Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 lutego 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 15 lutego 2023 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o nauczycielskie świadczenie rekompensacyjne

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 26 kwietnia 2021 r. sygn. akt IV U 2092/20

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z 16 października 2020 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. odmówił wnioskodawcy M. K. prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego w związku z tym, że w dniu zgłoszenia wniosku o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu z innego tytułu niż praca na stanowisku nauczyciela, tj. na umowę zlecenia u płatnika – Urząd Gminy w Ż. i (...).

Odwołanie od powyższej decyzji złożył M. K. wskazał, że na dzień złożenia wniosku nie świadczył pracy. Podkreślił, że w (...) w Z. nie świadczy pracy od 2 lat i nie wie, dlaczego ten fakt nie został zgłoszony Zakładowi, podobna sytuacja nastąpiła w Urzędzie Gminy Ż.. Od marca 2020 r. wnioskodawca praktycznie nie wykonywał umowy zlecenia i nie wie, dlaczego Urząd go nie wyrejestrował. Biorąc pod uwagę, że nie wykonywał żadnej formy zatrudnienia od 27 lipca 2020 r., odwołujący się wniósł o ustalenie uprawnienia do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Wyrokiem z 26 kwietnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze w sprawie o sygn. IV U 2092/20 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy M. K. prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego od dnia 28 lipca 2020r.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Wnioskodawca M. K., urodzony (...), wnioskiem złożonym organowi rentowemu 28 lipca 2020 r. ubiegał się o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Organ rentowy uznał za udowodniony staż ubezpieczeniowy w wymiarze 37 lat, 10 miesięcy i 3 dni, w tym staż pracy w szkolnictwie w wymiarze 25 lat, 5 miesięcy i 23 dni.

W okresie od 1 września 2019 r. do 27 lipca 2020 r. wnioskodawca był zatrudniony w Centrum (...) im. (...) w Ż. w niepełnym (3/18) wymiarze czas pracy na stanowisku nauczyciela. Stosunek pracy ustał w wyniku porozumienia stron, na wniosek nauczyciela.

W okresie od 1 września 2019 r. do 27 lipca 2020 r. wnioskodawca był zatrudniony w Specjalnym Ośrodku (...) w Ż. (obecnie: Specjalnym Ośrodku (...) w Ż.) w niepełnym (6/18) wymiarze czasu pracy na stanowisku nauczyciela. Stosunek pracy ustał z inicjatywy pracownika, na mocy porozumienia stron.

W okresie od 1 stycznia 2020 r. do 31 sierpnia 2020 r. wnioskodawca miał zawartą z Gminą Ż. umowę zlecenia, dotyczącą wykonywania czynności: prowadzenie chóru wiejskiego w M. oraz udział w konkursach, festiwalach i imprezach okolicznościowych, w których uczestniczy prowadzony chór. Umowa została wypowiedziana przez Gminę z dniem 31 sierpnia 2020 r. Przyczyną wypowiedzenia było niewykonywanie obowiązków w ramach tej umowy.

Kolejną umowę z Gminą Ż. wnioskodawca miał zawartą w okresie od 1 stycznia 2020 r. do 30 czerwca 2020 r. Dotyczyła ona prowadzenia zajęć muzycznych.

Od 16 marca 2020 r. do 31 sierpnia 2020 r. wnioskodawca nie prowadził ww. zajęć, w związku z czym nie zostało wypłacone wynagrodzenie.

Wyrejestrowanie wnioskodawcy z ubezpieczeń u płatnika – Towarzystwo (...) w Z. nastąpiło od 1 lipca 2017 r. Płatnik dokonał wyrejestrowania 18 listopada 2020 r.

Na dzień złożenia wniosku o sporne świadczenie odwołujący się nie pozostawał w żadnym stosunku pracy ani nie wykonywał działalności gospodarczej.

Wnioskodawca nie wykonywał też umowy zlecenia zawartej z Gminą Ż.. Od marca 2020 r., gdy w związku z pandemią zamknięto szkoły, nie mógł wykonywać pracy (prowadzić zajęć) i nie pobierał wynagrodzenia.

Nie wiedział, że umowa nie została rozwiązana w marcu. Dopiero, gdy się zorientował, że nie rozwiązano umowy, poprosił o jej rozwiązanie.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok, w którym zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy M. K. prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego od dnia 28 lipca 2020r.

Na wstępie rozważań prawnych Sąd Okręgowy podał, że przedmiotem sporu było ustalenie, czy wnioskodawca spełnia wszystkie przesłanki uzyskania prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, przy czym jako jedyną przyczynę odmowy prawa do tego świadczenia Zakład podał podleganie przez skarżącego ubezpieczeniu z innego tytułu niż praca na stanowisku nauczyciela, tj. na umowę zlecenia u płatników – Urząd Gminy w Ż. i (...).

Następnie Sąd Okręgowy zacytował treść art. 4 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych.

Sąd Okręgowy wskazał, że przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe prowadzi do wniosku, że odwołujący się spełnił wszystkie przesłanki uzyskania prawa do ww. świadczenia, w tym przesłankę, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z 22 maja 2009 r. W przepisie tym mowa o rozwiązaniu stosunku pracy. Wnioskodawca zaś rozwiązał wszystkie stosunki pracy przed dniem złożenia wniosku o świadczenie. Potwierdzeniem tego faktu są choćby świadectwa pracy. Do 27 lipca 2020 r. skarżący był zatrudniony w Centrum (...) im.(...) w Ż. oraz Specjalnym (...) w Ż.. W obu przypadkach ustanie stosunku pracy nastąpiło w wyniku porozumienia stron, ale na wniosek nauczyciela. Inicjatywa wnioskodawcy w tym zakresie oznacza, że „rozwiązał” on stosunki pracy łączące go z ww. podmiotami. Jak stwierdzono w orzecznictwie, brzmienie art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych wskazuje na to, że stosunek pracy powinien zostać rozwiązany z inicjatywy nauczyciela, tj. na jego wniosek. Do rozwiązania stosunku pracy nie musi jednak dojść w następstwie dokonanego przez nauczyciela wypowiedzenia. Stosunek pracy z inicjatywy nauczyciela może również zostać rozwiązany za porozumieniem stron (wyrok SA w Białymstoku z 04.06.2014 r., sygn. akt III AUa 275/14).

Już powyższe ustalenia – w ocenie Sądu I instancji - świadczą o tym, że zaskarżona decyzja jest nieprawidłowa. Przepis art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z 2009 r. wyraźnie wskazuje jedynie na rozwiązanie stosunku pracy. Organ rentowy, powołując się na podleganie przez wnioskodawcę ubezpieczeniom z tytułu umów cywilnoprawnych z innego tytułu niż praca na stanowisku nauczyciela, bezprawnie rozszerzył krąg przesłanek nabycia prawa do spornego świadczenia.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego przepisy dotyczące nabycia świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub o charakterze zaopatrzeniowym powinny podlegać wykładni ścisłej, która wyklucza wykładnię rozszerzającą w sytuacji gdy treść przepisu określającego warunki nabycia prawa do świadczeń jest jasna. Wówczas nie powinno się stosować innych rodzajów wykładni (wyrok SA w Katowicach z 07.10.2015 r., sygn. akt III AUa 1355/15, i wskazane tam orzecznictwo). W przytaczanym uzasadnieniu Sąd Apelacyjny uznał, że osoba ubezpieczona w dniu rozwiązania stosunku pracy nauczyciela, spełniając łącznie warunek wieku i warunki stażowe, nabyła prawa do spornego świadczenia w myśl art. 4 ustawy, a warunków tych nie niweczyła okoliczność pozostawania w ubezpieczeniu z tytułu umowy cywilnoprawnej w chwili zgłoszenia wniosku o świadczenie kompensacyjne, zapoczątkowanej w trakcie wykonywania pracy nauczycielskiej.

Niezależnie od powyższego, wyjaśniła się też kwestia związana z podleganiem przez wnioskodawcę ubezpieczeniom u płatnika – Towarzystwo (...) w Z.. Formularzem wypełnionym 18 listopada 2020 r. płatnik wyrejestrował skarżącego z datą 1 lipca 2017 r. Po zapoznaniu się z tą deklaracją, Zakład podtrzymał swoje stanowisko jedynie w zakresie podlegania przez wnioskodawcę ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia zawartej z Urzędem Gminy Ż., ponieważ rozwiązanie umowy nastąpiło z dniem 31 sierpnia 2020 r.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy wskazał, że na podstawie zaświadczenia z 27 października 2020 r. oraz zeznań wnioskodawcy (dowody te nie zostały zakwestionowane przez stronę pozwaną) ustalono, że wnioskodawca nie wykonywał na podstawie umowy zawartej z Gminą Ż. żadnej pracy od marca 2020 r. Nie mógł prowadzić jakichkolwiek zajęć, nie otrzymywał wynagrodzenia. Strony nie wykonywały umowy zlecenia. Była ona ewidentnie uznana ze nieobowiązującą. Jej realizacja okazała się niemożliwa wskutek pandemii. Sąd Okręgowy zaakcentował także, że wskutek niedopatrzenia, umowa nie została rozwiązana. Dopiero gdy wnioskodawca się o tym dowiedział (wcześniej zakładając, że umowa go już nie wiąże), poprosił o jej rozwiązanie. Nastąpiło to z dniem 31 sierpnia 2020 r. Sam jednak fakt formalnego rozwiązania umowy ma znaczenie drugorzędne w sytuacji, w której nie była ona w ogóle, z pełną świadomością obu stron, realizowana od marca 2020 r.

Podsumowując Sąd I instancji stwierdził, że wnioskodawca spełnił sporną przesłankę uzyskania prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, ponieważ rozwiązał stosunek pracy, a stosunek cywilnoprawny w żaden sposób nie pozbawia go dochodzonego w niniejszej sprawie uprawnienia.

Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od wyroku Sądu I instancji złożył organ rentowy zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 2 ust. 1 w związku z art. 4 ust. 1 pkt 3 o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. z 2018r. poz. 128) polegające na przyjęcie, że wnioskodawca spełnił warunki do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, podczas gdy na dzień zgłoszenia wniosku podlegał ubezpieczeniu z innego tytułu niż praca na stanowisku nauczyciel tj. umowie zlecenia, która została rozwiązana z dniem 31 sierpnia 2020r.,

2.  naruszenie przepisów postępowania cywilnego, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę dowodów oraz naruszenie granic swobodnej oceny dowodów przez przyznanie wnioskodawcy prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego podczas gdy na dzień zgłoszenia wniosku podlegał ubezpieczeniu z innego tytułu niż praca na stanowisku nauczyciel tj. umowa zlecenia, która została rozwiązana z dniem 31 sierpnia 2020 r.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania.

W odpowiedzi na apelację organu rentowego odwołujący M. K. wniósł o jej oddalenie w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Wniesioną przez organ rentowy apelację uznać należy za bezzasadną.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest oczywiście prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego, dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy. Prawidłowo także zastosował prawo materialne. Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania. Wobec niewątpliwego wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, nie widział też konieczności uzupełniania postępowania dowodowego.

Przedmiotem sporu w sprawie było ustalenie, czy wnioskodawca spełnia wszystkie przesłanki uzyskania prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, przy czym jako jedyną przyczynę odmowy prawa do tego świadczenia Zakład podał podleganie przez skarżącego ubezpieczeniu z innego tytułu niż praca na stanowisku nauczyciela, tj. na umowę zlecenia u płatników – Urząd Gminy w Ż. i (...).

Na wstępie niniejszych rozważań, należało powołać podstawy prawne orzeczenia.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 128), świadczenie przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek, o którym mowa w ust. 3;

2) mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;

3) rozwiązali stosunek pracy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji słusznie stwierdził, że przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że odwołujący spełnił wszystkie przesłanki uzyskania prawa do ww. świadczenia, w tym przesłankę, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z 22 maja 2009 r.

Za Sądem I instancji raz jeszcze zaakcentować należy, że odwołujący rozwiązał wszystkie stosunki pracy przed dniem złożenia wniosku o świadczenie, a potwierdzeniem tego faktu są choćby świadectwa pracy. Do 27 lipca 2020 r. skarżący był zatrudniony w Centrum (...) im. (...) w Ż. oraz Specjalnym (...) w Ż.. W obu przypadkach ustanie stosunku pracy nastąpiło w wyniku porozumienia stron, ale na wniosek nauczyciela. Inicjatywa wnioskodawcy w tym zakresie oznacza, że „rozwiązał” on stosunki pracy łączące go z ww. podmiotami.

Z kolei organ rentowy, powołując się na podleganie przez odwołującego ubezpieczeniom z tytułu umów cywilnoprawnych z innego tytułu niż praca na stanowisku nauczyciela, bezprawnie rozszerzył krąg przesłanek nabycia prawa do spornego świadczenia.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę na postanowienie Sądu Najwyższego z 14 listopada 2019 r. sygn. I UK 1/19, w którym to Sąd rozpoznając skargę kasacyjną organu rentowego wskazał, że na podstawie art. 2 pkt 1 i art. 4 ust. 1 ustawy z 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych nie można stwierdzić, że przesłanką tego świadczenia jest warunek niepozostawania w innym zatrudnieniu przez byłego nauczyciela, który spełnił już przesłanki uprawniające do świadczenia kompensacyjnego, czyli przed rozwiązaniem nauczycielskiego stosunku pracy warunek określonego wieku oraz stażu ogólnego i szczególnego (nauczycielskiego). Sąd Najwyższy podkreślił, że sąd powszechny ma rację, że pozwany wprowadza warunek, który nie wynika z ustawy i niezasadnie ogranicza krąg nauczycieli uprawnionych do świadczenia kompensacyjnego. Nauczyciel po spełnieniu warunku wieku oraz stażu ogólnego i szczególnego przed rozwiązaniem nauczycielskiego stosunku pracy może podjąć inne zatrudnienie. Taką wykładnię potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego. Powiedziano bowiem, że: Jeżeli w dniu rozwiązania przez nauczyciela stosunku pracy z placówką, o której mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, spełniał on warunki stażu pracy i wieku wynikające z art. 4 ust. 1 pkt 1 i 2 tej ustawy, to dla nabycia prawa do świadczenia kompensacyjnego bez znaczenia jest pozostawanie przez tego nauczyciela równolegle w innym zatrudnieniu - wyrok z 8 września 2016 r., I UK 468/14. Ustawa o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych nie zawiera negatywnej przesłanki wyłączającej prawo do tego świadczenia w przypadku podjęcia zatrudnienia po nabyciu uprawnień do świadczenia, a jedynie określa w art. 9 jego konsekwencje (zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia) - wyrok z 18 maja 2017 r., II UK 235/16. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, prawo do świadczenia powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a jednym z warunków nabycia prawa do tego świadczenia jest legitymowanie się stosownym wiekiem przed rozwiązaniem nauczycielskiego zatrudnienia, a nie po jego ustaniu. Nie chodzi więc o kwestię podejmowania zatrudnienia po rozwiązaniu nauczycielskiego stosunku pracy - wyrok z 24 października 2017 r., II UK 458/16. Sąd Najwyższy stwierdził, że na podstawie art. 2 pkt 1 i art. 4 ust. 1 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (na których oparto skargę) nie można stwierdzić, że przesłanką tego świadczenia jest warunek niepozostawania w innym zatrudnieniu przez byłego nauczyciela, który spełnił już przesłanki uprawniające do świadczenia kompensacyjnego, czyli przed rozwiązaniem nauczycielskiego stosunku pracy warunek określonego wieku oraz stażu ogólnego i szczególnego (nauczycielskiego).

Sąd Apelacyjny zaznacza, że w niniejszej sprawie ustalono, że w chwili rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy w Centrum (...) im. (...) w Ż. oraz Specjalnym (...) w Ż. odwołujący spełniał warunek wieku oraz warunki stażu ogólnego i szczególnego. Nie było to kwestionowane przez organ rentowy w niniejszej sprawie, natomiast umowa zlecenia, która jak wynika z postępowania dowodowego nawet nie była wykonywana przez odwołującego (jej realizacja okazała się niemożliwa wskutek pandemii), przed złożeniem wniosku oświadczenie kompensacyjne, w świetle powyższej wykładni, nie stanowiła przesłanki negatywnej.

Nadto Sąd Apelacyjny zaznacza, że prawo do świadczenia nabywa się ex lege po spełnieniu warunków, z kolei sam wniosek otwiera tylko wypłatę świadczenia.

Mając na uwadze powyższe za niezasadne należało uznać zarzuty organu rentowego dotyczące naruszenia prawa materialnego tj. art. 2 ust. 1 w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych.

Odnosząc się zaś do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia prawa procesowego wskutek przekroczenia zasad swobodnej oceny dowodów, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c., wskazać należy, iż skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd dokonując oceny dowodów uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, albowiem jedynie to może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej, niż przyjął sąd, wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu oraz wyprowadzania z nich odmiennych niż sąd wniosków. Tylko bowiem w przypadku, gdy brak jest logiki w wyprowadzaniu przez sąd wniosków z zebranego materiału dowodowego albo gdy wbrew zasadom doświadczenia życiowego sąd nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona. Natomiast jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać. Nie jest więc wystarczającym uzasadnieniem zarzutu naruszenia normy art. 233 k.p.c. wyrażenie przez apelującą dezaprobaty dla oceny prezentowanej przez Sąd I instancji i przedstawienie własnej oceny dowodów. Strona skarżąca ma obowiązek wykazania naruszenia przez sąd zasad oceny dowodów wynikających z art. 233 k.p.c., a zatem wykazania, że sąd wywiódł z materiału procesowego wnioski sprzeczne z zasadami logiki lub doświadczenia życiowego, względnie pominął w swojej ocenie istotne dla rozstrzygnięcia wnioski wynikające z konkretnych dowodów.

Na gruncie niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż apelujący powyższemu nie sprostał – stawiany przez niego zarzut naruszenia prawa procesowego, polegającego na błędnej/wadliwej ocenie materiału dowodowego wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. – apelujący nie wyjaśniał, jakie dowody zostały błędnie przez Sąd ocenione i na czym polegał ten błąd.

Reasumując, w niniejszej sprawie Sąd I instancji oparł się na pełnym materiale dowodowym, prawidłowo go ocenił i przyjął za podstawę poczynionych ustaleń faktycznych. Wyrok odpowiada prawu. Zarzuty apelacyjne organu rentowego nie znajdują zatem uzasadnienia.

Wobec uznania, że zarzuty apelacyjne organu rentowego były bezzasadne oraz mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

sędzia Marta Sawińska