Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 5/22

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

2

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1.  Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

wyrok Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 3 listopada 2021 roku w sprawie sygn. akt III K 69/21

1.2.  Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3.  Granice zaskarżenia

1.1.1.  Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.1.2.  Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4.  Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami
przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

1.5.  Ustalenie faktów

1.1.3.  Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

J. R.

Oskarżony był skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w Głogowie z dnia 29.05.2018r, w sprawie sygn. akt II K 153/18, za przestępstwo z art. 284 § 2 k.k. na karę roku ograniczenia wolności. Kara zamieniona została na 160 dni zastępczej kary pozbawienia wolności, którą oskarżony odbył do 16.03.2021 roku.

dane o karalności

703-704

2.1.1.2.

M. R.

Oskarżony nie był karany sądownie.

dane o karalności

705

2.1.1.3.

J. R., M. R.

Pismem z dnia 22.05.2017r. przedstawiciel (...) S.A. wezwał oskarżonych do wydania w terminie do dnia 26.05.2017r. maszyn rolniczych będących przedmiotem niniejszego postępowania. W tym terminie podjęto próbę odebrania tych ruchomości przez przedstawicieli wierzyciela. Oskarżeni odmówili wydania.

(...) S.A. w dniu 2.06.2017 roku złożył do komornika przy Sądzie Rejonowym w Głogowie R. B. wniosek o niezwłoczne odebranie, zabezpieczenie i przekazanie wierzycielowi maszyn rolniczych stanowiących przedmiot niniejszego postępowania.

W dniu 20.04.2018r. wierzyciel wystąpił do komornika R. B. z ponagleniem w sprawie ustalenia terminu czynności komorniczej - odebrania nieruchomości do oskarżonych.

W toku czynności komornika odebrania w dniu 22.08.2018 r. obecni byli obaj oskarżeni. Złożyli oni oświadczenie, że nie wydają wskazanych we wniosku wierzyciela przedmiotów, poza rozsiewaczem nawozów. Swoje stanowisko uzasadniali koniecznością dokończenia żniw. Wskazali, że wydanie pozostałych maszyn może nastąpić po 30.09.2018r. Komornik ustalił nowy termin odebrania ruchomości na 3.10.2018 r.

kopia akt komorniczych

713-734

1.1.4.  Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

1.6.  Ocena dowodów

1.1.5.  Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.1.1.1

dane o karalności

dokument ma charakter dokumentu urzędowego

2.1.1.2

dane o karalności

dokument ma charakter dokumentu urzędowego

2.1.1.3

kopia akt komorniczych

Kopia dokumentów pochodzi od komornika sądowego, stwierdza w zasadniczym zakresie okoliczności, które były przedmiotem ustaleń Sądu I instancji. Autentyczność dokumentów oraz zawarte w nich wiadomości nie budzą wątpliwości.

1.1.6.  Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Prokurator Prokuratury Rejonowej w Głogowie zaskarżył wyrok w całości co do obu oskarżonych, na postawie art. 438 pkt 1a i 3 k.p.k. zarzucając:

I.  naruszenie prawa materialnego, a to art. 115 § 2 k.k. poprzez uwzględnienie przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości okoliczności, że oskarżeni z uwagi na trudności finansowe nie byli w stanie spłacać rat, żeby uzyskiwać jakiekolwiek dochody i utrzymać gospodarstwo, faktu że cena maszyny rolniczej to około 150.000 zł, nadto przy bardziej zdecydowanych działaniach komornika oskarżeni wydaliby posiadany sprzęt znacznie wcześniej, ich zobowiązanie wobec (...) Sp. z o.o. najprawdopodobniej zostałoby uregulowane do końca, oraz tego, że oskarżeni prowadzą rodzinne gospodarstwo rolne które stanowi podstawę ustroju rolnego państwa – podczas gdy wszystkie te okoliczności nie mieszczą się w katalogu enumeratywnie wyliczonych okoliczności, które zgodnie z art. 115 § 2 k.k. winny być brane pod uwagę przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu.

II.  błąd w ustaleniach faktycznych który miał wpływ na treść wyroku przejawiający się w przyjęciu, że zachowania oskarżonych cechowały się znikomym stopniem społecznej szkodliwości czynu, podczas gdy prawidłowa analiza całokształtu wskazanych w art. 115 § 1 k.k., a występujących w sprawie okoliczności, to jest: szkoda w znacznych rozmiarach, działanie z zamiarem bezpośrednim kierunkowym, przy braku atypowej sytuacji motywacyjnej po stronie oskarżonych, elementarny charakter naruszonych prze nich obowiązków, godzenie w mienie oraz uczciwość obrotu gospodarczego, a także sposób okoliczności popełnienia czynu, przejawiające się w tym, że oskarżeni nie tylko zaniechali wydania rzeczy zgodnie z kierowanymi do nich żądaniami, ale w ramach przestępczego działania także zbywali i wprowadzali w błąd komornika i pracowników firmy windykacyjnej, unikali kontaktu z nimi, odmawiali wskazania gdzie rzeczy się znajdują oraz ich wydania, pomimo stanowczych wezwań do natychmiastowego wydania rzeczy kierowanych także w asyście funkcjonariuszy Policji – prowadzi do nieuchronnego wniosku, że czyny oskarżonych M. i J. R. były społecznie szkodliwe w stopniu wyższym niż znikomy.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Zarzuty apelacji prokuratora są zasadne i zasługują na uwzględnienie.

Ad. II.

W ocenie Sądu Apelacyjnego ten właśnie zarzut nie tylko należy traktować jako zasadniczy z uwagi na całość stanowiska skarżącego, ale przede wszystkim jest to zarzut przesądzający o merytorycznej wadliwości wyroku i potrzebie wydania odmiennego merytorycznie rozstrzygnięcia, przyjmując że oskarżeni dopuścili się przestępstwa.

Na wstępie należy wskazać, że Sąd Okręgowy w Legnicy poprzednio procedując w niniejszej sprawie (sygn. akt III K 100/19) wyrokiem z dnia 16 listopada 2020 r. oskarżonych uniewinnił, także od czynu opisanego w części wstępnej wyroku, przyjmując że oskarżeni nie mieli zamiaru przywłaszczenia.

Sąd Apelacyjny (sygn. akt II AKa 38/21) uwzględniając skargę apelacyjną prokuratora uchylił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 16 listopada 2020 roku zakresie wskazanego wyżej czynu, podnosząc że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy dawał podstawy do ustalenia, że oskarżeni dopuścili się zarzucanego im czynu działając z zamiarem przywłaszczenia, nie kwestionując przy tym kompletności tego materiału dowodowego.

Po ponownym przeprowadzeniu przewodu sądowego Sąd Okręgowy w Legnicy w niniejszym postępowaniu, ustalając sprawstwo czynu obu oskarżonych, umorzył postępowanie na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 kpk stwierdzając, że stopień społecznej szkodliwości przypisanego oskarżonym czynu jest znikomy.

W treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Sąd Okręgowy w Legnicy, analizując stopień społecznej szkodliwości wskazał, że oskarżeni dopuścili się wprawdzie czynu przeciwko mieniu znacznej wartości, lecz w sprawie wystąpiły specyficzne okoliczności. Po pierwsze: przywłaszczone maszyny były niezbędne do pracy w rodzinnych gospodarstwach rolnych, które stanowiły źródło ich utrzymania. Stąd, chociaż oskarżeni z uwagi na trudności finansowe nie byli w stanie spłacać rat, żeby uzyskiwać jakiekolwiek dochody i utrzymać gospodarstwo, musieli z tych maszyn korzystać. W ocenie Sądu ich działanie motywowane było chęcią utrzymania gospodarstwa, a tym samym zapewnienia bytu rodzinie. Po drugie: czyn zarzucony oskarżonym nie dotyczył przedmiotów zbytkownych, lecz sprzętów niezbędnych do prowadzenia rodzinnego gospodarstwa rolnego, które zgodnie z art. 23 Konstytucji jest podstawą ustroju rolnego państwa. Po trzecie: w realiach cen i maszyn rolniczych kwota wartości rzeczy przywłaszczonych nie była wcale znacząca. Po czwarte: sposób działania oskarżonych nie był szczególnie nacechowany złą wolą - nie ukrywali sprzętu, nie przejawiali żadnej agresji ani szczególnej determinacji. Sąd stwierdził w tym zakresie, że wydaje się, że przy bardziej zdecydowanych działaniach komornika oskarżeni wydaliby posiadany sprzęt znacznie wcześniej. Po piąte: szkoda wywołana działaniem oskarżonych jest stosunkowo niewielka, a wszelkie okoliczności wskazują, że ich zobowiązanie wobec (...) zostanie uregulowane do końca.

Oceniając takie stanowisko Sądu Okręgowego oraz treść zarzutów apelacji prokuratora, ale także zbieżne w treści zarzuty apelacji oskarżyciela posiłkowego (...) S.A., należy odwołać się do poglądów i ocen odnoszących się do samego pojęcia społecznej szkodliwości, o czym niżej, oraz kwestii stopniowania owej materialnej treści przestępstwa. Powszechnie znane są poglądy, gdzie wskazuje się na zawarte w kodeksie karnym wartości społecznej szkodliwości: znikoma (art. 1 § 2 k.k., art. 45a k.k.), nieznaczna (nie jest znaczna z art. 59 § 1 k.k., art. 66 § 1 k.k.), czy też w ogóle stopień społecznej szkodliwości (art. 53 § 1 k.k., art. 209 § 5 k.k.).

Ustalenie więc w ogóle zaistnienia społecznej szkodliwość oraz jej stopnia pozostaje zasadniczym zagadnieniem orzekania o przestępstwie oraz o wymiarze kary.

Stopień znikomy społecznej szkodliwości jest stopniem najniższym, zaraz po samym stwierdzeniu braku jakiejkolwiek społecznej szkodliwości czynu. Mieści się on w przedziale do nieznaczności (nie jest znaczny), stanowiącego stopień kolejny wyższy. To stopień, który pozwala odróżnić w ogóle zachowania społecznie niepożądane, od zachowań przestępczych, które należy oceniać jako błahe, czy mało znaczące. Zachowania, które nie wymagają faktycznie angażowania sfery władzy publicznej do wykorzystania instytucji karania (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2002 r., w sprawie SNO 47/02, LEX nr 470214 - uchwała z dnia 13 grudnia 2002 r.). Ustalenie stopnia społecznej szkodliwości w rozmiarze wyższym niż znikomy, w aspekcie aksjologicznym warunkuje w ogóle zaistnienie przestępstwa i odpowiedzialności karną. Musi bo być więc faktycznie ocena (ustalenie) o charakterze zasadniczym, tak samo istotne jak ustalenie samej bezprawności działania i winy.

Można więc przyjmować, że nie przekraczają wartości znikomej stopnia społecznej szkodliwości czynu zachowania, które oceniane na drucie czynników kształtujących ocenę społecznej szkodliwości z art. 115 § 2 k.k., można traktować jako zachowania realizujące wskazane parametry w stopniu najniższym. Zachowania, które znajdują należyte usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy. Są to zachowania, które w ocenie Sądu, ale także w społecznym odbiorze, nie budzą istotnego sprzeciwu. Mogą być zaakceptowane. Gdzie ustalenie przestępstwa, byłoby odbierane społecznie jako bardziej niesprawiedliwe niż rezygnacja ze ścigania takiej osoby. Jest to jednak ocena w zdecydowanie innej płaszczyźnie, ocena co do samego zaistnienia przestępstwa, a nie sprawiedliwości i adekwatności kary, bądź odstąpienia od wymierzenia kary na podstawie art. 66 k.k.

Reasumując należy przyjmować, że ocena społecznej szkodliwości czynu jako znikomej wymaga, aby zachowanie oceniane w kontekście cech z art. 115 § 2 k.k., było na tyle nieszkodliwe, że może być z uwagi na specyficzne okoliczności, tolerowane społecznie. Zachowanie, które nie wymaga zastosowania karnoprawnych środków oddziaływania społecznego.

Z oceną stopnia społecznej szkodliwości dokonaną przez Sąd Okręgowy nie sposób się zgodzić. Sąd nie tylko dokonał niewłaściwej oceny samego całościowego stopnia społecznej szkodliwości przypisanego oskarżonym czynu, ale przede wszystkim dokonał wadliwej oceny poszczególnych aspektów zachowań oskarżonych, które miałyby się składać na ocenę stopnia społecznej szkodliwości.

Sąd meriti błędnie ocenił rodzaj i charakter naruszonego czynem oskarżonych dobra. Zachowanie oskarżonych godziło przede wszystkim w interesy samego pokrzywdzonego ( (...) S.A. następca prawny (...) S. A.). O ile nie może budzić wątpliwości w świetle niekwestionowanych procesowo ustaleń Sądu Okręgowego, że czyn przypisany oskarżonym został popełniony w dniu 22 sierpnia 2018 roku, to jednak spór o własność przedmiotowych maszyn rolniczych toczył się już od dłuższego czasu, od wielu lat, a oskarżeni musieli być przygotowani na to, że maszyny te utracą. Jak ustalił to Sąd meritii, już w dniu 05.12.2013r., na skutek niedotrzymania warunków umów pożyczek, (...) S.A. wypowiedziało obie umowy pożyczek oraz wezwało oskarżonych do zapłaty wszystkich należności wynikających z tych umów (pełnych kwot pożyczek). Następnie wierzyciel (...) (następca prawny (...) S.A.) wniosło do Sądu Rejonowego w Warszawie przeciwko J. R. oraz M. R. pozwy o zapłatę, Sąd Okręgowy w Warszawie w postępowaniu nakazowym z weksla wydał przeciwko oskarżonym w postępowaniu nakazowym z weksla - nakaz zapłaty. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Głogowie przeprowadził dwie licytacje tych sprzętów , w trakcie których nie został one sprzedane. Na wniosek (...) S. A. – w/w postanowieniem z dnia 12 października 2016r. przyznał on na własność wierzyciela prasę K. (...), ładowarkę propilot, agregat uprawowo – siewny, zgrabiarkę, kosiarkę. W dniu 14 września 2016r. wierzyciel wpłacił na konto komornika kwotę 233.041,27 złotych tytułem zapłaty za przejęte przedmioty. Z kolie postanowieniem z dnia 10.04.2018r. sygn. akt II Cz 846/17, Sąd Okręgowy w Legnicy oddalił zażalenie oskarżonych, w związku z czym z dniem 23 kwietnia 2017r. (...) S. A. (jako następca prawny (...) S. A.”) przejął te maszyny na własność. To niewątpliwie moment, kiedy oskarżeni przestali być właścicielami nabytego sprzętu i niezależnie od czynności egzekucyjnych komornika, posiadali już w posiadaniu rzecz cudzą. Działająca na zlecenie oskarżyciela posiłkowego (...) Kancelaria (...) wzywała oskarżonych do wydania w/w ruchomości w terminie do 26 maja 2017r. S. D. podjął próbę odebrania rzeczy 26.05.2017 r., po uprzednim pisemnym wezwaniu, jednakże dłużnicy odmówili ich wydania (k. 46-48 akt (...) t. II komornika R. B.)., a następnie do 31.05.2018r. Wezwania te pozostały bez efektu.

Trudno dopatrzeć się okoliczności umniejszających społeczną szkodliwość czynu także w samych okolicznościach czynu oraz zachowaniu się oskarżonych już po jego popełnieniu. Nie ulega wątpliwości, że oskarżeni zawiadomieni przez komornika o czynności odebrania ruchomości wyznaczonej na dzień 22 sierpnia 2018 roku, wzięli udział w tej czynności. Nie byli tym zaskoczeni. Byli na terenie swojego gospodarstwa, ale maszyn tam nie było, poza jednym urządzeniem. Rzeczy te ukryli.

Sąd Okręgowy bezkrytycznie natomiast przyjmuje, że maszyny te były potrzebne do pilnych prac polowych – żniwnych. W tym aspekcie budzi wątpliwości twierdzenie oskarżonych. Maszyn, jeśli istotnie miały być wykorzystywane do pracy w gospodarstwie winny się tam znajdować. Nie wykazano, że pracę w tym czasie miałby wykonywać ktoś inny, zatrudniony przez oskarżonych na ich gruncie. Rodzić się musi podejrzenie, że maszyny te były wykorzystywane przez inne osoby albo np. oddane w najem. To zaś faktycznie wyklucza owe gospodarskie nastawienie oskarżonych, które miałoby stanowić istotny czynnik dla usprawiedliwienia zachowania, które podnosi Sąd Okręgowy.

Oskarżeni w czasie czynności komornika, co z kolei stanowi kontynuacje dotychczasowego ich zachowania, arbitralnie odmawiają wydania maszyn. Trudno tu akceptować podnoszone przez obronę twierdzenie, że miało dojść do ustalenia w drodze negocjacji innego możliwego terminu wydania maszyn. Informacje zawarte w dokumentacji komorniczej oraz przesłuchanie osób uczestniczących w czynności przesądzają, że oskarżeni odmówili wydania przed 30 września 2018 roku jako terminem zakończenia żniw. Znów, aby traktować jako usprawiedliwione zachowanie sprawców należałoby oczekiwać, że ustalenie tego terminu nastąpi w drodze rzeczywistych pertraktacji, przez przekonywania, argumentowanie potrzebą i istotną szkodą, która może w tym przypadku powstać w majątku oskarżonych. Tak to jednak nie wyglądało. W drodze tej czynności wierzyciel nie uzyskał nic konkretnego, a złożone przez oskarżonych obietnice także nie były dotrzymane.

Błędnie Sąd Okręgowy ocenia wiarygodność wyjaśnień oskarżonych (k. 85, 148-150, 152, 605-606, 93-95, 153- 154, 340-342, 606) uznając je za w pełni wiarygodne. Dlatego Sąd meriti w treści uzasadnienia (pkt 1.1. s. 4) wskazał, że przy kolejnych próbach odebrania rzeczy dochodziło do pertraktacji z komornikiem i uzgadniania kolejnych terminów, a po pojawieniu się funkcjonariuszy Policji oskarżeni rzeczy dobrowolnie wydali. Nie jest prawdą, że oskarżeni otrzymali jakieś prawo dalszego korzystania z ruchomości. Faktycznie do żadnej prolongaty nie doszło. Wobec postawy oskarżonych komornik zmuszony był odstąpić od czynności i wyznaczył z urzędu następny termin czynności na 10.01.2019 (k. 216).

Zasadnicze dla oceny zachowania oskarżonych pozostaje też to, że już po dokonaniu czynu, mimo deklaracji wydania rzeczy po zakończeniu prac polowych, ci nadal opierają się wydaniu. Przymusowe odebranie maszyn następuje bowiem w dniu 10 grudnia 2018r . przez funkcjonariuszy Policji w związku z prowadzonym postępowaniem karnym w celu zabezpieczenia maszyn jako dowodów w prowadzonym postępowaniu. Ostatecznie maszyny przekazane zostały właścicielowi, tj. (...).

Żeby zachowanie oskarżonych traktować jako nacechowane znikomym stopniem społecznej szkodliwości należałoby oczekiwać, że ci wydają rzecz dobrowolnie, bez presji ze strony wierzyciela i organów władzy publicznej. A nadto podejmą starania, aby dojść do porozumienia, ugody z wierzycielem w zakresie wzajemnych rozliczeń z tytułu długów, ale też kosztów korzystania z rzeczy przez okres co najmniej kilkumiesięczny. Oskarżeni nie tylko nie podjęli takich zabiegów, także w toku prowadzonego postępowania, ale też nie widzą takiej potrzeby. Pozostają bezrefleksyjni i bezkrytyczni wobec swojego postępowania.

Błędna jest także ocena Sądu Okręgowego rozmiarów wyrządzonej lub grożącej szkody. Zgodnie z art. 1 § 2 kk karygodność czynu zabronionego jest stałym elementem każdego przestępstwa i nie może być różnie rozumiana na gruncie różnych czynów zabronionych. Jeżeli zatem ustawodawca nakazuje uwzględnienie rozmiarów wyrządzonej lub grożącej szkody to nie można przyjmować przy szkodzie majątkowej, której wysokość wyrażono w kwocie pieniężnej, że ta sama kwota w przypadku jednego czynu stanowi kwotę znaczącą, w przypadku innego nieznaczną. Godzi to w fundamentalną konstytucyjną zasadę równości wobec prawa. Nie można uznać, że kwota 224.844,86 zł nie jest znacząca, z uwagi na realia cen i maszyn rolniczych w niniejszej sprawie, bowiem oskarżeni są rolnikami. To oznacza, że gdyby czynu dopuściła się osoba przypadkowa, niebędąca rolnikiem, np. osoba bezrobotna dokonała zaboru oskarżonym i sprzedaży na części tych samych urządzeń, rozmiar wyrządzonej szkody wyrażającej się w tej samej kwocie 224.844,86 zł należałoby oceniać w sposób odmienny (wówczas szkoda byłaby znaczna zgodnie z dyspozycją art. 115 § 5 k.k.). Art. 115 § 2 kk nie daje podstaw do subiektywizacji pojęcia rozmiaru szkody, biorąc pod uwagę samą normę art. 115 § 2 kk oraz fakt, że w sprawie jedyną ustaloną szkodą jest szkoda majątkowa, której wysokość wyrażono w kwocie pieniężnej. Sąd Okręgowy w Legnicy winien był uznać, że mamy do czynienia jednak ze znacznej wartości mieniem, tak jak w kwalifikacji prawnej czynu, a to ma istotne znaczenie dla oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu.

W niniejszej sprawie należało oceniając rozmiar szkody wyrządzonej przestępstwem zwrócić także uwagę na aspekty podnoszone przez oskarżyciela posiłkowego. A mianowicie, oskarżeni korzystali z przedmiotów przestępstwa, uzyskali nienależną im korzyść. To mieści się w konstrukcji przypisanego im czynu. Natomiast pokrzywdzony odebrał maszyny po wielu miesiącach ich bezprawnego użytkowania, wyeksploatowane, co w sposób oczywisty wpływa na powiększenie rozmiaru wyrządzonej mu szkody.

Czyn przypisany oskarżonym godzi także w pewność i uczciwość obrotu prawnego i gospodarczego. Okoliczności czynu, w tym przywłaszczenie mienia będącego przedmiotem czynności egzekucyjnych, musi być oceniane jako istotnie społecznie szkodliwe. Zachowanie oskarżonych godzi jednoznacznie obowiązek poszanowania i wykonania orzeczenia sądu kształtującego prawo oraz w skuteczność czynności egzekucyjnych realizowanych przez władzę publiczną. Dokonana przez Sąd meriti odmienna ocena może działać demoralizująco na osoby skłonne naruszać porządek prawny. Skłonne do samowoli i nieprzestrzegania reguł prawnych. Wzmagać przekonanie o relatywności zobowiązań.

Ma rację skarżący prokuratora wskazując, że biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności czynu należy dojść do wniosku, że nie są one istotnie różne od okoliczności popełnienia innych czynu przywłaszczenia z art. 284 § 2 kk i nie noszą w sobie atypowo zmniejszonego ładunku społecznej szkodliwości.

Odnosząc się z kolei do stopnia winy oskarżonych to jest oczywiste, że czyn został przez oskarżonych popełniony z zamiarem bezpośrednim kierunkowym, co stanowi okoliczność jednoznacznie obciążającą.

W tym zakresie należy także mieć na względnie, że oskarżony J. R. był już karany sądownie za przywłaszczenie mienia. Wyrok skazujący go na karę ograniczenia wolności zapadł w dniu 29 maja 2018 roku (pkt 2.1.1.1). Miał on więc świadomość odpowiedzialności za tego rodzaju zachowania. Dopuszczając się ponownie takiego czynu, lekceważy on zasady porządku prawnego, dowodzi swojej niepoprawności. Wykazuje on też bezskuteczność wymierzonej mu w przeszłości kary. To z kolei jest jednoznacznie obciążające z uwagi na ocenę motywacji sprawcy oraz postać zawinienia. Wszystko to jednoznacznie wpływa na wysoki stopień społecznej szkodliwości i sprzeciwia się pobłażliwości w niniejszej sprawie.

Analizując zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu można dojść do wniosku, że kluczowym elementem przesądzającym o znikomej społecznej szkodliwości czynu była motywacja sprawcy. Nawet chęć zrealizowania rozpoczętych prac polowych i realizacja zysków oraz utrzymania rodzinnego gospodarstwa rolnego nie stanowi wystarczającej podstawy do przyjęcia, że czyn oskarżonych był społecznie szkodliwy w stopniu znikomym. Okoliczności te nie dają podstawy do takich krańcowych ocen. Mogą i powinny być one uwzględnione przy wymiarze kary.

Motywacja przypisywana oskarżonym nie jest jednak motywacją atypową, zasługująca na szczególne uwzględnienie, w przypadku przestępstw przeciwko mieniu. Bardzo bowiem często zdarza się, że sprawcy wskazują na swoje przymusowe położenie, szczególną sytuację gospodarczą, względy ekonomiczne, jak choćby potrzeba zachowania miejsc pracy lub źródła środków utrzymania. Wszystkie te czynniki, ważne subiektywnie, nie mogą przesądzać o bezkarności działania sprawcy. Zwłaszcza, że sytuacja, choćby z uwagi na długoletni proces egzekucji, musiała być dla oskarżonych oczekiwana.

Podkreślić przy tym należy, że w okolicznościach sprawy nie ustalono, aby wydanie urządzeń w terminie miało po stronie oskarżonych wiązać się z powstaniem realnego uszczerbku w utrzymaniu rodziny, lub też gospodarstwa. Wręcz przeciwnie pomimo wydania tych urządzeń 10 grudnia 2018 r. oskarżeni konsekwentnie podawali w toku rozpraw, że nadal prowadzą swoje gospodarstwa rolne, a członkowie rodziny pozostają na ich utrzymaniu. Brak zatem podstaw dowodowych, że oskarżeni znajdowali się w atypowej sytuacji motywacyjnej, np. w sytuacji, gdy wydanie maszyn skutkowałoby natychmiastową szkodą albo popadnięciem w niedostatek i niemożnością zaspokojenia pilnych, podstawowych potrzeb życiowych rodziny. Przeciwnie, oskarżeni od wielu lat prowadzą wielkoobszarowe gospodarstwo rolne (150 ha) i mogą się zabezpieczyć także w tym zakresie.

W konsekwencji należy podzielić zarzut apelacji prokuratora, przyjmując, że Sąd meriti dopuścił się błędu w ustaleniach faktycznych oceniając stopień społecznej szkodliwości czynu oskarżonych jako znikomy.

Ad. I.

Uwzględnienie zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych przesądza o zasadności wniesionego przez prokuratora środka odwoławczego oraz upoważnia Sąd Odwoławczy do ograniczenia rozpoznania – na podstawie art. 436 k.p.k. – zarzutów, gdyż rozpoznanie pozostałych uchybień pozostaje bezprzedmiotowe.

Wniosek

Prokurator wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Legnicy.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Uwzględnienie wskazanego wyżej zarzutu apelacji prokuratora musiało skutkować podzieleniem wniosku tego środka zaskarżenia.

3.2.

Oskarżyciel posiłkowy (...) S.A. działając przez swojego pełnomocnika zaskarżył wyrok w całości na niekorzyść oskarżonych zarzucając:

1)  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, będący konsekwencją dowolnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego mająca wpływ na teść zaskarżonego wyroku, polegające na uznaniu przez Sąd I instancji, że zgromadzony materiał dowodowy daje podstawy do uznania, że społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, co w konsekwencji uzasadnia umorzenie postępowania karnego przeciwko oskarżonym, podczas gdy uwzględniając wszystkie okoliczności w jakich doszło do popełnienia przestępstwa, a w szczególności:

- rodzaj i charakter naruszonego dobra, tj. prawo własności mienia o znacznej wartości;

- rozmiar wyrządzonej szkody, tj. mienie o wartości ponad 200.000 zł;

- sposób i okoliczności popełnienia czynu – oskarżeni przez znaczny okres czasu ignorowali wezwania do dobrowolnego wydania, ukrywali ruchomości, intensywnie je eksploatowali, odmawiali wydania maszyn i nawet interwencja Policji w dniu 22.08.2018 r. nie zmieniła ich stanowiska i postawy;

- waga naruszonych przez sprawcę obowiązków – oskarżeni jako dłużnicy i dozorcy ruchomości mieli obowiązek dobrowolnie wydać je nabywcy, tj. spółce (...) S.A., co więcej, nie chcieli tego uczynić także w toku przymusowej egzekucji prowadzonej przez Komornika;

- postać zamiaru – oskarżeni działali w zamiarze bezpośrednim kierunkowym . Mieli oni świadomość ciążącego na nich obowiązku wydania rzeczy, a tym samym mieli świadomość, że posiadają i dysponują tymi rzeczami bezpodstawni i bezprawnie. Ich działania ukierunkowane były na uniemożliwienie odbioru ruchomości i dalsze utrzymanie się w posiadaniu ruchomości;

- motywacja sprawców: głównym celem oskarżonych było utrzymanie się w bezprawnym posiadaniu rzeczy, jak najdłużej”, oraz osiągniecie korzyści finansowych z tytułu korzystania z przedmiotowych maszyn z jednoczesnym pokrzywdzeniem spółki (...) S.A.;

wskazują, że społeczna szkodliwość czynu była znaczna, a przynajmniej większa niż znikoma, a tym samym umorzenie postępowania wobec oskarżonych nie było zasadne.

2)  naruszenie prawa materialnego co miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a to art. 1 § 2 k.k. w zw. z art. 115 § 2 k.k. poprzez uznanie, że ocenę czynu przypisanego oskarżonym, formalnie wyczerpującego znamiona z art. 284 § 2 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. cechuje znikomy stopień społecznej szkodliwości, co w konsekwencji doprowadziło do niewłaściwego zastosowania art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. i umorzenie postępowania karnego, podczas gdy Sąd przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości nie wziął pod uwagę wszystkich faktorów wskazanych w art. 115 § 2 k.k., a więc nie była to ocena całościowa, a jedynie wybiórczo przytoczono okoliczności i to te które miałyby usprawiedliwiać i tłumaczyć zachowanie J. R. i M. R.. Nie wzięto natomiast pod uwagę szeregu okoliczności obciążających, wskazujących jednoznacznie, iż społeczna szkodliwość czynu w niniejszej sprawie była znaczna.

3)  naruszenie przepisów postępowania ,tj .art. 442 § 3 k.p.k. poprzez nie uwzględnienie w zaskarżonym wyroku wiążących wskazówek i zapatrywań prawnych wynikających z wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13.05.2021 r., sygn.. akt: II AKa 38/21, który wprost wskazał, iż oskarżeni swoim czynem wyczerpali wszystkie znamiona, w tym strony podmiotowej przestępstwa z art. 284 § 2 k.k. Jednocześnie w ww. wyroku Sąd w żadnym razie nie wskazał, że w sprawie zachodzą okoliczności, które powodowałyby konieczność umorzenia postępowania.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Sąd Apelacyjny ocenił, że postawiony przez skarżącego oskarżyciela posiłkowego w jego apelacji zarzut błędu w ustaleniach faktycznych jest zasadny.

Zarzut ten w zasadniczym zakresie pozostaje też zbieżny (tożsamy) z analogicznym zarzutem postawionym przez prokuratora w jego apelacji. Zasadnym w tej sytuacji jest odwołanie się do okoliczności i ocen Sądu Apelacyjnego zawartych wyżej, w pkt 3.1, a odnoszących się właśnie do zarzutów tego środka zaskarżenia. Tam zawarte stanowisko pozostaje w całości aktualne w również odniesieniu do zarzutu z pkt 2 niniejszej apelacji, oraz w koniecznym zakresie odnosi się też do uzasadnienia niniejszej apelacji. A więc, nie powtarzając w tym miejscu argumentacji, należy w całości odwołać się do wcześniej przedstawionego stanowiska i to stanowisko w tym miejscu podtrzymać.

Sąd Apelacyjny, także i w tym przypadku, w odniesieniu do zarzutów z pkt 3 i 4 apelacji, ograniczy rozpoznanie tego środka odwoławczego do zasadnego i skutkującego uwzględnieniem wniosku apelacji zarzutu z pkt 2 – tj, błędu w ustaleniach faktycznych. Rozpoznanie pozostałych zarzutów jest w realiach sprawy bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania.

W zakresie zarzutu z pkt 4 apelacji tj. zarzucającego naruszenie przez Sąd Okręgowy przepisów postępowania tj. art. 442 § 3 k.p.k. przez uchybieniu związaniu zapatrywaniami prawnymi sądu odwoławczego, to zarzut ten nie jest zasadny. Sąd I instancji był związany stanowiskiem Sądu Apelacyjnego co do sprawstwa czynu, i takie ustalenie faktycznie Sąd Okręgowy poczynił, nie zaś co do kwestii oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu. To nie było poprzednio przedmiotem zarzutu i stanowiska Sądu Apelacyjnego. Sąd Okręgowy miał więc formalnie prawo takie stanowisko zająć, choć na skutek uwzględnienia zarzutów obu apelacji, stanowisko to zostało ocenione krytycznie w niniejszym postępowaniu.

Wniosek

Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego wniósł o uchylenie wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Legnicy do ponownego rozpoznania.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Uwzględnienie wskazanego wyżej zarzutu apelacji oskarżyciela posiłkowego, podobnie jak zarzutów apelacji prokuratora, musiało skutkować podzieleniem wniosku tego środka zaskarżenia.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

1.7.  Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

1.8.  Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

1.9.  Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

1.1.7.  Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

Uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w Legnicy i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu sądowi.

☒ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Uwzględniając zarzuty obu apelacji oskarżycieli, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu stoi na stanowisku, że z powodów wskazanych w pkt 3.1 niniejszego uzasadnienia, należy przyjmować, że ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu oskarżonych nie zasługuje na uwzględnienie. Oceniany przez Sąd Odwoławczy stopień społecznej szkodliwości czynu jest wyższy niż znikomy, a oskarżeni dopuścili się popełnienia przestępstwa z art. 284 § 2 k.k. w zw. z art. 249 § 1 k.k. i za taki czyn mają ponosić odpowiedzialność karną.

Sąd Apelacyjny w kontekście zasadnych zarzutów oraz dokonanych ustaleń faktycznych byłby gotowy zmienić wyrok i skazać oskarżonych za przestępstw będące przedmiotem postępowania. Zasada ne peius z art. 454 § 1 k.p.k. nie daje sądowi odwoławczemu takiej możliwości. Sąd jest więc zmuszony, na podstawie art. 437 § 2 k.p.k., z tej przyczyny uchylić wyrok i sprawę przekazać Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

1.1.8.  Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Sąd I Instancji rozpoznając po raz 3 niniejszą sprawę ograniczy się do przeprowadzenia koniecznych w jego ocenie dowodów, oraz dokonana oceny stanu faktycznego kierując się powyżej przedstawionymi zapatrywaniami Sądu Apelacyjnego. Dokona pogłębionej i rzetelnej oceny przesłanek z art. 115 § 2 k.k. wskazujących na stopień społecznej szkodliwości czynu oskarżonych, a swoje rozstrzygnięcie o sprawstwie, stopniu społecznej szkodliwości i wymiarze kary, jeśli zajdzie taka potrzeba, w sposób rzeczowo uzasadni.

1.10.  Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

7.  PODPIS

SSA Jarosław Mazurek SSA Maciej Skórniak SSA Janusz Godzwon

1.11.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Prokurator Prokuratury Rejonowej w Głogowie

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

umorzenie postępowania

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☒

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

1.12.  Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

2

Podmiot wnoszący apelację

pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego (...) S.A. radca prawny S. D.

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

umorzenie postępowania

0.1.1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.1.1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.1.1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana