Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 października 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Ewa Staniszewska

po rozpoznaniu w dniu 13 października 2021 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa W. K.

przeciwko (...) S.A. w Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 17 grudnia 2020 r. sygn. akt I C 100/20
1. oddala apelację;
2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda 4050 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Ewa Staniszewska

Sygn. akt I A Ca 154/21

UZASADNIENIE

Powód W. K. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w Ł. kwoty 76.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 września 2019r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania sądowego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. W uzasadnieniu żądania powód podał, że w dniu 23 marca 2007r. w wypadku drogowym poniósł śmierć jego syn M. K.. Poruszając się w wymienionym dniu na rowerze został on uderzony z tyłu przez kierującego pojazdem m-ki F. (...) - M. Z., będącego w tym czasie pod wpływem alkoholu oraz posiadając nadmiernie zużyty bieżnik opon przednich. Sprawca kolizji, w dacie wypadku korzystał z ochrony ubezpieczeniowej od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w Ł., w odpowiedzi na pozew, wniósł o oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu. W uzasadnieniu podniósł, że strony w dniu 17 stycznia 2008r. zawarły ugodę, gdzie w § 3 pkt. 2 zostało wskazane, iż kwota ugodzona wyczerpuje wszelkie roszczenia powoda wynikające z wypadku jakiemu uległ w dniu 23 marca 2007r. jego syn M. K., wobec czego roszczenie powoda należy uznać za bezzasadne, wskazując przy tym, że pozwany wypłacił już powodowi oraz matce zmarłego M. K. łącznie kwotę odszkodowań łącznie w wysokości 54.274,90 zł, w ramach postępowania likwidacyjnego oraz zawartej ugody z dnia 17 stycznia 2008r.

Wyrokiem z dnia 17 grudnia 2020r. Sąd Okręgowy w Koninie zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 66.000 (sześćdziesiąt sześć tysięcy) złotych, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 września 2019r. do dnia zapłaty; w pozostałym zakresie powództwo oddalił; koszty zastępstwa procesowego pomiędzy stronami stosunkowo rozdzielił i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.008,58 (cztery tysiące osiem 58/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty; nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Koninie) kwotę 3.300 zł tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu, od uwzględnionej części roszczenia; w pozostałym zakresie nieuiszczonymi kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa, z uwagi na korzystanie przez powoda ze zwolnienia od kosztów sadowych.

W uzasadnieniu wyroku Sąd powołał się na następujące fakty i wnioski prawne.

W dniu 23 marca 2007r. w miejscowości T., kierujący pojazdem m-ki F. (...) - M. Z. znajdujący się w stanie nietrzeźwości – 0,83 i 0,90 mg/dm ³ alkoholu w wydychanym powietrzu, posiadając niesprawny technicznie pojazd z nadmiernie zużytym bieżnikiem opon przednich, nienależycie obserwując drogę doprowadził do najechania na tył jadącego w tym samym kierunku rowerzystę - M. K., w wyniku czego kierujący rowerem na skutek doznanych obrażeń zmarł. M. Z. wyrokiem Sądu Rejonowego w Turku z dnia 25 lipca 2007r. został uznany za winnego spowodowania wypadku drogowego, w wyniku którego śmierć poniósł M. K. i wymierzono mu karę 2 lat pozbawienia wolności.

W dacie wypadku posiadacz pojazdu - M. Z. korzystał z ochrony ubezpieczeniowej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z pozwanym (bezsporne).

Zmarły M. K. był jedynym dzieckiem powoda. Żona powoda, ze względów zdrowotnych, nie mogła mieć więcej dzieci. M. K. w dniu śmierci miał 31 lat i mieszkał razem z rodzicami. Wspólnie z ojcem prowadził gospodarstwo rolne o powierzchni 6 ha. Rodzice przenieśli na M. K. własność wskazanego gospodarstwa rolnego, w związku z czym zaczął on inwestował w nie, rozpoczął budowę stodoły i remont domu. Na skutek śmierci M. K. wszelkie te przedsięwzięcia stanęły w miejscu. Obecnie powód ma 78 lat i wraz żoną nadal mieszkają w tym gospodarstwie i sami je prowadzą, zmagając się z równymi problemami, najmują ludzi do pomocy. M. K. lubił pracować w gospodarstwie rolnym, pomagał mu w tym ojciec. Powoda z synem łączyły pozytywne, silne więzi rodzinne. Powód w dniu zdarzenia miał 65 lat. Na wiadomość o śmierci syna zareagował ogromną rozpaczą, uważał, że lepiej, aby to jego „Pan Bóg zabrał” zamiast syna. Lekarza w szpitalu obawiać się o jego stan zdrowia, odmówili mu okazania zwłok syna. Po śmieci syna powód jakoś „radził sobie z emocjami”, nie wymagał pomocy medycznej, „gorzej było” z jego żoną. Po pochowaniu syna, przez wiele lat, tak długo jak na to pozwalało mu zdrowie, „nie było dnia” aby nie jechał na cmentarz, aby pobyć przy grobie syna. Teraz czyni to z mniejszą częstotliwością. Nadal bardzo tęskni za synem. W następstwie śmierci syna uległ „gwałtownemu” pogorszeniu stan zdrowia fizycznego i psychicznego powoda.

W piśmie z dnia 21 maja 2007r. powód i jego żona zwrócili się do pozwanego o wypłatę odszkodowania z tytułu pogorszenia ich sytuacji życiowej na skutek śmierci syna, powołując się na art. 446 § 3 k.c., i tak na rzecz Z. K. w wysokości 20.000 zł, na rzecz W. K. – 20.000 zł oraz wnieśli o zwrot kosztów pogrzebu w wysokości 3.230 zł (k. 305). W toku postępowania likwidacyjnego pozwany (...) decyzją z dnia 24 sierpnia 2007r. przyznał i wypłacił na rzecz powoda oraz matki zmarłego M. K. kwotę w wysokości 41.900 zł, w tym po 20.000 zł na rzecz każdego z nich z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej (k. 277-278). W piśmie z dnia 21 września 2007r. powód i jego żona wnieśli o dopłatę 10.000 zł „tytułem zaspokojenia wszystkich roszczeń poszkodowanych” (k. 274). W dniu 17 stycznia 2008r. w postępowaniu likwidacji szkody została zawarta ugoda między stronami niniejszego postępowania oraz matką zmarłego M. K., mocą której ustalono wysokość odszkodowania od pozwanego na rzecz powoda i jego żony łącznie na kwotę 54.274,90 zł i z uwagi na uprzednią wypłatę świadczenia na mocy decyzji z dnia 24 lipca 2007r. w kwocie 41.900 zł, (20.000 zł dla powoda, 20.000 zł dla matki zmarłego M. K. oraz 1.900 koszty pogrzebu), należna dopłata wynosić miała 12.374,90 zł, i została wypłacona w całości. Powód i jego żona oświadczyli przy tym, że „ugodzona kwota wyczerpuje ich wszelkie roszczenia związane z przedmiotową szkodą” - § 3 pkt. 2 wskazanej powyżej ugody (dowód: k.261-264, k. 277).

Pismem z dnia 11 kwietnia 2012r., kierowanym bezpośrednio do pozwanego (...) S.A. (data wpływu 18 kwietnia 2012r. – k. 239), powód i jego żona wnieśli m.in. o wypłatę kwot po 80.000 zł na rzecz każdego z nich tytułem zadośćuczynienia w związku ze śmiercią ich syna, na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 k.c. Decyzją z dnia 2 maja 2012r. (...) S.A. odmówił wypłaty tego roszczenia, uznając żądanie za niezasadne w związku z zakończeniem postępowania likwidacyjnego.

Pismem datowanym na 21 sierpnia 2019r. powód i jego żona po raz kolejny zwrócili się do pozwanego T. (...) S.A. wnioskując o wszczęcie procedury likwidacyjnej i przyznanie na rzecz: Z. K. (matki zmarłego w wypadku M. K.) i powoda kwot po 100.000 zł na rzecz każdego z nich, tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, wskazując, iż roszczenia domagają się na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., podnosząc, że w obecnie ukształtowanym i utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych przedstawiany jest pogląd, że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje, na podstawie wyżej wskazanej, zadośćuczynienie pieniężne za doznana krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008r.

W dniu 14 listopada 2019r. pozwany, po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego i przeanalizowaniu wszystkich zgromadzonych dokumentów, podjął decyzję o odmowie wypłaty zadośćuczynienia m.in. powodowi, powołując się na fakt zawarcia z powodem i jego żoną ugody z dnia 13 stycznia 2008r., gdzie powód i jego żona oświadczyli, że ugodzone wówczas kwoty wyczerpują ich wszelkie roszczenia związane z przedmiotową szkodą.

Sąd w pierwszej kolejności wskazał, że zgodnie z art. 822 § 1 k.c., w brzmieniu obowiązującym w dniu wypadku, przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo osoba, na której rzecz została zawarta umowa ubezpieczenia.

Mając na uwadze powyższe i w okolicznościach niniejszej sprawy odpowiedzialność pozwanego nie budziła wątpliwości Sądu skoro sprawca wypadku w następstwie, którego zmarł M. K., został skazany prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z art. 177 § 1 i 2 k.k., i sprawca ten w momencie zdarzenia korzystał z ochrony ubezpieczeniowej u pozwanego od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych na podstawie zawartej z pozwanym umowy ubezpieczenia. Poza tym pozwany wypłacając powodowi odszkodowanie na podstawie art. 446 § 3 k.c. i zwracając koszty pochówku syna, przyjął na siebie odpowiedzialność, co do zasady, za szkody powstałe u powoda w związku z przedmiotowym wypadkiem.

Powód wywodzi swe roszczenie na podstawie art. 448 k.c. w zw. z 24 § 1 k.c. żądając zapłaty 76.000 zł tytułem zadośćuczynienia w związku ze śmiercią syna w wyniku wypadku drogowego.

W dniu 3 sierpnia 2008r. przepis art. 446 k.c. został zmieniony przez dodanie § 4 (Dz.U.2008.116.731), zgodnie z którym sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego, którego śmierć nastąpiła wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Poprzednio obowiązujący stan prawny nie dawał tak wyraźnej podstawy do przyznania członkom rodziny zmarłego zadośćuczynienia. W wielu orzeczeniach łagodzono jednak restrykcyjną linię orzecznictwa przez stosowanie art. 446 § 3 k.c. do naprawienia także szkody niematerialnej (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2004r., II CK 17/03, lub z dnia 22 lipca 2004r., II CK 479/03). Z kolei w wyroku z dnia 14 stycznia 2010r., IV CSK 307/09), Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 448 k.c., a nie art. 446 § 3 k.c. stanowi podstawę ochrony odrębnego dobra osobistego, jaką jest bliska relacja pomiędzy zmarłym a osobą mu najbliższą.

Dodanie § 4 do art. 446 k.c. wywołało wątpliwości odnośnie do relacji tego przepisu i art. 448 k.c. Sąd Najwyższy wyjaśnił (w uchwale z dnia 27 października 2010r., III CZP 76/10), że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008r., zaznaczając przy tym, iż art. 446 § 4 k.c. ma zastosowanie wyłącznie do sytuacji, w której czyn niedozwolony popełniony został po dniu 3 sierpnia 2008r. Stanowisko to zostało potwierdzone w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2010r., II CSK 248/10 oraz z dnia 11 maja 2011r., I CSK 521/10.

Rozstrzygając zatem kwestię odpowiedzialności pozwanego w kontekście roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę doznaną przez osoby bliskie zmarłego, Sąd orzekając w niniejszej sprawie podzielił ugruntowane już stanowisko Sądu Najwyższego, że spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c., jeżeli śmierć nastąpiła na skutek deliktu przed dniem 3 sierpnia 2008r.

W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, że spowodowanie śmierci W. W. naruszyło dobra osobiste powódki. Rodzina jako związek najbliższych osób, które łączy szczególna więź wynikająca z pokrewieństwa, podlega ochronie prawnej. Dotyczy to ochrony prawa do życia rodzinnego obejmującego istnienie różnego rodzaju więzi rodzinnych. Więź ta odgrywa doniosłą rolę, zapewniając członkom rodziny poczucie stabilności, bezpieczeństwa, wzajemne wsparcie, pomoc. Zerwanie tej więzi stanowi zatem naruszenie dóbr osobistych członków tej rodziny.

Zgodnie z art. 448 k.c., w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Więź pomiędzy rodzicami i dziećmi jest jedną z najsilniejszych więzi międzyludzkich, a rozerwanie tej więzi przez spowodowanie śmierci wywołuje szereg negatywnych emocji, rodzących poczucie krzywdy i niesprawiedliwości z powodu zerwanych więzi. Śmierć M. K. niewątpliwie wywołała u powoda wiele negatywnych przeżyć, powodujących szkodę na osobie (krzywdę), przeżywaną nie tylko w chwili powzięcia wiadomości o śmierci syna, ale odczuwanych do chwili obecnej, choć z mniejszym nasileniem z uwagi na upływ czasu od zdarzenia. Bez wątpienia powód był uczuciowo związany z synem, tym bardziej że to było jego jedyne dziecko, któremu przekazał posiadanie gospodarstwo rolne, z którym wiązał swoje dalsze plany życiowe, w tym liczył na pomoc i opiekę w starości.

Faktem jest, że strony w dacie 17 stycznia 2008r. zawarły ugodę, natomiast z uwagi na brak możliwości w tamtym czasie dochodzenia roszczenia przez powoda z art. 448 k.c. w zw. z 24 § 1 k.c., zawartą między stronami ugodę należy traktować jako dotycząca jedynie roszczenia z art. 446 § 1 i § 3 k.c. gdyż dopiero po dniu 3 sierpnia 2008r. przepis art. 446 k.c. został zmieniony przez dodanie § 4, zgodnie z którym sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego, którego śmierć nastąpiła wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Poprzednio obowiązujący w dacie zawarcia wskazanej ugody stan prawny nie dawał wyraźnej podstawy do przyznania członkom rodziny zmarłego zadośćuczynienia. Tak więc dodatkowe roszczenie dochodzone z innej podstawy prawnej zgodnie z obecnym stanem prawnym należy uznać jako usprawiedliwione i zasadne.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd uznał roszczenie powoda o zadośćuczynienie za zasadne do kwoty 66.000 zł (punkt 1 wyroku)

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Powód zgłosił pozwanemu żądanie naprawienia szkody poprzez wypłatę zadośćuczynienia w piśmie z dnia 21 sierpnia 2019r. (data wpływu do pozwanego 28 sierpnia 2019r. – k. 83) i pozwany zgodnie z treścią art. 817 § 1 k.c. powinien był ustalić wysokość zadośćuczynienia co najmniej z upływem 30 dni od zgłoszenia, chyba że zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 817 § 2 k.c., który stanowi, że gdy wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, świadczenie powinno być spełnione w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe.

W pozostałym zakresie powództwo oddalono, jako nieuzasadnione (punkt 2 wyroku).

Na podstawie art. 100 k.p.c. koszty zastępstwa procesowego pomiędzy stronami Sąd stosunkowo rozdzielił.

O nieuiszczonych kosztach sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 uksc nakazując ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Koninie) nieuiszczoną opłatę sądową od pozwu w wysokości 5% od zasądzonej kwoty 66.000 zł, tj. 3.300 zł ( punkt 4 wyroku).

Mając na uwadze, iż powód postanowieniem z dnia 11 lutego 2020r. został zwolniony z kosztów sądowych w całości, nieuiszczonymi kosztami sądowymi w pozostałym zakresie obciążono Skarb Państwa (Sąd Okręgowy w Koninie) - punkt 5 wyroku.

Powyższy wyrok co do punktu 1 i punktów 3 i 4 zaskarżył pozwany zarzucając:

I. naruszenie przepisów postępowania:

1. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z 227 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia oraz błędną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, wyprowadzenie wniosków sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym, z zasadami logicznego rozumowania i doświadczeniem życiowym, skutkujące nieprawidłowymi ustaleniami faktycznymi przyjętymi za podstawę rozstrzygnięcia, wskutek czego Sąd Okręgowy błędnie ustalił, że podniesiony przez pozwaną zarzut powagi rzeczy ugodzonej pozostaje w sprawie bezzasadny w sytuacji gdy:

- w dniu 17 stycznia 2008r. strony zawarły ugodę dotyczącą wypłaty przez pozwaną świadczenia należnego powodowi w związku ze śmiercią M. K.;

- podstawą zawarcia ugody pozostawała zgodna wola stron oraz ustalony bezsporny stan faktyczny, którego strony oświadczyły nie kwestionować, nie wnosić o jego uzupełnienie oraz nie podnosić jako budzącego wątpliwości;

- powód oświadczył, że podpisuje przedmiotową ugodę dobrowolnie, że rozumie sens, cel i istotę przedmiotowej ugody oraz że ugodzona kwota wyczerpuje tego wszelkie roszczenia związane z przedmiotową szkodą:

- w dokumencie zgłaszającym dalsze roszenie z dnia 21 września 2007r., sporządzonym po dokonaniu przez pozwaną pierwotnej wypłaty odszkodowania, a leżącym u podstawy dalszego postępowania likwidacyjnego skutkującego zawarciem ugody z dnia 17 stycznia 2008r. powód wskazał, że pogorszenie sytuacji życiowej o której mowa w art. 446 § 3 k.c., jest pojęciem o szerszym zakresie, obejmującym nie tylko szkody majątkowe, ale również inne następstwa, jak uczucie osamotnienia, trudności życia codziennego, brak umiejętności zaakceptowania śmierci osoby bliskiej, co nakazuje uznać, że:

- mimo braku obowiązywania w dacie zawarcia ugody stanu prawnego dającego wyraźną podstawę do przyznania powodowi zadośćuczynienia intencją powoda było zgłoszenie roszczenia mającego rekompensować doznaną przez powoda krzywdę;

- intencją pozwanej było dokonanie rekompensaty właśnie poniesionej przez powoda krzywdy, bowiem już na wcześniejszym etapie dokonała wypłaty na rzecz powoda odszkodowania o którym mowa w art. 446 § 1 i 3 k.c.;

- intencją stron, wobec zgłoszenia dalszego roszczenia przez powoda i jego akceptacji przez pozwaną, pozostawało kompleksowo i ostatecznie zakończyć wszelkie ewentualne roszczenia wynikające ze śmierci syna powoda.

2. art. 232 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. poprzez błędne jego zastosowanie i uznanie, że powód wykazał, że krzywda polegająca na zerwaniu więzi z osobą najbliższą była dla powoda dotkliwa w stopniu uzasadniającym dopłatę zadośćuczynienia w sprawie w sytuacji, gdy z przesłuchania powoda wynika, że po śmierci syna radził sobie z emocjami, a główna jego uwaga skupiona jest na fakcie utraty sukcesora w postaci syna, któremu powód przepisał gospodarstwo, które obecnie ma trudność uprawiać oraz na którego utrzymanie i remont nie jest w stanie łożyć;

II. naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 65 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. przez niewłaściwe ustalenie treści oświadczenia woli stron w zakresie postanowień ugody skutkujące błędnym przyjęciem iż ugoda zawarta w dniu 17 stycznia 2008r. pomiędzy stronami nie wyczerpuje wszelkich roszczeń powoda w zakresie zdarzenia szkodowego skutkującego śmiercią syna powoda i zasądzeniem na rzecz powoda dalszej kwoty zadośćuczynienia w sprawie w sytuacji gdy z treści materiałów znajdujących się w aktach sprawy oraz z treści ugody wynika, że zgodną intencją stron ugody było uregulowanie jakichkolwiek roszczeń wynikających ze śmierci syna powoda, nie tylko tych wynikających z art. 446 § 3 k.c., co wprost wynika również z pisma powoda z dnia 21 września 2007r.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości.

Wniósł również o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu za postępowanie przed Sądem I i II Instancji;

ewentualnie,

na podstawie art. 386 § 4 w zw. z art. 368 § 1 pkt 5 wnoszę o: uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. zasługiwał na uwzględnienie o tyle, o ile Sąd I instancji rzeczywiście pominął okoliczność, że w dokumencie zgłaszającym dalsze roszczenie ponad przyznaną wcześniej kwotę 41.900 zł, powód wraz z żoną wskazali, ”że pogorszenie sytuacji życiowej, o której mowa w art. 446 § 3 k.c. jest pojęciem o szerszym zakresie, obejmującym nie tylko szkody majątkowe, ale również inne następstwa, jak uczucie osamotnienia, trudności życia codziennego, brak umiejętności zaakceptowania śmierci bliskiej”.

Na skutek tego właśnie zgłoszenia powód z żoną i pozwany zawarli w dniu 17 stycznia 2008r. ugodę na kwotę 54.274,90 zł.

Wbrew dalszym twierdzeniom i zarzutom naruszenia art. 65 k.c. w zw. z art. 353 ze zn.1 k.c. ocena dowodów, poczynione na ich podstawie ustalenia faktyczne i wyprowadzone wnioski prawne Sądu I instancji nie budzą zastrzeżeń.

Rację ma oczywiście skarżący podnosząc, że w dniu 17 stycznia 2008r. zawarta została ugoda w rozumieniu art. 917 k.c..

Dla oceny, czy zachodzi powaga rzeczy ugodzonej decydujące znaczenie w sprawie miał przedmiot ugody. W tym kontekście trafnie Sąd I instancji wskazał, że jej przedmiotem nie mogło być zadośćuczynienie dla osób bliskich zmarłego, skoro przepis dający im takie roszczenie wszedł w życie dopiero po zawarciu ugody tj. 3 sierpnia 2008r. Wcześniej, zgodnie z art. 446 § 3 k.c., osobom bliskim przysługiwało jedynie odszkodowanie, jeżeli wskutek śmierci osoby bliskiej nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Wprawdzie w orzecznictwie uwzględniano także niekorzystne zmiany w sferze dóbr niemajątkowych najbliższych członków rodziny zmarłego, jednak co do zasady w sposób nie zmieniający istoty przewidzianego w tym przepisie odszkodowania. Uwzględniano zatem np. osłabienie sił witalnych bądź zdrowia na skutek ujemnych przeżyć psychicznych, utraty wsparcia osoby bliskiej w przyszłości jako czynniki wpływające na pogorszenie się sytuacji życiowej ale także w aspekcie finansowym - możliwego negatywnego wpływu na aktywność zawodową i zdolności zarobkowe czy perspektywy rozwoju w przyszłości. Uwzględnienie tych dodatkowych czynników wpływających na pogorszenie sytuacji życiowej osoby bliskiej w odszkodowaniu przyznanym przez zakład ubezpieczeń na podstawie ówcześnie obowiązującego art. 446 § 2 k.c., nie może być więc utożsamiane z zadośćuczynieniem za naruszenie dóbr osobistych w postaci więzi rodzinnych z art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 3 k.c. Stanowisko orzecznictwa w tym względzie jest ugruntowane, na co trafnie powód powołał się w odpowiedzi na apelację przywołując m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2019r., sygn. VCSK 295/18.

Dodać należy, że w dacie zawarcia przez strony ugody, kwestią sporną i wątpliwą także w praktyce orzeczniczej pozostawała możliwości traktowania krzywdy niemajątkowej na skutek śmierci członka rodziny w kategoriach dobra osobistego w postaci więzi rodzinnych.
Skarżący akcentując treść dodatkowego zgłoszenia powoda niesłusznie już pomija, że będąc profesjonalistą w zakresie podstaw wypłat odszkodowania musiał kierować się ówcześnie obowiązującymi przepisami i ich powszechną wykładnią, niezależnie od wskazywanych podstaw żądań przez osoby bliskie, a na to że to uczynił logicznie wskazuje też sama treść ugody.

Na jej podstawie, poza wcześniej przyznanym i wypłaconym na rzecz powoda i jego żony odszkodowaniem z tytułu pogorszenia się sytuacji życiowej po 20.000 zł. oraz zwrotem kosztów pogrzebu w kwocie 1.900 zł, wypłacono powodowi i jego żonie dodatkowo po 6.187,45 zł (12.374,45 zł : 2).

Kwota dodatkowej wypłaty w żadnym razie nie przystaje do możliwego zadośćuczynienia w związku z zerwaniem więzi rodzinnych z jedynym dzieckiem tak co do wysokości, jak i co do sposobu jej obliczenia (co do grosza). W ugodzie zresztą nie wskazano, aby dodatkowa kwota wypłaty stanowiła zadośćuczynienie tj. świadczenie odrębne od ustalonego wcześniej z tytułu pogorszenia się sytuacji życiowej. Nie sposób przy tym nie zauważyć, że także po dodaniu przepisu z art. 446 § 3 k.c., pozostawione zostało w art. 446 § 2 k.c. prawo najbliższych członków rodziny do odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, który to stan uwzględnia nadal różne (nie tylko bezpośrednie) czynniki wpływające na ich sytuację finansową w wymiarze majątkowym.

Reasumując, brak było jakichkolwiek przekonywujących podstaw do podzielenia argumentów skarżącego jakoby przedmiotem ugody było także zadośćuczynienie, a w konsekwencji, aby zawarte w nim oświadczenie powoda, że ugodzona kwota wyczerpuje ich wszelkie roszczenia związane z przedmiotową szkodą - odnosiło się także innego niż ówcześnie możliwego przedmiotu odszkodowania tj. do zadośćuczynienia.

Nie do podzielenia są także argumenty skarżącego przytoczone na uzasadnienie zarzutu naruszenia art. 232 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c.

Okoliczność, że powód w swych zeznaniach wskazywał na ujemne przeżycia psychiczne związane z brakiem jedynego dziecka jako osoby, na którą przepisane zostało gospodarstwo rolne – w niczym nie podważa zasadności oceny Sądu I instancji o należnym zadośćuczynieniu co do wysokości, tym bardziej co do zasady. Przeciwnie, według już zasad logiki i doświadczenia życiowego, ten aspekt skutku śmierci dziecka dowodzi tylko dodatkowej istotnej przyczyny poczucia krzywdy na skutek zerwania więzi rodzinnych. W normalnym toku rzeczy powód miałby z tej racji, że syn prowadzi nadal jego gospodarstwo – możliwy codzienny kontakt z dzieckiem, zapewnione stałe wsparcie z jego strony, poczucie bezpieczeństwa na przyszłość tj. wszystkie radości rodzica związane z bliską obecnością syna, który przy tym dba o jego dorobek życiowy.

Z przyczyn wyżej przedstawionych Sąd Apelacyjny w pełni podzielił i przyjął za własne fakty przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku tyle, że z ich uzupełnieniem przedstawionym na wstępie, oraz wnioski prawne Sądu I instancji.

W konsekwencji na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalił jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Ewa Staniszewska