Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 sierpnia 2020r.

Sąd Rejonowy w Świdnicy I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący SSR Maja Snopczyńska

po rozpoznaniu w dniu 10 sierpnia 2020 r. w Świdnicy

na posiedzeniu niejawnym w trybie art. 15 zzs ² ustawy z 2.03.2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych

sprawy z powództwa A. M.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę 9.200,00 zł i ustalenie

I.  zasądza od strony pozwanej (...) S.A. w W. na rzecz powódki A. M. kwotę 9.200,00 zł (dziewięć tysięcy dwieście złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 30 stycznia 2017 roku do dnia zapłaty;

II.  dalej idące powództwo oddala;

III.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.077,00 zł tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 1.800,00 tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

IV.  nakazuje stronie pozwanej uiścić na rzecz Skarbu Państwa Sąd Rejonowy w Świdnicy kwotę 277,97 zł tytułem części kosztów opinii biegłego poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

Sygn. akt I C 198/17

UZASADNIENIE

Powódka A. M. wniosła o zasądzenie od strony pozwanej (...) SA w W. kwoty 9.200 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 kwietnia 2016 roku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz ustalenia, że pozwany ponosi odpowiedzialność względem powódki za szkody przyszłe wynikające ze zdarzenia będącego przedmiotem pozwu, a także zasądzenia kosztów procesu według norm. W uzasadnieniu powódka podała, że w dniu 11 kwietnia 2016 roku jako pasażer pojazdu uczestniczyła w wypadku komunikacyjnym, auto którym jechała powódka posiada ubezpieczenie OC u strony pozwanej; powódka w tym wypadku doznała obrażenia ciała i rozstroju zdrowia; pomimo leczenia i rehabilitacji powódka nie odzyskała pełnej sprawności fizycznej i nadal odczuwa skutki zdarzenia; strona pozwana w toku postępowania likwidacji szkody wypłaciła 800 zł zadośćuczynienia.

Strona pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa. Nie kwestionując swojej odpowiedzialności za skutki wypadku – jako ubezpieczyciela w zakresie OC sprawcy zdarzenia – podniosła, że w toku likwidacji szkody wypłacono powódce kwotę 800 zł tytułem zadośćuczynienia co doprowadziło do pełnej kompensacji poniesionej przez powódkę krzywdy.

W toku postępowania Sąd ustalił

następujący stan faktyczny:

W dniu 11 kwietnia 2016 roku doszło do kolizji pojazdów, w której jako pasażer brała udział powódka. Sprawca wypadku był ubezpieczony przez pozwaną w zakresie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

BEZSPORNE

Strona pozwana w toku likwidacji szkody pismem z dnia 13 czerwca 2016 roku przyznała powódce min. 800 zł zadośćuczynienia.

DOWÓD: pismo strony pozwanej k. 18

Powódka po wypadku była hospitalizowana, otrzymała zalecenie kołnierza S. na co najmniej dwa tygodnie. Powódka na skutek zdarzenia odczuwała silną bolesność karku z promieniowaniem bólu do baku lewego, ból szyi, biodra, pleców; a także klatki piersiowej. Bóle powodowały problemy ze snem. Powódka przeszła serię zabiegów rehabilitacyjnych.

Po wypadku miała problemy z poruszaniem się; miała problemy z wykonywaniem podstawowych czynności np. pranie, odkurzanie zakupy; przez półtora miesiąca nie jeździła samochodem tylko była wożona przez mamę R. M. (1). Prawie dwa lata po zdarzeniu powódka nadal odczuwała dolegliwości bólowe, nie może długo przebywać w jednej pozycji, odczuwa bóle pośladka i nogi, nawet w czasie oglądania filmu musi wstać bo drętwieje jej udo, w czasie jazdy samochodem czy tramwajem drgania powodują bóle szyi. Powódka studiowała kosmetologię w trakcie zajęć na uczelni także odczuwała drętwienie lewego barku i ręki. Powódka nie może jeździć na wycieczki rowerowe, jak wcześniej. Powódka chodziła do psychiatry i psychologa, otrzymała tabletki pomagające w zasypianiu, miała lęki związane z jazdą samochodem.

DOWÓD: dokumentacja medyczna k. 6-16, 102-110

Zeznania świadka R. M. k. 85, płyta CD k. 87

K. G. k. 85-86, płyta CD k. 87

Powódki k. 188-189, płyta CD k. 191

U powódki rozpoznano stan po urazie kręgosłupa szyjnego bez następstw neurologicznych.

Także pod względem chirurgicznym wypadek nie pozostawił trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu powódki.

Natomiast pod względem ortopedycznym stan po urazie skrętnym kręgosłupa pozostawił 2% długotrwały uszczerbek na zdrowiu. Uszczerbek na zdrowiu był wyższy bezpośrednio po wypadku. Wskazane jest kontynuowanie leczenia usprawniającego i okresowa kontrola neurologiczna. Rokowania na przyszłość są pomyślne nie powinny ujawnić się inne uciążliwości poza już ujawnionymi.

DOWÓD: opinia biegłego neurologa k. 75

opinia biegłego chirurga k. 116-118, 143-144

opinia biegłego ortopedy k. 161-165, 201-202, opinia ustna 250, płyta CD k. 252

W tak ustalonym stanie faktycznym

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest częściowo zasadne.

Rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie oparto na przepisach Ustawy z dnia
23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz. U. z dnia 18 maja 1964 roku, Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) oraz przepisach Ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych – dalej Ustawy o ubezpieczeniach OC (tekst jednolity - Dz. U. z 2013 roku, poz. 392).

Powódka wniosła o zasądzenie kwoty 9.200 zł tytułem zadośćuczynienia.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa podnosząc, iż wypłacone zadośćuczynienie jest adekwatne do poniesionej szkody.

Zgodnie z przepisem art. 822 §1 k.c. przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody, o jakich mowa w § 1, będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia (§ 2). Uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela (§ 4). Stosownie natomiast do treści przepisu art. 35 Ustawy o ubezpieczeniach OC, ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest objęta odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem mechanicznym w okresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej, wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu. W myśl natomiast przepisu art. 34 ust. 1 powołanej ustawy z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia. Odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, najwyżej jednak do ustalonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej.

W niniejszej sprawie bezspornym było, że pojazd sprawcy zdarzenia ubezpieczony był w ramach obowiązkowego ubezpieczenia OC u strony pozwanej. Jednak strona pozwana podniosła, że wypłacone w toku likwidacji szkody zadośćuczynienie jest adekwatne do poniesionej krzywdy.

Przepis art. 444 §1 k.c. stanowi, iż w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. W wypadkach przewidzianych w przepisie art. 444 k.c. Sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (przepis art. 445 §1 k.c.).

W wyniku krytycznego zdarzenia powódka doznała uszkodzenia ciała, jakim jest w rozumieniu przepisów art. 444 §1 i 445 §1 k.c. „ (…) takie oddziaływanie na ciało ludzkie, które pozostawia na nim wyraźny ślad będący wynikiem naruszenia tkanek organizmu, bez względu na to czy chodzi o uszkodzenie jedynie powierzchowne czy też uszkodzenie poważne np. powiązane ze złamaniem kości, uszkodzeniem mięśni itp.” oraz rozstroju zdrowia jakim w rozumieniu wskazanych przepisów jest „(…) takie oddziałanie na organizm ludzki, które pociąga za sobą zakłócenie jego funkcji. Czas trwania skutków nie ma znaczenia.” (tak wyrok SN z dnia 12 marca 1975 roku, sygn. II CR 18/75, LEX nr 7669).

Powódka wniosła o zasądzenie na jej rzecz kwoty 9.200 zł tytułem zadośćuczynienia. Ustawodawca zaniechał wskazania w przepisie art. 445 §1 k.c. kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia i przez posłużenie się klauzulą generalną („suma odpowiednia”) pozostawił je uznaniu sądów. W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że zadośćuczynienie powinno być środkiem pomocy dla poszkodowanego, wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności istotnych dla określenia rozmiaru doznanej krzywdy i winno pozostawać w odpowiednim stosunku do rozmiarów krzywdy i szkody niemajątkowej. Przy określaniu wysokości zadośćuczynienia podstawowe znaczenie ma stopień natężenia krzywdy, a więc cierpień fizycznych i ujemnych doznań psychicznych. Decyduje więc rodzaj, charakter
i długotrwałość cierpień fizycznych doznanych przez poszkodowanego wskutek uszkodzenia ciała i rozstroju zdrowia, nieodwracalność (trwałość) następstw uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (kalectwo, oszpecenie), szanse na przyszłość, wiek poszkodowanego, utrata korzystania z rozrywek i inne czynniki podobnej natury (zob. wyrok SN z dnia 18 grudnia 1975 roku, sygn. I CR 862/75, LEX nr 7781 oraz wyrok SN z dnia 09 listopada 2007 roku, sygn. akt V CSK 245/07, Biul. SN 2008/4/11). Nie bez znaczenia dla określania wysokości zadośćuczynienia jest także stopień winy sprawcy, przyczynienia się pokrzywdzonego do szkody, czy wiek pokrzywdzonego (por. w tym zakresie m. in. wyrok SN z dnia 22 sierpnia 1977 r. sygn. II CR 266/77, LEX nr 7980). Krzywda, o której mówi art. 445 §1 kc, jest ujmowana jako cierpienie fizyczne (ból i inne dolegliwości), cierpienia psychiczne (ujemne uczucia przeżywane w związku z cierpieniami fizycznymi lub następstwami uszkodzenia ciała albo rozstroju zdrowia w postaci zeszpecenia, niemożności uprawiania działalności artystycznej, naukowej, wyłączenia z normalnego życia). Zadośćuczynienie pieniężne ma na celu przede wszystkim złagodzenie tych cierpień. Obejmuje ono wszystkie cierpienia fizyczne i psychiczne, zarówno już doznane, jak i te, które zapewne wystąpią w przyszłości.

Ze zgromadzonego materiału dowodowego – w szczególności zeznań świadków i powódki - wynika, że po wypadku powódka po wypadku była hospitalizowana, otrzymała zalecenie kołnierza S. na co najmniej dwa tygodnie; powódka na skutek zdarzenia odczuwała silną bolesność karku z promieniowaniem bólu do baku lewego, ból szyi, biodra, pleców; a także klatki piersiowej; bóle powodowały problemy ze snem; powódka przeszła serię zabiegów rehabilitacyjnych; powódka po wypadku miała problemy z poruszaniem się; miała problemy z wykonywaniem podstawowych czynności np. pranie, odkurzanie zakupy; przez półtora miesiąca nie jeździła samochodem tylko była wożona przez mamę R. M. (1). Podkreślić należy, że prawie dwa lata po zdarzeniu powódka nadal odczuwała dolegliwości bólowe, nie może długo przebywać w jednej pozycji, odczuwa bóle pośladka i nogi, nawet w czasie oglądania filmu musi wstać bo drętwieje jej udo, w czasie jazdy samochodem czy tramwajem drgania powodują bóle szyi. W chwili zdarzenia powódka studiowała kosmetologię w trakcie zajęć na uczelni także odczuwała drętwienie lewego barku i ręki; powódka nie może jeździć na wycieczki rowerowe, jak wcześniej. Powódka chodziła do psychiatry i psychologa, otrzymała tabletki pomagające w zasypianiu, miała lęki związane z jazdą samochodem.

W toku postępowania przeprowadzono dowód z opinii biegłych neurologa i chirurga, którzy nie ustalili następstw wypadku. Natomiast biegły ortopeda-traumatolog ustalił 2% uszczerbek na zdrowiu powódki. Biegły podkreślił w opinii, że uszczerbek na zdrowiu był wyższy bezpośrednio po wypadku. Ponadto wskazał, że wskazane jest kontynuowanie leczenia usprawniającego i okresowa kontrola neurologiczna; rokowania na przyszłość są pomyślne nie powinny ujawnić się inne uciążliwości poza już ujawnionymi. Po zgłoszeniu zastrzeżeń biegły sporządził opinie uzupełniające pisemną i ustną, w których odniósł się do zarzutów. W ustnej opinii uzupełniającej biegły potwierdził istnienie uszkodzenia kręgosłupa, wskazał, że dolegliwości powódki mają związek z wypadkiem i dolegliwości bólowe bardzo często odczuwa się do końca życia. Zgodnie z treścią art. 286 k.p.c. Sąd może zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych (i takie opinie uzupełniające zostały przez biegłego wydane). Zgodnie z art. 233 kpc sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego. Wskazać należy, że biegły w sposób szczegółowy i wyczerpujący odpowiedział na pytania stron, zaś opinia jest logiczna spójna i nie budzi wątpliwości Sądu.

Analizując zebrany materiał dowodowy, a w szczególności zeznania powódki i świadków R. M. (1) i K. G. (2) - odnośnie samopoczucia po zdarzeniu i odczuwanych obecnie dolegliwości, a także opinię biegłego ortopedy Sąd stwierdził, że zadośćuczynienie w kwocie 10.000 zł jest adekwatne do zaistniałej krzywdy. Należy tutaj mieć na uwadze wiek powódki, która w chwili zdarzenia była studentką; okoliczność, że na skutek wypadku nadal odczuwa dolegliwości bólowe i jak wynika z opinii biegłego ortopedy – dolegliwości te może odczuwać do końca życia. Ponadto powódka – pomimo młodego wieku – na problemy z dłuższym staniem czy przebywaniem w jednej pozycji, nawet jazda po nierównościach powoduje ból szyi.

Mając na uwadze, że wypłacono już kwotę 800 zł (okoliczność bezsporna) należało zasądzić na rzecz powódki kwotę 9.200 zł.

Powódka żądała odsetek od zadośćuczynienia od dnia 11 kwietnia 2016 roku (dzień zdarzenia) do dnia zapłaty.

Problem daty wymagalności zadośćuczynienia był wielokrotnie przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. Początkowo Sąd Najwyższy stał na stanowisku, że odsetki od zadośćuczynienia należą się od dnia wyrokowania1, podkreślając min. waloryzacyjny charakter odsetek, zapobieganie podwójnemu odszkodowaniu oraz zapobieganie podwyższaniu rzeczywistej sumy zadośćuczynienia. W późniejszych orzeczeniach Sąd Najwyższy odchodząc od wcześniejszego stanowiska wskazał, że odsetki takie należą się od dnia zgłoszenia roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia 2, wskazując, min. że orzeczenie sądu przyznające zadośćuczynienie ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny. W wyroku z dnia 18 II 2011r Sąd Najwyższy ponownie wskazał, że wyrok zasądzający zadośćuczynienie nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratywny, jednak podkreślił, że „wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę, a tym samym i początkowy termin naliczania za opóźnienie w zapłacie należnego zadośćuczynienia, może się kształtować różnie w zależności od okoliczności sprawy. Terminem od którego należą się odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia za krzywdę, może być więc, w zależności od okoliczności sprawy, zarówno dzień poprzedzający wyrokowanie o zadośćuczynieniu, jak i dzień tego wyrokowania”3 wskazując w uzasadnieniu, że żadne z wcześniejszych rozwiązań wynikających z orzecznictwa SN nie może być uznane za wyłącznie właściwe.

Zgodnie z treścią art. 316 §1 kpc sąd wydając wyrok bierze za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. W sprawie o zadośćuczynienie takimi okolicznościami są min. stan zdrowia powódki oraz okres który upłynął od dnia zdarzenia wyrządzającego szkodę. Ustalając wysokość zadośćuczynienia Sąd uwzględnił także okres czasu, który upłynął między zdarzeniem a zasądzeniem zadośćuczynienia. Zasądzenie w tym przypadku odsetek zgodnie z żądaniem pozwu prowadziłoby (jak wskazywał Sąd Najwyższy w orzeczeniach powołanych w przypisie 1) do zwiększenia wysokości zadośćuczynienia, co jest niedopuszczalne.

Zgodzić się należy ze stanowiskiem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z 18 II 2011r, że sytuacja odsetek od zadośćuczynienia jest złożona i odsetki mogą należeć się powodowi w zależności od okoliczności sprawy od różnych dat – jeżeli sąd ustali, że zadośćuczynienie należy się powodowi dopiero od dnia wyrokowania, to odsetki należą się także dopiero od dnia wyrokowania, jeżeli zaś sąd ustali, że zadośćuczynienie należy się od innej daty, to ta data jest datą wymagalności roszczenia. „Jeżeli więc powód żąda od pozwanego zapłaty określonej kwoty tytułem zadośćuczynienia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od danego dnia, poprzedzającego dzień wyrokowania, odsetki te powinny być (…) zasądzone zgodnie z żądaniem pozwu, o ile tylko w toku postępowania zostanie wykazane, że dochodzona suma rzeczywiście się powodowi należała tytułem zadośćuczynienia od wskazanego przez niego dnia”4. Tak więc zgodnie z powyższym oraz treścią art. 6 kc to na powódce spoczywał ciężar wykazania, że kwota zadośćuczynienia w żądanej wysokości należała się powódce w dniu 11 kwietnia 2016 roku. Okoliczności takich powódka nie wykazała. Ustalając wysokość zadośćuczynienia Sąd miał na względzie stan zdrowia powódki, a także rozmiar doznanej krzywdy od dnia zdarzenia do dnia wniesienia pozwu. Powódka nie wykazała bowiem, że już w dniu następnym po wypadku odczuwała wszystkie dolegliwości wpływające na wysokość odszkodowania. Z treści pozwu wynika, że najpóźniej w dniu wniesienia pozwu zostały spełnione przesłanki do ustalenia wysokości zadośćuczynienia. Tym samym w niniejszej sprawie należało uznać, że odsetki należą się powódce od 30 stycznia 20017 roku, tj. od dnia wniesienia pozwu.

W związku z powyższym na podstawie art. 445 kc w zw. z art. 444 kc zasądzono na rzecz powódki kwotę 9.200 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 30 stycznia 2017 roku, zaś dalej idące powództwo co do odsetek oddalono.

Powódka wniosła także o ustalenie, że pozwany ponosi odpowiedzialność względem powódki za szkody przyszłe wynikające ze zdarzenia będącego przedmiotem pozwu. W tym zakresie strona pozwana także wniosła o oddalenie powództwa.

Zgodnie z treścią art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. O istnieniu interesu prawnego po stronie osoby domagającej się ustalenia odpowiedzialność za skutki wypadku na przyszłość przesądził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 marca 2010 r. IV CSK 410/09 wskazując, że „Pod rządem art. 442 ¹ § 3 k.c. powód dochodzący naprawienia szkody na osobie może mieć interes prawny w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego za szkody mogące powstać w przyszłości”, zaś w uzasadnieniu – że ustalenie odpowiedzialności na przyszłość zwalnia poszkodowanego z obowiązku udowodnienia w następnym procesie, który może toczyć się po latach - istnienia wszystkich przesłanek odpowiedzialności podmiotu na którym ta odpowiedzialności ciąży, a więc po stronie powoda – poszkodowanego istnieje interes prawny w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego na przyszłość.

Mając na uwadze zebrany materiał dowodowy – a w szczególność opisane powyżej opinie biegłych, a w szczególności biegłego ortopedy (z której to opinii wynika, że rokowania na przyszłość są pomyślne i nie powinny ujawnić się inne uciążliwości poza już ujawnionymi) brak jest podstaw do przyjęcia, że z upływem czasu mogą ujawnić się kolejne skutki wypadku, co skutkowało oddaleniem powództwa w tym zakresie.

Orzeczenie o kosztach oparto o treść art. 98 k.p.c. w związku z §2 pkt. 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 X 2015r w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. poz. 1800 z późn. zm.) mając na względzie wynik procesu i koszty poniesione przez powódkę (460 zł oplata od pozwu, 1800 zł zaliczka na koszty opinii biegłego, 17 zł opłata skarbowa od pełnomocnictwa, 1800 zł wynagrodzenie pełnomocnika).

Ponieważ zaliczka uiszczona w toku postępowania nie pokryła w całości kosztów opinii biegłych nakazano stronie pozwanej uiścić na rzecz Skarbu Państwa Sąd Rejonowy w Świdnicy kwotę 277,97 zł, mając na względzie wynik procesu.

1 Tak SN w wyroku z 30 X 2003r, IV CK 130/02, cyt. za LEX 82273, z 29 I 1997r, I CKU 60/96, 9 I 1998r, III CKN 301/97, cyt. za LEX 477596, z 8 XII 1997r I CKN 361/97, cyt. za LEX 477638, 4 IX 1998r. II CKN 875/97, cyt. za LEX 477579

2 Tak SN w wyroku z 22 II 2007r, I CSK 433/06, cyt. za LEX 2742209, z 18 II 2010r II CSK 434/09, cyt. za LEX 602683, z 14 I 2011r. I PK 145/10, cyt. za LEX 794777

3 I CSK 243/10 cyt. za LEX 848109

4 Uzasadnienie wyroku SN z 18 II 2011r, powołanego w przypisie 3