Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 468/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Frańczak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
Protokolant Małgorzata Beczek
w sprawie z odwołania D. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.
o nauczycielskie świadczenia kompensacyjne,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 8 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczona od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 maja 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od wnioskodawczyni D. W. na rzecz organu
rentowego kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z
dnia 14 sierpnia 2013 r. oddalił odwołanie D. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
2
Społecznych Oddziału w K. z dnia 26 listopada 2012 r., odmawiającej
wnioskodawczyni nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego z uwagi na
nieosiągnięcie wymaganego wieku oraz uwzględniając okoliczność, że ostatnim
stosunkiem pracy wnioskodawczyni nie był stosunek pracy zawarty z jednostką
wymienioną w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich
świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. Nr 97, poz. 800 ze zm.).
W sprawie ustalono, że D.W., ur. 6 marca 1958 r., posiada łączny staż
ubezpieczeniowy w wymiarze 33 lat, 1 miesiąca i 8 dni oraz staż pracy
nauczycielskiej w wymiarze 20 lat, 1 miesiąca i 6 dni. Z dniem 30 września 2009 r.
wnioskodawczyni rozwiązała stosunek pracy łączący ją z Uniwersytetem
Pedagogicznym w K., w którym była zatrudniona na stanowisku asystenta.
Wyrokiem z dnia 11 lutego 2010 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił odwołania
wnioskodawczyni od decyzji organu rentowego z dnia 10 lipca 2009 r. i 30 listopada
2009 r., odmawiających przyznania jej prawa do emerytury nauczycielskiej, a
apelacja od tego wyroku została oddalona przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia
28 września 2010 r.
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy podniósł, że w świetle
art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach
kompensacyjnych (Dz.U. Nr 97, poz. 800 ze zm.: dalej jako ustawa
kompensacyjna) świadczenie kompensacyjne przysługuje jedynie nauczycielom,
którzy zatrudnieni są w podmiotach wymienionych w art. 2 pkt 1 tej ustawy.
Tymczasem wnioskodawczyni, przed złożeniem wniosku o nauczycielskie
świadczenie kompensacyjne, była zatrudniona na stanowisku asystenta na
Uniwersytecie Pedagogicznym w K., który nie jest podmiotem wymienionym w art.
2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej. A zatem, skoro wnioskodawczyni w dacie
składania wniosku nie była nauczycielem, to nie spełniała wszystkich przesłanek
warunkujących przyznanie nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.
Od wyroku Sądu pierwszej instancji apelację wniosła wnioskodawczyni,
zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego - art. 2 pkt 1
w związku z art. 4 ust. 1 ustawy kompensacyjnej poprzez błędną wykładnię tego
przepisu i niezasadne przyjęcie, że przed złożeniem wniosku o nauczycielskie
świadczenie kompensacyjne nie była nauczycielem, mimo iż do dnia 24 czerwca
3
2009 r. była nauczycielem w jednostce, o której mowa w art. 2 pkt 1 tej ustawy,
a to w T. Gimnazjum Społecznym.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 15
maja 2014 r. oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny w pierwszej kolejności wskazał, że warunki uprawniające do
nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego określone zostały w art. 4 ust. 1
ustawy kompensacyjnej, zgodnie z którym świadczenie kompensacyjne przysługuje
nauczycielom, którzy: 1) osiągnęli wiek, o którym mowa w ust. 3 (55 lat w latach
2009-2014); 2) mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 748) wynoszący 30 lat, w tym 20 lat
wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1, w wymiarze co
najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć; 3) rozwiązali stosunek pracy.
Nauczycielom spełniającym warunki określone w ust. 1 pkt 1 i 2 świadczenie
przysługuje również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia
stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy z dnia
26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 191 ze
zm.). Jednocześnie Sąd Apelacyjny uwypuklił, że nauczyciel zamierzający ubiegać
się o przyznanie świadczenia kompensacyjnego, pozostający w kilku stosunkach
pracy, musi rozwiązać wszystkie stosunki pracy, bez względu na ich charakter i
wymiar czasu pracy. Zasada ta odnosi się do wszystkich stosunków pracy, w jakich
nauczyciel pozostaje z jednostkami wymienionymi w art. 2 pkt 1 ustawy, innymi
jednostkami wymienionymi w art. 1 Karty Nauczyciela oraz innymi podmiotami.
Przy czym, jeśli nauczyciel pozostaje w stosunku pracy zawartym z jednostką
wymienioną w art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej i jednocześnie w stosunku pracy
zawartym z innym podmiotem (np. wymienionym w art. 1 Karty Nauczyciela), może
nabyć prawo do świadczenia kompensacyjnego, jeżeli stosunek pracy z jednostką
niewymienioną w art. 2 pkt 1 ustawy rozwiązał najpóźniej w dniu rozwiązania
stosunku pracy z jednostką, o której mowa w tym przepisie. Tak więc prawo do
świadczenia kompensacyjnego nabywa nauczyciel, który po rozwiązaniu lub
wygaśnięciu stosunku pracy w charakterze nauczyciela z jednostką wymienioną w
art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej, a przed przejściem na świadczenie
4
kompensacyjne nie wykonywał żadnej innej pracy ani działalności. W ocenie Sądu
Apelacyjnego analiza obowiązujących w tej kwestii przepisów prawa jednoznacznie
wskazuje, że do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie
wystarczy sam status nauczyciela, lecz konieczne jest wykonywanie pracy w
publicznych i niepublicznych przedszkolach, szkołach publicznych i niepublicznych
o uprawnieniach szkół publicznych, publicznych i niepublicznych placówkach
kształcenia ustawicznego i placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 5 i 7 ustawy z
dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 256,
poz. 2572 ze zm.), a to placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom
w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania. Powyższe
rozważania prowadzą więc do wniosku, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo
uznał, że skoro wnioskodawczyni w dacie składania wniosku o świadczenie
kompensacyjne nie była nauczycielem w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy
kompensacyjnej, to nie spełniła kumulatywnie wszystkich warunków
uprawniających do przyznania tego świadczenia.
Sąd Apelacyjny dodatkowo nadmienił, że wnioskodawczyni będąc
nauczycielem, w dacie rozwiązania z dniem 24 czerwca 2009 r. stosunku pracy z T.
Gimnazjum Społecznym, a więc w jednostce wymienionej w art. 2 pkt 1 ustawy
kompensacyjnej pozostawała jednocześnie do dnia 30 września 2009 r. w stosunku
pracy z Uniwersytetem Pedagogicznym w K., gdzie zatrudniona była na
stanowisku asystenta. Z tego względu nie może nabyć prawa do świadczenia
kompensacyjnego, ponieważ stosunek pracy z jednostką niewymienioną w art. 2
pkt 1 ustawy kompensacyjnej nie został rozwiązany najpóźniej w dniu rozwiązania
stosunku pracy z jednostką, o której mowa w tym cytowanym powyżej przepisie. W
realizacji przesłanek do świadczenia kompensacyjnego, po rozwiązaniu stosunku
pracy na stanowisku nauczyciela, stoi na przeszkodzie wykonywanie innej pracy,
niż praca nauczycielska w jednostkach oświatowych.
Powyższy wyrok został w całości zaskarżony skargą kasacyjną
wnioskodawczyni. Skargę oparto wyłącznie na podstawie naruszenia prawa
materialnego, a to:
1) art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej poprzez błędną wykładnię tego
przepisu i niezasadne przyjęcie, że skarżąca przed złożeniem wniosku o
5
nauczycielskie świadczenie kompensacyjne nie była nauczycielem,
podczas, gdy przed złożeniem wniosku była nauczycielem do dnia 24
czerwca 2009 r.,
2) art. 3 ustawy kompensacyjnej poprzez niezastosowanie tego przepisu i w
konsekwencji nieprzyjęcie, że skarżąca była nauczycielem w jednostce,
o której mowa w art. 2 pkt 1 tej ustawy,
3) art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy kompensacyjnej poprzez błędną wykładnię
tego przepisu i niezasadne przyjęcie, że skarżąca nie spełnia
przesłanek warunkujących przyznanie nauczycielskiego świadczenia
kompensacyjnego bowiem nie rozwiązała stosunku pracy z podmiotem
innym niż wskazany w art. 2 pkt 1 tej ustawy najpóźniej w dniu rozwiązania
stosunku pracy z jednostką wskazaną w art. 2 pkt 1 tej ustawy, czyli z T.
Gimnazjum Społecznym, podczas, gdy brak jest podstaw prawnych do
przyjęcia, że rozwiązanie tego stosunku pracy było konieczne w świetle
przepisów ustawy kompensacyjnej.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie
co do istoty sprawy poprzez przyznanie jej nauczycielskiego świadczenia
kompensacyjnego oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wyrażono pogląd, że prawo do
świadczenia kompensacyjnego jest błędnie utożsamiane z prawem do
wcześniejszej emerytury bowiem cele obu tych instytucji prawnych są całkowicie
odmienne. Uzyskanie prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego
nie wymaga odejścia z rynku pracy w ogóle, jak w przypadku wcześniejszej
emerytury nauczycielskiej, lecz rekompensuje konieczność wcześniejszego
odejścia z zawodu nauczyciela. System świadczeń kompensacyjnych funkcjonuje
poza obowiązkowym systemem powszechnego ubezpieczenia społecznego,
ma charakter przejściowy i wygasający. Jest on finansowany z budżetu państwa,
a więc nie jest świadczeniem ekwiwalentnym uzyskiwanym w zamian za opłacaną
składkę. Powyższe argumenty jednoznacznie zatem uzasadniają stanowisko,
6
że intencją i celem ustawodawcy przy tworzeniu ustawy kompensacyjnej nie było
stworzenie zabezpieczenia emerytalnego, a zatem konieczności odejścia danej
osoby z rynku pracy w ogóle, lecz jedynie stworzenie warunków do zakończenia
nauczycielskiej aktywności zawodowej. Skoro tak, to zasadnym staje się
zastosowanie wykładni art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy kompensacyjnej rozumianego w
ten sposób, że w zakresie pojęcia „rozwiązania stosunku pracy” mieści się
wyłącznie konieczność rozwiązania stosunku pracy nauczycielskiej, łączącej
ubiegającego się o to świadczenie nauczyciela jedynie z jednostką wymienioną w
art. 2 pkt 1 tej ustawy i nie dotyczy konieczności rozwiązania stosunku pracy z
innym podmiotem. Jednocześnie skarżąca odwołała się do stanowiska
zaprezentowanego przez Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie między innymi w
wyroku z dnia 17 kwietnia 2009 r., I UK 299/08 (LEX nr 1615105) oraz z dnia 24
marca 2009 r., I UK 269/08 (OSNP 2010 nr 19-20, poz. 248).
Pełnomocnik organu rentowego na rozprawie w dniu 8 września 2015 r.
wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie od skarżącej kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie w pierwszej kolejności należy zauważyć, że
uchwalenie ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych związane
było z reformą sytemu ubezpieczeń społecznych, rozpoczętą w 1999 r. Dlatego też
ustawa z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych
(Dz.U. Nr 97, poz. 800 ze zm.) łagodząc przejście z systemu, w którym
występowały uprawnienia nauczycieli do emerytur wcześniejszych i w obniżonym
wieku, do systemu, w którym uprawnienia takie prawie nie występują, kreuje prawo
o charakterze wygasającym. Celem ustawy kompensacyjnej było wprowadzenie
przejściowego rozwiązania adresowanego do nauczycieli z długim stażem pracy,
będącego alternatywą dla emerytur pomostowych, które przysługują nauczycielom
w ograniczonym zakresie, aby złagodzić możliwość przechodzenia na emeryturę
przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego przez pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
7
Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne są świadczeniami pieniężnymi o
charakterze okresowym i przysługują nauczycielom, którzy po osiągnięciu
wymaganego okresu zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych oświaty
rozwiązali stosunek pracy przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Są one
finansowane bezpośrednio z budżetu państwa, a nie z wyodrębnionego funduszu,
co może wskazywać, że nie są to już świadczenia o charakterze
ubezpieczeniowym, lecz mają charakter zaopatrzeniowy. Mając powyższe na
względzie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2012 r., II UK 126/11 (OSNP
2013 nr 1-2, poz. 15) wskazał, że celem ustawy o nauczycielskich świadczeniach
kompensacyjnych nie była kontynuacja zasad przechodzenia przez nauczycieli na
emerytury, obowiązujących do końca 2009 r. (por. wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2013 r., SK 49/12, OTK-A oraz wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2013 r., II UK 205/12, OSNP 2014 nr 7, poz. 102
oraz z dnia 11 grudnia 2013 r., IIII UK 9/13, OSNP 2015 nr 3, poz. 42 z glosą
aprobującą Małgorzaty Zając-Rzosińskiej), zaś wyjątkowy charakter świadczeń
kompensacyjnych, wynikający z przełamania obowiązujących zasad nabywania
uprawnień do świadczeń emerytalnych, powoduje, że nie można ich uznać za
należące do istoty prawa zabezpieczenia społecznego. Również w doktrynie można
odnaleźć pogląd, że prawo do świadczenia kompensacyjnego nie jest tożsame z
prawem do emerytury, które wymaga odejścia z rynku pracy, podczas, gdy
nauczycielskie świadczenie kompensacyjne rekompensuje konieczność
wcześniejszego odejścia z zawodu ze względu na szczególne warunki pracy (por. I.
Jędrasik-Jankowska, K. Jankowska „Prawo do emerytury”. Komentarz do ustaw z
orzecznictwem. Warszawa 2011).
Sumując powyższe, można w pewnym uproszczeniu powiedzieć, że
ustawodawca w sposób odmienny od dotychczasowych ustanowił warunki
nabywania prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, które
określone są w art. 4 ust. 1 ustawy kompensacyjnej i między innymi miały one na
celu wyłączenie z kręgu osób uprawnionych nauczycieli zatrudnionych poza
placówkami wymienionymi w art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej, a dodatkowo w
porównaniu z art. 88 Karty Nauczyciela wprowadzona została przesłanka
osiągniecia określonego wieku. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy kompensacyjnej
8
świadczenie kompensacyjne przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie
następujące warunki: 1) osiągnęli wiek, o którym mowa w ust. 3 (55 lat w latach
2009-2014); 2) mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
wynoszący 30 lat, w tym 20 lat pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1,
w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć; 3) rozwiązali stosunek
pracy. Nauczycielom spełniającym warunki określone w ust. 1 pkt 1 i 2 świadczenie
przysługuje również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia
stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy z dnia
26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 191
ze zm.). Natomiast art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej stanowi, że użyte w ustawie
określenia oznaczają: 1) nauczyciel – nauczycieli, wychowawców i innych
pracowników pedagogicznych zatrudnionych w: a) publicznych i niepublicznych
przedszkolach, b) szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkól
publicznych, c) publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego i
placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 5 i 7 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o
systemie oświaty. Z kolei placówki, o których mowa w art. 2 pkt 5 i 7 ustawy o
systemie oświaty, to młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki
socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki
wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej
organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także ośrodki umożliwiające
dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży
z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi realizację
odpowiednio obowiązku, o którym mowa w art. 14 ust. 3, obowiązku szkolnego i
obowiązku nauki oraz placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w
okresie pobierania nauki poza miejscem zamieszkania.
A zatem świadczenie kompensacyjne przysługuje dopiero w dacie łącznego
spełnienia przesłanek wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy kompensacyjnej i wiąże
się z pewną, konieczną aktywnością ubezpieczonego wyrażającą się obowiązkiem
rozwiązania stosunku pracy. W ten sposób skonstruowana regulacja prawna ma na
celu pozostawienie nauczycielowi swobody podjęcia decyzji dotyczącej jego
przyszłości zawodowej poprzez dokonanie wyboru pomiędzy opcją kontynowania
9
dotychczasowej pracy nauczycielskiej, aż do nabycia uprawnień emerytalnych,
bądź też skorzystania ze świadczenia kompensacyjnego i wycofania się z zawodu
nauczyciela. Ratio legis powyższego uregulowania wypływa ze stenogramów
będących zapisem dyskusji nad pracami nad projektem ustawy kompensacyjnej.
Wynika z nich, że to nauczyciel, spełniający warunek wieku i posiadający
odpowiedni staż ubezpieczeniowy, w tym 20 lat pracy w jednostkach, o których
mowa w art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej, decyduje poprzez rozwiązanie
stosunku pracy, czy chce odejść z zawodu i otrzymać w zamian świadczenie
kompensacyjne. W konsekwencji nawet osiągnięcie przez nauczyciela
odpowiedniego wieku (55 lat w latach 2009-2014) i posiadanie wymaganego okresu
zatrudnienia nie umożliwi nabycia prawa do świadczenia kompensacyjnego,
ponieważ decydujące znaczenie ma tutaj decyzja o rozwiązaniu stosunku pracy –
na wniosek nauczyciela.
Z ustaleń stanu faktycznego, którym Sąd Najwyższy jest związany,
stosownie do treści art. 39813
§ 2 k.p.c., wynika, że skarżąca w dacie rozwiązania
stosunku pracy z T. Gimnazjum Społecznym nie miała wymaganego ustawą
kompensacyjną wieku bowiem 55 lat ukończyła 6 marca 2013 r. w trakcie
postępowania przed Sądem pierwszej instancji, toczącego się na skutek odwołania
od decyzji organu rentowego, odmawiającej jej świadczenia kompensacyjnego.
Oznacza to, że w dacie rozwiązania stosunku pracy z jednostką, o której mowa w
art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej nie spełniała łącznie przesłanek warunkujących
prawo do tego świadczenia, wyszczególnionych w art. 4 ust. 1 tej ustawy. W
doktrynie prezentowany jest pogląd, że wykonywanie jakiejkolwiek innej pracy w
okresie między ustaniem zatrudnienia a złożeniem wniosku o świadczenie
kompensacyjne wyklucza możliwość jego przyznania (por. D. Noszczak
„Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne”, Służba Pracownicza 2011 nr 3,
Małgorzata Zając-Rzosińska „Komentarz do ustawy o nauczycielskich
świadczeniach kompensacyjnych”, LexisNexis, Warszawa 2013 r.) bowiem art. 4
ust. 1 ustawy kompensacyjnej, który przewiduje warunki wymagane do przyznania
świadczenia kompensacyjnego, co prawda nie formułuje wprost zakazu podjęcia po
rozwiązaniu stosunku pracy innego zatrudnienia, ale posługuje się sformułowaniem
„świadczenie przysługuje nauczycielom”. Stąd osoba, która po ustaniu stosunku
10
pracy nauczycielskiej podejmuje inne zatrudnienie bądź kontynuuje inne równoległe
zatrudnienie traci przymiot nauczyciela w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy
kompensacyjnej i nie może wykazywać w dacie osiągnięcia wymaganego ustawą
wieku, że spełnia łącznie wszystkie przesłanki warunkujące prawo do tego
świadczenia. Art. 7 ust. 1 ustawy kompensacyjnej jednoznacznie stanowi, że prawo
do nabycia świadczenia powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do
nabycia tego prawa, a warunki te muszą być spełnione łącznie.
Z tych względów, w ocenie Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym
sprawę, wyklucza możliwość nabycia świadczenia kompensacyjnego podjęcie
przez nauczyciela, po rozwiązaniu stosunku pracy, innego zatrudnienia, gdy w
dacie rozwiązania stosunku pracy nie osiągnął on wymaganego ustawą wieku.
Traci on wówczas wymagany ustawą kompensacyjną status nauczyciela, a tylko
spełnienie się łącznie wszystkich przesłanek koniecznych do nabycia świadczenia
kompensacyjnego powoduje powstanie prawa do tego świadczenia.
W orzecznictwie utrwalił się pogląd, że przyznanie nauczycielowi emerytury, o
której mowa w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela mogło nastąpić wyłącznie po ustaniu
„nauczycielskiego zatrudnienia” (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 listopada
2001 r., II UKN 626/00, OSNP 2003 nr 16 poz. 390; z dnia16 lutego 2005 r., I UK
184/04, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 22; dnia 25 kwietnia 2008 r., I UK 267/07, LEX nr
607443 i powołane tam orzecznictwo; z dnia 17 kwietnia 2009 r., I UK 298/08,
LEX nr 1615105) bowiem przepis ten jednoznacznie wiąże możliwość uzyskania
emerytury z posiadaniem przez osobę ubiegającą się o emeryturę „statusu
nauczyciela”. Wynika to z jednoznacznego brzmienia art. 88 ust. 1 Karty
Nauczyciela, który stanowi, że „nauczyciele” mogą, po rozwiązaniu na swój
wniosek stosunku pracy, przejść na emeryturę. W taki sam sposób ustawodawca
uzależnił prawo do świadczenia kompensacyjnego, wskazując w ustawie
kompensacyjnej, że „świadczenie przysługuje nauczycielom”.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 grudnia 2013 r., III UK 9/13
(OSNP 2015 nr 3, poz. 42) zauważył, że ustanawiając przesłankę nabycia prawa
do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego w postaci rozwiązania przez
nauczyciela stosunku pracy ustawodawca nie zdefiniował w tym akcie prawnym ani
samego pojęcia rozwiązania stosunku pracy, ani wchodzących w grę trybów owego
11
rozwiązania. Niemniej jednak skoro w myśl art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy
kompensacyjnej do świadczenia kompensacyjnego uprawnia fakt rozwiązania
stosunku pracy i to przez nauczyciela, to nie jest predystynowany do tego
świadczenia nauczyciel, z którym pracodawca jednostronnie rozwiązał stosunek
pracy, bądź którego stosunek pracy wygasł z jakichkolwiek powodów określonych
w przepisach prawa pracy, za wyjątkiem przypadków określonych w art. 20 ust. 1,
5c i 7 Karty Nauczyciela. Stanowiska w tej kwestii nie zajął Trybunał Konstytucyjny
wobec umorzenia postanowieniem z dnia 26 lutego 2014 r., SK 2/13 postępowania
ze skargi konstytucyjnej o zbadanie zgodności art. 4 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 22
maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych w zakresie,
w jakim uzależnia nabycie tego świadczenia od spełnienia warunku rozwiązania
stosunku pracy – w domyśle na wniosek nauczyciela, z art. 32 ust. 1 w związku z
art. 2 oraz art. 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
A zatem do rozstrzygnięcia pozostaje kwestia, czy w zakresie pojęcia
zawartego w art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy kompensacyjnej „rozwiązali stosunek pracy”
mieści się wyłącznie konieczność rozwiązania stosunku pracy łączącego
nauczyciela z podmiotem wymienionym w art. 2 pkt 1 tej ustawy, czy też z każdym
podmiotem, z którym równolegle nauczyciel pozostaje w stosunku pracy.
Z rozważań dokonanych powyżej wynika, że prawo do świadczenia
kompensacyjnego stosownie do treści art. 3 ustawy kompensacyjnej, przysługuje
wyłącznie nauczycielom zatrudnionym w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt
1 tej ustawy. Oznacza to, że świadczenie przysługuje tylko tej osobie, która była
nauczycielem zatrudnionym w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1 ustawy
kompensacyjnej, posiadała wymagany ustawą wiek oraz okres stażu pracy oraz
rozwiązała stosunek pracy z jednostką, o której mowa w art. 2 pkt 1 ustawy
kompensacyjnej. Wobec powyższego istotne jest to, aby w dniu rozwiązania
nauczycielskiego stosunku pracy ubezpieczony spełniał kumulatywnie pozostałe
przesłanki wymienione w art. 4 ust. 1 ustawy kompensacyjnej. Sąd Najwyższy w
swoim orzecznictwie dotyczącym uprawnień nauczyciela do wcześniejszej
emerytury z art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, do którego odwołuje się skarżąca,
zaprezentował stanowisko, iż nauczyciel może mieć równolegle inną podstawę
ubezpieczenia, co nie stanowi prawnej przeszkody do rozwiązania stosunku pracy
12
nauczycielskiej i nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej w razie spełnienia w
dniu rozwiązania stosunku pracy pozostałych przesłanek. Innymi słowy
ubezpieczony po rozwiązaniu nauczycielskiego stosunku pracy mógł pozostawać w
ubezpieczeniu z innej podstawy, równoległego lub nowego zatrudnienia
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2009 r., I UK 298/08, LEX nr
1615105 oraz z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 5/09, LEX nr 518058 i powołane tam
orzecznictwo). Istotne było wyłącznie to, aby wszystkie pozostałe warunki były
spełnione w dacie rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy.
Wobec powyższego należy zastanowić się, czy ustawodawca kreując
przesłanki warunkujące nabycie prawa do świadczenia kompensacyjnego uzależnił
nabycie prawa do tego świadczenia poprzez restrykcyjne zobowiązanie nauczyciela
do rozwiązania wszystkich stosunków pracy, w których pozostawał w dacie
złożenia wniosku o rozwiązanie stosunku pracy, czy też obowiązek ten dotyczy
wyłącznie stosunku pracy z jednostką wymienioną w art. 2 pkt 1 ustawy
kompensacyjnej. Przy wykładni art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy kompensacyjnej należy
mieć na względzie, że rozwiązanie stosunku pracy powinno nastąpić z inicjatywy
nauczyciela, ale powyższy skutek wywołuje też rozwiązanie stosunku pracy w
okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. – Karta Nauczyciela. Powyższa konstatacja dawałaby również podstawy do
przyjęcia, że warunkiem koniecznym do nabycia prawa do świadczenia
kompensacyjnego jest rozwiązanie stosunku pracy na stanowisku nauczyciela,
a nie każdego równoległego zatrudnienia. Skoro celem ustawy było wprowadzenie
przejściowego rozwiązania, adresowanego do tych nauczycieli, którzy mieli
stosunkowo długi staż pracy, lecz nie mogli skorzystać z dotychczasowego
uprawnienia do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88
Karty Nauczyciela (uzasadnienie druku nr 1648 Sejmu RP VI Kadencji), to nie
znajdowałaby uzasadnienia konieczność rozwiązania innych stosunków pracy,
które nie wpływają na nabycie prawa do tego świadczenia. Z brzmienia przepisu
art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy kompensacyjnej istotne jest, aby to „nauczyciel” rozwiązał
stosunek pracy z podmiotem wymienionym w art. 2 pkt 1 tej ustawy i uzyskał w
zamian za utratę zatrudnienia w zawodzie nauczyciela świadczenie
kompensacyjne. Mając na względzie wykładnię celowościową przepisu art. 4 ust. 1
13
ustawy kompensacyjnej nie wpływa na prawo do świadczenia kompensacyjnego
pozostawanie przez nauczyciela w innym równoległym stosunku pracy, jeśli w
dacie rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy spełnia on łącznie pozostałe
przesłanki określone tym przepisem, bowiem z reguły wniosek jest już składany po
rozwiązaniu stosunku pracy, a więc w tym momencie, kiedy ubezpieczony jest
byłym nauczycielem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2009 r., I UK
269/08, OSNP 2010 nr 19-20, poz. 248). Wydaje się więc, że interpretacja art. 4
ust. 1 pkt 3 ustawy kompensacyjnej nie budzi wątpliwości, gdy nauczyciel
rozwiązując stosunek pracy z jednostką, o której mowa w art. 2 pkt 1 tej ustawy
spełnia jednocześnie pozostałe przesłanki warunkujące prawo do tego
świadczenia. Stąd nauczyciel ubiegający się o przyznanie nauczycielskiego
świadczenia kompensacyjnego, który spełnia przesłanki wymienione w art. 4 ust. 1
pkt 1 i 2 ustawy kompensacyjnej, pozostający w kilku stosunkach pracy, aby nabyć
prawo do tego świadczenia zobligowany jest rozwiązać stosunek pracy wyłącznie z
jednostkami wymienionymi w art. 2 pkt 1 tej ustawy.
W odmienny sposób należy ocenić spełnienie przesłanek do świadczenia
kompensacyjnego przez osobę, która w dacie rozwiązania stosunku pracy z
podmiotem wymienionym w art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej, nie posiada
wymaganego ustawą wieku do uzyskania świadczenia i pozostaje w innym
wykonywanym równolegle zatrudnieniu. Powyższe powoduje, że w dacie złożenia
wniosku o świadczenie kompensacyjne wykonywała ona lub wykonuje inne
zatrudnienie i tym sposobem nastąpiła utrata jej statusu jako nauczyciela, a więc
utrata koniecznej przesłanki do nabycia prawa do świadczenia kompensacyjnego.
Innymi słowy, aby uzyskać prawo do świadczenia kompensacyjnego nauczyciel,
który nie spełnia przesłanki wieku w dacie rozwiązania stosunku pracy z placówką,
o której mowa w art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej powinien rozwiązać wszystkie
stosunki pracy najpóźniej w dniu rozwiązania stosunku pracy z jednostką, o której
mowa w art. 2 pkt 1 i nie podejmować następnie innej działalności zarobkowej.
Ubezpieczonego, który ostatnio przed złożeniem wniosku o świadczenie
kompensacyjne wykonuje inne zatrudnienie nie można bowiem uznać za
nauczyciela, o którym mowa w art. 3 ustawy kompensacyjnej. Z wykładni
systemowej i celowościowej przepisów zawartych w art. 3 i 4 ustawy
14
kompensacyjnej wynika, że istnieje ścisły związek między posiadaniem „statusu
nauczyciela” a prawem do świadczenia kompensacyjnego, co wyraża się
koniecznością spełnienia warunków w postaci osiągniecia wymaganego wieku,
osiągnięcia danego stażu pracy, rozwiązania stosunku pracy. Aby zachować ten
status nauczyciel nie może pozostawać w innym równoległym zatrudnieniu i
wówczas obowiązek wynikający z art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy kompensacyjnej
dotyczy wszystkich stosunków pracy danego „nauczyciela”. Natomiast czym innym
jest niemożność zrealizowania prawa do danego świadczenia wskutek nie zajścia
danego ryzyka ubezpieczeniowego, a wstrzymanie wypłaty realizowanego prawa,
czym skarżąca uzasadnia brak konieczności rozwiązania stosunku pracy z innymi
podmiotami niż wymienionymi w art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej (por. Inetta
Jędrasik-Jankowska „Nierozwiązanie stosunku pracy jako przyczyna zawieszenia
prawa do emerytury”, PiZS 2011 nr 9, str. 22-27).
Przenosząc powyższe uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy stwierdzić
należy, że sformułowane w skardze zagadnienia prawne nie wpływają na
prawidłowość zaskarżonego wyroku. Po pierwsze skarżąca w dacie rozwiązania
stosunku pracy z T. Gimnazjum Społecznym nie miała ukończonych 55 lat, a po
drugie kontynuowała zatrudnienie na Uniwersytecie Pedagogicznym w K., a
następnie – co wynika z akt organu rentowego – w Uniwersytecie […] w K. na
podstawie umowy zlecenia, a zatem w placówkach nie wymienionych w art. 2 pkt 1
ustawy kompensacyjnej. Mając powyższe na uwadze, w dacie ukończenia 55 lat,
nie posiadała „statusu nauczyciela” i tym samym nie spełniała łącznie przesłanek z
art. 4 ust. 1 ustawy kompensacyjnej warunkujących prawo do świadczenia
kompensacyjnego.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., oddalił
skargę kasacyjną jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw, orzekając o
kosztach postępowania kasacyjnego w oparciu o art. 108 § 1 k.p.c. w związku z
art. 98 § 1 k.p.c.
15