Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 5/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 czerwca 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z odwołania J. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 czerwca 2009 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 września 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 26 września 2008 r. oddalił apelację pozwanego
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. od wyroku Sądu Okręgowego w
O. z 11 czerwca 2008 r., który zmienił decyzję pozwanego z 24 marca 2008 r. i
przyznał ubezpieczonej J. S. prawo do emerytury nauczycielskiej na podstawie art.
88 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (KN).
2
Pozwany odmówił ubezpieczonej nauczycielskiej emerytury bez względu na
wiek (art. 88 ust. 1 KN) dlatego, że w dniu składania wniosku o emeryturę - 2 marca
2007 r. - była nadal zatrudniona w tej samej szkole. Niesporne było posiadanie
przez ubezpieczoną 30 lat stażu ogólnego i w tym 20 lat pracy nauczycielskiej, jak i
to, że na wniosek ubezpieczonej uległ rozwiązaniu jej nauczycielski stosunek pracy
w dniu 23 lutego 2007 r. Po wniosku pozwany pierwotnie przyznał ubezpieczonej
emeryturę od 1 marca 2007 r. na podstawie art. 88 ust. 1 KN decyzją z 12 kwietnia
2007 r. Potem ujawnił, że po dwóch dniach przerwy ubezpieczona ponownie
została zatrudniona jako nauczycielka przez tę samą Szkołę Podstawową w O..
Pozwany na tej podstawie wstrzymał wypłatę ubezpieczonej emerytury
nauczycielskiej, a następnie decyzją z 24 marca 2008 r. odmówił jej do niej prawa
ze względu, iż na dzień złożenia wniosku nadal była pracownikiem.
Sąd Okręgowy ustalił nadto, że 15 grudnia 2006 r. ubezpieczona złożyła
wniosek o rozwiązanie umowy o pracę z dniem 23 lutego 2007 r. w związku z
odejściem na emeryturę. W dniu rozwiązania stosunku pracy spełniała wszystkie
warunki prawa do emerytury nauczycielskiej z art. 88 ust. 1 KN, dlatego negatywna
decyzja została zmieniona i wyrok potwierdził prawo do świadczenia od miesiąca w
którym wniosek został złożony. Ponowne podjęcie zatrudnienia od 26 lutego 2007 r.
i dalej w kolejnych okresach, nie stanowiło podstawy do odmówienia ubezpieczonej
prawa do emerytury (uprzednio przyznanej), gdyż została zatrudniona wpierw na
czas określony do 3 maja 2007 r. na pełny etat, następnie do 4 lipca 2007 r. na
6/18 etatu oraz od 1 września 2007 w wymiarze 14/18 etatu. Zastępowała
nauczycielkę korzystającą z urlopu zdrowotnego i częściowo uczyła w tych samych
klasach co przed przyznaniem emerytury.
Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu apelacji pozwanego o naruszeniu art. 88
ust. 1 KN wobec przyznania ubezpieczonej emerytury nauczycielskiej, gdyż w dacie
złożenia wniosku była nadal zatrudniona. Potwierdził stanowisko pierwszej
instancji, że do nabycia prawa do emerytury wystarczy, iż warunki wymienione w
art. 88 ust. 1 KN zostają spełnione w dniu rozwiązania przez nauczyciela stosunku
pracy. Rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło na wniosek ubezpieczonej i w
związku z przejściem na emeryturę. W dniu rozwiązania stosunku pracy
ubezpieczona spełniała przesłanki ustawowe do nabycia emerytury stosownie do
3
art. 100 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Ponowne podjęcie zatrudnienia nie może wywoływać
ujemnych konsekwencji prawnych. Odbywało się na odmiennych warunkach i
obecnie ubezpieczona pracuje w mniejszym wymiarze w zastępstwie nieobecnego
nauczyciela. Nie podjęła zatem pracy na tym samym stanowisku.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie art. 88 ust. 1 KN przez
niewłaściwe zastosowanie, albowiem ubezpieczona wobec pozostawania w
stosunku pracy, nie spełniała warunków do nabycia prawa do emerytury. W ocenie
skarżącego zawarcie kolejnej umowy o pracę od 26 lutego 2007 r. sprawiało, że w
chwili złożenia wniosku przesłanka rozwiązania stosunku pracy na wniosek
ubezpieczonej nie była spełniona, wszak kontynuowała zatrudnienia u tego samego
pracodawcy, na tym samym stanowisku, co powinno powodować odmowę
przyznania świadczenia. Wyrok przyznający emeryturę na podstawie art. 88 ust. 1
KN w tej sytuacji oczywiście narusza prawo.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionej podstawy i dlatego została oddalona.
Została oparta na normie, która nie wynika z art. 88 ust. 1 KN. Otóż
ponowne zatrudnienie, w tym w chwili składania wniosku o emeryturę
nauczycielską na podstawie tego przepisu, nawet jako nauczyciel w tej samej
szkole, nie stanowi negatywnej przesłanki prawa do świadczenia. Zgodnie z art. 88
ust. 1 KN nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat
wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek,
zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich -
dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w
szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na
swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę.
Wstępnie nie można nie zauważyć stanowiska orzecznictwa, które mogłoby
potwierdzać zarzut skargi. W wyroku z 17 kwietnia 2008 r. (II UK 194/07) Sąd
Najwyższy stwierdził, że nieuprawnione jest założenie o uzyskaniu statusu emeryta
(nauczycielskiego) z mocy samego prawa z chwilą spełnienia warunku
zatrudnienia i rozwiązania stosunku pracy. Z określenia, że nauczyciele, którzy
mają wymagany okres zatrudnienia, to „mogą po rozwiązaniu na swój wniosek
4
stosunku pracy - przejść na emeryturę", nie wynika uzyskanie prawa do emerytury
z mocy prawa skoro, ta emerytura staje się dopiero możliwością „przejścia na
emeryturę", które następuje w określonym do tego celu postępowaniu. W sprawie
tej nauczycielka wystąpiła o emeryturę na podstawie art. 88 ust. 1 KN, i choć
rozwiązała stosunek pracy, to już od następnego dnia kontynuowała zatrudnienie u
tego samego pracodawcy i na tym samym stanowisku.
Stawiana w skardze kwestia dopuszczalności zatrudnienia nauczyciela po
rozwiązaniu stosunku pracy jako warunku emerytury nie jest nowa w orzecznictwie
Sądu Najwyższego. W wyroku z 20 października 1999 r. (II UKN 149/99)
stwierdzono, że nie można wymagać od nauczyciela, z którym nastąpiło
rozwiązanie stosunku pracy, aby pozostawał bez pracy (środków utrzymania) do
czasu zakończenia postępowania o przyznanie prawa do emerytury. Na tle tego
stanowiska w niektórych orzeczeniach, również w objętym skargą, zauważa się
poszukiwanie szczególnego usprawiedliwienia dla dalszego zatrudnienia
nauczyciela, mimo przysługiwania mu prawa do emerytury na podstawie art. 88 ust.
1 KN po rozwiązaniu nauczycielskiego stosunku pracy.
Nie jest to konieczne, gdyż prawo do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1
KN powstaje, gdy warunki dotyczące okresów zatrudnienia i pracy w szczególnym
charakterze zostają spełnione do dnia ustania stosunku pracy nauczyciela (wyrok z
20 listopada 2001 r., II UKN 626/00, OSNP 2003 nr 16, poz. 390). Przepis art. 88
ust. 1 KN daje przywilej przejścia na emeryturę bez względu na wiek tym
nauczycielom, którzy mają dłuższy niż wymagany przepisami ogólnymi okres
zatrudnienia (30 lat dla kobiet zamiast wymaganych 20) i dłuższy okres pracy w
szczególnym charakterze (20 lat zamiast wymaganych 15). Jednakże z tego
przywileju może korzystać tylko nauczyciel, czyli warunki dotyczące posiadania
wymaganych okresów muszą być spełnione do daty, do której osoba
zainteresowana miała status nauczyciela w rozumieniu art. 1 KN.
To ostatnie stanowisko należy uznać za właściwe. Znajduje potwierdzenie w
przeważającym aktualnie orzecznictwie. W wyroku z 11 marca 2009 r. (I UK
299/08) przejęto, że pozostawanie w innym zatrudnieniu po rozwiązaniu
nauczycielskiego zatrudnienia czy posiadanie innej podstawy ubezpieczenia nie
stanowi przeszkody w nabyciu emerytury nauczycielskiej na podstawie art. 88 KN
5
(wyrok z 17 kwietnia 2009 r., I UK 299/08). Podobna ocena wynika z wyroku z 11
marca 2009 r. (II UK 239/08).
Jeszcze bardziej stanowcze stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z
24 marca 2009 r. (I UK 269/08) przyjmując, że warunkiem nabycia prawa do
emerytury na podstawie art. 88 KN jest rozwiązanie stosunku pracy nauczycielskiej
i spełnianie w dniu rozwiązania stosunku pracy warunków dotyczących stażu pracy,
natomiast obojętne jest to, czy następnie ubezpieczony (nauczyciel) pozostawał
bez pracy, czy podjął pracę (i w jakim charakterze) oraz jaki był jego status
pracowniczy w dniu złożenia wniosku o emeryturę nauczycielką. W sprawie tej po
ustaniu zatrudnienia uprawniającym do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 KN
nauczycielka następnego dnia podjęła zatrudnienie w innej placówce oświatowej.
W ocenie składu rozpoznającego skargę kasacyjną uprawniona jest
wykładnia art. 88 ust. 1 KN, którą reprezentują te ostanie orzeczenia. Przede
wszystkim wykładnia ta nie jest sprzeczna (jest zgodna) z literalną treścią przepisu.
Uprawnione jest więc stwierdzenie, że prawo do emerytury na podstawie art. 88
ust. 1 KN nauczyciel nabywa po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli do tego
momentu posiadał wystarczający szczególny staż nauczycielski oraz dalszy ogólny.
Zatem prawo do emerytury powstaje po wniosku po spełnieniu wszystkich
warunków (art. 88 ust. 1 KN w związku z art. 100 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS i art. 86 KN). Natomiast wszelkie inne warunki
stawiane przez pozwanego, tj. aby zainteresowany nie pozostawał w zatrudnieniu,
a tym bardziej jako nauczyciel, nie mają prawnego uzasadnienia, gdyż nie ma dla
nich normy w przepisie art. 88 ust. 1. Trzeba wszak dostrzec, że celem tej regulacji
umożliwiającej uzyskanie emerytury za szczególny okres pracy, w zakresie
stosunku pracy jest tylko jego rozwiązanie. Gdy do tego dochodzi na wniosek
nauczyciela albo w innych sytuacjach określonych w art. 88 KN, to jest to
zdarzenie wystarczające, stanowiące jednocześnie spełnienie pozytywnej
przesłanki warunkującej powstanie prawa do emerytury. Można poszukiwać
dalszego uzasadnienia takiego rozwiązania i wskazać, że skoro jest to szczególne
uprawnienie do emerytury bez względu na wiek, to tak samo szczególne jest
wymaganie rozwiązania zatrudnienia przed uzyskaniem prawa do emerytury. Jeżeli
prawo do emerytury zależy od rozwiązania stosunku pracy, to spełnienie tego
6
warunku oceniać należy tylko w takim znaczeniu. System emerytalny nie zakazuje
zatrudnienia po nabyciu prawa do emerytury, nawet u tego samego pracodawcy.
Jeżeli ustawodawca z brakiem rozwiązania stosunku pracy łączył określone
konsekwencje, to jednocześnie wyraźnie je zastrzegał (por. uchylony już art. 103
ust. 2a ustawy z 17 grudnia 1998 r.). Istota regulacji o rozwiązaniu
nauczycielskiego stosunku pracy sprowadza się do zwolnienia stanowiska przez
rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela. Jest to więc moment, w
którym przestaje istnieć stosunek pracy i dla pracodawcy (szkoły) sytuacja jest
taka, że może zatrudnić innego nauczyciela. Oczywiście należałoby wykluczyć
sytuacje pozornego rozwiązania stosunku pracy na użytek uzyskania emerytury
nauczycielskiej, takiego zarzutu skarga jednak nie stawia. W tej sprawie wskazany
cel rozwiązania stosunku pracy został zachowany, gdyż doszło do rozwiązania
stałego nauczycielskiego stosunku pracy. Natomiast dalsze zatrudnienie po ustaniu
stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę nie zostało oparte na trwałej
podstawie zatrudnienia i według ustaleń (które są wiążące - art. 39813
§ 2 k.p.c.)
miało zasadniczo na celu zastępstwo innego nauczyciela.
Ubezpieczona mogła zatem wystąpić z wnioskiem o emeryturę na podstawie
art. 88 ust. 1 KN w okresie zatrudniania. Inną kwestią, której w rozstrzygnięciu nie
poruszano, jest zastosowana przez pozwanego podstawa prawna wstrzymania
emerytury przyznanej ubezpieczonej uprzednio prawomocną decyzją. Pozwany
wszak później dokonywał nawet przeliczenia tej emerytury w związku ze
zwiększeniem stażu pracy (nauczycielskiego).
Podstawa skargi nie była zasadna. Wyroku nie oparto na niewłaściwym
zastosowaniu prawa. Przeciwnie to zarzut skargi naruszenia art. 88 ust. 1 KN
oparty był na nieuprawnionej wykładni z założeniem, że w dniu składnia wniosku o
emeryturę nauczycielską ubezpieczona nie mogła być zatrudniona.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.
/tp/