Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 października 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 października 2021 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa J. P.

przeciwko Gminie Z.

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży

z dnia 19 listopada 2020 r. sygn. akt I C 198/20

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego 1215 złotych tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej

(...)

UZASADNIENIE

Powód J. P., po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa, domagał się zasądzenia od pozwanej Gminy Z. na swoją rzecz zadośćuczynienia w kwocie 2.000 zł, zobowiązania pozwanej do opublikowania na portalu (...)określonego przeproszenia mieszkańców gminy za rażąco błędną informację Urzędu Gminy Z. z 03.03.2020 r. umieszczoną na tym portalu oraz zwrotu kosztów procesu.

Uzasadnił, że uzyskał wpis do rejestru działalności regulowanej, prowadzonego przez Wójta Gminy Z. w zakresie odbioru odpadów komunalnych na podstawie art. 9b ust. 2 ustawy z 13.09.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. W dniu 03.03.2020 r. na portalu (...)zamieścił ofertę swojej firmy skierowaną do (...) z propozycją zawarcia umów z właścicielami nieruchomości na usługi w zakresie odbioru odpadów komunalnych. W tym samym dniu Urząd Gminy Z. opublikował na tym portalu, odnosząc się do jego oferty, informację, która zdaniem powoda jest nierzetelna, nieścisła, wręcz kłamliwa, wprowadza mieszkańców gminy w błąd i zastrasza potencjalnych klientów powoda.

Pozwana Gmina Z. wnosiła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Podnosiła, że nie naruszyła dóbr osobistych powoda. Wszelkie twierdzenia zawarte w informacji były prawdziwe i zostały opublikowane w obronie uzasadnionego interesu społecznego.

Sąd Okręgowy w Łomży wyrokiem z dnia 19 listopada 2020 r. oddalił powództwo (punkt I.) oraz zasądził od powoda J. P. na rzecz pozwanej Gminy Z. kwotę 1620 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu( punkt II.).

Z ustaleń poczynionych przez Sąd Okręgowy wynikało, że w dniu 03.02.2020 r. powód J. P. uzyskał wpis do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, prowadzonego przez Urząd Gminy Z. ( kopia zaświadczenia karta 6).

W dniu 03.03.2020 r. powód zamieścił na stronie (...) ofertę skierowaną do (...) w zakresie usług odbioru odpadów komunalnych w „bardzo konkurencyjnych cenach” do 01.07.2020 r. Jako warunek skorzystania z oferty wskazał zawarcie przez właściciela nieruchomości z jego (...) umowy na odbiór odpadów komunalnych do 15.06.2020 r. w 3 egzemplarzach – po jednym dla właściciela, (...)i Gminy Z., podpisanie deklaracji zerowej zmieniającej dane, przy czym komplet dokumentów miał dostarczyć do Urzędu Gminy Z. (...)do 30.06.2020 r. (wydruk oferty powoda – karta 7).

W tym samym dniu na ww. portalu ukazała się informacja Urzędu Gminy Z., odnosząca się do oferty powoda i powołująca się na konkretnie wskazane przepisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, iż:

- utrzymanie porządku i czystości w gminach należy do zadań własnych gminy,

- wytwórcą śmieci w Gminie Z. są Mieszkańcy, a właścicielem śmieci sama Gmina i tylko Gmina może podejmować decyzje o sposobie odbioru odpadów komunalnych,

- tylko Gmina Z. może być stroną umowy na odbiór śmieci, stroną umowy o odbiór odpadów komunalnych nie może być mieszkaniec,

- podpisanie umowy na odbiór śmieci pomiędzy mieszkańcem gminy a firmą prywatną, będzie stało w sprzeczności z treścią ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i nie zwolni mieszkańca z obowiązku ponoszenia opłaty za odbiór odpadów komunalnych zgodnie z zasadami ustalonymi przez radę Gminy Z. (wydruk informacji – karta 8).

Pismem z 04.03.2020 r. powód wezwał wójta Gminy Z. do usunięcia informacji Urzędu Gminy Z. w trybie natychmiastowym. Wskazał, że informacja ta w sposób rażący świadomie wprowadza mieszkańców gminy w błąd, a to przyczynia się do działania na szkodę powoda i jego firmy oraz utrudnia zorganizowanie zarejestrowanej działalności. Zapowiedział możliwość skierowania sprawy na drogę postępowania cywilnego (kopia pisma karta 14).

Pismem z 05.03.2020 r. Wójt Gminy Z. J. K. poinformował powoda, że Urząd Gminy Z. w swoim komunikacie nie wymienia danych osobowych powoda ani nazwy jego firmy, co wyłącza możliwość działania na szkodę powoda. Ponadto podniósł, że wszystkie twierdzenia zawarte w komunikacie są prawdziwe i zostały opublikowane w interesie (...) (kopia pisma karta 15).

W tak ustalonym stanie sprawy, Sąd I instancji przytoczył regulację art. 24 k.c. i 448 k.c. Zaznaczył, że podstawową przesłanką cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych jest ustalenie, że dobro osobiste zostało naruszone działaniem bezprawnym. Działaniem bezprawnym jest zaś każde działanie sprzeczne z normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że działania Gminy było oparte na przepisach prawa i uzasadnione społecznie. Nie naruszyły więc dóbr osobistych powoda. Cała sytuacja zaś wynika z niezrozumienia przez powoda obowiązujących obecnie przepisów dotyczących zasad utrzymania czystości i porządków w gminach, a przede wszystkim zakresu swobody zawierania przez mieszkańców, a w zasadzie właścicieli nieruchomości umów o odbiór nieczystości. Wyjaśnił, iż Ustawa z 13.09.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t. jedn. Dz.U.2020.1439) określa m.in. zadania gminy oraz obowiązki właścicieli nieruchomości, dotyczące utrzymania czystości i porządku (art.1 pkt.1). Utrzymanie czystości i porządku w gminach należy do obowiązkowych zadań własnych gminy (art. 3 ust.1). Z kolei właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku poprzez m.in. pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi (art. 5 ust. 1 pkt) 3b). Nowelizacja ustawy, która weszła w życie 1 stycznia 2012 r. zobligowała samorządy do przejęcia odpowiedzialności za gospodarkę odpadami komunalnymi najpóźniej od 30 czerwca 2013r. Od tego czasu zmieniły się zasady zawierania umów i pobierania opłat za odbieranie odpadów komunalnych. Do ustawy dodany został art. 6c stanowiący, że gminy są obowiązane do zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy. Ustawodawca zatem na potrzeby organizacji systemu gospodarowania odpadami komunalnymi wprowadził podział nieruchomości na terenie gminy na pełniące funkcję mieszkaniową i inną. Zmieniony został jednocześnie art. 6 ust. 1 ustawy. Wcześniej stanowił on, że właściciele nieruchomości przy wykonywaniu obowiązku określonego w art. 5 ust. 1 pkt. 3b obowiązani są do udokumentowania w formie umowy korzystania z usług wykonywanych przez zakład będący gminną jednostką organizacyjną lub przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości (…). Od 01.01.20212r. wskazuje ona zaś, że właściciele nieruchomości, którzy pozbywają się z terenu nieruchomości nieczystości ciekłych oraz właściciele nieruchomości, którzy nie są obowiązani do ponoszenia opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi na rzecz gminy, wykonując obowiązek określony w art. 5 ust. 1 pkt 3b, są obowiązani do udokumentowania w formie umowy korzystania z usług wykonywanych przez gminną jednostkę organizacyjną lub przedsiębiorcę określonego szczegółowo w przepisie. Gmina ma zatem obowiązek zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy i prawo do organizacji odbierania odpadów, od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy , a powstają odpady komunalne. Właściciele nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, utracili prawo do zawierania umów z wybranym przez siebie przedsiębiorcą odbierającym odpady, lecz obowiązani są do wnoszenia opłaty do gminy, która zapewnia odbiór odpadów komunalnych powstałych w gospodarstwach domowych. Jeżeli gmina nie przejmie obowiązku zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne, to właściciele takich nieruchomości nie są zobowiązani do uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi do gminy. Pozbywają się zaś oni wytworzonych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 2 ustawy, tj. zobowiązani są zawrzeć umowę z właściwą jednostką organizacyjną gminną lub z przedsiębiorcą odbierającym odpady komunalne, wpisanym do rejestru działalności regulowanej. Powód pozostaje zatem w błędzie co do tego, że właściciel każdej nieruchomości, na której wytwarzane są odpady komunalne, może zawrzeć z nim umowę o odbiór odpadów. W konsekwencji w ofercie opublikowanej w Internecie w dniu 03.03.2020 r. w istocie wprowadził w błąd właścicieli nieruchomości, na których mieszkają mieszkańcy, iż mogą oni zrezygnować z odbierania odpadów komunalnych przez gminę poprzez złożenie do gminy deklaracji zerowej oraz poprzez zawarcie korzystniejszej finansowo umowy z powodem. Taka błędna informacja powoda uzasadniała odpowiedź ze strony Gminy Z., która w istocie działała w interesie swoich mieszkańców – właścicieli nieruchomości służących do celów mieszkaniowych, którzy zobligowani są pozbywać się odpadów komunalnych wyłącznie w ramach gminnego systemu gospodarowania odpadami za opłatą ustaloną w stosownej uchwale przez Radę Gminy.

Z uwagi na powyższe, Sąd Okręgowy powództwo oddalił.

O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód; wyrok zaskarżył w całości zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 24 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że działanie pozwanej gminy nie narusza dóbr osobistych powoda oraz oparte było na przepisach prawa i uzasadnione społecznie w sytuacji, kiedy ogłoszenie opublikowane przez gminę pozostaje w sprzeczności z treścią, art. 535 ¹ k.c., art. 5 ust. 1a ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U.2020.1439 t.j. z późn. zm.), art. 2, art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz.U.2021.162 t.j.), art. 20 oraz art. 22 Konstytucji.

Mając na uwadze powyższe apelujący wniósł o:



zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez:

a.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 2.000 zł tytułem zadośćuczynienia,

b.  zobowiązanie pozwanej do opublikowania na portalu (...) dokładnie określonego w pozwie,

c.  zobowiązanie pozwanej do opublikowania na portalu (...)za błędną informację Urzędu Gminy,

d.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów procesu;



zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania w II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepianych.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania.

SĄD APELACYJNY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, CO NASTEPUJE:

Apelacja jest niezasadna.

Sąd pierwszej instancji poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Odwoławczy podzielił. Ustalenia te nie są zresztą kwestionowane, gdyż apelacja zawiera jedynie zarzuty naruszenia prawa materialnego. Na aprobatę zasługiwała również prawna ocena sprawy.

Z przepisu art. 24 k.c. wynika, że pomimo naruszenia dóbr osobistych sprawca naruszenia nie ponosi odpowiedzialności w nim przewidzianej, jeżeli jego działanie nie jest bezprawne. W orzecznictwie sądowym i literaturze przedmiotu wskazuje się, że bezprawne jest każde działanie naruszające dobro osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności usprawiedliwiających takie działanie i wyłączających bezprawność - działanie w ramach porządku prawnego, wykonywanie prawa podmiotowego, zgoda pokrzywdzonego, działanie w obronie uzasadnionego interesu, (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z 19.10.1989 II CR 419/89 - OSP 1990/11 - 12/377, A. Szpunar: Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 1999, str. 132 i nast.).

Konstrukcja przepisu art. 24 k.c. i ogólne reguły dowodzenia (ciężaru dowodu) określone w art. 6 k.c. uzasadniają przyjęcie, że w procesie o ochronę dóbr osobistych na powodzie spoczywa ciężar dowodu, że pozwany naruszył jego dobra osobiste, zaś pozwany dążąc do uchylenia się od odpowiedzialności cywilnej z powodu naruszenia dobra osobistego powoda powinien wykazać brak bezprawności swego działania. Ustawodawca ustanowił, bowiem domniemanie bezprawności działania (zwrot „chyba, że nie jest ono bezprawne” - art. 24 § 1 k.c.).

Analizując okoliczności przedmiotowej sprawy i pomijając już kwestię tego, czy do naruszenia dóbr osobistych powoda w ogóle doszło ( co jest nader wątpliwe) należy stwierdzić, że strona pozwana wykazała, iż zamieszczając na portalu (...) informację będącą reakcją na ofertę powoda działała w zgodzie z przepisami prawa oraz w obronie uzasadnionego interesu lokalnej społeczności.

Nowelizacja ustawy z 13.09.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. 2020.1439), która weszła w życie dnia 1 stycznia 2012 r. zobligowała lokalne samorządy do przejęcia odpowiedzialności za gospodarkę odpadami komunalnymi najpóźniej do dnia 30.06.2013 r. Nowelizacja ta ma na celu uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, eliminację nielegalnych składowisk odpadów oraz skuteczniejsze unieszkodliwianie i odzysk odpadów. Ma to zostać osiągnięte przede wszystkim dzięki obligatoryjnemu przejęciu przez gminy obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie odbierania i zagospodarowania odpadów komunalnych. Ustawa ta skutkowała zmianą dotychczasowych zasad zawierania umów i pobierania opłat za odbiór odpadów komunalnych. W art. 6c nałożono na gminy obowiązek organizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkają mieszkańcy. Zmieniony został jednocześnie art. 6 ust. 1 ustawy. Wcześniej stanowił on, że właściciele nieruchomości przy wykonywaniu obowiązku określonego w art. 5 ust. 1 pkt. 3b obowiązani są do udokumentowania w formie umowy korzystania z usług wykonywanych przez zakład będący gminną jednostką organizacyjną lub przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Od 01.01.2012 r. właściciele nieruchomości, którzy pozbywają się z terenu nieruchomości nieczystości ciekłych oraz właściciele nieruchomości, którzy nie są obowiązani do ponoszenia opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi na rzecz gminy, wykonując obowiązek określony w art. 5 ust. 1 pkt 3b, są obowiązani do udokumentowania w formie umowy korzystania z usług wykonywanych przez gminną jednostkę organizacyjną lub przedsiębiorcę określonego szczegółowo w przepisie.

Obecnie gmina ma zatem obowiązek zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy i prawo do organizacji odbierania odpadów, od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy , a powstają odpady komunalne. Właściciele nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy, utracili prawo do zawierania umów z wybranym przez siebie przedsiębiorcą odbierającym odpady i obowiązani są do wnoszenia opłaty do gminy, która zapewnia odbiór odpadów komunalnych powstałych w gospodarstwach domowych. Jeżeli gmina nie przejmie obowiązku zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne, to właściciele takich nieruchomości nie są zobowiązani do uiszczania opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi do gminy. Pozbywają się zaś oni wytworzonych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 2 ustawy, tj. zobowiązani są zawrzeć umowę z właściwą jednostką organizacyjną gminną lub z przedsiębiorcą odbierającym odpady komunalne, wpisanym do rejestru działalności regulowanej.

Oznacza to, że informacja zamieszczona przez pozwaną była zgodna z obowiązującym prawem. To powód poprzez swoje ogłoszenie na stronie internetowej sugerujące możliwość dokonywania swobodnego wyboru przez mieszkańca podmiotu odbierającego odpady z danej nieruchomości wprowadził potencjalnych odbiorców w błąd. Zamieszczenie przez pozwaną przedmiotowej informacji, a mającej charakter ogólny i wyjaśniający obowiązujący stan prawny było zgodne z prawem, jak i służyło zapobieżeniu ewentualnym problemom na tle zasad odbioru odpadów. Służyło zatem interesom samych mieszkańców, którzy ufając ogłoszeniu powoda mogliby podjąć decyzje niekorzystne dla ich samych.

Powód błędnie powołuje art. 5 ust. 1a ww. ustawy twierdząc, że właściciele nieruchomości są uprawnieni do tego, aby samodzielnie podjąć decyzję czy odpady zostaną wydane gminnej jednostce organizacyjnej czy też przedsiębiorcy. Przepis ten dotyczy jedynie odpadów niesegregowanych, a nie wszystkich rodzajów odpadów.

Powód w apelacji zarzucił naruszenie art. 535 ¹ k.c. Takiego przepisu Kodeks cywilny nie zawiera i stąd nie może być mowy o jego naruszeniu. Przepis ten został uchylony przez art. 44 pkt 6 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz. U. z 2014 r. poz. 827).

Jeśli apelujący miał na myśli art. 353 ¹ k.c. i wyrażoną w nim zasadę swobody umów, to Sąd Okręgowy nie uchybił tej regulacji. Informacja zamieszczona na stronie internetowej przez pozwaną Gminę nie ingeruje w zasadę swobody umów, stanowi tylko wyjaśnienie obowiązujących regulacji prawnych w zakresie odbioru odpadów. Apelacja nie wykazuje też związku między zasadą swobody umów i jej ewentualnym naruszeniem a zgłoszonym w sprawie roszczeniem o ochronę dóbr osobistych. Zasada swobody umów nie jest wszak dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 k.c. Podkreślić przy tym trzeba, że to z woli ustawodawcy, a nie pozwanej Gminy, która ma obowiązek stosowania obowiązujących przepisów prawa, doszło do zmian w zakresie zasad odbioru odpadów komunalnych od właścicieli mieszkańców. To, że z punktu widzenia interesów powoda nowe regulacje nie były korzystne, nie oznacza, że pozwana Gmina za ten stan rzeczy odpowiada i to na zasadzie ochrony dóbr osobistych. Poza tym, przyznana stronom stosunków zobowiązaniowych swoboda umów nie ma charakteru absolutnego. Doznaje ona bowiem pewnych ograniczeń określonych przez odwołanie się do właściwości (natury) stosunku prawnego, ustawy, celu i zasad współżycia społecznego Z zasady swobody umów wynika zakaz zawierania umów, których celem jest obejście prawa. Granica swobody umów kończy się tam, gdzie postanowienie umowy narusza bezwzględnie obowiązujący przepis prawa. Także swoboda działalności gospodarczej nie ma charakteru nieograniczonego, skoro art. 22 Konstytucji RP przewiduje możliwość ograniczenia wolności działalności gospodarczej w drodze ustawy ze względu na ważny interes publiczny.

Powołując się na przepisy ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców i podnosząc, że przedsiębiorca może wykonywać działalność, jeśli spełnia warunki określone przepisami i uzyska wpis do rejestru działalności regulowanej, powód traci z pola widzenia wykazaną przez stronę pozwaną okoliczność, że nie spełnia wymagań z art. 9d ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, gdyż nie posiada wyposażenia umożliwiającego odbieranie odpadów (protokół kontroli przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą k. 49 i n.).

Mając powyższe na względzie należy stwierdzić, że apelacja powoda jest pozbawiona uzasadnionych podstaw. Wobec tego na mocy art. 385 k.p.c. orzeczono, jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego postanowiono na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. 108 § 1 k.p.c. i przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

(...)