Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2022 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. Z.

i A. Z.

przeciwko (...) Bankowi (...)

Spółce Akcyjnej w W.

o ustalenie ewentualnie o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu

z dnia 11 lutego 2022 r., sygn. akt I C 396/20

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Teresa Karczyńska - Szumilas

Na oryginale właściwy podpis.

Sygn. akt V ACa 283/22

UZASADNIENIE

Powodowie J. Z. i A. Z. domagali się ustalenia, że umowa kredytu hipotecznego z dnia 14 sierpnia 2008 r., którą zawarli z pozwaną (...) Bankiem (...) Spółką Akcyjną w W. jest nieważna, ewentualnie zasądzenia od pozwanej na ich rzecz kwoty 145.129,92 zł i 15.599 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 18 marca 2018 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie umowy uznanej za nieważną, ewentualnie, w przypadku uznania, że umowa jest ważna zasądzenia od pozwanej kwoty 43.062,60 zł oraz 5.581,98 CHF tytułem różnicy pomiędzy sumą faktycznie pobranych rat kapitałowo-odsetkowych i rat należnych w okresie od października 2010 r. do grudnia 2019 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 18 marca 2018 r. do dnia zapłaty oraz co do przyszłych świadczeń, nieobjętych tym punktem, ustalenia, że powodów nie wiążą § 4 ust. 1 i 2, § 22 ust. 2, § 1 pkt 14 COU i § 2 pkt 1, § 3 pkt 1 ppkt 3, § 4 pkt 1 ppkt 1 i 5, § 9 pkt 2 CSU, a nadto w każdym przypadku zasądzenia kosztów postępowania.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że umowa o kredyt hipoteczny zawarta przez nich z pozwaną jest nieważna z uwagi na zastosowanie w niej postanowień abuzywnych nie uzgodnionych indywidualnie, określających główne świadczenia stron, które zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie solidarnie od powodów zwrotu kosztów procesu, zaprzeczając aby umowa kredytu zawarta przez strony była nieważna, zawierała klauzule abuzywne, a jej warunki nie zostały uzgodnione indywidualnie oraz podkreślając, że powodowie byli informowani o ryzykach związanych z zawarciem umowy, a kursy walut nie były ustalane przez pozwanego swobodnie i jednostronnie. Pozwany wskazał na brak interesu prawnego powodów w dochodzeniu roszczenia na podstawie art. 189 k.p.c., stwierdził, że nie osiągnął jakiejkolwiek korzyści bez podstawy prawnej kosztem powodów, a nadto podniósł zarzut przedawnienia roszczenia i zakwestionował roszczenie co do wysokości.

Sąd Okręgowy w Elblągu wyrokiem z dnia 11 lutego 2022 r. ustalił, że umowa kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) z dnia 14 sierpnia 2008 r. zawarta przez powodów z pozwanym jest nieważna oraz obciążył pozwanego kosztami procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 14 sierpnia 2008 r. strony zawarły umowę kredytu hipotecznego (...) nr (...), na podstawie której bank udzielił powodom kredytu w wysokości 105,558,48 CHF na okres 299 miesięcy, z przeznaczeniem na nabycie prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego (§ 2 ust. 1, 2, 3, 4 Części szczegółowej umowy - CSU). Strony umowy ustaliły, że oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosi 4,94833 % (§ 2 ust. 8 CSU), rzeczywista roczna stopa procentowa 5,6 %, a dla zadłużenia przeterminowanego 30 % (§ 2 ust. 10, 11 CSU). Szacunkowy całkowity koszt kredytu w dniu zawarcia umowy wynosił 170.462,83 zł, szacunkowa wysokość odsetek – 30.364,79 CHF (§ 3 ust. 1 CSU).

Jako zabezpieczenie ustanowiono hipotekę zwykłą w kwocie 105.588,48 CHF oraz hipotekę kaucyjną do kwoty 31.676,54 CHF na kredytowanej nieruchomości oraz przelew wierzytelności pieniężnej z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych (§ 4 ust. 1 i 2 CSU).

Całkowita wypłata kredytu miała nastąpić w terminie 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy, jednorazowo na rachunek zbywcy nieruchomości (§ 6 ust. 1, 2 CSU). Spłata kredytu miała następować w równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych pobieranych z rachunku kredytobiorcy do 1 dnia każdego miesiąca, począwszy od 1 stycznia 2009 r. do 1 sierpnia 2033 r.

Kredytobiorca oświadczył, iż został poinformowany, iż ponosi ryzyko zmiany kursów waluty, polegające na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu, wyrażonych w walucie polskiej, przy wzroście kursów waluty kredytu, oraz ryzyko stopy procentowej, polegające na wzroście raty spłaty przy wzroście stawki referencyjnej (§ 11 ust. 2 CSU).

Zgodnie z umową kredyt mógł zostać wypłacony w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań kredytobiorcy poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, lub w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w Rzeczypospolitej Polskiej (§ 4 ust. 1 Części ogólnej umowy – COU). W przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej stosowany miał być kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów (§ 4 ust. 2 COU). Pod pojęciem Tabeli kursów zgodnie z umową strony rozumiały tabelę kursów (...) S. A. obowiązującą w chwili dokonywania przez bank określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępną w (...) S. A. oraz na stronie internetowej banku (§ 1 pkt 14 COU).

Spłata zadłużenia następować miała w drodze potrącania przez (...) S.A. wierzytelności pieniężnych z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi kredytobiorcy zgromadzonymi na rachunku ROR, rachunku walutowym, rachunku technicznym, prowadzonym przez (...) S.A. (§ 21 COU). Kredytobiorca został zobowiązany do posiadania środków na rachunku w wysokości co najmniej równiej racie spłaty kredytu. W przypadku dokonywania spłat zadłużenia z rachunku ROR – środki z rachunku miały być pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności, według aktualnej Tabeli kursów. W wypadku spłaty z rachunku walutowego środki miały być pobierane w walucie kredytu, w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub ratę spłaty kredytu. Dopuszczono także możliwość spłaty z rachunku technicznego, z którego środki miały być pobierane w walucie kredytu w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub raty. Wpłaty dokonywane na rachunek techniczny w walucie innej niż waluta kredytu, miały być przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla walut, obowiązujących w (...) S.A. według aktualnej Tabeli kursów (§ 22 ust. 1, 2 pkt 1 i pkt 3 COU).

W dniu wypłaty transz powodowie zawarli z bankiem negocjowaną transakcję wymiany waluty. Środki z udzielonego kredytu zostały wypłacone w 3 transzach w dniu 10 października 2008 r. w wysokości 4.255,97 CHF (składka ubezpieczenia od utraty pracy), 15.862,42 CHF, co stanowiło równowartość 37.118,06 zł (kurs waluty 2,34), 85470,09 CHF, co stanowiło równowartość 200.000 zł (kurs waluty 2,34), łącznie 105.588,48 CHF.

Powodowie dokonywali spłat zarówno w walucie polskiej jak i szwajcarskiej; w dniu 10 lutego 2012 r. powód złożył wniosek o otwarcie rachunku technicznego w CHF, umożlwiającego spłatę kredytu w walucie kredytu.

W okresie od 1 grudnia 2008 r. do 1 kwietnia 2020 r. powodowie spłacili na rzecz banku kwotę 118.806,17 zł tytułem kapitału i 26.323,75 zł tytułem odsetek, przy czy kwoty te nie uwzględniają spłat uiszczonych w walucie kredytu.

Stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów, przesłuchania powodów, zaś zeznania świadków A. B. i E. K. ocenił jako mające jedynie znaczenie posiłkowe dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu.

Wskazując na treść art. 189 k.p.c. Sąd I instancji stwierdził, że powodom przysługuje interes prawny w dochodzeniu żądania ustalenia nieważności umowy łączącej strony. Umowa ta wygenerowała długoletni stosunek prawny, a samo zasądzenie zwrotu dotychczas uiszczonych przez powodów świadczeń w sytuacji uznania umowy za nieważną, nie chroni ich w wystarczający sposób, albowiem pozwana mogłaby bowiem domagać się zapłaty kolejnych rat, odsetek, kosztów. Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy skutki takiej umowy ex tunc, a z uwagi na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią, jako swoisty prejudykat, ma ono istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu; bez takiego rozstrzygnięcia, nie istnieje możliwość definitywnego zakończenia sporu.

Sąd Okręgowy stwierdził, że przedmiotem umowy łączącej strony był kredyt walutowy, denominowany w relacji CHF/PLN, przy czym w chwili zawierania umowy kredytu jedynym punktem odniesienia w kwestii oceny zgodności umowy z prawem (w ramach zasady swobody umów) był art. 69 Prawa bankowego.

Wysokość kredytu udzielonego powodom została wyrażona w CHF, także wysokość spłat kredytu wyrażona została w ratach w CHF, zaś powodowie uznawali ten model finansowania za korzystniejszy, gdyż wiązało się to z niższą ratą kredytu. W okolicznościach badanej sprawy oczywistym jest jednak, że powodowie nigdy nie chcieli uzyskać środków bezpośrednio w walucie kredytu, a uzgodnienie, że wypłata środków nastąpi w walucie polskiej stanowiło wynik zgodnej woli stron. Treść postanowień umownych pozwala przyjąć, że strony zawarły umowę kredytu wyrażoną w złotych polskich z mechanizmem waloryzacyjnym w postaci kursu CHF ustalanego przez pozwany bank.

Sąd Okręgowy wskazał, że umowa kredytu wiążąca wysokość udzielonego kredytu oraz wysokość jego spłat z kursem waluty obcej, np. franka szwajcarskiego, nie jest sprzeczna z ogólną konstrukcją umowy kredytu przewidzianą w art. 69 Prawa bankowego. Przyjmuje się przy tym, że wprowadzenie tzw. ustawy „antyspreadowej” (ustawa z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw – Dz.U. z 2011 r. Nr 165, poz. 984), nie miało znaczenia z punktu widzenia oceny ważności umowy, czy też abuzywności niektórych jej postanowień w kontekście powołanego przepisu; zmiana ta miała na celu jedynie doprowadzenie do sytuacji, w której kredytobiorca już na etapie zawierania umowy będzie szczegółowo poinformowany o kluczowych dla niego zasadach związanych ze spłatą kredytu.

Nie ma również wystarczających podstaw, by uznać, że zastosowanie indeksacji przewidującej spread jest samo przez się sprzeczne z art. 69 ust. 1 prawa bankowego. Wprawdzie w rezultacie jego zastrzeżenia w chwili zawarcia umowy czy faktycznego oddania środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy, wyrażona w złotych polskich, podlegająca zwrotowi kwota kredytu jest wyższa niż kwota udostępniona, jednakże oznacza to tylko to, że spread może być - w zależności od zmian kursu waluty, do której kredyt jest indeksowany - źródłem dodatkowej korzyści banku. Dopuszczalność zastrzeżenia spreadu nie oznacza przy tym, że klauzula tego rodzaju nie może być oceniona pod kątem ogólnych wymagań co do oznaczalności świadczenia, z uwzględnieniem art. 353 ¹ k.c.

W tym kontekście Sąd Okręgowy, stwierdzając, że powodowie zawarli umowę kredytu jako konsumenci oraz przytaczając treść art. 385 ¹ i art. 385 ² k.c k.c. uznał, że te jej postanowienia, które określają zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy jego wypłacie, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej nie stanowią wyniku indywidualnej negocjacji i mają charakter niedozwolonych postanowień umownych .

Sąd I instancji wskazał, że pozwany bank nie obalił domniemaniu braku indywidualnego uzgodnienia postanowień wzorca umowy, a nie ulega wątpliwości, że podpisana przez powodów umowa kredytu stanowiła opracowany przez bank wzorzec umowny i rola kredytobiorcy w istocie ograniczała się jedynie do podjęcia decyzji o przystąpieniu do niej; blankietowy wzorzec umowy został przy tym załączony do akt sprawy przez stronę pozwaną. W ocenie Sądu I instancji nie mogło także budzić wątpliwości, iż treść tych klauzul, poza dotyczącą kursu dla ustalenia kwoty kredytu wypłacanego w złotych, nie była w sposób indywidualny negocjowana z powodami.

Wskazując na § 22 ust. 2 pkt 1 COU, § 16, § 22 ust. 2 pkt b, § 32, § 36 COU Sąd Okręgowy stwierdził, że określenie wysokości raty kredytowej w złotych polskich w oparciu o tabelę kursów ustalaną przez bank według kursu sprzedaży pozostaje klauzulą abuzywną.

Za sprzeczne z dobrymi obyczajami należy uznać wprowadzenie do umowy klauzul godzących w równowagę kontraktową, zaś rażące naruszenie interesów konsumenta polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść.

Przywołując judykaturę Trybunału Sprawiedliwości Sąd Okręgowy stwierdził, że artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne.

W ocenie Sądu Okręgowego § 11 ust. 2 umowy (CSU), zgodnie z którym kredytobiorca przyjął na siebie ryzyko zmiany kursów waluty polegające na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wzroście wysokości rat kredytu przy wzroście kursu waluty kredytu godzi w równowagę kontraktową stron i jest najbardziej jaskrawym przykładem klauzuli abuzywnej. Nie ma żadnego uzasadnienia postanowienie umowy,

zgodnie z którym wyłącznie kredytobiorca miałby ponosić ryzyko zmiany kursu franka szwajcarskiego; elementarne zasady uczciwości nakazywały rozłożyć to ryzyko na obie strony kontraktu, a przy uwzględnieniu pozycji dominującej kredytodawcy, zwłaszcza przy założeniu charakteru jego działalności i tym samym większej możliwości przewidywania zmiany kursów, ryzyko to powinno w większym stopniu obciążać bank.

Mając na uwadze powyższe, wskazane klauzule umowne Sąd Okręgowy ocenił jako sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumenta, albowiem wskazany w nich sposób ustalenia wartości podawanych w Tabeli banku nie został w żaden sposób określony, postanowienia te są zatem całkowicie niejednoznaczne i nieprzejrzyste. Nie wiadomo, jakie wartości są punktem wyjścia w określaniu kursu waluty, nie wiadomo także, kiedy kurs jest ustalany (na jaki konkretnie moment przed nadejściem terminu zapłaty raty), jak często może być zmieniany, a wreszcie nie wiadomo jaka jest wysokość stosowanego przez bank spreadu walutowego, a w konsekwencji czy w kursie ustalonym przez bank jest zawarty jedynie spread walutowy (koszt zabezpieczenia dostępu do CHF na rynku międzybankowym), czy także jakiegoś rodzaju dalsze świadczenie, np. marża za dokonanie wymiany waluty, czyli wynagrodzenie banku. Konstrukcja umowy kredytu zgodnie z art. 69 Prawa bankowego wymaga precyzyjnego określenia wszystkich składników wynagrodzenia banku, zaś w umowie nie ma żadnych regulacji dotyczących ewentualnego wynagrodzeniu banku z tytułu dokonywania za konsumentów operacji walutowych na rynku międzybankowym; klauzula ta może być wykorzystywana przez bank w sposób całkowicie dowolny i niczym nieskrępowany.

Konsument mógł być więc zaskakiwany nagłą zmianą wysokości kursu w dniu, w którym miałoby dojść do przelewu środków z jego konta, pozbawiony możliwości wyboru spłaty bezpośrednio w walucie wymienialnej, pozyskanej gdzie indziej, taniej. Ten stan rzeczy oznacza wyraźną nierówność informacyjną obu partnerów i w sposób zasadniczy wpływa niekorzystnie na sytuację konsumenta w stosunku kredytowym.

W konsekwencji Sąd Okręgowy stwierdził, że zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c. zakwestionowane postanowienia wzorca umowy nie wiążą powodów i rozważyć należało, czy po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych możliwe jest wykonanie umowy względnie, czy dopuszczalne jest zastąpienie zakwestionowanych postanowień wzorca umowy innymi uregulowaniami wynikającymi z przepisów prawa. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę.

Powodowie zajęli jednoznaczne stanowisko w sprawie twierdząc że umowa z dnia 14 sierpnia 2008 r. jest nieważna w całości. Dopuszczalność zastąpienia abuzywnej normy innym przepisem prawa, warunkowana jest istnieniem w chwili zawarcia umowy odpowiedniej regulacji, przy czym w tym kontekście nie może być więc brany pod uwagę art. 358 § 2 k.c., gdyż norma ta została wprowadzona do k.c. dopiero dnia 24 stycznia 2009 r.

W § 39 ust. 1 i 2 COU znajduje się odesłanie do kursu NBP, jednak postanowienia tej jednostki reakcyjnej umowy odnoszą się tylko do ustalenia kosztu przesyłki, a nie realizacji zasadniczych dla umowy postanowień, tj. ustalenia wysokości kwoty wypłacanego kredytu, jego salda i wysokości rat.

Podstaw uzupełnienia umowy nie mogą stanowić również art. 56 k.c., ani art. 354 k.c. czy też art. 65 § 2 k.c., albowiem przepisy te nie kreują żadnych norm dyspozytywnych, które mogłyby zastąpić kwestionowaną klauzulę.

Wyeliminowanie określonych powyżej klauzul umownych oznacza, że umowa jest nieważna w całości; pozbawienie umowy mechanizmu indeksacji skutkuje niewykonalnością umowy, ponieważ niemożliwe staje się określenie wysokości świadczenia obciążającego kredytobiorcę. Taka okrojona umowa byłaby sprzeczna z ustawą, skoro nie można byłoby na jej podstawie określić wysokości zobowiązania.

Oceniając ważność umowy zawartej przez powodów Sąd I instancji zauważył także, że w okresie kredytowania kurs franka szwajcarskiego wzrósł o ponad 100 %, przy czym kosztami tego wzrostu obciążono wyłącznie konsumenta. Umowa nie przewidywała żadnego rozkładu ryzyka zmian kursowych ani też ochrony konsumenta przed konsekwencjami wzrostu kursów, co doprowadziło do ukształtowania praw i obowiązków kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, naruszając przy tym rażąco jego interesy i zasady współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Nie ma znaczenia przy tym fakt, że powodowie od lutego 2012 r. okresowo korzystali z możliwości spłaty kredytu we frankach, albowiem możliwość spłaty kredytu w walucie obcej nie chroni przed wzrostem kursu w sytuacji gdy kredytobiorcy uzyskują wynagrodzenie w złotówkach.

W ocenie Sądu I instancji niezasadny był także podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia, albowiem dla powództwa o ustalenie nieważności umowy lub o ustalenie nieistnienia praw wynikających z umowy prawo nie przewiduje terminu przedawnienia roszczenia

Sąd Okręgowy pominął wnioski stron o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości, gdyż uwzględniono roszczenie główne strony powodowej i stwierdzono nieważność umowy z dnia 14 sierpnia 2008 r.; wnioski dowodowe dotyczyły rozliczeń stron w sytuacji uznania umowy za ważną.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na mocy art. 98 k.p.c. i art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sadowych w sprawach cywilnych (j. t. Dz. U z 2020 r. poz.755).

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł pozwany zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie:

I . przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

1. art. 327 ¹ § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. przez wewnętrzną sprzeczność zawartą w uzasadnieniu wyroku w zakresie wskazania podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia, polegającą na:

a) uznaniu z jednej strony, że zawarta umowa kredytu miała charakter walutowy, a bank oddał do dyspozycji powodów kwotę 105.588,48 CHF z zastrzeżeniem wypłaty tejże kwoty w polskich złotych, a z drugiej strony przyjęciem, że strony zawarły umowę kredytu wyrażoną w polskich złotych z mechanizmem waloryzacyjnym w postaci kursu CHF,

b) uznaniu z jednej strony, że umowa kredytu była bezwzględnie nieważna na podstawie art. 58 § 2 k.c. ze względu na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, a z drugiej strony na stwierdzeniu, że umowa kredytu jest nieważna z uwagi na brak możliwości pozostania umowy w mocy po wyeliminowaniu z niej postanowień abuzywnych (bezskuteczność zawieszona - art. 385 ¹ k.c.), podczas gdy są to dwie niezależne i wykluczające się podstawy prawne ewentualnej nieważności umowy kredytowej, a kontroli incydentalnej z punktu widzenia abuzywności może być poddana tylko taka umowa, która nie jest bezwzględnie nieważna;

2 . art. 233 § 1 k.p.c. polegające na braku wszechstronnego rozważenia całości zebranego w sprawie materiału dowodowego i jego oceny, a w konsekwencji zaniechaniu:

a. dokonania pełnych i rzetelnych ustaleń faktycznych pozwalających na właściwą subsumpcję przepisu art. 65 § 1 i 2 k.c., w zakresie ustalenia charakteru prawnego spornej umowy jako umowy kredytu o charakterze walutowym, skutkujące błędną oceną prawną zawartej pomiędzy stronami umowy i uznaniem jej za nieważną, a to na:

- pominięciu treści wniosku kredytowego, w którym jako wnioskowana waluta kredytu został wskazany frank szwajcarski, co skutkowało błędnym przyjęciem, że strony zawarły umowę kredytu wyrażoną w polskich złotych z mechanizmem waloryzacyjnym w postaci kursu CHF,

- pominięciu treści umowy, w tym jej nazwy („umowa kredytu (...) udzielonego w walucie wymienialnej”) oraz postanowień obejmujących oświadczenia stron wyrażonych w § 2 ust. 1 CSU (kwota kredytu wyrażona w CHF), § 3 ust. 1 pkt 2 CSU (kwota kredytu wyrażona w CHF), § 3 ust. 1 pkt 3 CSU (szacunkowa kwota odsetek wyrażona w CHF), § 4 ust. 1 pkt 1 CSU (hipoteka zwykła wyrażona w CHF), § 4 ust. 1 pkt 5 CSU (hipoteka zwykła wyrażona w CHF), § 9 ust. 2 pkt 1 CSU (składka ubezpieczeniowa wyrażona w CHF), § 3 ust. 1-3 COU (obowiązek postawienia kredytu do dyspozycji w CHF), § 3 ust. 5 oraz § 4 ust. 1 pkt 1 i 2 COU (możliwość wypłaty kredytu w CHF lub w PLN), § 21 ust. 1 COU (możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w CHF z rachunku walutowego lub technicznego), § 22 ust. 2 pkt 2 lit. a COU (możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w CHF bez konieczności korzystania z Tabel kursowych banku, nazwanie spłaty z rachunku walutowego w CHF spłatą „w walucie kredytu”, § 25 COU (możliwość zmiany rachunku przeznaczonego do spłaty kredytu z PLN na CHF i na odwrót w całym okresie kredytowania, bez konieczności zmiany umowy,

a w rezultacie nieuwzględnieniu tych oświadczeń jako elementu ustaleń faktycznych, co skutkowało błędnym przyjęciem, że strony zawarły umowę kredytu wyrażoną w złotych polskich z mechanizmem waloryzacyjnym w postaci kursu CHF, podczas gdy całokształt wymienionych postanowień pozwala uznać, że intencją stron było zawarcie umowy kredytu walutowego (udzielonego w walucie obcej - waluta kredytu) z wypłatą kredytu w polskich złotych (wypłaconego w innej walucie niż waluta kredytu - walucie wypłaty kredytu),

- pominięciu treści oświadczenia powodów o ustanowieniu hipoteki z dnia 14 października 2008 r. oraz wniosku o wpis hipoteki zwykłej i kaucyjnej z dnia 14 października 2008 r. co skutkowało błędnym przyjęciem, że strony zawarły umowę kredytu wyrażoną w polskich złotych z mechanizmem waloryzacyjnym w postaci kursu CHF,

- pominięciu treści dyspozycji wypłaty kredytu oraz potwierdzeń zawarcia negocjowanej, natychmiastowej transakcji wymiany walut oraz dyspozycji wypłat transz z dnia 10 października 2008 r., z których wynika, że bank postawił do dyspozycji kredytobiorców

kredyt w walucie CHF, zaś następnie doszło do zawarcia odrębnej transakcji wymiany walut tj. wymiany postawionej do dyspozycji powodów kwoty kredytu w CHF na walutę PLN,

b. dokonania pełnych i rzetelnych ustaleń faktycznych co do świadomości powodów odnośnie ryzyka kursowego oraz co do wpływu powodów na kształt umowy i indywidualnego negocjowania jej postanowień, a to na:

- zmarginalizowaniu przy ustaleniach podstawy faktycznej wyroku dowodu z treści wyciągu decyzji nr (...) dyrektora zarządzającego kierującego Pionem Finansowania Nieruchomości z dnia 7 kwietnia 2008 r. w sprawie wprowadzenia procedury produktowej (...) co skutkowało zaniechaniem ustalenia, że w banku obowiązywały procedury zobowiązujące pracowników banku do proponowania klientom w pierwszej kolejności kredytów w walucie polskiej, a dopiero w przypadku odrzucenia takiej możliwości, proponowania kredytu w walucie obcej, jak również do udzielania kredytobiorcom, w tym powodom, wyczerpujących informacji dotyczących ryzyka kursowego związanego z kredytem w walucie obcej oraz ryzyka stopy procentowej, zaś stosowanie się do tychże procedur zostało potwierdzone przez świadków,

- pominięciu treści dokumentu - wniosku kredytowego oraz umowy, w których powodowie oświadczyli m.in., że został im przedstawiony w pierwszej kolejności kredyt w polskich złotych, że dokonali wyboru kredytu w walucie obcej, mając pełną świadomość ryzyka kursowego, ryzyka stóp procentowych oraz spreadu walutowego,

- zmarginalizowaniu przy ustaleniach podstawy faktycznej wyroku dowodu z wzorca umowy kredytu (załącznika nr (...) do decyzji nr (...) dyrektora zarządzającego kierującego Pionem Finansowania Nieruchomości z dnia 4 sierpnia 2008 r. zmieniającej decyzję w sprawie wprowadzenia procedury produktowej (...) i braku porównania go z ostatecznym brzmieniem umowy kredytu, co skutkowało wadliwym ustaleniem, że pozwany nie wykazał, by umowa była przedmiotem negocjacji, podczas gdy z treści wzorca umownego wynika, że część szczegółowa miała charakter edytowalny, uzgadniany z klientem, a więc ustalenie w § 7 ust. 4 CSU rachunku do spłaty w PLN było wynikiem indywidualnych uzgodnień z powodami, co skutkowało niezasadnym uznaniem, że powodowie nie mieli rzeczywistego wpływu na kształt kontraktu, a pozwany nie obalił domniemania braku indywidualnego uzgodnienia postanowień umowy,

- przyznaniu pełnej wiarygodności treści przesłuchania powodów i poczynienie ustaleń w oparciu o nie, przy pominięciu tego, że pozostają one sprzeczne z zeznaniami świadków A. B. i E. K.,

e) zmarginalizowaniu przy ocenie abuzywności postanowień umowy treści § 7 ust. 4 CSU oraz § 21 i 22 i 25 COU, przez uznanie, że postanowienia odsyłające do Tabeli kursowej banku na etapie spłaty kredytu miały charakter niedozwolony, ponieważ dawały pozwanemu prawo do jednostronnego ustalania wysokości kursu, a tym samym raty wyrażonej w PLN, podczas gdy:

- pozwany gwarantował powodom prawo do spłaty kredytu z rachunku walutowego, a spłata taka została nazwana spłatą „w walucie kredytu”, co eliminowałoby konieczność stosowania tabel kursowych banku,

- wybór jednego z trzech rachunków był indywidualnie uzgadniany z kredytobiorcą, a wzorzec umowy nie zawierał w tym zakresie żadnych wytycznych,

- w części ogólnej umowy wskazane były 3 rodzaje rachunków przeznaczonych do spłat kredytu tj. rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy kredytobiorcy, rachunek walutowy oraz rachunek techniczny prowadzony w walucie kredytu,

- rachunek do spłaty kredytu wskazany w części szczegółowej umowy mógł być w każdej chwili zmieniony przez kredytobiorcę, do czego uprawniał go § 25 umowy,

co skutkowało pominięciem tego, że możliwa była spłata rat w CHF od chwili zawarcia umowy oraz że to decyzja kredytobiorców determinowała rodzaj waluty rachunku służącego do spłaty kredytu w drodze umownego potrącenia, a także że spłata kredytu mogła następować bez tzw. przymusu kantorowego tj. bez konieczności stosowania kursów z Tabeli kursowej, a powodowie mogli samodzielnie nabywać walutę w kantorze i spłacać kredyt bezpośrednio w walucie obcej;

3. art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną ocenę materiału dowodowego, a w konsekwencji wyciągnięcie wniosków sprzecznych z treścią materiału dowodowego, przez błędną ocenę dowodu z potwierdzenia zawarcia negocjowanej, natychmiastowej transakcji wymiany walut z dnia 10 października 2008 r. oraz dyspozycji wypłaty transz, polegającą na uznaniu, że fakt indywidualnego wynegocjowania kursu, po którym został wypłacony kredyt (a przynajmniej znajomość tego kursu) nie mają wpływu na ocenę postanowień umowy, podczas gdy w okolicznościach niniejszej sprawy na etapie wypłaty kredytu nie miały zastosowania postanowienia umowy kredytu w zakresie stosowania tabel kursowych, lecz indywidualnie ustalony kurs waluty, który został zaakceptowany przez powodów;

4. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. oraz art 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, podczas gdy okoliczności objęte tezą dowodową dotyczą istotnych kwestii i zagadnień mających kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności ustalenia sytuacji ekonomicznej powodów w wypadku zastosowania do spornej umowy zamiast kursów tabelarycznych kursu średniego NBP, a także oceny rynkowego charakteru kursów kupna i sprzedaży CHF publikowanych w Tabeli kursów walut w dacie zawierania umowy, według których dochodziło do przeliczania świadczeń stron w ramach umowy oraz rynkowego charakteru metodologii stosowanej przez pozwanego przy ustalaniu wartości tych kursów, a w konsekwencji weryfikacji czy w dacie zawierania umowy kwestionowane postanowienia przeliczeniowe zawarte w umowie w zakresie odwołującym się do Tabeli kursów walut banku dawały pozwanemu całkowitą dowolność w ustalaniu wartości kursów kupna i sprzedaży CHF (w szczególności w oderwaniu od aktualnych zjawisk na rynku walutowym) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i z rażącym naruszeniem interesów powodów;

5. art. 321 § 1 k.p.c. przez wydanie orzeczenia niezgodnego z żądaniem pozwu tj. ustalenia nieważności umowy, podczas gdy żądanie pozwu dotyczyło ustalenia nieistnienia stosunku prawnego;

II. przepisów prawa materialnego, tj.

1 . art. 65 § 1 i 2 k.c. polegające na jego niezastosowaniu i dokonaniu błędnej wykładni oświadczeń woli stron umowy z naruszeniem ustawowych kryteriów przewiedzionych dla oceny zgodnego zamiaru stron umowy tj. zawarcia umowy kredytu walutowego, w szczególności wynikające z pominięcia tekstu umowy i językowych norm znaczeniowych,

związku pomiędzy jej postanowieniami, okoliczności zawarcia umowy, a także złożonych wraz z zawarciem tej umowy i po tej chwili,

2 . art. 58 § 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, iż zawarta umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy z ugruntowanego orzecznictwa wynika, że w zakresie zgodności umowy z zasadami współżycia społecznego zawieranej z konsumentem art. 385 ¹ § 1 k.c. ma charakter lex specialis, co oznacza, że ewentualne pokrzywdzenie konsumenta wynikające z ryzyka kursowego (czemu pozwany zaprzecza) powinno być badane w ramach incydentalnej kontroli abuzywności, a nie z punktu widzenia ważności umowy na podstawie art. 58 § 2 k.c.;

3 . art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na uznaniu, że rzekoma dowolność ustalania kursu CHF w Tabelach kursów walut banku może być źródłem abuzywności klauzul przeliczeniowych, podczas gdy analiza stanu faktycznego niniejszej sprawy prowadzi do wniosku, że:

- umowa chroniła powodów przed ewentualną arbitralnością banku w ten sposób, że powodowie mieli prawo, a nie obowiązek wypłaty kredytu, co oznacza, że gdyby kurs stosowany przez bank w dniu składania dyspozycji wypłaty im nie odpowiadał mogliby nie składać dyspozycji wypłaty, co prowadziłoby do rozwiązania umowy,

- na etapie wypłaty kredytu nie znalazła zastosowania Tabela kursowa banku, ponieważ powodowie zaakceptowali indywidualnie uzgodniony i znany im kurs waluty, zawierając negocjowaną, natychmiastową transakcję wymiany walut z dnia 10 października 2008 r.,

- na etapie spłaty kredytu, z umowy wynika, że powodowie mieli możliwość uniknięcia Tabeli kursowej banku, przez spłatę kredytu bezpośrednio w walucie obcej, a tym samym - uniknięcia kursów stosowanych przez pozwanego;

4 . art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ² k.c. i w zw. z art. 1 ust. 2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i art. 111 ust. 1 pkt 4 Prawa bankowego oraz w związku z art. 4 ust. 1 Dyrektywy 93/13 i ust. 2 lit. c załącznika do Dyrektywy 93/13 przez niewłaściwe zastosowanie tych przepisów i przyjęcie, że postanowienia dotyczące kursu kupna i kursu sprzedaży z Tabeli kursowej banku są niedozwolonymi postanowieniami umownymi, mimo że:

- Dyrektywa 93/13 przewiduje, że kurs waluty może być przez dostawcę ustalony w momencie dostawy (wypłaty lub spłaty kredytu) (ust. 2 lit c załącznika Dyrektywy 93/13), zaś art. 111 ust. 1 pkt 4 Prawa bankowego daje bankowi podstawę do ustalania kursów w tabeli banku, co oznacza, że publikowanie kursów w tabelach kursowych banku na mocy art. 1 ust. 2 Dyrektywy powinno być wyłączone spod oceny z perspektywy abuzywności,

- Dyrektywa 93/13 nakazuje przy ocenie abuzywności uwzględniać rodzaj towarów lub usług oraz wszelkie okoliczności towarzyszące (art. 4 ust. 1), co oznacza, że przy ocenie abuzywności należy wziąć pod uwagę, że postanowienia odnoszące się do indeksów rynkowych (takich jak np. kurs waluty) w umowach zawartych na kilkadziesiąt lat, nie mogą być opisane w formule algorytmu matematycznego,

- nie ma podstaw do uznania, że kwestionowane postanowienia są sprzeczne z dobrymi obyczajami z uwagi na hipotetyczne (choć nierzeczywiste) ryzyko, że bank będzie nadużywał prawa do ustalania kursu w tabeli kursowej i będzie ustalał ten kurs całkowicie w oderwaniu od realiów rynkowych;

5. art. 385 ¹ § 2 k.c. polegające na ich błędnej wykładni i uznaniu, że konsekwencją stwierdzenia niedozwolonego (abuzywnego) charakteru postanowień umowy jest nie tylko bezskuteczność tych postanowień, ale także nieważność umowy w całości, podczas gdy właściwa wykładnia wskazanych przepisów prowadzi do wniosku, że zasadą wynikającą z przepisu art. 385 ¹ § 2 k.c. jest dalsze obowiązywanie umowy z pominięciem klauzul abuzywnych, co oznacza, że umowa nie wiąże powodów wyłącznie w zakresie klauzul przeliczenia walutowego, a w pozostałym zakresie nadal obowiązuje;

6. art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 353 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. polegające na ich błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu poprzez uznanie, że stwierdzenie niedozwolonego charakteru klauzul odnoszących się do ustalania kursu pociąga za sobą skutek nieważności całej umowy, mimo że wskazany przepis nie wiąże z abuzywnością klauzul umownych skutku w postaci bezwzględnej nieważności całej umowy, podczas gdy prawidłowe wykładnia wskazanych przepisów powinna prowadzić do wniosku, że po usunięciu klauzul abuzywnych, zobowiązanie zostaje wyrażone nadal w CHF, więc umowa może być nadal wykonywana, a irrelewantne są dla oceny możliwości wykonywania umowy zapisy dotyczące ustalania kursu, skoro sama umowa ab initio mogła być wykonywana bezpośrednio w walucie, z pominięciem stosowania bankowego kursu wymiany waluty;

7. art. 385 ¹ § 2 k.c., art. 385 ² k.c. oraz art. 4 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez błędny wykładnię i brak dostrzeżenia, że oceny skutków abuzywności klauzul dokonuje się na moment zaistnienia sporu, w konsekwencji prawidłowa interpretacja winna prowadzić do wniosku, że oceny czy umowa może dalej obowiązywać dokonuje się no dzień zaistnienia sporu wraz z dobrodziejstwem obowiązującym w tym okresie norm powszechnie obowiązujących, w tym m.in. art. 69 ust. 3 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz art. 358 § 2 k.c. który daje kredytobiorcy, poza spłatą bezpośrednio w walucie, również możliwość spłaty w walucie PLN wedle średniego kursu NBP, a który w sposób automatyczny wchodzi do stosunku zobowiązaniowego w przypadku eliminacji Tabel kursowych banku, co skutkowało także niedostrzeżeniem, że skoro oceny skutków abuzywności klauzul przeliczeniowych dokonuje się na moment zaistnienia sporu to kwestia wypłaty kredytu nie ma żadnego znaczenia, gdyż w tym momencie kredyt został już wypłacony;

8. art. 65 § 1 k.c., art. 358 § 1 i 2 k.c., art. L przepisów wprowadzających kodeks cywilny poprzez błędną wykładnię i brak zbadania czy ewentualna luka w umowie powstała na skutek usunięcia z niej klauzul przeliczeniowych nie może być wypełniona poprzez odwołanie się do uzupełniającej wykładni oświadczeń woli, względnie treści art. 358 § 2 k.c. podczas gdy nie istnieje zakaz odwoływania się do norm względnie więżących o charakterze nieogólnym, w tym do art. 358 § 2 k.c., a ponadto możność zastosowania tego przepisu wynika z braku przepisów intertemporalnych i konieczności stosowania go do stosunków o charakterze ciągłym.

Na podstawie art. 380 k.p.c. pozwany wniósł o rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji z dnia 22 czerwca 2021 r. o oddaleniu jego wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego oraz o dopuszczenie i przeprowadzenie tego dowodu na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew.

Pozwany domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenia od powodów solidarnie zwrotu kosztów procesu za obie instancje wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, ewentualnie uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł nadto miedzy innymi, że nie ma pewności, z uwagi na wewnętrznie sprzeczne uzasadnienie wyroku, czy Sąd Okręgowy zakwalifikował umowę kredytu jako umowę o charakterze walutowym czy złotowym.

Skarżący podkreślił, że powodowie dokonali wymiany walut, tj. wymiany postawionej do ich dyspozycji kwoty kredytu wyrażonej w CHF na PLN, a sam fakt, że dokonywali oni wyboru spłaty kredytu w PLN nie oznacza, że doszło do zmiany waluty kredytu, zwłaszcza, że w każdym momencie mogli oni przejść na spłatę kredytu w CHF, a wówczas nie musieliby korzystać z Tabel kursowych banku.

Skarżący wskazał, że indywidualne uzgodnienie postanowienia umowy może polegać albo na zmodyfikowaniu konkretnych zapisów umowy na wniosek konsumenta, albo na dokonaniu wyboru przez konsumenta różnych zapisów umowy proponowanych przez przedsiębiorcę we wzorcu umowy, tak jak w okolicznościach przedmiotowej sprawy.

Nawet w razie uznania, że postanowienia w zakresie spłaty kredytu nie były indywidualnie uzgodnione, to i tak w żadnym wypadku nie mogą być uznane za abuzywne, skoro w każdym momencie powodowie mogli zdecydować o tym, że nie chcą, by w stosunku do nich miała zastosowanie Tabela kursowa banku i że wolą dokonywać zakupu waluty w kantorze.

Podkreślił skarżący, że w uzasadnieniu wyroku zabrakło jakiejkolwiek spójnej i merytorycznej analizy poszczególnych zakwestionowanych postanowień umowy z punktu widzenia przesłanki rażącego naruszenia interesu konsumentów, zaś w zakresie wykładni pojęć sprzeczności praw i obowiązków z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta Sąd I instancji w zasadzie dokonał niedopuszczalnego ich utożsamienia, sprowadzając je do wspólnego mianownika, tj. braku równorzędności praw i obowiązków (dysproporcji) stron umowy, prowadzącej do zachwiania równowagi kontraktowej. Do uznania, że w konkretnym przypadku doszło do rażącego naruszenia interesów konsumenta nie jest wystarczające ustalenie nierównomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy, lecz konieczne jest stwierdzenie prawnie relewantnego znaczenia tej nierównowagi, czyli rażącego naruszenia, a więc szczególnie doniosłego, istotnego, znaczącego.

Sąd całkowicie pominął kluczową z tego punktu widzenia okoliczność, że powodowie mieli prawo a nie obowiązek wypłaty kredytu, zatem gdyby zastosowany kurs im nie odpowiadał nie musieli składać dyspozycji wypłaty kredytu, a nadto zagwarantowana im została w umowie możliwość spłaty kredytu bezpośrednio we franku szwajcarskim.

Sąd I instancji powinien wziąć pod uwagę, że stosowane przez bank kursy miały charakter rynkowy, wyznaczane były przez światowy rynek międzybankowy, kurs stosowany przez pozwanego był wykorzystywany do ustalenia średniego kursu NBP, w związku z czym nie mogło być mowy o tym, że doszło do rażącego naruszenia interesu kredytobiorców. Odniesienie do kursu rynkowego w umowie kredytu mieszkaniowego zawartej z konsumentem aprobuje prawodawstwo unijne (art. 23 ust. 3 Dyrektywy 2014/17/UE), a Tabele kursów banku mają uniwersalne zastosowanie do wszelkich przeprowadzanych przez bank transakcji o charakterze dwuwalutowym.

W ocenie skarżącego Sąd I instancji nie przedstawił faktów, a jedynie odwołał się do hipotetycznego ryzyka, że bank będzie nadużywał uprawnienia do ustalania kursów walut.

Ryzyko walutowe, na zaciągnięcie którego decydował się kredytobiorca, nie obciążało strony powodowej jednostronnie; analogiczne, równoważne ryzyko obarczało bank, który udostępniając środki kredytobiorcy nie wie, jaka będzie sytuacja finansowa kredytobiorcy oraz jak na wykonywanie umowy wpłyną inflacja, czy wahania kursów.

Uprzywilejowanie kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyty w CHF nie byłoby sprawiedliwie w stosunku do kredytobiorców złotowych, którzy nie chcieli podjąć ryzyka kursowego i wybrali bardziej przewidywalny, acz droższy, kredyt w PLN.

Ustalenie nieważności umowy w istocie prowadzi do przerzucenia całego ryzyka wzrostu kursu waluty na bank, a to nie przywróci równowagi kontraktowej stron.

Sami kredytobiorcy nie uznawali informacji o sposobie ustalania kursów za istotną, zaś postanowienie, które przez samego rozsądnego konsumenta nie jest uważane za istotne dla zawarcia umowy nie może być uznane z abuzywne; należy założyć, że gdyby postanowienie to było indywidulanie negocjowane, to konsument wyraziłby na nie zgodę.

Art. 385 ¹ § 2 k.c. nie zawiera w sobie warunku, który znalazł się w art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich dotyczącego związania umową poza jej nieuczciwymi warunkami, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków, zaś dyrektywa nie może być bezpośrednio stosowana dla oceny relacji horyzontalnych w sytuacji, gdy państwo członkowskie nie implementowało, bądź implementowało wadliwie dane postanowienie dyrektywy; dyrektywa nie może nakładać obowiązków bezpośrednio na podmioty prawa prywatnego.

Umowa ma charakter umowy walutowej, jest to zatem kredyt udzielony w walucie obcej, a jedynie wypłacony w złotówkach, cechą charakterystyczną takiej umowy jest to, że kwota kredytu określona jest w umowie w walucie obcej. Wbrew błędnej ocenie Sądu I instancji, w tego typu umowie, po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych, nie jest możliwe przyjęcie, że umowa nie może być dalej wykonywana bez klauzul abuzywnych. Usunięcie wszystkich klauzul przeliczeniowych dotyczących wypłaty i spłaty kredytu na moment zaistnienia sporu sprawia jedynie, że z umowy zostaje usunięty mechanizm spłaty kredytu w złotych., skoro jednak umowa opiewa na walutę obcą, usunięcie mechanizmu spłaty w złotych musi doprowadzić do możliwości spłaty w walucie (zwłaszcza, że nawet po wykreśleniu postanowień abuzywnych, w umowie nadal będą się znajdować postanowienia uprawniające do spłaty bezpośrednio w CHF). Wyeliminowanie z treści umowy odesłania do Tabeli kursowej banku może zatem spowodować tylko tyle, że kredyt nie może być spłacany w złotówkach, co nie wpływa w żaden sposób na możliwość spłaty kredytu w walucie.

Jednocześnie abuzywność postanowienia umowy odsyłającego do Tabeli kursu walut oznacza, że strony nie uregulowały kwestii kursu w umowie, co skutkuje automatycznym i bezpośrednim zastosowaniem art. 358 § 2 k.c. Zastosowanie przepisu ustawowego o charakterze dyspozytywnym nie jest przy tym uzupełnieniem umowy; dopuszczalne jest także zastosowanie kursu średniego NBP przez odwołanie się do przepisu art. 41 ustawy Prawo wekslowe.

W wypadku przyjęcia braku regulacji stron co do kursu przeliczeń walutowych możliwe jest również dokonanie wykładni ich oświadczeń woli, która prowadzi do przyjęcia wniosku o zastosowaniu do przeliczeń kursu średniego NBP, co jeszcze przed wejściem w życie art. 358 k.c. w dzisiejszym brzmieniu, było przewidziane w co najmniej kilkunastu aktach prawnych i stanowiło element zasady prawnej.

W odpowiedzi na apelację pozwanego powodowie wnieśli o jej oddalenie w całości, wskazując na niezasadność zarzutów podniesionych w wywiedzionym środku zaskarżenia oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie, pomimo zasadności niektórych podniesionych w niej zarzutów.

Sformułowane przez skarżącego zarzuty dotyczą zarówno ustaleń stanu faktycznego jak i oceny tych ustaleń w zakresie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia i zostaną ocenione kompleksowo.

Słusznie skarżący wskazuje na niejasność w zakresie uzasadnienia zaskarżonego wyroku, skoro Sąd I instancji kwalifikuje umowę zawartą przez strony jednocześnie jako kredyt walutowy i kredyt denominowany w relacji CHF/PLN i w pierwszej kolejności odnieść się należy do tych zarzutów skarżącego, które dotyczą charakteru umowy zawartej przez strony, w tym znaczenia zawarcia przez strony ,,negocjowanej natychmiastowej transakcji wymiany walut”.

Niewątpliwie zgodnie z § 2 pkt 1 części szczegółowej umowy stron kwota udzielonego kredytu wyrażona została w CHF, jednak już wedle treści § 4 ust. 1 pkt 2 ogólnej części umowy kredyt na finansowanie zobowiązań w Rzeczpospolitej Polskiej (a takiego zobowiązania dotyczył przedmiotowy kredyt) miał być wypłacony w walucie polskiej.

Realizacji tak skonstruowanej umowy służyło zawarcie przez powoda i pozwanego w dniu wypłaty kwoty kredytu ,,negocjowanej natychmiastowej transakcji wymiany walut”, przy czym, co istotne, transakcja ta miała charakter bezgotówkowy i sprowadzała się do przelania na rachunek prowadzony w walucie polskiej, z którego pobierane miały być środki na spłatę kredytu kwoty kredytu w walucie polskiej stanowiącej równowartość wskazanej w z § 2 pkt 1 części szczegółowej umowy kwoty 105.588, 48 CHF zbliżonej do kwoty wskazanej przez powodów we wniosku o udzielnie kredytu (we wniosku powodowie wskazali kwotę 208.400 zł, która na dzień złożenia wniosku stanowiła równowartość 105.588, 48 CHF, zaś uzyskali kwotę 247.077,04 zł stanowiącą na dzień wypłaty równowartość 105.588, 48 CHF). Zasadnie Sąd I instancji wskazał, że powodowie nigdy nie chcieli uzyskać środków bezpośrednio w walucie obcej; w treści złożonego wniosku wskazali oni, że wnioskują o udzielenie kredytu w kwocie 208.400 zł, zaś w części wypełnianej przez ,,Oddział” (zatem nie samych kredytobiorców) wskazano, że wnioskowana kwota kredytu wyrażona w walucie wymienialnej według kursu waluty na dzień przyjęcia wniosku wynosi 105.588,48 CHF, przy czym faktyczne uzyskanie przez powodów kwoty kredytu w CHF nie było w ogóle możliwe wobec treści § 4 ust. 1 pkt 2 ogólnej części umowy. Powyższe okoliczności, a przede wszystkim sama konstrukcja umowy, wyraźnie wskazują, że frank szwajcarski nie był walutą, w której udzielony został powodom kredyt, a pozostawał wskaźnikiem służącym waloryzacji zobowiązań obu stron, zarówno pozwanego wypłacającego kwotę kredytu w złotych polskich, ale stanowiącą równowartość kwoty określonej w CHF na datę złożenia przez powodów wniosku o udzielenie kredytu, jak i powodów, albowiem również wysokość ich zobowiązania w złotych określana była w odniesieniu do kursu CHF.

W istocie w części szczegółowej umowy zapisy wskazane przez skarżącego odnoszą się do CHF, jednakże stanowi to naturalną konsekwencję wyrażenia wartości udzielanego kredytu w CHF, a nadto już szacunkowy całkowity koszt kredytu w dniu sporządzenia umowy (§ 3 części szczegółowej umowy) został wyrażony w złotych, co byłoby zabiegiem absolutnie niezrozumiałym, gdyby kredyt miał być udzielany faktycznie w CHF.

Rachunek wskazany przez strony w § pkt. 4 części szczegółowej umowy nie był rachunkiem walutowym, zatem zawierając przedmiotową umowę strony wybrały spośród wariantów sposobu spłaty udzielonego kredytu wskazanych w § 22 części ogólnej umowy ten wariant, który przewidywał jego spłatę w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) S.A. w dniu wymagalności, według aktualnej Tabeli kursów.

Skoro kredyt został powodom finalnie wypłacony w kwocie w złotych, stanowiącej równowartość określonej kwoty wyrażonej w CHF, zaś spłacany miał być w złotych w kwocie odpowiadającej wskazanej wartości wyrażonej w CHF, to nie był kredytem walutowym, którego charakterystycznymi cechami pozostaje wypłata w walucie obcej i spłata w takiej walucie. Umowa zawarta pomiędzy stronami była umową o kredyt denominowany, której cechami charakterystycznymi pozostaje wyrażenie kwoty kredytu w walucie obcej jako równowartości kwoty kredytu wypłaconej w złotych, po jej przeliczeniu na walutę obcą i spłata w złotych kwot stanowiących równowartość rat wyrażonych w walucie obcej do momentu spłaty kwoty stanowiącej równowartość wskazanej w umowie kwoty w walucie obcej.

Wyjaśnić przy tym należy, że choć Sąd I instancji w istocie określił umowę stron zarówno jako umowę o kredyt walutowy, jak i jako umowę o kredyt denominowany, to dalsze rozważania poczynione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazują na prawidłową kwalifikację przedmiotowej umowy.

Uznanie przez Sąd Okręgowy, że umowa stron była umową o kredyt denominowany nie stanowi przekroczenia zasady swobody umów, ani też naruszenia art. 65 § 1 i 2 k.c.

Zasadnie Sąd I instancji doszedł do przekonania, że pozwany nie obalił domniemania braku indywidualnego uzgodnienia postanowień wzorca; umowa zawarta przez strony w zakresie klauzul uznanych za abuzywne nie była przez strony indywidualnie negocjowana.

Przepis art. art. 385 ¹ § 4 k.c. wskazuje, że ciężar dowodu w zakresie przeprowadzenia indywidualnych negocjacji z konsumentem obciąża przedsiębiorcę, przy czym za wystarczającą do uznania, że miały miejsce indywidualne negocjacje warunków umowy z konsumentem nie może być uznana okoliczność, że konsument miał prawo wyboru spośród różnych produktów oferowanych przez przedsiębiorcę. Co istotne skarżący podkreślił, że porównanie wzorca umowy z częścią szczegółową umowy zawartej przez strony wskazuje na negocjacje w zakresie § 4 ust. 4 części szczegółowej umowy, zatem wyboru przez powodów rachunku do spłaty kredytu, który nie był rachunkiem walutowym, zaś wniosek w zakresie abuzywności i braku indywidualnej negocjacji postanowienia umowy podjęty przez Sąd I instancji nie dotyczył wyboru przez powodów spłaty kredytu w złotych, a sposobu określenia wysokości tych rat w odniesieniu do Tabeli kursów banku.

Ani dokumenty wskazane przez skarżącego w apelacji, ani też zeznania wskazanych przez niego świadków nie są wystarczające dla sprzecznego z przesłuchaniem powodów ustalenia, że klauzule uznane przez Sąd I instancji podlegały indywidualnej negocjacji, również z uwagi na stopień ogólności wskazanych dowodów i odnoszenie się do procedur, które winny być stosowane przy zawieraniu danego typu umowy, co w zakresie zeznań świadków dostrzegł Sąd I instancji.

Zasadnie Sąd I instancji doszedł do przekonania, że postanowienia umowy określające zasady wyznaczania wysokości spłacanych, przez powodów rat, a tym samym wysokość zobowiązania ciążącego na kredytobiorcach, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, na postawie którego ma być określana ta wysokość, ma charakter niedozwolonego postanowienia umownego obarczającego konsumenta nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszającego równorzędność stron. Podkreślić należy, że oceny tej nie zmienia nawet uznanie, zgodnie z twierdzeniami skarżącego, że kurs CHF, wedle którego został powodom wypłacony kredyt nie był ustalany przy zastosowaniu Tabel kursowych banku, a przy wykorzystaniu kursu waluty indywidualnie wynegocjowanego.

Przez działanie wbrew dobrym obyczajom należy rozumieć wprowadzanie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku, a rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną na niekorzyść konsumenta dysproporcję praw i obowiązków stron. Rażące naruszenie interesów konsumenta zazwyczaj stanowi naruszenie dobrych obyczajów, zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami nie zawsze rażąco narusza te interesy, ale dla zastosowania art. 385 ¹ § 1 k.c. muszą być spełnione kumulatywnie ( wyrok Sądu Najwyższego z 30 września 2015 r. w sprawie I CSK 800/14). Ocena sprzeczności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami stosownie do Dyrektywy 93/13 wymaga ustalenia, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, że konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca w drodze negocjacji indywidualnych ( wyrok TSUE z dnia 14 marca 2013 r. w sprawie C-415/11).

Czym innym jest ryzyko kursowe, które przyjmuje na siebie konsument, a czym innym dowolne ustalanie kursów walut przez kredytodawcę; analizowania konstrukcja umowy skutkuje tym, że konsument, poza nieograniczonym ryzykiem kursowym, został jednocześnie obciążony na wiele lat ryzykiem całkowicie dowolnego i nieograniczonego ustalania kursów wymiany waluty przez bank.

Wniosku w zakresie abuzywności klauzuli zezwalającej bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, na postawie którego ma być określana wysokość świadczenia powodów nie zmienia fakt, że mogli oni nie składać dyspozycji wypłaty kredytu lub spłacać raty w walucie obcej; powodowie chcąc zawrzeć umowę kredytu jako konsumenci nie powinni być narażani na ryzyko, że będzie ona zawierać klauzule abuzywne. Jeżeli konsument dokonuje wyboru w ramach możliwości stworzonych przez przedsiębiorcę i decyduje się na dokonywanie spłaty kredytu w walucie polskiej, to ma pełne prawo oczekiwać, że klauzula stwarzająca mu taką możliwość nie będzie kształtować jego obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy; fakt przewidzenia uprawnienia konsumenta do ubiegania się o zmianę waluty w jakiej ma być spłacany kredyt nie skutkuje wprost wnioskiem, że klauzula określająca mechanizm waloryzacji świadczenia kredytobiorcy w sytuacji, kiedy nie skorzysta on ze wskazanej możliwości, nie jest klauzulą abuzywną.

Ocena abuzywności postanowienia umownego dokonywana jest w świetle okoliczności związanych z zawarciem umowy, zatem poza nią pozostaje sytuacja kredytobiorców, którzy uzyskali kredyty w złotych, zaś stwierdzenie, że ryzyko związane z zawarciem umowy obciążało również profesjonalistę pomija odmienną sytuacją obu stron umowy i nie prowadzi do wniosku, że analizowane postanowienie nie pozostaje abuzywne.

Nie ulega też wątpliwości, że pozwany miał ustawowe uprawnienie, a nawet obowiązek wynikający z art. 111 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo bankowe publikowania tabel walutowych, co nie oznacza jednak, że klauzule waloryzacyjne w treści których zastosowano kursy walut z nich wynikające nie podlegają ocenie z punktu widzenia abuzywności; art. 1 ust. 2 Dyrektywy 93/13 wyłącza spod jej stosowania warunki umowy odzwierciedlające obowiązujące przepisy ustawowe, jednak przedmiotem sporu nie jest samo uprawnienie banku do publikowania tabel walutowych.

Skarżący wskazuje na załącznik do Dyrektywy 93/13, z którego wynika, że cena towaru w umowie sprzedaży waluty może być określona w momencie dostawy, jednak pomija przy tym okoliczność, że pomiędzy stronami nie doszło do zawarcia umowy sprzedaży waluty. Powodowie uzyskali od pozwanego kredyt wyrażony w walucie PLN, waloryzowany kursem CHF; waluta CHF jest miernikiem stosowanym w umowie do waloryzacji zobowiązania powodów, przy czym abuzywności klauzuli waloryzacyjnej nie zmienia wskazanie kwoty kredytu również w walucie CHF, czy ewentualna możliwość spłaty kredytu i odsetek w takiej walucie. Pomijając jednak nawet ten argument wskazać trzeba, że wysokość świadczenia powodów nie została określona w momencie dokonywania płatności przez bank na ich rzecz poszczególnych transzy kredytu; o

Dyrektywa 93/13 w pkt 2c w zw. z pkt 1l załącznika do Dyrektywy wskazuje w załączniku, że instytucja kredytowa może oznaczyć w umowie cenę swoich usług jako zmienną, o ile cena zależy od warunków rynkowych, nad którymi ta instytucja nie ma żadnej kontroli. Oznacza to, że dopuszczalna jest taka konstrukcja, w której wartość świadczenia zależna jest od kursu waluty obcej, ale kurs ten musi być wyznaczany przez czynniki zewnętrzne, nad które strona umowy nie ma żadnego wpływu.

Niejednoznaczności analizowanych postanowień umowy nie zniwelowała udzielona konsumentom przez bank informacja wskazująca na związane z umową ryzyko walutowe i to nawet o takiej treści, jaka wynika z pisemnych oświadczeń konsumentów i zeznań świadków, choćby z tego względu, że nie wskazuje ona na nieograniczony charakter takiego ryzyka.

Wykładni art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonywać w ten sposób, że wymóg przejrzystości warunków umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, które narażają kredytobiorcę na ryzyko kursowe, jest spełniony wyłącznie w sytuacji, gdy przedsiębiorca dostarczył temu kredytobiorcy dokładne i wystarczające informacje w zakresie ryzyka kursowego pozwalające właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu przeciętnemu konsumentowi na dokonanie oceny ryzyka potencjalnie znaczących skutków gospodarczych takich warunków umownych dla jego zobowiązań finansowych w trakcie całego okresu obowiązywania tej umowy. W tym względzie - jak to podkreśliła Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego w zaleceniu CERS/2011/1 z dnia 21 września 2011 r. dotyczącym kredytów w walutach obcych (Dz.U. 2011, C 342, s. 1) - instytucje finansowe muszą zapewniać kredytobiorcom informacje wystarczające do podejmowania przez nich świadomych i rozważnych decyzji oraz powinny wyjaśniać co najmniej, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłyby silna deprecjacja środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę i wzrost zagranicznej stopy procentowej (Zalecenie A - Świadomość ryzyka wśród kredytobiorców, pkt 1). Dla spełnienia wymogu przejrzystości informacje przekazane przez przedsiębiorcę powinny umożliwić przeciętnemu konsumentowi, właściwie poinformowanemu, dostatecznie uważnemu i racjonalnemu nie tylko zrozumienie, że w zależności od zmian kursu wymiany zmiana parytetu pomiędzy walutą rozliczeniową a walutą spłaty może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz również zrozumieć, w ramach zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej, rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest on w trakcie całego okresu obowiązywania umowy w razie znacznej deprecjacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie, względem waluty rozliczeniowej. Nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej. W tym względzie okoliczność, że konsument oświadcza, iż jest w pełni świadomy potencjalnych ryzyk wynikających z zawarcia wspomnianej umowy, nie ma sama w sobie znaczenia dla oceny, czy przedsiębiorca spełnił wspomniany wymóg przejrzystości (postanowienie TSUE z 6 grudnia 2021 r. w sprawie C- 67/20, wyrok TSUE z 20 września 2017r. w sprawie C – 186/16 artykuł i przywołane w nich orzecznictwo).

Skoro ustanowiony przez Dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, to ustanowiony przez nią wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, i w konsekwencji zapewnienia przejrzystości, należy rozumieć jako wymóg, który musi pozwolić kredytobiorcy zrozumieć, do czego się zobowiązuje, zwłaszcza co do sposobu obliczenia rat spłaty kredytu, który zaciąga. Treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem odwołującej się do kursu sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę ( wyrok TSUE z 18 listopada 2021r. w sprawie C – 212/20).

Samo zapoznanie powodów z możliwością wzrostu wysokości zadłużenia i wysokości rat w wypadku wzrostu kursu CHF nie jest zatem wystarczające dla stwierdzenia, że zostali oni rzetelnie poinformowani o ryzykach związanych z zawarciem umowy. Informacje przekazywane powodom w trakcie zawierania umowy były oparte na założeniu pewnej stabilności kursu waluty, która występowała w okresie poprzedzającym jej zwarcie, a ograniczony charakter informacji zawartej w tym oświadczeniu powodów odnosił się jedynie do wskazania na istnienie możliwości niekorzystnej zmiany kursu, bez wskazania możliwego poziomu tej zmiany. Przedstawiona przez pozwanego symulacja zakładała stały kurs waluty i w istocie pomijała okoliczności, że kurs waluty zawsze pozostaje czynnikiem, który może wykazać znaczną niestabilność, nawet jeżeli w dłuższym okresie takich wahań nie wykazywał; umowa zawierana była na 25 lat, zatem nie sposób było wykluczyć wystąpienia w tak długim okresie, zdecydowanie większych wahań w kursie waluty niż dotychczas obserwowane.

Wprowadzenie do zawieranej na wiele lat umowy kredytu na nabycie nieruchomości, stanowiącej z reguły dorobek życia przeciętnego konsumenta, klauzuli ryzyka kursowego wymaga szczególnej staranności banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. W takim stanie rzeczy przedkontraktowy obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany tak, aby jednoznacznie i zrozumiale unaocznić konsumentowi, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat ( wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2022 r. w sprawie II CSKP 415/22 i przytoczona tam judykatura).

Na oszacowanie wysokości potencjalnych zobowiązań powodów nie pozwalała sama konstrukcja klauzuli indeksacyjnej zastrzegającej możliwość określenia stosowanego kursu waluty jedynie przez kredytobiorcę, bez jakiegokolwiek odniesienia się do okoliczności mających mieć wpływ na ustalony kurs; wiedzę o realnej wysokości własnego zobowiązania wyrażonej w złotych powodowie mogli nabywać jedynie sukcesywnie spłacając kolejne, wyliczone przez pozwanego raty.

Okoliczności, że w dacie zawierania umowy ani ustawodawca, ani organy nadzoru finansowego nie precyzowały stopnia szczegółowości zapisów dotyczących ustalania kursu wymiany walut oraz, że kurs ten zmienia się w długim okresie, nie może uzasadniać braku wskazania w postanowieniach umowy oraz w ramach informacji dostarczonych przez przedsiębiorcę przed zawarciem umowy kryteriów stosowanych przez bank w celu ustalenia kursu wymiany mającego zastosowanie do obliczania rat spłaty, co umożliwiłoby konsumentowi określenie w każdej chwili tego kursu wymiany. Co więcej właśnie fakt, że umowa zawarta została na wiele lat uzasadniał uwzględnienie możliwości radykalnych zmian kursu waluty na przestrzeni dłuższego czasu i poinformowanie konsumenta o takiej możliwości. Przestrzeganie przez przedsiębiorcę wymogu przejrzystości warunków umów należy co prawda oceniać w świetle informacji, którymi ten przedsiębiorca dysponował w chwili zawarcia umowy z konsumentem ( postanowienie TSUE z dnia 3 marca 2021 r., Ibercaja Banco, C‑13/19 i przytoczone tam orzecznictwo), jednakże pozwany bank jako profesjonalista w zakresie rynku finansowego nawet nie wskazał na okoliczności wobec których mógł racjonalnie wykluczać ryzyko znacznego wzrostu kursu waluty do której indeksowany był kredyt udzielony powodom na okres wielu lat.

Zgodzić się jednocześnie należy, ze stanowiskiem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego 29 października 2019r. w sprawie IV CSK 309/18, że gdyby rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to racjonalny kredytobiorca nie decydowałby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat, chyba żeby z okoliczności sprawy wyraźnie wynikało co innego, zaś gdyby kredytujący bank zamierzał wystarczająco poinformować kredytobiorcę będącego osobą fizyczną - konsumentem o niebezpieczeństwach wynikających z kredytu powiązanego z kursem waluty obcej, to nie proponowałby w ogóle zawierania takich umów kredytowych, zdając sobie sprawę jako profesjonalista, że umowa taka może zostać łatwo oceniona jako nieuczciwa.

Nie można również zasadnie twierdzić, że postanowienie dotyczące wysokości rat obciążających konsumenta w wyniku zawarcia umowy kredytu powinno być uważane przez rozsądnego konsumenta za postanowienie nieistotne i nawet gdyby podlegało negocjacji, to konsument wyraziłby na nie zgodę, skoro w istocie było to postanowienie wyznaczające zakres obowiązku finansowego konsumenta.

Zgodnie z art. 4 ust.1 Dyrektywy 93/13 nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem towaru lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych jej zawarciem, zaś przepis art. 385 ^{( 2 )}k.c. nakazuje dokonywać oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami według stanu z chwili jej zawarcia, przy uwzględnieniu okoliczności jej zawarcia. Zarówno z treści wskazanych norm, jak i judykatury krajowej ( uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018r. w sprawie sygn. akt III CZP 29/17 i przywołane tam orzecznictwo) jak i Trybunału Sprawiedliwości ( wyrok TSUE z dnia 20 września 2017r. w sprawie C-186/16 Ruxandra Paula Anriciuci in. V.BANCO ROMÂNESCÂ S.A. ) wynika, że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone w znaczeniu art. 385 ^{( 1)}§ 1 k.c., należy dokonywać według stanu z chwili zawarcia umowy. Wskazane, ugruntowane w judykaturze stanowisko Sąd Apelacyjny podziela, zatem okoliczność w jaki sposób był faktycznie określany kurs waluty, według którego pozwany dokonywał ustalenia wysokości świadczeń powodów i czy odbiegał on od realnego kursu rynkowego nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu, skoro nie jest to okoliczność istniejąca już w dacie zawierania umowy.

Gdyby ograniczyć możliwość ustalania abuzywności klauzuli umieszczonej w umowie tylko do sytuacji, gdy w istocie przedsiębiorca korzystając z niej doprowadza konsumenta do zdecydowanie niekorzystnego położenia, np. maksymalizując swoje zyski, to z jednej strony skutek odstraszający Dyrektywy 93/13 byłby pozorny (przedsiębiorca nadal mógłby umieszczać w umowach klauzule abuzywne, a nawet z ich do pewnego poziomu korzystać), a z drugiej strony sytuacja konsumenta cechowałaby się zdecydowaną, niedopuszczalną niepewnością, skoro dopiero przy pewnej formule skorzystania przez przedsiębiorcę z klauzuli mógłby on powołać się na ochronę konsumencką wynikającą z Dyrektywy 93/13.

Podzielając uzasadnienie stanowiska Sądu Okręgowego w przedmiocie braku możliwości zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego innym wskazać należy, że art. 6 ust. 1 punktem wyjścia do oceny dopuszczalności zastąpienia klauzuli abuzywnej inną, dopuszczalną jest ustalenie, czy bez tej klauzuli umowa może nadal istnieć.

Unieważnienie umowy łączącej konsumenta i przedsiębiorcę nie może zależeć jedynie od żądania konsumenta, lecz wynikać musi z zastosowania kryteriów ustanowionych na mocy prawa krajowego, przy czym wniosek Sądu I instancji w zakresie nieważności umowy kredytu został poprzedzony oceną opartą na takich kryteriach. Wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów ( wyrok TSUE z 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C- 19/20).

W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy nie jest możliwe zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również - pośrednio - do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. O zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019r. w sprawie V CSK 382/18 i judykatura TSUE wskazana w jego uzasadnieniu).

Unieważnienie klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców prowadziłoby do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją kredytu do waluty. Klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, takiej jak ta w postępowaniu głównym, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna (wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 i przytoczone tam orzecznictwo).

Eliminacja analizowanej klauzuli waloryzacyjnej prowadzi do usunięcia z umowy klauzuli, która dotyczy podstawowego zobowiązania powodów, co oznacza, że nie zostały określone podstawowe elementy przedmiotowej umowy (essentialia negoti), zatem jest ona nieważna jako sprzeczna z art. 69 Prawa bankowego. Pozostawienie umowy bez mechanizmu waloryzacji nie byłoby zgodne z jednoznaczną wolą stron w tym zakresie i prowadziłoby do całkowitego zniekształcenia treści i istoty umowy kredytowej zawartej przez strony.

Elementem natury (właściwości) stosunku prawnego w postaci kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej pozostaje mechanizm tej waloryzacji oraz oprocentowanie kredytu według stawki LIBOR, a w przypadku pominięcia tego mechanizmu przy jednoczesnym pozostawieniu stawki LIBOR i złożeniu spłaty kredytu w walucie obcej następuje tak istotna zmiana treści stosunku, że powstanie inny typ stosunku – kredyt walutowy, nie objęty wolą stron zawierających umowę.

Nie ulega nadto wątpliwości, że strony umówiły się, że spłata rat nastąpi w walucie polskiej, zaś eliminacja klauzuli abuzywnej skutkować będzie brakiem mechanizmu wyznaczającego wysokość rat kredytu spłacanych przez powodów, co faktycznie uniemożliwi wykonywanie umowy.

W umowie, jaką zawarły strony, oprocentowanie oparte jest o stawkę LIBOR 3M, przy czym w obrocie gospodarczym nie funkcjonują kredyty złotowe z oprocentowaniem według stawki LIBOR, albowiem utrzymanie kredytów złotowych z takim oprocentowaniem (niższym niż oprocentowanie depozytów) byłoby dla banku nieopłacalne; kredytobiorca nie uzyskałby kredytu bankowego w PLN tak oprocentowanego. Od dnia 1 stycznia 2018 r. weszły w życie przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniające dyrektywy 2008/48/WE i 20114/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014 (rozporządzenie BMR) zakazujące w istocie stosowania stawki LIBOR jako wskaźnika referencyjnego dla wierzytelności wyrażonych w złotym polskim. Umowa kredytu hipotecznego w PLN oprocentowana według wskaźnika LIBOR byłaby sprzeczna ze wskazanym rozporządzeniem, a zatem nieważna z mocy art. 58 § 1 k.c.

Przepis art. 385 ¹ § 2 k.c. nie przewiduje mechanizmu analogicznego do art. 58 § 3 k.c., nie jest także możliwe w sytuacji stwierdzenia abuzywności postanowienia umowy stosowanie tego przepisu, co uzasadnia ocenę, że abuzywne postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym przewidzianym w kodeksie cywilnym.

W przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku umowy pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, iż niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku. Gdyby bowiem sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 Dyrektywy 93/13. Uprawnienie to przyczyniałoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez sam brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ nadal mogliby oni dostrzegać korzyść w stosowaniu rzeczonych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców ( wyrok TSUE z dnia 29 kwietnia 2021 r. i przytoczone tam orzecznictwo).

Art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 stoi na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane przez skutki wynikające również z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku gdy strony umowy wyrażą na to zgodę (wyrok TSUE z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C‑260/18).

Na sądzie krajowym ciąży obowiązek zaniechania stosowania klauzuli abuzywnej, bez upoważnienia do zmiany jej treści, gdyż eliminowałaby ona skutek zniechęcający do stosowania klauzuli, tak, aby nie wywierała wiążących skutków wobec konsumenta, chyba że konsument się temu sprzeciwi, co może uczynić, gdyż jego prawo do skutecznej ochrony zawiera w sobie także uprawnienie do niedochodzenia swoich praw (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r. w sprawie III CZP 6/21 i wskazana w niej judykatura TSUE).

Artykuły 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem w rozumieniu art. 3 ust. 1 Dyrektywy, dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron ( wyrok TSUE z 18 listopada 2021r. w sprawie C – 212/20); wola stron w zakresie sposobu określenia wysokości raty kredytu do jakiej spłaty zobowiązani byli powodowie wyrażona została przez strony wprost w umowie, tyle że w klauzuli, która pozostaje abuzywna.

Zgodnie z przywołanym przez skarżącego art. 23 ust.3 Dyrektywy 2014/17 z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniającej dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 jeżeli konsument ma prawo do przeliczenia umowy o kredyt na inną walutę państwa członkowskie zapewniają, by kurs wymiany zastosowany do przeliczenia był kursem rynkowym mającym zastosowanie w dniu, w którym występuje się o przeliczenie, chyba że w umowie o kredyt określono inaczej, zatem przepis ten nie stanowi podstawy do uzupełnienia umowy stron poprzez wskazanie na kurs rynkowy, zwłaszcza, że pojęcie to wymagałoby szczegółowego określenia.

Przytoczone okoliczności przesądzają o słuszności wniosku Sądu I instancji w zakresie braku możliwości uzupełnienia treści umowy stron po wyeliminowaniu postanowienia abuzywnego, w tym również i wskazywanymi przez skarżącego przepisami, czy też przy uwzględnieniu wskazywanej przez niego zasady prawnej dotyczącej zastosowania kursu średniego NBP do przeliczenia zobowiązań wyrażonych w walucie obcej (pomijając ocenę, czy taka zasada w istocie funkcjonuje czy funkcjonowała); dochodząc do przekonania, że nie ma możliwości uzupełnienia umowy zawartej przez strony po wyeliminowaniu z niej klauzuli abuzywnej Sąd Okręgowy nie naruszył wskazywanych przez skarżącego przepisów prawa materialnego.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 września 2021 r. w sprawie I CSKP 74/21 zgodnie z którym nie istnieją przepisy o charakterze dyspozytywnym, które pozwoliłyby na zastąpienie niedozwolonego postanowienia umowy, a sąd rozpoznający sprawę nie ma kompetencji pozwalających mu na ustalenie odmiennej treści uprawnień i obowiązków stron w tym zakresie.

W świetle powyższych stwierdzeń nie jest zasadny zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego z zakresu ekonomii zmierzającego do ustalenia, że stosowane przez bank kursy waluty nie były kształtowane w sposób dowolny, lecz były i utrzymywały się na poziomie rynkowym, albowiem okoliczność ta nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sporu; nie zaistniała również potrzeba zmiany postanowienia Sądu Okręgowego z 22 czerwca 2021 r. o pominięciu wniosku dowodowego pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w trybie art. 380 k.p.c.

Zaskarżone rozstrzygnięcie opiera się przede wszystkim na stwierdzeniu abuzywności klauzuli umownej, jednakże posiłkowo Sąd I instancji ocenił również umowę stron jako rażąco naruszającą zasady współżycia społecznego i wskazał na art. 58 § 2 k.c.

Nie można nie dostrzec różnicy stwierdzenia nieważności umowy zawierającej klauzulę abuzywną w odniesieniu do definitywnego, obiektywnego i niezależnego od którejkolwiek ze stron umowy charakteru sankcji nieważności art. 58 k.c. Możliwa jest zatem ocena przedmiotowej sytuacji również przy odniesieniu do formuły bezskuteczności zawieszonej, skoro skuteczność umowy związana jest z odmową potwierdzenia przez konsumenta związania klauzulami abuzywnymi lub upływem rozsądnego czasu na to potwierdzenie, czy doszukiwanie się szczególnej sankcji nieważności umowy wynikającej z prawa konsumenckiego ( uchwała Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. w sprawie III CZP 6/21 oraz glosa do wskazanej uchwały Łukasz Węgrzynowskiego opubl. LEX/el. 2021).

Niewątpliwie jednak badanie umowy pod kątem ewentualnej abuzywności jej postanowień możliwe jest jedynie w odniesieniu do umowy ważnej, zatem nie spełniającej cech wskazanych art. 58 § 1 i 2 k.c., a nadto słusznie wskazuje skarżący, że przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. w odniesieniu do postanowienia abuzywnego ma charakter lex specialis w stosunku do przepisu art. 58 § 1 i 2 k.c. Zasadnie Sąd I instancji doszedł do przekonania, że umowa zawarta przez strony nie jest sprzeczna z ustawą, nie miała ona też na celu jej obejścia, zaś wniosek Sąd Okręgowego jakoby umowa pozostawała sprzeczna z zasadami współżycia społecznego opiera się jedynie na ustaleniu, że nie przewidywała ona żadnego rozkładu ryzyka zmian kursowych waluty. Wniosek ten nie został poprzedzony zbadaniem pod tym kątem okoliczności związanych z zawarciem umowy, a przede wszystkim oceną znaczenia korzystania przez pozwanych z niższego oprocentowania niż obowiązującego przy kredycie udzielonym w złotych; w ocenie Sądu Apelacyjnego umowa łącząca strony nie pozostawała sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Wyjaśnić także należy, że co prawda słusznie skarżący wskazuje, że przepis art. 385 ¹ k.c. nie wiąże z abuzywnością klauzuli umownej skutku w postaci nieważności całej umowy, jednak ustalenie nieważności umowy pozostaje w przedmiotowej sprawie również skutkiem ustalenia, że po usunięciu z treści umowy klauzuli abuzywnej nie zawiera ona postanowienia pozwalającego na ustalenie wysokości rat obciążających kredytobiorcę. Nie istnieje zatem w jej treści postanowienie dotyczące esentialia negoti umowy przewidzianej art. 69 ustawy Prawo bankowe i jako taka pozostaje ona nieważna przekraczając przewidzianą w art.353 ¹ k.c. zasadę swobody umów; czyni to niezasadnym zarzut skarżącego odnoszący się w tym zakresie do naruszenia art. 385 ¹ k.c. i zbędnym odnoszenie się do twierdzeń skarżącego dotyczących implementacji Dyrektywy 93/13.

Skarżący wskazując, że umowa może być nadal wykonywana, skoro powodowie mogą spłacać raty kredytu w CHF, pomija okoliczność, że w treści umowy strony zgodnie wyraziły wolę uiszczania ich przez powodów w złotych. Nawet jeżeli konsument ma możliwość zmiany sposobu spłaty rat kredytu i dokonywania tej spłaty w walucie obcej, to możliwość taka stanowi jedynie jego uprawnienie i nie można uznać, że przekształca się w jego obowiązek na skutek zamieszczenia w umowie przez przedsiębiorcę klauzuli abuzywnej. Ochrona konsumenta pozostawałby przy takim założeniu w istocie iluzoryczna, gdyż sprowadzałaby się do wymuszenia na nim realizacji umowy w kształcie, na który nie wyraził zgody, a jednocześnie zabezpieczałaby nieuczciwego przedsiębiorcę, który zawsze mógłby powołać się na możliwość utrzymania umowy w mocy, co stałoby w sprzeczności z celem Dyrektywy 93/13.

Analogiczne argumenty przemawiają także za brakiem możliwości uznania okoliczności, że konsument ma możliwość zmiany sposobu spłaty rat kredytu i dokonywania tej spłaty w walucie obcej za przemawiającą przeciwko uznaniu postanowienia umownego odsyłającego do Tabel kursowych banku przy ustalaniu wysokości raty w złotych za abuzywne.

Skarżący zarzucił także naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. przez wydanie orzeczenia niezgodnego z żądaniem pozwu tj. ustalenia nieważności umowy, podczas gdy żądanie pozwu dotyczyło ustalenia nieistnienia stosunku prawnego;

W przedmiotowej sprawie powodowie sformułowali żądanie w ten sposób, że domagali się stwierdzenia nieważności umowy, zaś zaskarżony wyrok tej formule odpowiada, zatem nie jest zasadny zarzut naruszenie art. 321 § 1 k.p.c., a jednocześnie zmiana wyroku poprzez odniesienie się do skutków nieważności umowy i ustalenie nieistnienia stosunku prawnego stanowiłaby naruszenie art. 384 k.p.c.

Wobec powyższych okoliczności apelacja pozwanego podlegała oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c., zaś o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na mocy art. 98 § 1 i 3, 108 § 1 k.p.c. oraz § 2 pkt. 7 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. poz.1804 z późn. zm.).

SSA Teresa Karczyńska – Szumilas

Na oryginale właściwy podpis.