Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 maja 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Kaźmierczak (spr)

Sędziowie: SSA Jacek Nowicki

SSA Hanna Małaniuk

Protokolant: St.sekr. Izabela Kyc

po rozpoznaniu w dniu 28 maja 2015 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. S.

przeciwko J. S. (1)

o uznanie umowy za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 24 września 2014 r. sygn. akt XII C 360/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda 5.688 zł tytułem zwrotu kosztów w postępowaniu apelacyjnym.

SSA J. Nowicki SSA M. Kaźmierczak SSA H. Małaniuk

sygn. I ACa 43/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 12 lutego 2014 r. skierowanym przeciwko R. S. i J. S. (1) powód M. S. wniósł o uznanie na podstawie art. 527 k.c. za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny oraz aktu ustanowienia prawa użytkowania z dnia 12 grudnia 2013 r., sporządzonej przed notariuszem I. A. w Kancelarii Notarialnej położonej w P. przy ul. (...), rep. A (...), mocą której pozwany R. S. uzyskał własność nieruchomości usytuowanej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P. Wydział VI Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nrze (...), a pozwany J. S. (1) uzyskał prawo nieodpłatnego i dożywotniego jej użytkowania – a to w celu ochrony wierzytelności powoda przysługującej mu wobec dłużnika J. S. (2) w wysokości 1 487 910,60 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 czerwca 2003 r. do dnia zapłaty, stwierdzonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 29 marca 2013 r. wydanym w sprawie o sygn. akt XII C 491/09, zaopatrzonym w klauzulę wykonalności na podstawie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 18 października 2013 r., sygn. akt I ACa 685/13. Ponadto powód wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwani R. S. i J. S. (1) wnieśli o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na ich rzecz zwrotu kosztów tego procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, z uwzględnieniem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Wyrokiem z dnia 24 września 2014 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę darowizny oraz ustanowienia prawa użytkowania pochodzącą z dnia 12 grudnia 2013 roku, a sporządzoną w tym dniu przed notariuszem I. A. prowadzącą Kancelarię Notarialną w P. w nieruchomości przy ul. (...) i stwierdzoną aktem notarialnym o oznaczeniu nr repertorium (...) (...) dotyczącą nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), objętej księgą wieczystą prowadzoną dla niej przez Sąd Rejonowy Poznań Stare Miasto w P. Wydział VI Ksiąg Wieczystych o numerze (...) – w celu ochrony jego wierzytelności przysługującej mu wobec dłużnika J. S. (2) w wysokości 1 487 910,60,-zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 16 czerwca 2003 roku do dnia zapłaty, stwierdzonej prawomocnym wyrokiem wydanym w dniu 29 marca 2013 roku przez Sąd Okręgowy w Poznaniu w sprawie o sygn. akt XII C 491/09, zaopatrzonym w klauzulę wykonalności w oparciu o postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 18 października 2013 roku o sygn. akt I ACa 685/13. Kosztami procesu Sąd I instancji obciążył pozwanych zasądzając od nich na rzecz powoda kwotę 16 350 zł z tytułu zwrotu uiszczonej w sprawie opłaty sądowej oraz kwotę 7 200 zł z tytułem zwrotu poniesionych przez powoda kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiło ustalenie, że wyrokiem z dnia 29 marca 2013 r., sygn. akt XII C 491/09 Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził solidarnie od J. S. (2) i G. K. na rzecz powoda M. S. kwotę 1 487 910,60 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 czerwca 2003 r. do dnia zapłaty. Wyrok opatrzony został klauzulą wykonalności zgodnie z postanowieniem z dnia 18 października 2013 r. Wniosek o wszczęcie egzekucji powód złożył w dniu 28 października 2013 r. Postępowanie toczy się pod sygn. akt KM 1087/13. O wszczęciu postępowania powód został poinformowany pismem komornika sądowego z dnia 31 października 2013 r.

Jednocześnie Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu wszczęcia postępowania egzekucyjnego J. S. (2) był właścicielem nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P. Wydział VI Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...), którą to nieruchomość po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, ale przed dokonaniem jej zajęcia, J. S. (2), działając przez pełnomocnika J. S. (1) , aktem notarialnym sporządzonym w dniu 12 grudnia 2013 r. przeniósł w drodze umowy darowizny na swojego syna, R. S., jednocześnie ustanawiając na rzecz swojego ojca J. S. (1) dożywotnie i nieodpłatne prawo użytkowania tejże nieruchomości.

Sąd I instancji ustalił również, że postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikom okazało się bezskuteczne. Komornik sądowy stwierdził, że brak jest składników majątkowych, z których można by wyegzekwować wierzytelność, co było efektem m.in. tego, że w dniu 18 listopada 2013 r. J. S. (2) darował dwie nieruchomości, objęte uprzednio ustawową wspólnością majątkową małżeńską, i objęte księgami wieczystymi: KW nr (...) – nieruchomość gruntową położoną w P. obręb N., stanowiącą działki o nrach (...)o powierzchni całkowitej 0,1398ha oraz KW nr (...) – nieruchomość gruntową położoną w P. obręb N., stanowiącą działkę o nrze (...) o powierzchni całkowitej 0,0689ha G. D. z jednoczesnym ustanowieniem na jej rzecz prawa użytkowania, rep.(...)

Sąd ustalił również, że dłużnik J. S. (2) podejmował inne czynności zmierzające do uniemożliwienia, bądź utrudnienia egzekucji, tj. w dniu 30 września 2013 r, po podwyższeniu kapitału zakładowego Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P., której był jedynym wspólnikiem z kwoty 210 000 zł do kwoty 430 000 zł, wprowadził do spółki dwóch kolejnych wspólników w osobach córki H. S. i syna - pozwanego R. S., którzy jednocześnie objęli większościowy pakiet udziałów.

Określając możliwości zaspokojenia wierzyciela z innego majątku dłużnika Sąd wskazał, że pismem z dnia 28 listopada 2013 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu M. P. poinformował powoda, że w dniu 26 listopada 2013 r. małżonka dłużnika G. M. K. złożyła sprzeciw w trybie art. 923 ¹ § 2 k.p.c. co do wszczęcia egzekucji z udziałów w (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P., z nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...) oraz ze wskazanych w piśmie rachunków bankowych, a w dniu 27 listopada 2013 r. małżonka dłużnika J. B. S. złożyła sprzeciw w trybie art. 923 ¹ § 2 k.p.c. co do wszczęcia egzekucji z udziałów dłużnika w firmach Hotele (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. i Przedsiębiorstwo (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P..

Ponadto Sąd ustalił, że w toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Poznaniu prowadzonego pod sygn. akt XII C 491/09 postanowieniem z dnia 6 października 2011 r. zabezpieczono roszczenie powoda M. S. o zapłatę przeciwko dłużnikom poprzez obciążenie hipoteką przymusową w wysokości 1.795.095,80 zł nieruchomości, objętej niniejszym postępowaniem, a położonej w P. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P. Wydział VI Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Opierając się na powyższych ustaleniach Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie, albowiem zgromadzony w sprawie materiał dowodowy dał podstawy do uznania, że w niniejszej sprawie spełnione zostały wszystkie przesłanki dla stwierdzenia bezskuteczności czynności prawnej zgodnie z treścią art. 527 i nast. k.c.

W ocenie Sądu I instancji Jarosław S. już po wszczęciu przeciwko niemu egzekucji uszczuplił znacząco swój majątek poprzez dokonanie darowizny przy ul. (...) w P., o wartości 327 000 zł (wartości tej, podanej przez powoda pozwany w odpowiedzi na pozew, jak i dalszych pismach procesowych nie zakwestionował).

Zdaniem Sądu dla oceny czynności pozwanego, jako czynności dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela – nie pozostawała obojętna okoliczność dokonania przezeń w dniu 18 listopada 2013 r. darowizn jeszcze dwóch innych nieruchomości. Wobec ww. okoliczności oraz zgłoszenia sprzeciwu w trybie art. 923 ¹ § 2 k.p.c. co do zajęcia udziałów w spółkach prawa handlowego, Sąd przyjął, że J. S. (2) rzeczywiście podejmował sukcesywne działania mające na celu uniemożliwienie, bądź przynajmniej utrudnienie powodowi odzyskania należnego mu świadczenia w jakiejkolwiek części.

Sąd przyjął, że powód wykazał, iż podejmując swoje działania dłużnik miał świadomość istnienia wierzytelności powoda - postępowania sądowe przeciwko J. S. (2) toczyły się od 2005 r., w obu tych procesach występował on jako pozwany, aktywnie uczestnicząc w procesie. W ocenie Sądu fakt wcześniejszego zbycia (w dniu 18 listopada 2013 r.) jeszcze dwóch nieruchomości świadczy o doskonałym rozeznaniu dłużnika, co do możliwych sposobów na utrudnienie czy wręcz uniemożliwienie skuteczności egzekucji prowadzonej z wniosku powoda.

Jednocześnie Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska strony pozwanej, jakoby wskutek czynności prawnej z dnia 12 grudnia 2013 r. mieli oni nie uzyskać jakiejkolwiek korzyści majątkowej. Odwołując się do wypracowanego w nauce pojęcia korzyści majątkowej Sąd przyjął, że w rozpatrywanej sprawie na mocy czynności prawnej z dnia 12 grudnia 2013 r. pozwany R. S. uzyskał nieodpłatnie własność opisanej wyżej nieruchomości, a J. S. (1) nieodpłatnie uzyskał prawa dożywotniego korzystania z niej. Twierdzenia pozwanych, zdaniem tego Sądu, stały więc w sprzeczności z ustalonym w orzecznictwie i literaturze pojęciem korzyści majątkowej.

Dodatkowo Sąd I instancji wskazał, że z uwagi na fakt, iż J. S. (2) oraz osoby na rzecz których dokonał on czynności z pokrzywdzeniem wierzyciela łączył stosunek bliskości określony w treści art. 527 § 3 k.c., to rodziło to domniemanie, że osoby te wiedziały o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W toku postępowania pozwani nie obalili istniejącego domniemania. Ich zeznania, ocenione jako nieszczere, niespójne, opracowane tylko na użytek sprawy nie pozwoliły ustalić, aby rzeczywiście nie wiedzieli oni o zamiarze dłużnika - trudno podzielić stanowisko pozwanych, jakoby bez wiedzy dłużnika, dokonali oni rozporządzenia na swoją rzecz jego nieruchomością w sytuacji, gdy przeciwko dłużnikowi od wielu już lat toczyły się postępowania sądowe wytoczone przez M. S..

Dla oceny pokrzywdzenia wierzyciela w ocenie Sądu I instancji nie miał znaczenia fakt, że w dacie złożenia pozwu sporną nieruchomość nadal obciążała hipoteka przymusowa ustanowiona jako zabezpieczenie w sprawie o sygn. akt XII C 491/09. Odnosząc się do stanowiska pozwanych Sąd Okręgowy wskazał, że braku pokrzywdzenia wierzyciela nie można było upatrywać w tym, że powód dokonał zajęcia udziałów dłużnika w spółkach prawa handlowego, skoro z dokumentów urzędowych załączonych do akt tej sprawy wynika, że nie tylko małżonka J. S. (2), ale i małżonka G. K. wobec tej czynności złożyły sprzeciw w trybie art. 923 ¹ § 2 k.p.c. Egzekucja z tych udziałów nie jest możliwa wobec braku klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. Odzwierciedlenia w stanie faktycznym nie znajdowały również twierdzenia pozwanych, jakoby dłużnik J. S. (2) miał być wypłacalny. Gdyby w istocie tak było, dłużnik zaspokoiłby wierzytelność powoda chociażby w części, a taka sytuacja nie miała do tej pory miejsca.

Sąd nie przychylił się również do argumentu jakoby J. S. (1) dokonując czynności prawnej nie miał świadomości pokrzywdzenia wierzyciela. Sąd wskazał, że w myśl postanowień kodeksu cywilnego o pełnomocnictwie, pełnomocnik dokonuje czynności w imieniu i na rzecz mocodawcy, a więc w niniejszej sprawie znaczenie miała wyłącznie świadomość pokrzywdzenia wierzyciela istniejąca po stronie mocodawcy- dłużnika J. S. (2), nie zaś pełnomocnika.

O kosztach postępowania Sąd orzekł zgodnie z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., tj. zasądził od pozwanych na rzecz powoda 16 350 zł tytułem zwrotu uiszczonej przez niego opłaty sądowej od pozwu oraz kwotę 7 200 zł z tytułu zwrotu poniesionego przez niego kosztu jego procesowego zastępstwa. Wysokość opłaty sądowej od pozwu wyznaczał w rozpatrywanej sprawie art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, natomiast wysokość wynagrodzenia pełnomocnika powoda Sąd ustalił na podstawie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany J. S. (1). Zaskarżył w niej wyrok w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 527 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i nieprawidłową interpretację, a w konsekwencji przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie spełniły się wszystkie przesłanki wymagane do uwzględnienia skargi pauliańskiej złożonej przez powoda;

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 527§1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i nieprawidłową interpretację, a w konsekwencji przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie zaskarżona czynność prawna została dokonana przez dłużnika działającego ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, w sytuacji gdy w imieniu dłużnika działał pełnomocnik, który nie posiadał wiedzy o sytuacji majątkowej dłużnika i jego kłopotach finansowych, a tym samym nie miał świadomości pokrzywdzenia wierzyciela wskutek dokonanej czynności;

3.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 527§1 k.c. poprzez błędną jego wykładnię i nieprawidłową interpretację, a w konsekwencji przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie zaskarżona czynność prawna została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela, w sytuacji gdy wierzyciel na podstawie klauzuli wykonalności nadanej na następcę prawnego dłużnika (pozwanego R. S.) prowadzi egzekucję z przedmiotowej nieruchomości i dodatkowo przedmiotowa nieruchomość jest obciążona hipoteką przymusową na rzecz wierzyciela;

4.  naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj. naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów wynikającej z art. 233 k.p.c., polegające na dokonaniu nieprawidłowej interpretacji zeznań J. S. (1) i R. S., jak również zeznań J. S. (2) i dowolnym przyjęciu, że nie zasługują one na uwzględnienie, a nadto są sprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego, podczas gdy zeznania te są zgodne z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym.

Podnosząc ww. zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego J. S. (1) kosztów postępowania przed Sądem I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego J. S. (1) kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny w pełni podzielił zarówno ustalenia faktyczne, jak i wywody prawne Sądu Okręgowego, przyjmując je za własne i uznając zarzuty apelacji za pozbawione uzasadnionych podstaw.

Z uwagi na złożone w toku postępowania odwoławczego wnioski dowodowe Sąd Apelacyjny przeprowadził dowód z dokumentów w postaci odpisu aktu małżeństwa J. S. (2), pism informacyjny komornika z dnia 19 listopada 2014 r. i 12 maja 2015 r., postanowienia komornika z dnia 1 kwietnia 2015 r. oraz wezwania komornika z dnia 1 kwietnia 2015 r. Uzupełnienie materiału dowodowego podyktowane było faktem, że przedmiotowe dowody nie mogły zostać wcześniej złożone, albowiem wydane zostały po zakończeniu postępowania przed Sądem I instancji. Zauważyć należy, że prawdziwość ani autentyczność ww. dokumentów nie została w toku postępowania przez żadną ze stron zaprzeczona. W oparciu o ich treść Sąd II instancji uzupełnił ustalenia Sąd Okręgowego co do przebiegu toczących się względem dłużnika postępowań egzekucyjnych, w szczególności co do faktu, że w dalszym ciągu pozostają one bezskuteczne oraz ,że świadek J. S. (2) zawarł związek małżeński w1986r..

Wnioski dowodowe o przesłuchanie w charakterze świadka D. B., jak również przeprowadzenie dowodu z opinii biegłej zawartej w aktach XII C 491/09 Sądu Okręgowego w Poznaniu, akt postępowań egzekucyjnych Km 1087/13 oraz Km 302/14, akt Sądu Rejonowego Poznań- Stare Miasto w P., sygn. XII Ns 204/14, akt Sądu Rejonowego Poznań- Grunwald i Jeżyce w Poznaniu sygn. II C 81/14, akt Sądu Okręgowego w Poznaniu sygn. XII C 1192/14 oraz akt Prokuratury Rejonowej P. w P. sygn. 1 Ds 983/14, zostały oddalone, albowiem część tych wniosków była nieistotna dla ustalenia stanu faktycznego sprawy( zeznania świadka na wnioskowaną okoliczność, akta XII Ns 204/14, i II C 81/14), część pozostawała spóźniona w świetle art. 381 k.p.c.-brak było przeszkód dla ich powołania w postępowaniu przed Sądem I instancji- ( dowód z opinii biegłej),zaś pozostała część dotyczyła okoliczności już ustalonych zgodnie z tezą dowodową w oparciu o inne dowody- pisma komornika z maja i kwietnia 2015r.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa procesowego wskazać należy, że nie zasługiwał on na uwzględnienie. Dokonana przez Sąd Okręgowy ocena materiału dowodowego, w szczególności zeznań J. S. (1), R. S. oraz J. S. (2) przeprowadzona została zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, a wskazane przez skarżącego zastrzeżenia stanowiły de facto polemikę z ustaleniami poczynionymi w granicach zasady swobodnej sędziowskiej oceny dowodów, a więc mieszczących się w granicach art. 233 § 1 k.p.c. Rację miał bowiem Sąd Okręgowy uznając za niewiarygodne w świetle zasad doświadczenia życiowego zeznania pozwanych oraz J. S. (2), w których to utrzymywali oni jakoby pozwani w chwili dokonania czynności objętych skargą pauliańską nie mieli świadomości co do sytuacji finansowej J. S. (2), w tym co do ciążącego na nim przeszło milionowego zobowiązania wobec powoda, zaś sam dłużnik o dokonanej czynności w ogóle nie wiedział. Dokonując oceny wiarygodności zeznań pozwanych nie sposób pominąć, że darowizna nieruchomości oraz jej obciążenie prawem dożywotniego użytkowania nastąpiło tuż po wszczęciu przez wierzyciela postępowania egzekucyjnego, skierowanego przeciwko majątkowi dłużnika. Przy czym do czasu wszczęcia postępowania, pozwany J. S. (1) przez kilkadziesiąt lat (od 1983 r.) swobodnie korzystał z nieruchomości dłużnika, nie dostrzegając potrzeby zmiany jej statusu prawnego ani obciążania jej jakimkolwiek ograniczonym prawem rzeczowym. Co znamienne przez cały ww. okres J. S. (1) dysponował pełnomocnictwem J. S. (2) uprawniającym go do zarządu nieruchomością. Nie zachodziła też wskazywana przez pozwanego J. S. (1) obawa przed utratą nieruchomości w wyniku podziału majątku pomiędzy dłużnikiem a jego żoną, skoro przedmiotowa nieruchomość wchodziła w skład majątku odrębnego J. S. (2)(została nabyta przed zawarciem związku małżeńskiego). Na przeszkodzie przypisaniu wiarygodności zeznaniom pozwanych pozostawała także okoliczność, że R. S. prowadził wspólnie z dłużnikiem działalność gospodarczą. W takiej sytuacji, mając na uwadze relacje łączące świadków i dłużnika (zstępni i wstępni w linii prostej), jak wskazuje doświadczenie życiowe, nie sposób założyć, aby nie mieli oni świadomości co do tego, że dłużnik pozostawał zobowiązany do zapłaty na rzecz powoda kwoty ponad miliona złotych, co było wynikiem trwającego niemalże dziesięć lat procesu sądowego.

Nieuzasadnione okazały się także zarzuty naruszenia prawa materialnego. Rozważania w powyższym zakresie rozpocząć należy od wskazania, że zgodnie z treścią art. 527 § 2 k.c. przez czynność prawną dokonaną z pokrzywdzeniem wierzyciela rozumieć należy taką czynność, wskutek której dłużnik stał się niewypłacalny, albo niewypłacalny w stopniu większym niż był przed dokonaniem czynności. Przy czym jak podkreśla się w orzecznictwie, aby mówić o pokrzywdzeniu wierzyciela wystarczy już sam fakt, aby zaistniało choćby utrudnienie lub opóźnienie w jego zaspokojeniu (szerzej: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2008 r., sygn. II CSK 503/07, LEX ; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 6 listopada 2013 r., I ACa 501/13 , LEX).

Jak słusznie dostrzegł to Sąd Okręgowy, po dokonaniu darowizny nieruchomości nastąpił znaczny ubytek w majątku dłużnika. Gdyby nie przedmiotowa umowa w majątku J. S. (2) pozostałby składnik o wartości 327 000 zł (wartość nieodpłatnie zbytej nieruchomości, niekwestionowana w toku postępowania przez żadną ze stron), z którego to wierzyciel mógłby choćby częściowo zaspokoić swoje roszczenie. Tym samym czynność polegająca na usunięciu z majątku dłużnika nieruchomości musi być obiektywnie traktowana jako dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela. Ponadto za czynność prawną dokonaną z pokrzywdzeniem wierzyciela Sąd Apelacyjny, wbrew stanowisku pozwanego, uznał również ustanowienie na przedmiotowej nieruchomości prawa dożywotniego, nieodpłatnego użytkowania. Czynność ta prowadziła do rynkowego obniżenia wartości nieruchomości. Zauważyć należy, że w przypadku próby wszczęcia egzekucji z ww. nieruchomości możliwa do wyegzekwowania będzie suma mniejsza niż przed obciążeniem nieruchomości prawem użytkowania. Jak podpowiada doświadczenie życiowe, a na co uwagę zwrócił powód, wartość rynkowa nieruchomości wolnej od jakichkolwiek obciążeń jest większa aniżeli tożsamej nieruchomości po obciążeniu jej ograniczonym prawem rzeczowym. Tak więc podobnie jak w przypadku darowizny, Sąd uznał ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości za działanie z pokrzywdzeniem wierzyciela.

Potwierdzeniem wniosku, że dokonane czynności prawne doprowadziły do zmniejszenia wypłacalności dłużnika, a przynajmniej utrudniły zaspokojenie powoda jest ustalona w toku postępowania apelacyjnego okoliczność, że wierzyciel do dnia wydania wyroku apelacyjnego, mimo prowadzonych postępowań egzekucyjnych, nie został w najmniejszym choćby stopniu zaspokojony.

Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska pozwanego, jakoby za wyłączeniem pokrzywdzenia wierzyciela przemawiać miała okoliczność uprzedniego ustanowienia na nieruchomości hipoteki przymusowej na rzecz wierzyciela. Odnosząc się do argumentacji zawartej w uzasadnieniu apelacji wskazać należy, że na skutek obciążenia nieruchomości ograniczonym prawem rzeczowym, mimo ustanowionej na niej hipoteki i tak de facto doszło do umniejszenia jej rynkowej wartości, co z kolei wskazuje, że w przypadku wyegzekwowania przez wierzyciela należności w drodze sprzedaży nieruchomości w ramach egzekucji i tak uzyskałby on kwotę mniejszą niż byłaby możliwa do wyegzekwowania gdyby nieruchomość nie została obciążona dożywotnim, nieodpłatnym użytkowaniem na rzecz J. S. (1). Niewątpliwie ustanowienie dożywotniego praw użytkowania utrudnia także sprzedaż nieruchomości, a tym samym odwleka zaspokojenie wierzytelności powoda. Tym samym fakt ustanowienia hipoteki przymusowej na nieruchomości, w świetle opisanych wcześniej przesłanek warunkujących stan pokrzywdzenia wierzyciela, nie stanowi o braku pokrzywdzenia wierzyciela. Prawidłowości uznania, że czynności objęte skargą pauliańską rzeczywiście dokonane zostały z pokrzywdzeniem wierzyciela nie stał na przeszkodzie fakt wszczęcia postępowania egzekucyjnego skierowanego przeciwko R. S. w związku z klauzulą wykonalności nadaną na następcę prawnego dłużnika.

Fakt prowadzenia postępowania egzekucyjnego przeciwko następcy prawnemu dłużnika (osobie trzeciej, która dokonała czynności z dłużnikiem) nie może przesądzać o bezprzedmiotowości skargi pauliańskiej. Okoliczność pokrzywdzenia wierzyciela w związku z powództwem wytoczonym na podstawie art. 527 § 1 k.c. badana jest w oparciu o stopień wypłacalności J. S. (2) w związku z czynnością prawną stanowiącą podstawę skargi. Umniejszenie zaś stopnia wypłacalności wierzyciela, dla przyjęcia którego, jak już wcześniej wskazano, wystarczające jest choćby stwierdzenie li tylko utrudnienia w zaspokojeniu wierzyciela, przy założeniu spełnienia pozostałych przesłanek skargi pauliańskiej determinuje uznanie czynności za bezskuteczną. Przechodząc na grunt niniejszej sprawy wskazać trzeba, że już choćby konieczność uzyskania przez powoda kolejnej klauzuli wykonalności względem następcy prawnego, a także konieczność rozszerzenia postępowania egzekucyjnego o następcę dłużnika, w świetle obowiązującej linii orzeczniczej jednoznacznie nakazują przyjąć, wbrew stanowisku pozwanego, że w niniejszej sprawie zasadne było przyjęcie zaistnienia stanu pokrzywdzenia wierzyciela w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. Na skutek dokonanej darowizny oraz ustanowienia na nieruchomości ograniczonego prawa rzeczowego zaspokojenie się wierzyciela zostało bowiem co najmniej znacząco utrudnione.

W przedmiocie zarzutów pozwanego, jakoby brak było podstaw dla przypisania mu działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela zauważyć trzeba, że istnienie owej świadomości objęte było treścią domniemania prawnego wyrażonego w treści art. 527 § 3 k.c. W toku postępowania domniemanie to nie zostało obalone. Okoliczności, które legły u podstaw takiego rozstrzygnięcia Sąd I instancji szczegółowo omówił w sporządzonym przez siebie uzasadnieniu, a wobec ich pełnej akceptacji ze strony Sądu Apelacyjnego, za zbędne uznać należy ich ponowne przedstawianie.

Odnośnie ostatniego z zarzutów skarżącego Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy bez znaczenia pozostawał fakt dokonanie czynności prawnej przez pełnomocnika, nie zaś samego dłużnika. Zauważyć trzeba, że zgodnie z treścią art. 95 § 2 k.c. w zw. z art. 96k.c. czynność prawna dokonana przez pełnomocnika w granicach umocowania na gruncie obowiązujących norm prawnych pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego, co z kolei oznacza, że wywołuje ona bezpośrednio skutki prawne w sferze praw i obowiązków mocodawcy – tak, jakby działał on samodzielnie, a zatem istotna z punktu widzenia oceny przesłanki świadomości pokrzywdzenia jest świadomość dłużnika. Tym samym wobec ustalenia, że w dniu 12 grudnia 2013 r. dłużnik dysponował świadomością posiadanego długu oraz wiedział o wszczętej względem niego egzekucji, i mimo tych okoliczności zawarta została umowa darowizny nieruchomości oraz ustanowienia na niej ograniczonego prawa rzeczowego, jednoznacznie wskazuje na fakt dysponowania świadomością co do działania z pokrzywdzeniem wierzyciela. Marginalnie zauważyć można, że, jak ustalono w toku wcześniejszych rozważań, również i pełnomocnik działający za dłużnika był świadomy, że podejmowana czynność będzie prowadziła do pokrzywdzenia powoda, zmniejszając możliwości wyegzekwowania przezeń należnego mu świadczenia.

Mając na względzie powyższe okoliczności, wobec niepodzielenia zarzutów skarżącego, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Rozstrzygnięcie o kosztach wydane zostało zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, tj. w oparciu o treść art. 98 § 1i 3 k.p.c. Z uwagi na oddalenie apelacji w całości Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego J. S. (1) na rzecz powoda kwotę 5 688 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym - kwotę 5 400 zł zgodnie z § 6 pkt 7 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) oraz 244 zł tytułem zwrotu wydatków związanych z dojazdem pełnomocnika powoda na rozprawę apelacyjną.

SSA H. M. S. M. Kaźmierczak SSA J. Nowicki