Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

15 lutego 2023 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Górny

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Wawrzyniak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 lutego 2023 roku w Sieradzu

odwołania A. A.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł.

z 8 grudnia 2022 r. Nr (...)

w sprawie A. A.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł.

o rekompensatę

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje A. A. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych od 1 października 2022 roku.

2.  Stwierdza, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do przyznania prawa do rekompensaty.

Sygn. akt IV U 24/23

UZASADNIENIE

Decyzją z 8.12.2022r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił A. A. prawa do rekompensaty z tytułu wykonywania prac w szczególnych warunkach z uwagi na brak 15 letniego stażu w szczególnych warunkach; uwzględniono 14 lat, 2 m-ce, 3 dni pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczona wnosiła o zmianę decyzji poprzez uwzględnienie jako pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia w (...) w P..

W odpowiedzi organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania argumentując, że odwołująca nie udowodniła 15 letniego stażu w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. A., ur. (...), mgr. inż. rolnictwa, w1986r. ukończyła (...).

W okresie od 18.05.1987 – 30.06.1993, była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w Rolniczym Zakładzie (...) w P. z tym, że od 13.08.1991 – 15.02.1992, 21.06.1992 – 30.06.1993, korzystała z urlopu wychowawczego. Na III roku studiów wn – i odbywała półroczne praktyki semestralne w Zakładzie (...) w P.. Na V roku studiów były przedmioty, dające możliwość pracy w szkole, np. dydaktyka biologii, wiele przedmiotów z zakresu zarządzania. Po studiach można było uczyć w klasach IV - VIII i w szkole średniej. Od października 1987r., wn – i była przypisana do zajmowania się metodyką, zameldowaniem studentów.

W dniu 1.03.1988r., pomiędzy (...) w P., a odwołującą, została zawarta umowa o pracę na czas nieokreślony, mocą której powierzono wn - i obowiązki pracownika administracyjno – gospodarczego+ inne prace na stałe. Do zakresu obowiązków wn – i należało m.in. opieka i nadzór nad uczniami Szkół Rolniczych i studentów (...) w W. w czasie prac uprawowych, gospodarczych i porządkowych, a przede wszystkim opieka i nadzór nad młodzieżą poza godzinami pracy w bursie studenckiej. Odwołująca służyła praktykantom swoją wiedzą i umiejętnościami, rozwijając proces dydaktyczno - wychowawczy. Odwołująca zajmowała się uczniami Szkół Rolniczych oraz studentami (...) w W. w zakresie nadzoru prac uprawowych, porządkowych i gospodarczych, a przede wszystkim nadzorem i opieką uczniów poza godzinami pracy w bursie studenckiej. W okresie wiosennym i jesiennym przyjeżdżali codziennie uczniowie na praktyki z rolniczej szkoły średniej z W., z Z.. Praktyki trwały 2 tygodnie. Uczniowie byli zapoznawani z produkcją zakładu. Dla uczniów była to praktyka raz na rok szkolny przez okres 2 tygodni. Wn – i tłumaczyła, objaśniała uczniom, odpowiadała na pytania uczniów, oglądali oni w jaki sposób zbierane są ziemniaki w okresie jesiennym. Nie było sztywnego regulaminu odnośnie czasu odbywania praktyk danej szkoły. Były także praktyki studenckie. Studenci (...), przyjeżdżali do (...) na praktyki po 2-4 osoby. Praktyki trwały 4 m-ce w każdym roku, tj. od 1.10 do 31.01. Studenci mieszkali w bursie. Jesienią studenci zakładali poletka rzepaku, pszenicy, były analizowane zbiory, wn – i obliczała statystyki. Np. gdy coś nie działało, studenci zwracali się z tym do odwołującej, która pomagałam im rozwiązywać różne problemy. Wn – i musiała zapoznać studentów z harmonogramem pracy zakładu, jakością ziemi, zasiewami, produkcją zakładu. Odwołująca prowadziła zajęcia w sali lub świetlicy. Praktyki zatwierdzał dyrektor. Uczelnia podpisywała umowę z zakładem. W- i mieszkała w mieszkaniu służbowym w P., blisko zakładu. Wn – i często spędzała z uczniami czas ponad 8 godzin dziennie. Zajęcia w polu wyglądały inaczej niż zajęcia w sali. Kiedy warunki były niekorzystne, wnioskodawczyni ze studentami wchodziła do budynków, gdzie była produkcja zwierzęca. Starała się odpowiadać na pytania nurtujące studentów. Wn – i zajmowała się studentami do urlopu macierzyńskiego, tj. do 1990r. Do obowiązków wn – i należały także czynności administracyjne zlecone przez kierownika, zliczanie dokumentów w czasie kiedy nie było studentów (zeznania wnioskodawczyni na nagraniu CD – 00:02:30 – 00:28:37 k. 25/akta sprawy; akta osobowe zawierające m.in.: umowy o pracę, angaże, zaświadczenie z 9.03.1995r., świadectwo pracy, zakres czynności i obowiązków).

Decyzją z 7.09.2022r. ZUS II Oddział w Ł. ustalił A. A. wysokość emerytury i podjął wypłatę świadczenia od 1.08.2022r., tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek (decyzja k. 32 – 34/akta ZUS).

Nie podzielając powyższej decyzji w/w złożyła odwołanie, podnosząc że organ rentowy nie zaliczył jej pierwszej pracy jako pracy pedagogicznej do ubiegania się o emeryturę z rekompensatą Wnosiła o uznanie pracy w (...) P. do stażu pracy pedagogicznej wraz z przyznaniem emerytury z rekompensatą za prace w szczególnych warunkach/o szczególnym charakterze. W odpowiedzi na odwołanie ZUS wnosił o odrzucenie odwołania jako złożonego po terminie przyjmując, że dotyczy ono decyzji z 15.07.2022r., bądź decyzji z 17.08.2022r., w których ZUS odmówił prawa do rekompensaty. ZUS zaznaczył, że decyzja z 7.09.2022r., nie dotyczy prawa do rekompensaty, w odwołująca nie kwestionuje wysokości emerytury wyliczonej decyzją z 7.09.2022r. Wyrokiem z 26.10.2022r. w sprawie IV U 498/22, Sąd Okręgowy w Sieradzu oddalił odwołanie oraz na podstawie art. 477 ¹⁰§2 k.p.c., przekazał do rozpoznania ZUS zawarty w odwołaniu wniosek o przyznanie rekompensaty na podstawie ( odwołanie k. 3-4, odpowiedź na odwołanie k. 6-7, wyrok z 26.10.2022r. k. 18/akta SO w Sieradzu IV U 497/22).

Decyzją z 8.12.2022r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił A. A. prawa do rekompensaty z tytułu wykonywania prac w szczególnych warunkach; uwzględniono 14 lat, 2 m-ce, 3 dni pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (decyzja k. 50/akta ZUS).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie i w postępowaniu przed organem rentowym. Fakty dotyczące charakteru świadczenia pracy w (...) w P. od 18.05.1988 – 30.06.1993, Sąd ustalił na podstawie zeznań wn – i, którym dał wiarę. W poczet materiału dowodowego, Sąd przyjął także dowody z akt SO w Sieradzu IV U 497/22, tj. odwołanie, odpowiedź na odwołanie, wyrok z 26.10.2022r. oraz akta osobowe odwołującej, obrazujące przebieg zatrudnienia w (...) w P..

Sąd Okręgowy zważył:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy z 19.12.2008r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2018r., poz. 1924), rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl natomiast art. 21 ust. 1 ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Stosownie do treści ust. 2, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948r., które przed
1.01.2009r. wykonywały co najmniej przez 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów obowiązujących do 31.12.2008r. (art. 32 i 33 ustawy emerytalnej).

Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948r. zostały uregulowane w przepisie art. 184 ustawy z17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń (t.j. Dz.U. z 2022r., poz. 504 ze zm.), który stanowi, iż ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Za pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach uważa się pracownika zatrudnionego przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia, oraz w znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom tym

przysługuje prawo do emerytury ustala się na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.).

Zgodnie z §2 ust. 1 cytowanego rozporządzenia okresami uzasadniającymi prawo do świadczeń są okresy, w których praca w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W myśl §2 ust. 2 tego rozporządzenia okresy pracy w takim charakterze stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy. W myśl rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11.10.2011r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr 237, poz. 1412), jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: legitymacja ubezpieczeniowa, legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (§22 ust. 1). Nie oznacza to, że osoba odwołująca się jest pozbawiona możliwości ustalenia, iż w zakładzie pracy pracowała w warunkach szczególnych. Ustalenie rodzaju wykonywanej pracy na podstawie osobowych środków dowodowych nie jest bowiem wyłączone w postępowaniu przed sądem rozpoznającym sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których przewiduje się odstępstwa od zasad ogólnych postępowania dowodowego.

Postępowanie sądowe zainicjowane wniesieniem przez ubezpieczonego odwołania od decyzji organu rentowego toczy się bowiem według zasady swobodnej oceny dowodów, wyrażonej w art. 233§1 k.p.c. Zgodnie zaś z art. 233§1 k.p.c., sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału. W konsekwencji możliwe jest ustalenie okresów pracy w szczególnych warunkach również w oparciu o inne dowody niż zaświadczenia z zakładów pracy (por. uchwała SN z 21.09.1984r., sygn. III UZP 48/84 oraz uchwała SN z 10.03.1984r., sygn. III UZP 6/84). Organ rentowy odmówił wnioskodawczyni zaliczenia do pracy pedagogicznej i jako pracy w szczególnych warunkach, okresu zatrudnienia w (...) w P. z tego względu, że według świadectwa pracy, piastowane przez odwołującą stanowisko pracy to „pracownik administracyjno – gospodarczy”.

Zgodnie z treścią §15 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.) nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 1982 r. Nr 3, poz. 19, Nr 25, poz. 287, Nr 31, poz. 214 i z 1983 r. Nr 5, poz. 33), określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w §4 i jest uważany za wykonującego prace w szczególnym charakterze. Z kolei, zgodnie z treścią art. 1 Karty Nauczyciela, ustawę stosuje się do nauczycieli wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, zatrudnionym w jednostkach, które zostały w nim wymienione. Przepisy Karty Nauczyciela mają też zastosowanie do nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje pedagogiczne, w administracji państwowej, w szkołach i punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych itp., w publicznych przedszkolach, w niepublicznych przedszkolach oraz w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych. W ocenie Sądu, przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoliło na ustalenie, że wnioskodawczyni w okresie zatrudnienia w Rolniczym Zakładzie (...) w P. od 01.03.1988 – 30.06.1993, po 4 miesiące w każdym roku, tj. od 1.10 do 31.01., do czasu urlopu macierzyńskiego, wykonywała prace wskazane w par.15 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.). W tych okresach, jako absolwent (...), skarżąca była opiekunem pedagogicznym studentów odbywających praktyki studenckie, służyła swoją wiedzą i umiejętnościami, rozwijając proces dydaktyczno wychowawczy w czasie prac uprawowych, gospodarczych i porządkowych, sprawowała nadzór nad studentami także poza godzinami pracy w bursie studenckiej. Studenci (...), przyjeżdżali do (...) na praktyki po 2-4 osoby. Praktyki trwały 4 m-ce w każdym roku, tj. od 1.10 do 31.01. Studenci mieszkali w bursie. Jesienią studenci zakładali poletka rzepaku, pszenicy, były analizowane zbiory, wn – i obliczała statystyki. WN – i pomagała studentom rozwiązywać różne problemy, starała się odpowiadać na pytania nurtujące studentów. Wn – i musiała zapoznać studentów z harmonogramem pracy zakładu, jakością ziemi, zasiewami, produkcją zakładu. Odwołująca prowadziła zajęcia w sali lub świetlicy. Praktyki zatwierdzał dyrektor. Uczelnia podpisywała umowę z zakładem. W- i mieszkała w mieszkaniu służbowym w P., blisko zakładu. Wn – i często spędzała z uczniami czas ponad 8 godzin dziennie. Zajęcia w polu wyglądały inaczej niż zajęcia w sali. Kiedy warunki były niekorzystne, wnioskodawczyni ze studentami wchodziła do budynków, gdzie była produkcja zwierzęca.

Zgodnie z treścią art. 118 ust. 1 i 1 a cyt. ustawy, organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczeń (…) po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. W razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Użyte w art. 118 sformułowanie „wyjaśnienie ostatniej okoliczności niezbędne do wydania przez organ rentowy decyzji” należy rozumieć w ten sposób, iż 30 – dniowy termin winien być liczony od jej „faktycznego wyjaśnienia”. W konsekwencji, jeżeli organ rentowy nie wyda decyzji pozytywnej w sprawie ustalenia prawa do świadczenia lub nie wypłaci tego świadczenia w terminie 30 dni od tak określonej „daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania przez organ decyzji”, a następnie w wyniku przeprowadzonego postępowania - okaże się, że iż w tej dacie zostały już faktycznie wyjaśnione wszystkie okoliczności niezbędne dla wydania takiej decyzji, wówczas organ rentowy obowiązany jest do wypłaty odsetek od tego świadczenia (tak SN w wyroku z 22.04.2004r. III UA 1/04, w wyroku z 14.09.2007r., sygn. III UK 37/07). W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie na etapie postępowania przed ZUS –em i na dzień decyzji, nie było możliwe prawidłowe ustalenie przesłanki pracy w szczególnych warunkach na podstawie złożonych dokumentów, co zostało dopiero wykazane w postępowaniu odwoławczym. Dlatego też organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania zaskarżonej decyzji, o czym orzeczono w pkt 2 wyroku. Natomiast o zmianie zaskarżonej decyzji orzeczono na podstawie art. 477 ¹⁴§2 k.p.c. przyznając A. A. prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach od 1.10.2022r. (pkt. 1 wyroku).