Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 marca 2009 r.
I UK 269/08
Brak wniosku nauczyciela o rozwiązanie stosunku pracy i podjęcie przez
niego zatrudnienia po rozwiązaniu tego stosunku pracy na podstawie art. 20
ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst:
Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) nie stanowią przeszkody do nabycia
prawa do emerytury na mocy art. 88 ust. 1 i 1a tej Karty.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 marca
2009 r. sprawy z odwołania Aliny S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o emeryturę, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 1 lipca 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 9 stycznia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
Wojewódzki w B. odmówił Alinie S. prawa do emerytury nauczycielskiej z uwagi na
brak wymaganego stażu ubezpieczeniowego. Organ rentowy za udowodniony przez
wnioskodawczynię staż uznał okres 28 lat, 9 miesięcy i 19 dni. Wyrokiem z dnia 4
kwietnia 2008 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży
zmienił tę decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od dnia 1 paź-
dziernika 2007 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawczyni po ukończeniu szesna-
stego roku życia mieszkała razem z rodzicami prowadzącymi gospodarstwo rolne o
powierzchni około 8 hektarów w miejscowości G. (gmina T.). Jej starsi bracia oraz
siostra pracowali poza gospodarstwem. Wnioskodawczyni uczyła się wówczas w Te-
chnikum Przemysłu Spożywczego w B., do której dojeżdżała codziennie samocho-
2
dem. Do szkoły wyjeżdżała około godziny 600
, a wracała w godzinach popołudnio-
wych (1500
-1700
). W okresie od 24 lutego 1975 r. do 23 lipca 1977 r. wnioskodaw-
czyni pomagała w gospodarstwie rolnym rodziców i jednocześnie uczyła się. Przed i
po zajęciach szkolnych zajmowała się oporządzaniem zwierząt, jak również wykony-
wała prace polowe (w czasie żniw, wykopków, sianokosów).
Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał, że okres pracy
wnioskodawczyni w gospodarstwie rolnym jej rodziców od 24 lutego 1975 r. do 23
lipca 1977 r. należy doliczyć do jej ubezpieczeniowego stażu pracy, skoro z materiału
dowodowego sprawy wynika, iż pracowała stale przy obrządku inwentarza oraz przy
innych pracach w wymiarze co najmniej czterech godzin każdego dnia. Zdaniem
Sądu Okręgowego, nie była to praca dorywcza w okresach nasilonych prac sezono-
wych, lecz wnioskodawczyni świadczyła ją w celu zaspokojenia potrzeb własnych i
rodziny, zwłaszcza że ze względu na sytuację rodzinną (rodzeństwo wnioskodaw-
czyni nie mieszkało w gospodarstwie) pomoc rodzicom mogła świadczyć tylko ona. Z
tego względu Sąd Okręgowy przyjął, że - po uwzględnieniu spornego okresu - wnio-
skodawczyni spełniła warunek dotyczący stażu wymaganego przez art. 88 ustawy z
dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97,
poz. 674 ze zm.). Sąd pierwszej instancji ponadto uznał, że stosunek pracy wniosko-
dawczyni uległ rozwiązaniu z dniem 31 sierpnia 2007 r. z powodu likwidacji Szkoły
Podstawowej w S., a więc w trybie określonym w art. 20 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczy-
ciela. Te okoliczności - zdaniem Sądu Okręgowego - świadczą o spełnieniu warun-
ków uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) w związku z art. 88 Karty Nauczyciela.
Wyrokiem z dnia 1 lipca 2008 r. [...] Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił ape-
lację organu rentowego od wyroku Sądu pierwszej instancji. Zdaniem Sądu Apelacyj-
nego, poza sporem jest, że stosunek pracy łączący wnioskodawczynię ze Szkołą
Podstawową w S. uległ rozwiązaniu w dniu 31 sierpnia 2007 r. na skutek likwidacji
szkoły i dlatego ubezpieczona w dacie złożenia wniosku o emeryturę (12 paździer-
nika 2007 r.) spełniała warunek rozwiązania stosunku pracy przewidziany w art. 88
Karty Nauczyciela. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ustalenia Sądu Okręgowego co
do tego, że w spornym okresie wnioskodawczyni stale i systematycznie pracowała co
najmniej cztery godziny dziennie w gospodarstwie rolnym jej rodziców, stąd też do-
puszczalne było zaliczenie tej pracy w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresu
3
zatrudnienia wymaganego do przyznania emerytury w oparciu o art. 10 ust. 1 pkt 3
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem
Sądu odwoławczego, w kwestii ustalenia, że było możliwe łączenie przez wniosko-
dawczynię nauki w szkole z pracą w gospodarstwie rolnym, na pełne uznanie zasłu-
gują zarówno wyjaśnienia samej wnioskodawczyni, jak i zeznania świadków.
Wyrok Sądu Apelacyjnego organ rentowy zaskarżył w całości skargą kasa-
cyjną, zarzucając naruszenie: 1) art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, „poprzez błędne
przyjęcie polegające na uznaniu, że wnioskodawczyni spełnia wszystkie warunki do
przyznania jej prawa do świadczenia emerytalnego - emerytury nauczycielskiej, tj.
posiada wymagany 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20-letni okres pracy nauczy-
cielskiej oraz rozwiązała stosunek pracy na swój wniosek”, podczas gdy w dacie zło-
żenia wniosku o emeryturę nie spełniała wszystkich warunków przewidzianych w art.
88 ust. 1 Karty Nauczyciela, skoro pozostawała w zatrudnieniu od 1 września 2007 r.
oraz nie legitymowała się trzydziestoletnim stażem ubezpieczeniowym; 2) art. 47714
§ 1 k.p.c., przez oddalenie apelacji organu rentowego pomimo zaistnienia podstaw
do jej uwzględnienia.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej organ rentowy wywiódł w szczególności, że
określone w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela warunki legitymowania się
trzydziestoletnim okresem zatrudnienia i dwudziestoletnim okresem pracy w szcze-
gólnym charakterze muszą być spełnione w dacie rozwiązania przez nauczyciela
stosunku pracy. Zatem, aby możliwe było przejście na emeryturę, w pierwszym rzę-
dzie muszą być spełnione oba warunki dotyczące stażu pracy, a następnie powinien
zostać rozwiązany stosunek pracy. Zdaniem skarżącego, prawa do emerytury nie
można przyznać ubezpieczonemu nauczycielowi, jeżeli w dacie złożenia wniosku o
emeryturę nie był spełniony którykolwiek z tych warunków. Według organu rento-
wego, w przedmiotowej sprawie stosunek pracy nie został rozwiązany na wniosek
nauczyciela, natomiast w dacie złożenia wniosku o emeryturę ubezpieczona pozosta-
wała w zatrudnieniu, co sama przyznała przed Sądem Apelacyjnym, wyjaśniając, iż
od 1 września 2007 r. otrzymała zatrudnienie „z litości”, ponieważ ma na utrzymaniu
sześcioro dzieci. Zdaniem organu rentowego, doliczenie wnioskodawczyni okresu
pracy w gospodarstwie rolnym do stażu zatrudnienia było wadliwe skoro w spornym
okresie ubezpieczona „pobierała naukę” w szkole średniej znajdującej się w miejsco-
wości oddalonej o 49 kilometrów od miejsca zamieszkania. Stąd trudno zakładać, że
wnioskodawczyni pracowała co najmniej cztery godziny dziennie w gospodarstwie
4
rolnym. Co najwyżej, ubezpieczona doraźnie pomagała rodzicom w prowadzeniu
gospodarstwa. Skarżący zarzucił Sądowi odwoławczemu pominięcie tego, że emery-
tura nauczycielska z art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela przysługuje tylko temu nauczy-
cielowi, który rozwiązał na swój wniosek stosunek pracy, a prawo do tej emerytury
nauczyciel nabywa dopiero po rozwiązaniu stosunku pracy, stąd istotna jest data roz-
wiązania umowy o pracę. Ponieważ wnioskodawczyni nie legitymowała się trzydzie-
stoletnim ogólnym stażem zatrudnienia i nie rozwiązała stosunku pracy na swój wnio-
sek, to nie spełniła wszystkich przesłanek przyznania prawa do emerytury.
Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o uchylenie i zmianę zaskarżo-
nego wyroku przez oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni
kosztów zastępstwa procesowego, a dodatkowo w razie uwzględnienia skargi kasa-
cyjnej - na podstawie art. 415 k.p.c. - o „orzeczenie obowiązku zwrotu emerytury”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezzasadny jest zarzut obrazy prawa procesowego (art. 47714
§ 1 k.p.c.), po-
legającej - według skarżącego - na oddaleniu przez Sąd drugiej instancji apelacji or-
ganu rentowego. Zgodnie z tym przepisem, sąd oddala odwołanie wówczas, gdy nie
ma podstaw do jego uwzględnienia. Skoro Sąd odwoławczy (podobnie, jak Sąd
Okręgowy) doszedł do przekonania, że odwołanie wnioskodawczyni od decyzji or-
ganu rentowego zasługiwało na uwzględnienie, bowiem ubezpieczona spełniła
wszystkie warunki nabycia prawa do emerytury określone przez normy prawa mate-
rialnego, to postąpił zgodnie ze wskazanym przepisem i oddalił apelację organu ren-
towego od korzystnego dla wnioskodawczyni rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instan-
cji.
Nietrafny jest także zarzut naruszenia art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela w zakre-
sie, w którym skarżący zarzuca błędne uznanie, że wnioskodawczyni spełniła waru-
nek przyznania jej emerytury nauczycielskiej polegający na posiadaniu wymaganego
stażu ubezpieczeniowego. W tym przedmiocie skarżący w istocie kwestionuje ustale-
nia faktyczne przyjęte za podstawę wyroku Sądu Apelacyjnego, że wnioskodawczyni
w spornym okresie stale, przez co najmniej cztery godziny każdego dnia pracowała w
gospodarstwie rolnym rodziców. Dla oceny podniesionego w skardze zarzutu obrazy
art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela w tym przedmiocie miarodajne jest ustalenie, zgodnie
z którym w okresie od 24 lutego 1975 r. do 23 lipca 1977 r. wnioskodawczyni pra-
5
cowała we wskazany sposób w gospodarstwie rolnym rodziców (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
To zaś pozwala na doliczenie okresu pracy rolniczej do stażu wymaganego dla naby-
cia przez wnioskodawczynię emerytury nauczycielskiej na zasadach przewidzianych
w art. 10 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, bowiem przez okres zatrudnienia wymagany do przyznania emerytury na pod-
stawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela rozumie się okresy składkowe i nieskładkowe
oraz okresy pracy w gospodarstwie rolnym wymienione w art. 6, art. 7 i art. 10 ust. 1
tej ustawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2002 r., II UKN 337/01,
OSNP 2004 nr 1, poz. 8). W konsekwencji nietrafny jest zarzut, że w dacie rozwiąza-
nia stosunku pracy i w dacie złożenia wniosku o emeryturę, wnioskodawczyni nie
legitymowała się łącznym trzydziestoletnim stażem ubezpieczeniowym.
Zgodnie z art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, nauczyciele mający trzydziestoletni
okres zatrudnienia, w tym dwudziestu lat wykonywania pracy w szczególnym charak-
terze, mogą - po rozwiązaniu stosunku pracy na swój wniosek - przejść na emery-
turę. Nie ma wątpliwości, że w stanie faktycznym sprawy nie doszło do rozwiązania
stosunku pracy na wniosek ubezpieczonej. Jednakże, oceny prawnej stanu faktycz-
nego sprawy należy dokonać na podstawie art. 88 ust. 1a Karty Nauczyciela, zgodnie
z którym nauczyciele spełniający warunki co do stażu pracy (zarówno ogólnego, jak i
w szczególnym charakterze) mogą przejść na emeryturę również w przypadku roz-
wiązania stosunku pracy lub jego wygaśnięcia w okolicznościach określonych w art.
20 ust. 1, 5c i 7 tej Karty. W myśl art. 20 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela, dyrektor
szkoły rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy w razie całkowitej likwidacji szkoły.
Taka sytuacja miała miejsce w ustalonym przez Sądy stanie faktycznym sprawy. Nie-
trafne jest twierdzenie skarżącego, że rozwiązanie stosunku pracy, uprawniające do
uzyskania emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 i 1a Karty Nauczyciela musi zawsze
nastąpić na wniosek nauczyciela. Wręcz odwrotnie, rozwiązanie stosunku pracy z
nauczycielem w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela
następuje bez wniosku nauczyciela, a z reguły wbrew jego woli. Decyzje o likwidacji
szkoły i w konsekwencji o rozwiązaniu stosunku pracy z zatrudnionym w niej nauczy-
cielem są niezależne od jego woli i podejmują je odpowiednie organy oraz pracodaw-
ca. Skoro nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela nastę-
puje według stanu istniejącego w dacie złożenia wniosku (wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 8 lutego 2000 r., II UKN 376/99, OSNAPiUS 2001 nr 14, poz. 467), to należy
uznać, że do tej daty powinno nastąpić rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem
6
legitymującym się wymaganym stażem pracy. W przypadku rozwiązania stosunku
pracy na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, rozwiązanie stosunku pracy nie
musi jednak nastąpić „na wniosek” nauczyciela. Nie ma wątpliwości, że w dniu 12
października 2007 r. wnioskodawczyni spełniała te warunki, gdyż legitymowała się
wymaganym stażem (ogólnym i kwalifikowanym), a stosunek pracy, w jakim pozosta-
wała ze zlikwidowaną Szkołą Podstawową w S., został rozwiązany z dniem 31 sierp-
nia 2007 r.
Zdaniem Sądu Najwyższego, nie ma wpływu na ocenę prawną okoliczności
sprawy, to że wnioskodawczyni po ustaniu zatrudnienia w Szkole Podstawowej w S.
w dniu 31 sierpnia 2007 r., następnego dnia (1 września 2007 r.) podjęła zatrudnienie
w innej placówce oświatowej. Nie można bowiem wymagać od nauczyciela, z którym
nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy, aby pozostawał bez pracy (w istocie bez środ-
ków utrzymania) do czasu zakończenia postępowania w przedmiocie przyznania
prawa do emerytury. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy organ rentowy odmó-
wił przyznania tego świadczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października
1999 r., II UKN 149/99, OSNAPiUS 2001 nr 2, poz. 46). W ocenie Sądu Najwyższe-
go, w ogóle nie jest istotne, czy nauczyciel, z którym rozwiązano stosunek pracy na
podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, podjął następnie zatrudnienie (obojętne,
czy w charakterze nauczyciela, czy inną pracę), czy też pozostawał bez pracy.
Istotne jest, że do dnia rozwiązania stosunku pracy spełnił warunki dotyczące okre-
sów zatrudnienia i pracy w szczególnym charakterze określone w art. 88 Karty Nau-
czyciela (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2001 r., II UKN 626/00, OSNP
2003 nr 16, poz. 390). Przepis art. 88 Karty Nauczyciela jest regulacją szczególną i
dlatego musi być interpretowany ściśle. Wynika z jego treści, że uzyskanie prawa do
emerytury zależy od posiadania statusu „nauczyciela” (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 16 lutego 2005 r., I UK 184/04, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 22). Nie chodzi jednak
o to, że ma być nauczycielem w chwili złożenia wniosku o emeryturę, gdyż oznacza-
łoby to, iż musi złożyć wniosek przed rozwiązaniem stosunku pracy. Z reguły wniosek
jest składany po rozwiązaniu stosunku pracy, a więc w tym momencie ubezpieczony
jest już byłym nauczycielem. Przy ocenie, czy spełniony jest warunek „posiadania
statusu nauczyciela” należy oceniać stan rzeczy istniejący w dacie rozwiązania nau-
czycielskiego stosunku pracy, a więc czy w tym momencie są spełnione pozostałe
przesłanki prawa do emerytury z art. 88 Karty Nauczyciela. Inaczej mówiąc, podjęcie
zatrudnienia po rozwiązaniu z nauczycielem stosunku pracy na podstawie art. 20 ust.
7
1 Karty Nauczyciela nie stanowi przeszkody do nabycia prawa do emerytury na pod-
stawie art. 88 ust. 1 i 1a tej Karty (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia
2 grudnia 2003 r., III AUa 1944/02, OSA 2005 nr 1, poz. 1). Z tego powodu, podjęcie
przez ubezpieczoną pracy w innej szkole, po rozwiązaniu w dniu 31 sierpnia 2007 r.
stosunku pracy nauczycielskiej, w czasie trwania którego zostały spełnione prze-
słanki nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela dotyczące
stażu pracy, a także kontynuowanie tego nowego zatrudnienia w dacie złożenia wnio-
sku o emeryturę nauczycielską, nie wyklucza nabycia prawa do tego świadczenia.
Z powyższych przyczyn, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną organu ren-
towego jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw (art. 39814
k.p.c.).
========================================