględnił wniosek co do zawieszenia postępowania cywilnego do czasu zbadania w stosownym postępowaniu możliwości co do zabudowy działek, warunkującej absolutnie potrzebę doprowadzenia wnioskowanych mediów przez działki sąsiednie, to ustalenia poczynione w oparciu o te czynności byłyby czynione po raz pierwszy na etapie postępowania prowadzonego przez sąd odwoławczy, którego ocena nie podlegałaby już weryfikacji instancyjnej przez wnioskodawców i uczestników. Oznaczałoby to jednocześnie pozbawienie zainteresowanych uczestników niniejszego postepowania instancji merytorycznej ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 listopada 2002 r., I CKN 1149/00, Lex nr 75293).

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji nie odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy, lub gdy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, niezasadnie uznając, że konieczność taka nie zachodzi ze względu na występowanie materialno-prawnych lub procesowych przesłanek, które unicestwiają roszczenie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, Nr 1, poz. 22, z dnia 13 marca 2014 r., I CZ 10/14 i z dnia 6 sierpnia 2014 r., I CZ 48/14, nie publ.). Nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce także w razie dokonania przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby czynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej. Respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego uzasadnia w takich wypadkach uchylenie orzeczenia (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, Nr 5, poz. 68, z dnia 23 września 2016 r., II CZ 73/16, nie publ., z dnia 8 marca 2017 r., IV CZ 126/16 nie publ. i z dnia 8 marca 2017 r., IV CZ 130/16, nie publ.).

Z tych względów, zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. konieczne było uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, przy pozostawieniu Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego, zgodnie z treścią art. 108 § 2 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy – mając na względzie poczynione wcześniej uwagi – powinien dokonać kompleksowej oceny spełnienia przesłanek koniecznych do ustalenia służebności gruntowej, mając na uwadze przede wszystkim treść art. 285 § 2 k.c. Zatem oceniając, czy zwiększy się tym samym użyteczność nieruchomości władnącej, a nie wyłącznie jej wartość. Jeśli zatem wnioskodawcy wykażą, że dopuszczalna jest zabudowa działek, na rzecz których żądają ustanowienia służebności, wówczas dopiero koniecznym będzie ustalenie warunków przeprowadzenia poszczególnych instalacji , tak co do zakresu koniecznej powierzchni zajęcia działek sąsiednich, jaki warunków technicznych ich przebiegu, przy zaktualizowaniu punktów przyłączy posadowionych w drodze publicznej przez biegłego. Do rozstrzygnięcia tej materii konieczne jest uzupełnienie materiału dowodowego w całości omawianego przedmiotu, a warunki jego gromadzenia nie wykluczają zarazem możliwości zawieszenia postępowania do czasu zakończenia postępowań administracyjnych, których wynik udzieli odpowiedzi na pytanie co do możliwości zaadaptowania działek wnioskodawców w projektowanym przez nich celu. Biorąc powyższe pod uwagę, orzeczono jak w sentencji postanowienia.