Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 sierpnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie: Przewodniczący Sędzia Joanna Składowska

po rozpoznaniu w dniu 18 sierpnia 2022 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku K. Z. (1) i K. Z. (2)

z udziałem: B. S., J. W., K. Z. (3), J. C., R. C. i S. C.

o zasiedzenie

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Łasku z dnia 25 listopada 2021 roku,

sygn. akt I Ns 162/20

p o s t a n a w i a:

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w puntach 1 i 2 w ten sposób, że stwierdzić, że małżonkowie K. Z. (2) i K. Z. (1) nabyli - na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej - przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2005 roku także udział w wysokości 1/3 (jednej trzeciej) części w prawie własności nieruchomości położonej w miejscowości W., gmina Ł., składającej się
z działki oznaczonej numerem (...) o powierzchni 0,1319 ha (stanowiącej część działki nr (...)) oznaczonej na wstępnym projekcie podziału działki nr (...) sporządzonym przez geodetę J. J., dla której to nieruchomości prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Łasku V Wydział Ksiąg Wieczystych księga wieczysta Kw nr (...), należący do spadkobierców Z. C. (1), tj. K. Z. (3), R. C. i J. C.;

II.  ustalić, że każdy z zainteresowanych ponosi koszty związane ze swoim udziałem
w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Ca 312/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z 25 listopada 2021 r., wydanym pod sygn. akt I Ns 162/20, Sąd Rejonowy w Łasku stwierdził, że wnioskodawcy K. Z. (2) i K. Z. (1) - małżonkowie - nabyli na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej - przez zasiedzenie - z dniem 1 stycznia 2005 r. udział w wysokości 1/3 części w prawie własności nieruchomości położonej w miejscowości W., gmina Ł., składającej się z działki oznaczonej numerem (...) o powierzchni 0,1319 ha (stanowiącej część działki nr (...)), oznaczonej na wstępnym projekcie podziału działki nr (...) sporządzonym przez geodetę J. J., dla której to nieruchomości prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Łasku V Wydział Ksiąg Wieczystych księga wieczysta nr (...) - w miejsce J. W., syna A. i W. (pkt 1), oddalając wniosek w pozostałym zakresie (pkt 2) i ustalając, że wnioskodawcy i uczestnicy ponieśli koszty postępowania w zakresie sum przez siebie wydatkowanych (pkt 3).

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

W dniu 30 października 1973 r. przez (...) w Ł. Wydział (...) Leśnictwa i Skupu dla powiatu Ł. i miasta P. został wydany akt własności ziemi nr (...), który stwierdzał, że M. Z. (1), córka W. i R., A. W. (1), syn W. i R. i Z. C. (1), córka W. i R. stali się z mocy samego prawa współwłaścicielami nieruchomości oznaczonych w ewidencji gruntów wsi W. pod poz. 114, składających się z działki nr (...) o ogólnej powierzchni 0, 21 ha, położonych we wsi W., powiat Ł. z zabudowaniami w całości. Decyzja wyżej opisana uprawomocniła się w dniu 31 lipca 1974 r.

W starym budynku mieszkalnym położonym na wyżej opisanej działce o numerze ewidencyjnym (...) zamieszkiwali rodzice wnioskodawcy - M. i S. małżonkowie Z., zajmując połowę budynku, a drugą połowę budynku zajmowali małżonkowie A. i W., małżonkowie W.. Po spaleniu się budynku mieszkalnego w 1974 r. rodzice wnioskodawcy zamieszkali w wybudowanym przez siebie na działce o obecnym numerze ewidencyjnym (...) budynku mieszkalnym, a małżonkowie A. i W. W. (3) na sąsiedniej działce o numerze ewidencyjnym (...) w wybudowanym również przez siebie budynku mieszkalnym.

W dniu 1 grudnia 1994 r. A. W. (1) (nazwisko wpisywane w różnej formie W. lub W.) i jego żona W. W. (4) darowali swojemu synowi J. W. m.in. udział w wysokości 1/3 części wyżej opisanej nieruchomości, oznaczonej jako działka nr (...), nabyty zgodnie z oświadczeniem darczyńców do ich wspólności majątkowej małżeńskiej.

Dla nieruchomości stanowiącej przedmiot postępowania została założona księga wieczysta Kw nr (...) na podstawie wniosku zawartego w wyżej opisanym akcie notarialnym. W dziale II wpisani zostali: M. Z. (1) w 1/3 części, Z. C. (1) w 1/3 części i J. W. w 1/3 części.

Z. C. (1) (siostra M. Z. (1) i A. W. (1)) była współwłaścicielką działki nr (...) (obecnie 67) oraz właścicielką niezabudowanej nieruchomości rolnej za siedliskiem. Na działce rolnej uprawiała zboża i truskawki.
W zbieraniu plonów jako dzieci pomagali jej wnukowie. Z. C. (1) i jej wnukowie przechodzili przez działkę nr (...) na pole znajdujące się na sąsiedniej działce. Po przeciwnej stronie drogi Z. C. (1) miała szopkę, w której przechowywała narzędzia. Po śmierci Z. C. (1) jej wnuk J. C. trzymał tam swój motor.

Sąd Rejonowy w Sieradzu, postanowieniem z dnia 10 czerwca 2011 r., stwierdził, że spadek po Z. C. (1), zmarłej w dniu 9 stycznia 1989 r. wraz z wchodzącym w jego skład gospodarstwem rolnym nabyli: córka spadkodawczyni K. Z. (3) w ½ części oraz jej wnukowie R. C. i J. C. po ¼ części każde z nich.

M. Z. (1) zmarła w dniu 29 września 1995 r. Spadek po niej wraz z wchodzącym
w skład spadku udziałem w gospodarstwie rolnym nabyli: mąż spadkodawczyni S. Z. oraz dzieci spadkodawcy B. S. i K. Z. (1) po 1/3 części każde
z nich. S. Z. zmarł w dniu 28 marca 1998 r., a spadek po nim wraz z wchodzącym w skład spadku udziałem w gospodarstwie rolnym nabyły jego dzieci B. S.
i K. Z. (1) po ½ części każde z nich.

Po zakończeniu sprawy spadkowej po Z. C. (1), z inicjatywy R. C. odbyło się spotkanie, w którym uczestniczyli wnioskodawcy oraz J. C. i K. Z. (3). Spadkobiercy Z. C. (1) wnioskowali aby K. Z. (2) i K. Z. (1) spłacili ich z działek stanowiących ich współwłasność. Żadna
z osób uczestniczących w spotkaniu nie kwestionowała własności Z. C. (1) i jej spadkobierców.

Analizując spełnienie przesłanej z art. 172 § 1 i 2 k.c., Sąd Rejonowy podkreślił, że
w wypadku współwłasności danej nieruchomości przysługującej kilku osobom, współwłaściciel władający całą nieruchomością czyni to zazwyczaj w imieniu własnym
i pozostałych współwłaścicieli, chyba, że w niedwuznaczny sposób uważa się, za samoistnego posiadacza całej nieruchomości. Warunek posiadania samoistnego jest postrzegany zaś restrykcyjnie. Konieczne jest wyraźne zamanifestowanie woli władania z zachowaniem nieruchomości dla siebie w sposób widoczny dla współwłaścicieli i otoczenia. Musi być też widoczna wola odsunięcia pozostałych od władztwa. W ocenie Sądu pierwszej instancji, okoliczności przedmiotowej sprawy pozwalały na przyjęcie, że nastąpiło zasiedzenie przez K. Z. (2) i K. Z. (1) udziału w nieruchomości położonej w W., oznaczonej nr (...) w zakresie udziału uczestnika J. W. wynoszącego 1/3. Nieformalny podział działki nr (...) pomiędzy dwie rodziny i korzystanie przez wnioskodawców z działki nr (...), przy akceptacji rodziców J. W., a później od 1994 r. również przez niego, wskazuje na zamanifestowanie woli władania z zachowaniem nieruchomości dla siebie w sposób widoczny. Dlatego orzeczono jak w pkt. 1 postanowienia.

Natomiast inaczej wygląda sytuacja w zakresie udziału Z. C. (1). Zarówno wnioskodawcy jak i uczestnik J. W. i jego rodzice wiedzieli, że Z. C. (1) jest współwłaścicielką nieruchomości. Do swojej śmierci korzystała ona z działki nr (...) przechodząc przez nią na drugą działkę, której była wyłączną właścicielką. Nie przedstawiono w sprawie żadnych dowodów na potwierdzenie okoliczności aby Z. C. (1) zrzekła się prawa do gruntów. Spadkobiercy Z. C. (1) po przeprowadzeniu sprawy spadkowej podjęli rozmowy dotyczące wyjścia ze współwłasności. Nie zakończyły się one efektywnie z uwagi na niską spłatę zaproponowaną przez wnioskodawców. Wnioskodawcy nie kwestionowali wtedy prawa własności spadkobierców Z. C. (1) do działki nr (...). Dowodem istnienia i uzewnętrznienia woli zasiedzenia udziału współwłaściciela nie może być okoliczność wybudowania na spornej nieruchomości budynku mieszkalnego czy czynienia innych inwestycji. Do wszystkich czynności wnioskodawcy mieli uprawnienie. Zgodnie bowiem z art. 206 k.c. każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania w niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Uprawnienie współwłaściciela polega na tym, że tak jak każdy inny współwłaściciel może on posiadać całą rzecz i korzystać z niej. Zdaniem Sądu, pierwszą czynnością związaną z nieruchomością
w W., którą wnioskodawcy zamanifestowali wolę posiadania udziału spadkobierców Z. C. (1) było wystąpienie z wnioskiem o zasiedzenie w 2020 r. Dlatego orzeczono jak w pkt. 2 postanowienia.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. oraz art. 83 ust. 2

i art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego postanowienia wnieśli wnioskodawcy - K. Z. (1)
i K. Z. (2), zaskarżając orzeczenie w części, tj. w zakresie punktu 2 postanowienia

i podnosząc następujące zarzuty:

1.  naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, tj.

a.  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, skutkującego błędnym ustaleniem, że po zakończeniu sprawy spadkowej po Z. C. (1) wnioskodawcy i uczestnicy podjęli rozmowy dotyczące zniesienia współwłasności stanowiącej przedmiot postępowania działki nr (...), podczas gdy ww. rozmowy dotyczyły innych niż działka nr (...) działek rolnych stanowiących przedmiot współwłasności uczestników negocjacji, rozmowy te miały na celu wyłącznie ugodowe zakończenie sporu, a nadto toczyły się po upływie 30 letniego terminu zasiedzenia objętego wnioskiem udziału w nieruchomości;

b.  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, skutkującego błędnym ustaleniem, że wnioskodawcy nie zamanifestowali woli władania sporną nieruchomością ponad swój udział w zakresie pozwalającym na zasiedzenie udziału przysługującego Z. C. (1), która „do swojej śmierci korzystała z działki nr (...) przechodząc przez nią na drugą działkę, której była wyłączną właścicielką”, podczas gdy:

- z przesłuchania uczestników J. C. oraz R. C. oraz zeznań M. M. (2), a także z twierdzeń zawartych wprost w odpowiedzi na wniosek uczestników postępowania K. Z. (3), J. C. i R. C. z dnia 15 lipca 2020 r. wynika, że wnioskodawcy wielokrotnie zwracali Z. C. (1) uwagę na okoliczność, iż działka nr (...) stanowi ich własność i uniemożliwiali jej przechodzenie przez nią, manifestując w ten sposób samoistne władanie nieruchomością ponad swój udział, co skutkowało tym, że w/w Z. C. (2) dochodziła inną drogą do należącej do niej działki rolnej;

- zarówno z przesłuchania wnioskodawców, jak i świadków H. Ż. i M. M. (2) wynika, że płody rolne, jak i narzędzia i przyrządy uprawne były przechowywane przez Z. C. (1) nie na działce stanowiącej przedmiot, lecz na położonej na leżącej po przeciwnej stronie szosy działce Z. C. (1);

2. naruszenia prawa materialnego, tj. art. 172 § 1 i 2 k.c., poprzez niestwierdzenie nabycia przez wnioskodawców przez zasiedzenie nieruchomości położonej w W., ozn. Nr (...)
w zakresie udziału Z. C. (1) w prawie własności tej nieruchomości wynoszącego 1/3, pomimo nieprzerwanego posiadania samoistnego nieruchomości przez wnioskodawców (a wcześniej przez rodziców wnioskodawców) co najmniej od 1975 r. oraz zamanifestowanie władania nieruchomością ponad przysługujący im udział wobec pozostałych współwłaścicieli.

W oparciu o wskazane zarzuty skarżący wnieśli o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez stwierdzenie, że K. i K. małżonkowie Z. - nabyli na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej - przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2005 r. dodatkowo udział w wysokości 1/3 części w prawie własności nieruchomości położonej w miejscowości W., gmina Ł., składającej się z działki oznaczonej nr (...) o powierzchni 0,1319 ha (stanowiącej część działki nr (...)), oznaczonej na wstępnym projekcie podziału działki nr (...) sporządzonym przez geodetę J. J., dla której to nieruchomości prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Łasku V Wydział Ksiąg Wieczystych księga wieczysta KW nr (...) - w miejsce spadkobierców Z. C. (1), tj. K. Z. (3), R. C. i J. C.;

2.  zasądzenie na rzecz wnioskodawców kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych prawem.

Uczestnicy postępowania K. Z. (3), J. C. i R. C. domagali się oddalenia apelacji na koszt skarżącego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie należy stwierdzić, że Sąd pierwszej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe we właściwym zakresie, natomiast na jego podstawie poczynił niepełne
w stosunku do treści materiału dowodowego ustalenia faktyczne. Zasadnie podnoszą skarżący, że z zeznań samych uczestników J. C. i R. C. oraz świadka M. M. (2), a także z twierdzeń zawartych wprost w odpowiedzi na wniosek uczestników postępowania K. Z. (3), J. C. i R. C. z dnia 15 lipca 2020 r. wynika, że wnioskodawcy utrudniali Z. C. (1) przechodzenie przez działkę nr (...), między innymi zamykając furtkę. Wbrew natomiast zarzutom, z treści uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia wynika prawidłowe ustalenie, że płody rolne, jak i narzędzia były przechowywane przez Z. C. (1), nie na działce stanowiącej przedmiot zasiedzenia, lecz na położonej na leżącej po przeciwnej stronie szosy innej działce Z. C. (1).

Przechodząc do oceny prawidłowości zastosowania prawa materialnego, oczywiście zgodzić się trzeba z zaprezentowaną przez Sąd Rejonowy tezą, że do zasiedzenia udziału współwłaściciela judykatura wymaga spełnienia rygorystycznych warunków związanych
z koniecznością zamanifestowania władania nieruchomością ponad udział. Stanowisko to wynika również z szeregu powoływanych przez Sąd pierwszej instancji orzeczeń. Sąd odwoławczy nie podziela natomiast konkluzji, że ze strony poprzedników prawnych wnioskodawców takiej manifestacji nie było. W świetle poczynionych w sprawie ustaleń, nie może wszakże budzić wątpliwości, że nastąpiło to w 1974 r., kiedy to dwie rodziny - z jednej strony rodzice wnioskodawcy - M. Z. (1) i S. Z., a z drugiej W. W. (4) i A. W. (2) dokonali fizycznego podziału nieruchomości, dzieląc ją do używania między siebie na dwie części, które zagrodzili i zabudowali. Siostra A. W. (2) i M. Z. (2) C. została zaś wyłączona z tego podziału.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazywano, że o wykroczeniu poza uprawnienia współwłaścicielskie można mówić wtedy, gdy posiadający współwłaściciel podejmuje sam decyzje o znaczących zmianach w przedmiocie współwłasności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2010 r., III CSK 300/09, nie publ.). Zmianę charakteru posiadania poprzedników prawnych wnioskodawcy niewątpliwie potwierdza więc rodzaj
i skala zmian na wydzielonej części nieruchomości, dokonanych przez nich jako współwłaścicieli nieruchomości, w szczególności zabudowanie budynkiem mieszkalnym służącym do zaspokojenia potrzeb tylko jednego ze współwłaścicieli nieruchomości i jego rodziny i to w znacznej perspektywie czasowej (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2010 r., III CSK 300/09).

W powyższy sposób, dostatecznie widoczny dla pozostałych współwłaścicieli nieruchomości, dano wyraz temu, że dokonała się zmiana zakresu i charakteru władania przez jednego ze współwłaścicieli wydzieloną mu do korzystania częścią nieruchomości wspólnej. Demonstracja ta miała miejsce na przestrzeni kolejnych lat, kiedy to rodzice wnioskodawcy,
a następnie wnioskodawca zamykali furtkę, wyrażając sprzeciw przeciwko przechodzeniu przez nieruchomość przez Z. C. (1).

Odnosząc się jeszcze do kwestii owego przechodzenia, podkreślić również należy, że nie sposób traktować go za czynność właścicielską. Korzystanie bowiem z nieruchomości
w zakresie przejazdu, czy przechodu jest korzystaniem w sposób odpowiadający treści służebności, a więc ograniczonego prawa rzeczowego. Zresztą nie musiało ono wcale wynikać z chęci realizacji prawa własności, lecz opierać się na grzecznościowym udostępnieniu przez członków najbliższej rodziny. Innymi słowy, w świetle zasad doświadczenia życiowego, niczym dziwnym nie byłoby gdyby Z. C. (1) przechodziła przez nieruchomości swojego rodzeństwa nawet gdyby nie miała do nich żadnych praw. Wszystkie czynności właścicielskie w zakresie działki nr (...), począwszy do 1974 r. podejmowali natomiast wnioskodawcy i ich poprzednicy prawni.

Nie ma żadnego znaczenia zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia
w sprawie twierdzenie, że Z. C. (1) nigdy nie zrzekła się prawa do gruntów.
W sprawie o zasiedzenie udziału istotne znaczenie ma okoliczność, czy następuje zamanifestowanie „zawładnięcia” owym udziałem przez zasiadującego, co może się odbywać nawet przy wyraźnym proteście drugiego ze współwłaścicieli. Jeżeli po wejściu w posiadanie samoistne w zakresie udziału, uprawniony nie dokonuje żadnej akcji w postaci np. wystąpienia o zniesienia współwłasności i toleruje taki stan rzeczy przez wskazany w przepisach okres, dochodzi na zasiedzenia.

Także fakt, że następcy Z. C. (1) podjęli rozmowy dotyczące wyjścia ze współwłasności, potwierdza jedynie złą wiarę wnioskodawców, nie wpływa zaś na ocenę charakteru ich posiadania. Sama świadomość posiadacza, że nie jest właścicielem nieruchomości, nie skutkuje bowiem brakiem samoistności posiadania. Nawet samoistny posiadacz rzeczy w złej wierze, który w czasie biegu zasiedzenia zwraca się do właściciela lub innej osoby, którą uważa za właściciela, z ofertą nabycia własności tej rzeczy w drodze umowy, nie pozbawia swego posiadania przymiotów samoistności, chyba że z innych okoliczności wynika, iż rezygnuje z samodzielnego i niezależnego od woli innej osoby władania rzeczą (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 28 kwietnia 1999 r., I CKN 430/98, postanowienie Sądu Najwyższego z 15 marca 2012r., I CSK 391/11, L.).

Samoistne posiadanie udziału Z. C. (1) rozpoczęło się najpóźniej 31 grudnia1974 r. i trwa do chwili obecnej, a więc upłynął 30 letni termin zasiedzenia. W związku z tym, zgodzić należy się z apelującymi, że oddalając wniosek Sąd Rejonowy naruszył prawo materialne w postaci art. 172 k.c.

Mając powyższe na uwadze, na zasadzie art. 386 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone orzeczenie w puntach 1 i 2 w ten sposób, że stwierdził, że małżonkowie K. Z. (2) i K. Z. (1) nabyli - na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej - przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2005 r. także udział
w wysokości 1/3 (jednej trzeciej) części w prawie własności nieruchomości położonej
w miejscowości W., gmina Ł., składającej się z działki oznaczonej numerem (...)
o powierzchni 0,1319 ha (stanowiącej część działki nr (...)) oznaczonej na wstępnym projekcie podziału działki nr (...) sporządzonym przez geodetę J. J., dla której to nieruchomości prowadzona jest przez Sąd Rejonowy w Łasku V Wydział Ksiąg Wieczystych księga wieczysta Kw nr (...), należący do spadkobierców Z. C. (1), tj. K. Z. (3), R. C. i J. C.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.