Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 kwietnia 2016r. w Katowicach

sprawy z odwołania B. F. (B. F. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy

na skutek apelacji ubezpieczonej B. F.

od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku

z dnia 2 grudnia 2013r. sygn. akt IX U 940/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego o tyle, że przyznaje ubezpieczonej B. F. prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy na okres od dnia 1 stycznia 2012 r. do dnia 31 grudnia 2013 r.;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. na rzecz ubezpieczonej B. F. kwotę 210 zł (dwieście dziesięć złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

/-/SSA L.Jachimowska /-/SSA G.Pietrzyk-C. /-/SSA A.Grymel

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 444/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 29 marca 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w R. odmówił B. F. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009r., nr 153, poz. 1227 ze zm.), gdyż komisja lekarska uznała ją za zdolną do pracy.

Ubezpieczona wniosła o zmianę decyzji i przyznanie prawa do renty, powołując się na zły stan zdrowia.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie i powołał się na okoliczności przywołane w uzasadnieniu do zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z dnia 2 grudnia 2013 r. oddalił odwołanie.

Sąd I instancji ustalił, iż B. F., urodzona (...),
złożyła kolejny wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy w dniu 24 stycznia 2012r., z wykształcenia jest włókiennikiem, w okresie ostatnich lat wykonywała
pracę konfekcjonera przy produkcji kosmetyków samochodowych.

W oparciu o opinie biegłych z zakresu reumatologii i neurologii,
Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczona cierpi na reumatoidalne zapalenie
stawów, chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa z dyskopatią szyjną C5-C6
ze zwężeniem kanału kręgowego i uciskiem na rdzeń kręgowy oraz dyskopatię
L3-L5, nadciśnienie tętnicze oraz niedoczynność tarczycy w trakcie
leczenia, przewlekły zespół bólowo-korzeniowy, szyjny i lędźwiowy.
Zdaniem biegłych, dolegliwości te nie świadczyły jednakże o niezdolności
do pracy ubezpieczonej. Podobne stanowisko zajął biegły z zakresu medycyny
pracy.

Sąd Okręgowy w pełni podzielił stanowisko zawarte w opiniach biegłych lekarzy sądowych, uznając je za logiczne, spójne, oparte na dokumentacji medycznej
i badaniu ubezpieczonej. Sąd oddalił wnioski dowodowe o powołanie dalszych biegłych, uznając, iż zarzuty zgłaszane przez ubezpieczoną stanowią jedynie polemikę z prawidłowymi ustaleniami biegłych, zwłaszcza, iż biegły z zakresu medycyny pracy dokonał kompleksowej oceny stanu jej zdrowia.

W rozważaniach prawnych Sąd I instancji podniósł, iż ubezpieczona, jako zdolna do pracy, nie spełnia przesłanek do przyznania jej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy - na podstawie art. 57 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Oddalając odwołanie, Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację od wyroku wniosła ubezpieczona.

Apelująca zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a to art. 233 § 1 k.p.c., art. 278 § 1 k.p.c., art. 285 § 2 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c., polegające na nieprzeprowadzeniu dowodu z opinii łącznej z zakresu reumatologii i neurologii, w sytuacji, gdy opinia łączna biegłych umożliwiłaby kompleksową ocenę stanu zdrowia ubezpieczonej, a dotychczas wydane indywidualne opinie biegłych mają charakter wycinkowy, a nadto są niepełne i wzajemnie sprzeczne, co uzasadnia dopuszczenie łącznej opinii biegłych;

2.  naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a to art. 328 § 2 k.p.c., poprzez nieustalenie okoliczności faktycznych w zakresie kwalifikacji zawodowych posiadanych przez ubezpieczoną oraz nieprzedstawienie podstaw faktycznych i prawnych oddalenia alternatywnego żądania o przyznanie ubezpieczonej świadczenia rehabilitacyjnego, przez co nie ma możliwości jednoznacznej rekonstrukcji podstaw rozstrzygnięcia, a zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli apelacyjnej.

B. F., zastąpiona przez pełnomocnika z urzędu, wniosła
o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu za postępowanie przed Sądem I i II instancji, oświadczając,
iż niniejsze koszty nie zostały ani w części, ani w całości uiszczone.

Rozpoznając apelację ubezpieczonej, Sąd Apelacyjny ustalił i zważył,
co następuje.

Apelacja B. F. w dążeniu do weryfikacji kontrolowanego orzeczenia Sądu I instancji ostatecznie musiała odnieść częściowy skutek.

Sąd I instancji, rozpoznając sprawę, naruszył bowiem dyspozycję treści
art. 57 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 12 i 13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015r., poz. 748), przyjmując, iż ubezpieczona nie spełniła wymogów zawartych w powołanych
wyżej przepisach, uprawniających do uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Sąd I instancji, co prawda prawidłowo wskazał, iż istota sporu sprowadzała się do ustalenia, czy ubezpieczona jest niezdolna do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji w stopniu co najmniej częściowym, jednakże nie określił
w sposób stanowczy poziomu tych kwalifikacji. Błąd w założeniu, iż ubezpieczona
w dacie składania wniosku o świadczenie mogła wykonywać pracę biurową, ewentualnie lekko i średnio ciężką, dostępną kobietom, doprowadził do wyciągnięcia niewłaściwych wniosków z zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe, dopuszczając dowód
z opinii biegłych sądowych: reumatologa i neurologów, a także z opinii biegłego
z zakresu medycyny pracy. Było to działanie celowe, gdyż kompleksowe ustalenie powiązań występujących między już ustalonymi schorzeniami na podstawie wydanych w sprawie opinii biegłych, wymaga wiadomości specjalnych. Sąd Najwyższy
w licznych orzeczeniach zwracał uwagę na istnienie integralności organizmu ludzkiego i potrzebę wszechstronnej, kompleksowej oceny stanu zdrowia ubezpieczonego, uznając za niewystarczające wycinkowe, ograniczone
do poszczególnych organów lub funkcji, badanie sprawności organizmu (wypada
tu przywołać między innymi wyroki z dnia: 7 kwietnia 1994r., II URN 12/94,
zam. OSNAPiUS 1994 nr 4, poz. 71; 3 października 1997r., II UKN 288/97,
zam. OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 459; 26 lipca 2011r., sygn. I UK 29/11).
Sąd Najwyższy wskazywał przy tym, iż orzecznictwo to wyznaczyło pewien standard postępowania dowodowego w sprawach, w których mnogość schorzeń powoduje trudność w ustaleniu stopnia naruszenia sprawności organizmu.

Już biegła z zakresu medycyny pracy B. W. w opinii z dnia
28 października 2013r. wskazała, że B. F. jest niezdolna do pracy,
jako konfekcjoner kosmetyków samochodowych, natomiast może wykonywać pracę na stanowisku dziewiarza (lekka praca fizyczna bez narażenia na czynniki szkodliwe) lub jako referent - pracownik biurowy. Takie stanowisko biegłej posłużyło Sądowi Okręgowemu do stwierdzenia braku częściowej niezdolności do pracy ubezpieczonej. Tymczasem wypada zauważyć, iż ubezpieczona, jako dziewiarz, tj. zgodnie
z wykształceniem, pracowała na początku lat 80-tych, natomiast, jako referent
w biurze, wykonywała swoje obowiązki tylko w okresie od października 1984r.
do sierpnia 1985r., tj. zaledwie przez okres 9 miesięcy. Do wykonywania takiej pracy, po wykorzystaniu urlopów wychowawczych, nigdy nie powróciła. Podjęła natomiast zatrudnienie w czerwcu 1996r., jako konfekcjoner kosmetyków samochodowych
i wykonywała je do końca 2012r. Charakter tej monotypowej pracy wiązał się
z noszeniem i przenoszeniem ciężarów, obciążał okolicę L i C kręgosłupa,
a szczególnie prawą kończynę górną. Z uwagi na czasokres świadczonej przez ubezpieczoną pracy bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o rentę, do takich właśnie kwalifikacji należało odnieść ocenę stanu jej zdrowia, decydującą
o ewentualnym ustaleniu prawa do renty.

Sąd Apelacyjny, analizując ponownie zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, uznał trafność wniosków zawartych w opinii z dnia 22 października 2015r., sporządzonej przez biegłego z zakresu medycyny pracy dr R. S., co do istnienia niezdolności do pracy ubezpieczonej w zawodzie wykonywanym najdłużej, a nadto, w okresie bezpośrednio poprzedzającym pobieranie renty z tytułu niezdolności do pracy. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż ostateczna ocena,
czy ubezpieczony jest częściowo niezdolny do pracy, musi uwzględniać także inne elementy i ma charakter prawny, stanowiąc subsumpcję stanu faktycznego do norm prawnych, wobec czego, może jej dokonać wyłącznie sąd, a nie biegły. Podobnie
w wyroku z dnia 3 września 2009r., wydanym do sprawy III UK 30/09, zam. LEX
nr (...), Sąd Najwyższy przyjął, że skoro niezdolność do pracy, jako przesłanka,
ma znaczenie prawne, to o tym, czy taka niezdolność rzeczywiście istnieje decyduje sąd. Wskazać należy też na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2009r., wydanego do sprawy II UK 106/09, zam. LEX nr 558589, w którym przyjęto,
iż przy ocenie niezdolności do pracy decydujące znaczenie ma ocena prawna dokonana w oparciu o okoliczności natury medycznej i okoliczności innej natury,
w tym zwłaszcza poziom kwalifikacji ubezpieczonego, możliwości zarobkowania
w zakresie tych kwalifikacji, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy
lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc
pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

W tym stanie rzeczy, za niezasadne uznać należało stanowisko Sądu I instancji, co do braku istnienia podstaw do przyznania ubezpieczonej prawa do renty, wobec niespełnienia warunku określonego w treści art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U.
z 2015r., poz. 748). Zgodnie z powołanym przepisem, częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

W literaturze prawniczej pojęcie „poziom posiadanych kwalifikacji” rozumiane jest różnie, ze względu na dwoistości pojmowania kwalifikacji. Z jednej strony,
w tym pojęciu można bowiem wyróżnić płaszczyznę formalną, która
ma odzwierciedlać zakres i rodzaj przygotowania zawodowego, a z drugiej strony - kwalifikacje rzeczywiste (wiedza i umiejętności faktyczne posiadane przez daną osobę). Na płaszczyźnie formalnej ustalenie poziomu kwalifikacji nie jest trudne, bowiem są one dokumentowane odpowiednimi świadectwami, dyplomami
i zaświadczeniami. Jednak, przy ocenie niezdolności do pracy dla celów rentowych, chodzi o rzeczywiste kwalifikacje ubezpieczonego, bowiem istota problemu sprowadza się do stwierdzenia, w jakim stopniu wiedzę i umiejętności, którymi dysponuje dana osoba, można wykorzystać w pracy, mimo zaistniałych ograniczeń sprawności organizmu. Jako miernik kwalifikacji najczęściej brane są pod uwagę wykształcenie i staż pracy, czyli umiejętność wykonywania pracy zdobyta w praktyce (por. M. Szydziak: Zmiana zawodu ze względu na niezdolność do pracy, PiZS 2003, nr 2, str. 32).

Sporządzona przez biegłego dr R. S. opinia, dopuszczona przez Sąd Apelacyjny - działający jako sąd merytoryczny - w celu ostatecznego i kategorycznego wyjaśnienia wątpliwości odnośnie stanu zdrowia ubezpieczonej i jego wpływu
na możność wykonywania dotychczasowej pracy zawodowej, potwierdziła,
iż nie może ona jej wykonywać na trwale.

Jednakże, na co zwrócił uwagę biegły sądowy dr R. S., ubezpieczona podwyższyła swoje kwalifikacje zawodowe, uzyskując dyplom licencjata
w specjalności: psychologia w zarządzaniu zasobami ludzkimi, o czym świadczy dyplom ukończenia studiów z dnia 15 lipca 2013r., nr (...), (...) Wyższej Szkoły Handlowej w K.. Oznacza to, iż w sposób ewidentny ubezpieczona podwyższyła swój potencjał, możliwy do wykorzystania w dalszej pracy zawodowej. Fakt trudności w znalezieniu zatrudnienia na ogólnym rynku pracy,
przy wykorzystaniu nowo nabytych umiejętności, podnoszony przez ubezpieczoną, pozostaje jednakże bez wpływu na ocenę zdolności do pracy. Z uwagi na okoliczność, iż niewątpliwie adaptacja do nowych obowiązków zawodowych i poszukiwania wymuszonego określonymi uwarunkowaniami na rynku pracy, wymaga czasu.
Sąd Apelacyjny uwzględnił ten fakt, przyznając ubezpieczonej prawo do renty
z tytułu częściowej niezdolności do pracy na okres do końca 2013r.

W punkcie 1 wyroku nastąpiła zatem zmiana orzeczenia Sądu Okręgowego,
w oparciu o treść art. 386 § 1 k.p.c.

Natomiast w punkcie 2 wyroku Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpieczonej, jako dalej idącą, na zasadzie treści art. 385 k.p.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach uwzględnia treść art. 98 k.p.c. oraz treść § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1348 ze zm.), zgodnie
z którym stawki minimalne wynoszą 60 zł w sprawach o świadczenia pieniężne
z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego, a w postępowaniu przed sądem apelacyjnym nie mniej, niż 120 zł.

/-/SSA L.Jachimowska /-/SSA G.Pietrzyk-Cyrbus /-/SSA A.Grymel

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR