Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 lipca 2022

Sąd Rejonowy w Toruniu X Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodnicząca: Sędzia Jolanta Sikorska

Protokolant: Starszy Sekretarz Sądowy Małgorzata Kunińska

po rozpoznaniu w dniu 30 czerwca 2022 r. w Toruniu sprawy z powództwa P. K. i K. K. (1) przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W. o zapłatę;

I.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz powódki K. K. (1) ;

1.  kwotę 9.559,38 zł ( dziewięć tysięcy pięćset pięćdziesiąt dziewięć 38 / 100 zł ) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie :

a.  od kwoty 7.784,41 zł od dnia 5 maja 2021 do dnia zapłaty,

b.  od kwoty 1.774,96 zł od dnia 26 marca 2022 do dnia zapłaty;

2.  kwotę 3.734,39 CHF ( trzy tysiące siedemset trzydzieści cztery 39/100 CHF ) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie :

a.  od kwoty 3.217,20 CHF od dnia 5 maja 2021 do dnia zapłaty;

b.  od kwoty 517,20 CHF od 26 marca 2022 do dnia zapłaty;

II.  zasądza od pozwanego (...) Bank (...) S.A. w W. na rzecz powoda P. K. ;

1.  kwotę 9.559,38 zł ( dziewięć tysięcy pięćset pięćdziesiąt dziewięć 38 / 100 zł ) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie :

c.  od kwoty 7.784,41 zł od dnia 5 maja 2021 do dnia zapłaty,

d.  od kwoty 1.774,96 zł od dnia 26 marca 2022 do dnia zapłaty;

2.  kwotę 3.734,39 CHF ( trzy tysiące siedemset trzydzieści cztery 39/100 CHF ) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie :

c.  od kwoty 3.217,20 CHF od dnia 5 maja 2021 do dnia zapłaty;

d.  od kwoty 517,20 CHF od 26 marca 2022 do dnia zapłaty;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 6.464,- zł ( sześć tysięcy czterysta sześćdziesiąt cztery zł ) tytułem zwrotu powodom kosztów postępowania.

Sygn. akt X C 573/21

UZASADNIENIE

Pozwem z kwietnia 2021 K. K. (1) i P. K. wnieśli o :

1.  zasadzenie od (...) Bank (...) SA w W. kwot po 7.784,41 zł oraz po 3.217,20 CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dania następnego po dacie doręczenia pozwu, tytułem zwrotu świadczeń uiszczonych każdego z powodów na rzecz banku od 9 kwietnia 2011 do 8 kwietnia 2021 w związku z nieważnością umowy kredytu na cele mieszkaniowe E. nr (...) z 21 kwietnia 2010;

2.  ewentualnie zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwot po 5.592,60 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 16 marca 2021 z tytułu nadpłaty w spłacie kredytu w okresie od 9 kwietnia 2011 – 8 kwietnia 2021 wobec zastosowania w umowie z pozwanymi klauzul niedozwolonych ( par. 2 ust. 2, par. 4 ust. 1a i par. 9 ust. 2 );

3.  wydanie wyroku wstępnego stwierdzającego iż postanowienia zastosowane w par. 2 ust. 2, par. 4 ust. 1a i par. 9 ust. 2 umowy mają charakter niedozwolonych klauzul umownych w rozumieniu art. 385 (1) kc oraz stwierdzającego nieważność umowy kredytu łączącej strony.

Pozwany S. Bank (...) w odpowiedzi na pozew z maja 2021 wniósł o oddalenie powództwa w całości wskazując, że w jego ocenie brak jest podstaw do stwierdzenia nieważności umowy z uwagi na brak naruszenia art. 69 prawa bankowego, brak naruszenia zasad swobody umów ( ary. 353(1) kc ) oraz brak naruszenia zasad współżycia społecznego ( art. 58 par. 2 kc ). Odnosząc się do szczegółów pozwany wskazał m. in., że :

1.  w jego ocenie klauzula indeksacyjna nie podlega ocenie z punktu widzenia abuzywności bowiem stanowi główny przedmiot świadczenia stron i została sformułowana w sposób jednoznaczny, taki sam charakter ma klauzula kursowa;

2.  ewentualna eliminacja klauzuli indeksacyjnej z umowy kredytu znosiłaby nie tylko mechanizm indeksacji ale unicestwiałaby także ryzyko kursowe stanowiące główny przedmiot umowy a tym samym całkowicie zniekształcałoby pierwotną umowę stron, co uniemożliwia unieważnienie umowy kredytowej w ocenie strony pozwanej;

3.  klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie nie mają charakteru abuzywnego;

4.  biorący kredyt zostali odpowiednio poinformowani przez Bank przed zawarciem umowy o zasadach funkcjonowania udzielanego im kredytu oraz ryzyku kursowym i zasadach ustalania kursów walut;

5.  biorący kredyt mieli wpływ na wybór rodzaju kredytu oraz treść umowy.

Pismem z czerwca 2021 pozwany wniósł o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 par. 1 pkt 3 (1) kpc z uwagi na to, ze w jego ocenie rozstrzygniecie sprawy jest uzależnione :

1.  od wyniku postępowania toczącego się przez Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej pod nr C 212 / 20 zainicjowanego wnioskiem SR dla W. W. w sprawie II C 1357/17 o wydanie orzeczenia prejudycjalnego;

2.  od wyniku postępowania toczącego się przed Sądem Najwyższym pod nr (...) I-4110-4/20 o rozstrzygniecie zagadnień prawnych budzących rozbieżności w wykładni prawa w orzecznictwie SN i sądów powszechnych.

Pismem z kwietnia 2022 powodowie zmienili powództwo na podstawie art. 193 kpc domagając się :

1.  ustalenia na podstawie art. 189 kpc w związku z art. 58 par. 1 i 2 kc i art. 385(1) par. 1 kc nieważności umowy spornego kredytu w związku z zastosowaniem w umowie przez pozwany bank klauzul abuzywnych w par. 2 ust. 2, par. 4 ust. 1a i par. 9 ust. 2;

2.  zasadzenie od pozwanego na rzecz powodów kwot po 9.559,38 zł oraz po 3.734,39 CHF wraz z połową odsetek ustawowych za opóźnienie :

- od kwoty 15.568,82 zł od dnia następnego po dacie doręczenia odpisu pozwu;

- od kwoty 6.434,40 CHF od dnia następnego po dacie doręczenia odpisu pozwu;

- od kwoty 3.549,93 zł od 26 marca 2022 do dnia zapłaty;

- od 1.034,39 CHF od 26 marca 2022 do dnia zapłaty

tytułem zwrotu świadczeń za okres 26 kwietnia 2010 ( data udzielenia kredytu ) – 15 marca 2022 ( data zapłaty ostatniej raty przez powodów ), w związku z nieważnością umowy przy zastosowaniu teorii „dwóch kondykcji”

3.  ewentualnie – w przypadku braku stwierdzenia nieważności umowy i ustalenia abuzywności wymienianych klauzul umownych : zasadzenie od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwot po 5.743,58 zł z połową odsetek za opóźnienie :

- od kwoty 5.592,60 zł od dnia następnego po dacie doręczenia odpisu pozwu;

- od kwoty 150,98 CHF od dnia następnego po dacie doręczenia odpisu pisma zmieniającego powództwo

tytułem nadpłaty w spłacie kredytu w okresie od 26 kwietnia 2010 do 15 marca 2022 w związku z zastosowaniem przez pozwanego w umowie klauzul niedozwolonych.

Strona pozwana pismem z czerwca 2022 podniosła zarzuty ewentualne na wypadek gdyby objęta żądaniem pozwu umowa została uznana za nieważną potrącenia i zatrzymania wypłaconej powodom w 2010 kwoty bowiem w ocenie pozwanego obie wierzytelności pochodzą z tego samego stosunku prawnego, obie są określone w pieniądzu i są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem a samo zgłoszenie zarzutu w rozumieniu art. 455 kc kreuje obowiązek dłużnika jego niezwłocznego wykonania.

Sąd ustalił co następuje :

K. K. (1) przez około 6 miesięcy w 2008 pracowała w G. Banku jako doradca klienta, jednak nie zajmowała się tak kredytami walutowymi. W dniu 16 maja 2008 zawarła z (...) Bank SA umowę kredytu na cele mieszkaniowe przeznaczonego na budowę domu w G. na sumę 210.000 zł denominowanego w (...) na okres 360 miesięcy. Bank zabezpieczył swoje roszczenie hipoteką ustanowioną na nieruchomości K. K. (1).

Od listopada 2008 K. K. (1) pracowała w (...) Banku SA w W., Filia nr 2 w T.. Tak jak pozostali pracownicy przeszła szkolenia z zakresu kredytów walutowych. Przedmiotem szkoleń nie była jednak sfera matematyczna ustalania kursów walut na potrzeby kredytów walutowych : pracowników nie uczono rozumienia wzorów ustalania tych kursów i nie instruowano o potrzebie czy konieczności wyjaśniania ich klientom. (...) były skupione na zupełnie innej sferze. W ramach tych szkoleń nigdy też nie poruszano problemu co by było gdyby kurs waluty drastycznie wzrósł. Zdarzało się, ze K. K. (1) w ramach swoich obowiązków służbowych zawierała w imieniu banku, w którym pracowała umowy kredytów denominowanych do (...), najczęściej jednak sygnowała je jako drugi pracownik banku. Udzielając kredytów w imieniu banku (...) posługiwała się tabelami kursów walut obowiązującymi w baku, w którym pracowała obowiązującymi zarówno wcześniej jak i w chwili podpisywania umowy z klientem. Wskazane tabele kursów zawsze były dla klienta atrakcyjne.

Kredyt z maja 2008 nie wystarczył K. K. (1) jednak na zbudowanie i urządzenie domu w G., potrzebowała kolejnego kredytu aby dokończyć tę budowę. W 2010 nie posiadała zdolności kredytowej na zaciągniecie kolejnego kredytu w złotówkach. Miała ją jednak wedle ówczesnych standardów bankowych na kredyt w walucie obcej. Zdecydowała się na kredyt w (...) ponieważ poprzedni kredyt także był denominowany do (...). Fakt, że jej nieruchomość położona w G. była już obciążona jedną hipoteką na rzecz banku (...) przemawiał za tym aby skorzystać z możliwości wzięcia kolejnego kredytu w tym samym banku. Zmiana banku oznaczałaby więcej formalności oraz nieco większe koszty. ( dowód : zeznania świadka A. O. z 30. VI. 2022 4:05 – 15:13 oraz protokół skrócony k. 369 – 369 v i przesłuchanie powódki z tego samego dnia 1:06:29 – 1:17:47 i protokół skrócony k. 370 v – 371 – zasadniczo okoliczności bezsporne ).

W dniu 15. VIII. 2009 K. K. (1) zawarła związek małżeński z P. K. ( akt małżeństwa k. 55 )

W dniu 14 kwietnia 2010 K. i P. K. złożyli w (...) Bank SA w W., Filia nr 2 w T. wniosek o udzielenie im kredytu w kwocie 60.000,- zł denominowanego do (...). W dniu 21 kwietnia 2010 małżonkowie K. podpisali z (...) Bank SA w W. w Filii nr 2 w T. umowę kredytu E. przeznaczonego na dokończenie budowy domu w G. nr (...). Bank udzielił im kredytu w kwocie 60.000,- zł waloryzowanego w walucie (...) na okres 360 miesięcy. W par. 2 ust. 2 umowy wskazano, że kwota poszczególnych transz kredytu wyrażona w (...) zostanie określona według kursu kupna dewiz dla (...) prezentowanego w (...) Banku obowiązującej w Banku w chwili realizacji przez Bank dyspozycji Kredytobiorcy dotyczącej wypłaty kredytu lub jego transz. Z par. 4 ust. 1 a wynikało, że kredyt wypłacany jest w złotówkach, przy jednoczesnym przeliczaniu w dniu wypłaty na walutę (...) według kursu kupna (...) prezentowanego w Tabeli Kursów Banku obowiązującej w Banku w chwili realizacji przez Bank dyspozycji Kredytobiorcy dotyczącej wypłaty kredytu. W par. 8 ustalono, że oprocentowanie kredytu w całym okresie kredytowania jest zmienne i stanowi sumę zmiennej stawki odniesienia ( 3 miesięczny LIBOR ) oraz stałej marży banku w wysokości 4,30 pp. Po okresie wykorzystania kredytu Kredytobiorcy zobowiązani zostali zgodnie z par. 9 ust. 2 do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 360 ratach miesięcznych począwszy do 17 maja 2010. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych określona jest w (...). Spłata rat kapitałowo – odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat według kursu sprzedaży (...) prezentowanego w Tabeli Kursów Banku obowiązującej w Banku w dniu spłaty. Zmiana wysokości kursu sprzedaży (...) oraz wysokość spreadu walutowego mają wpływ na wyrażoną w złotych wysokość rat a tym samym wpływają na wyrażoną w złotych wysokość zadłużenia z tytułu kredytu. Zgodnie z par. 10 umowy prawne zabezpieczenie spłaty kredytu, odsetek i kosztów wynikających z umowy stanowić będzie hipoteka kaucyjna w kwocie 120.000,- zł ustanowiona na nieruchomości stron w G.. W par. 11 pkt 5 Kredytobiorcy oświadczyli, że zostali poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów kupna oraz sprzedaży dewiz oraz zmianą spreadu walutowego i rozumieją wynikające stąd konsekwencje a nadto akceptują zasady funkcjonowania kredytu denominowanego w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie obcej wskazane w par. 2 ust. 2 umowy oraz zasady dotyczące wykorzystania kredytu określone w par. 4 umowy. Integralną częścią umowy były „Ogólne Warunki Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na cele Mieszkaniowe oraz Kredytów i P. Hipotecznych” ( (...) ), stanowiące załącznik nr 1 do umowy stron. Kredytobiorcy oświadczyli, ze zapoznali się z nimi i wyrażają zgodę na ich stosowanie ( par. 1 pkt 2 umowy ). W par. 18 ust. 2 ustalono, ze na wniosek biorącego kredyt bank może wyrazić zgodę na przekształcenie kredytu denominowanego w walucie obcej na kredyt złotowy, co nastąpi po przeliczeniu kwoty kredytu pozostałej do spłaty wraz z odsetkami według kursu sprzedaży (...) z Tabeli Kursów Banku obowiązującej w chwili przekształcenia.

( dowód : umowa k. 52 – 54, oświadczenie biorących kredyt k. 142 – 143, (...) k. 144 - 151 ).

W dniu 7 maja 2010 strony zawarły aneks nr (...) do umowy, który modyfikował zabezpieczenie spłaty kredytu tj. postanowienia par. 10 umowy ( dowód : aneks k. 152 ).

W dniu 18 grudnia 2012 strony zawarły aneks nr (...) do umowy, mocą którego nadano nowe brzmienie m. in. par. 9 dotyczącemu sposobu spłaty rat kapitałowo – odsetkowych, zasady przeliczania kredytu nie uległy jednak zmianie ( dowód :aneks k. 154 – 156 ).

W dniu 7 grudnia 2012 małżonkowie ustanowili rozdzielność majątkową ( dowód : akt notarialny k. 56 – 57 ).

Małżonkowie K. spłacali kredyt od maja 2010 do marca 2022, przy czym od listopada 2014 w przeważającej mierze spłacali go bezpośrednio w (...). W okresie od daty zawarcia umowy czyli od kwietnia 2010 do 15 marca 2022 czyli daty zapłaty na rzecz banku ostatniej raty, małżonkowie K. zapłacili na rzecz banku łącznie 19.118,72 zł ( zaświadczenie pozwanego k. 62 – 64 – kolumna : „wartość spłaty w PLN ) oraz 7.468,78 CHF ( zaświadczenie pozwanego k. 62 – 64 – spłaty we frankach od listopada 2014 oraz potwierdzenie przelewu rat we frankach z : 15 marca 2021 k. 65, 15 kwietnia 2021 k. 296, 17 maja 2021 k. 297, 16 sierpnia 2021 k. 299, 15 września 2021 k. 300, 15 października 2021 k. 301, 15 listopada 2021 k. 302, 15 grudnia 2021 k. 303, 17 stycznia 2022 k. 304, 15 lutego 2022 k. 305 i 15 marca 2022 k. 306 ).

W dniu 24 lutego 2021 małżonkowie K. wystosowali do pozwanego banku reklamację doręczoną adresatowi 1 marca 2021 domagając się usunięcia z umowy klauzul niedozwolonych ( par. 2 ust. 2, par. 4 ust. 1a i par. 9 ust. 2 ) i wyliczenia nadpłaty w spłacie kredytu ( dowód : pismo k. 58 – 60 ). Reklamacja nie została uwzględniona ( bezsporne ).

Pismem z 22 marca 2022 małżonkowie K. wezwali pozwany bank do zwrotu wszystkich środków pieniężnych przekazanych bankowi w wykonaniu nieważnej umowy a zatem także tych uiszczonych w okresie od chwili jej zawarcia do kwietnia 2011 ( PLN ) oraz (...) uiszczonych po dacie wytoczenia powództwa pierwotnego ( dowód : pismo k. 307 i dowód doręczenia k. 309 v w dniu 25 marca 2022 ).

Następcą prawnym (...) Banku SA jest (...) Bank (...) SA w W.. Na mocy uchwały Nadzwyczajnych Walnych Zgromadzeń Spółek banku (...) SA z 30 lipca 2012 o połączeniu spółek, nastąpiło ich połączenie a Bank (...) wstąpił w prawa i obowiązki (...) Banku SA. Na mocy uchwały Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy Banku (...) SA z 15 maja 2018 bank zmienił nazwę na S. Bank oraz siedzibę na W. ( bezsporne oraz KRS k. 26 – 51 ).

Sąd zważył co następuje :

Ustalony powyżej stan faktyczny zasadniczo nie był sporny pomiędzy stronami. Oparto go na dowodach z dokumentów prywatnych, którym sąd dał wiarę także w zakresie wykraczający poza domniemanie z art. 245 kpc a zatem dał wiarę także zawartym w nim treściom. W szczególności dotyczy to zaświadczenia pochodzącego od pozwanego na temat terminów i kwot spłat a tym samym rozmiaru zadłużenia spłaconego na 2 marca 2021 ( k. 62 – 63 ) oraz dowodów kolejnych przelewów, tym razem już w (...) k. 65 i 295 – 306 ). Choć strona pozwana kwestionowała rozmiar żądania powodów to jednak nie wskazała gdzie powodowie popełnili błędy w dodawaniu sum wynikających z zaświadczenia samego banku oraz dowodów przelewów k. 65 i 295 – 306. Istotne znaczenie dla ustaleń faktycznych miały też zeznania świadka A. O. (2), która podpisywała sporną umowę w imieniu banku oraz zeznania samej powódki.

Sąd oddalił na rozprawie z 30. VI. 22 wnioski strony pozwanej o przesłuchanie świadków K. i Kucharek ( k. 73 ) albowiem nie brały one udziału w procesie zawierania umowy a okoliczności, na które miałyby zeznawać na wniosek pozwanego nie miały znaczenia dla oceny ważności tej konkretnej umowy.

Świadek A. O. (2) ( rozprawa z 30. VI. 2022 4:05-55:33 oraz protokół skrócony k. 369 v – 370 ) była wiarygodna w ocenie sądu. Jej zeznania w żadnym zakresie nie były sprzeczne z zeznaniami powódki. Potwierdziła, że powódka w chwili zawierania umowy była kierownikiem oddziału (...) Banku i jej przełożoną. Podała wprawdzie, że prawdopodobnie można było negocjować kurs uruchomienia kredytu, choć nie informowali o tym klientów, ale ona nie miała jednak takiego przypadku. Pokazywała klientom historyczne tabele kursów waluty. Rozważanie czy ryzyko związane z indeksowaniem kredytu do waluty obcej obciąża obie strony czy tylko klienta nie należało do jej obowiązków - wytyczne odnośnie tematów, które pracownik udzielający kredytu miał poruszać z klientem, tego nie obejmowały. Poza możliwością negocjacji kursu na moment uruchomienia kredytu, klient nie miał możliwości wpłynięcia na kursy waluty ustalane w tabelach bankowych. Świadek nie powziął też nigdy wiedzy o przypadku, w którym klient banku miał możliwość tak dalekiego ingerowania w umowę aby np. w par. 9 ust. 2 umowy ustalić jakiś konkretny kurs waluty albo odwołać się tylko do kursu NBP. Nigdy nie zdarzyło się aby klient kwestionował kursy walut przyjmowane do przeliczeń kredytu – kursy te zmieniały się dwa – trzy razy dziennie. A. O. (2), mimo iż była pracownikiem banku zajmującym się umowami indeksowanymi m. in. do (...), nie znała konstrukcji i zasad tworzenia kursów walut ujmowanych potem w tabeli bankowej – przedmiotem szkoleń nie było rozumienie wzorów ustalania kursów na potrzeby wyjaśniania ich klientom. Na pewno informowała klientów, że w przypadku gdy kurs waluty wzrośnie lub zmaleje, zmieni się wysokość należnej raty i wartość kredytu.

Sąd nie znalazł podstaw aby odmówić wiarygodności powódce ( rozprawa z 30. VI. 22 1:06:29 - 1:26:32 i protokół skrócony k. 370 v – 371 ). Jej zeznania na temat zakresu szkoleń na temat umów indeksowanych w walucie obcej oraz zakresu możliwego negocjowania warunków umowy w pełni potwierdziła świadek O.. Powódka podała, że gdyby w dniu podpisywania umowy zgłosiła wątpliwości co do kursu (...) to banku po prostu nie podpisałby z nią umowy. Po podpisaniu umowy jej ewentualne wątpliwości nie miałyby już żadnego znaczenia. Nigdy nie pomyślała, że kurs (...) może się aż tak bardzo zmienić. Powodowie w istocie poznawali rozmiar swego zobowiązania wynikający z kursu dopiero w godzinie jego spłaty – nie mieli żądnej możliwości aby poznać go wcześniej.

Nie ulega wątpliwości, iż kredyt udzielony powodom był kredytem zlotowym ale indeksowanym do (...). Wskazuje na to treść par. 2 ust. 1 umowy : bank udzielił powodom kredytu w wysokości 60.000 zł, w tej samem walucie nastąpiło jego uruchomienie. Ponadto hipoteka go zabezpieczająca także została wyrażona w PLN. Powodowie na żadnym etapie stosunku prawnego nie byli zainteresowani otrzymaniem (...). Indeksacja została wprowadzona wyłącznie po to określić wysokość świadczenia stron na rzecz banku ( negowane w pozwie postanowienia par. 2 ust. 2, par. 4 ust. 1a i par. 9 ust. 2 umowy ). Ponadto umowa podpisana przez strony została be zwątpienia sporządzona na wzorcu, który nie podlegał żadnym negocjacjom poza ewentualnie kursem wypłaty.

W ocenie sądu umowa kredytu na cele mieszkaniowe E. nr (...) zawarta 21 kwietnia 2010 pomiędzy małżonkami K. a (...) Bankiem SA w W. jest nieważna z powodu jej sprzeczności z prawem, o czym bliżej poniżej.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 prawa bankowego w przypadku umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej pisemna umowa kredytu winna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego jest wyliczana kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień baku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji oraz warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy. Umowa winna zatem między innymi określać wysokość rat, w których kredyt ma być spłacany, czego zdaniem sądu sporna umowa nie czyniła w sposób wymagany przepisami.

Zgodnie z art. 58 par. 1 kc czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że w miejsce nieważnych postanowień czynności pranej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Sprzeczność z ustawą może polegać na tym, że czynność prawna nie ma wymaganego przez ustawę dla swej ważności minimum treści. Dla stwierdzenia nieważności czynności prawnej w oparciu o przepis art. 58 kc niezbędnym jest ustalenie iż przyczyny nieważności dotyczą treści lub celu czynności prawnej.

Przepis art. 353(1) kc stanowi, iż strony mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby tylko jego treść lub cel nie sprzeciwiały się naturze stosunku, ustawie lub zasadom współżycia społecznego. W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż wskazaną normę należy interpretować jako wymóg aby stosunek prawny był ukształtowany tak aby strony miały pewność co do przysługujących im praw i ciążących na nich obowiązków. Sprzeczne z istotą każdej umowy będzie zatem takie ukształtowanie stosunku prawnego, w którym o rozmiarze świadczenia jednej ze stron będzie decydować na zasadzie swobodnego uznania wyłącznie druga strona w trakcie trwania tego stosunku. Taka sytuacja zaistniała zdaniem sądu w przypadku umowy będącej przedmiotem niniejszego procesu.

Z umowy wynika, iż kwota kredytu indeksowanego wyrażona w (...) zostanie określona według kursu kupna dewiz dla (...) prezentowanego w (...) Banku obowiązującej w Banku w chwili realizacji przez Bank dyspozycji Kredytobiorcy dotyczącej wypłaty kredytu ( par. 2 ust. 2 ). Kredyt wypłacany jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu w dniu wypłaty na walutę (...) według kursu kupna dewiz dla (...) prezentowanego w Tabeli Kursów Banku obowiązującej w banku w chwili realizacji przez bank dyspozycji Kredytobiorcy dotyczącej wypłaty kredytu ( pa. 4 ust. 1 a ). Spłata rat kapitałowo – odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży (...) zgodnie z Tabelą Kursów Banku w dniu jego spłaty ( par. 9 ust. 2 ).

W sytuacjach, w których strony ustalają miernik waloryzacji świadczenia w postaci jego indeksacji do (...), koniecznym dla ważności umowy i jej zgodności z powołanymi wyżej przepisami jest to aby miernik tej indeksacji ( waloryzacji ) był określony precyzyjnie a więc w sposób dający się oznaczyć. W przeciwnym wypadku nie może być mowy o oznaczoności świadczenia, które ma waloryzować. Pozostawienie wyłącznie jednej ze stron możliwości swobodnego kształtowania wskaźnika waloryzacji skutkuje w istocie brakiem określenia wysokości świadczenia w sposób zgodny z prawem a tym samym – brakiem uzgodnienia tego elementu umowy.

W przypadku spornej umowy wielkość świadczenia powódki została określona w ten sposób, że kwotę kredytu udzielonego w PLN przeliczono na (...) po kursie wskazanym przez bank w tabelach, uzyskując równowartość udzielonego kredytu w (...). Następnie, w celu określenia wysokości każdej kolejnej raty, przeliczano wskazywaną przez bank ilość (...) na złotówki po kursie także ustalonym przez bank i wskazanym w tabelach. Kursy (...) w tabeli zmieniały się jednak co najmniej dwa razy dziennie jak wynika choćby z zeznań świadka. W tej sytuacji odwołanie w umowie do kursu wynikającego z tabeli jawi się w sposób oczywisty jako niedookreślone bo w istocie nie wiadomo który kurs z danego dnia winien być brany pod uwagę gdyby były to kursy różne.

Jednak jak wynika z umowy i Ogólnych Warunków Kredytowania brak było jakichkolwiek ograniczeń w określaniu przez bank kursów w tabelach. Również przepisy prawa nie nakładały na banki jakichkolwiek ograniczeń w tej mierze ( w tym regulacje rynku międzybankowego ) – brakowało jakichkolwiek mechanizmów ograniczających ryzyko wzrostu kursu waluty. Z treści umowy i przytoczonych Ogólnych Warunków nie wynikało także i to by kurs waluty wpisywany do tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu przeliczania całej kwoty kredytu na (...) a następnie w dniu spłaty każdej kolejnej raty, musiał przybierać postać rynkową albo jakąkolwiek możliwą do ustalenia przez drugą stronę umowy. Przy czym oczywiście bez znaczenia jest to jak ostatecznie bank ustalał kursy (...) stosowane w jego tabeli. Z uwagi na brak jakichkolwiek umownych i ustawowych ograniczeń zgodnie z umową mógł ustalać kurs w sposób dowolny, w tym mógł kursami waluty niwelować swoje ryzyko ( ryzyko spadku wartości waluty ). Nawet zatem zastosowanie kursów rynkowych czy zbliżonych do rynkowych było jego dowolną decyzją a nie skutkiem uzgodnienia przez strony rozmiaru świadczenia kredytobiorcy lub sposobu jego ustalenia.

Każda rata zgodnie z umową składa się z części kapitałowej i odsetkowej. Przedmiotem spłaty była indeksowana do (...) kwota kapitału wraz z odsetkami. Gdyby w umowie precyzyjnie określono kurs przeliczania (...), możliwym byłoby po zapłacie każdej raty ustalenie rozmiaru pozostałego do spłaty kapitału a w konsekwencji i odsetek od niego. W ocenie sądu nie sposób ustalić w oparciu o umowę łączącą strony wysokość części kapitałowej każdej raty a tym samym i niemożliwym jest określenie precyzyjnie jej części odsetkowej. Odsetki winny być bowiem naliczane od aktualnego salda zadłużenia ( par. 4 ust. 5 (...) ), co wymaga wiedzy na temat rozmiaru salda po spłacie każdej raty. Tego zaś kredytobiorca nie mógł ustalić na podstawie umowy. O trafności tej konkluzji świadczy także w ocenie sadu treść par. 2 ust. 3 umowy, zgodnie z którym o wysokości wykorzystanego kredytu indeksowanego wyrażonej w (...), wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo – odsetkowych w (...) bank poinformuje kredytobiorcę w terminie siedmiu dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w (...).

Jak wskazał Sad Najwyższy w wyroku z 1 kwietnia 2011 ( III CSK 206 / 10 ) jeśli świadczenie nie jest oznaczone, zobowiązanie nie istnieje. Do istotnych elementów stosunku zobowiązaniowego należy obowiązek świadczenia, natomiast samo świadczenie jest jedynie realizacją tego obowiązku. Świadczenie musi być oznaczone, gdyż oznaczenie świadczenia w połączeniu z oznaczeniem sposobu zachowania się dłużnika pozwala na ustalenie treści stosunku zobowiązaniowego. Jeśli świadczenie nie zostanie oznaczone, nie można mówić o istnieniu zobowiązania ze względu na brak istotnego elementu stosunku zobowiązaniowego. W niniejszym przypadku bez wątpienia doszło do uzgodnienia kwoty kredytu, jednak nie uzgodniono w sposób właściwy i zgodny z przepisami wysokości świadczenia biorących kredyt. Brak właściwego określenia tego elementu stosunku zobowiązaniowego był konsekwencją pozostawienia zgodnie z umową wyłącznie bankowi swobody w określeniu kursów przeliczeniowych do (...) i niemożności określenia przez biorącego kredyt w oparciu o umowę części kapitałowej w poszczególnych ratach.

Sąd w całości podziela pogląd Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażony w wyroku z 19 maja 2021 wydanym w sprawie I ACa 156/21 dotyczący zasad kształtowania mechanizmu indeksacji. Mechanizm indeksacji mógłby zostać uznany za prawidłowy gdyby w adekwatny sposób zapewniał zachowanie wartości świadczeń stron odpowiednio do zmian siły nabywczej waluty polskiej lub gdyby strony ( w istocie pozwany, który przygotował wzorzec umowy ) przewidywały w umowie zasady umożliwiające skorygowanie ewentualnych rozbieżności między wybranym miernikiem waloryzacji a rzeczywistym spadkiem siły nabywczej PLN np. poprzez ustalenie granic wzrostu kursu (...) przyjmowanego do przeliczania wartości świadczeń stron albo przez rozłożenie między nimi ryzyka tego kursu, zwłaszcza powyżej określonej wartości, zamiast obciążania tym ryzykiem w całości i bez ograniczeń jedynie biorących kredyt. Zaproponowany przez pozwanego i zaakceptowany przez biorącą kredyt jako miernik waloryzacji kurs (...) w gruncie rzeczy nie nadawał się do osiągniecia celu w postaci zachowania realnej wartości pieniądza polskiego ponieważ kurs ten nie zależał w istocie od spadku siły nabywczej PLN, lecz od zjawisk niezwiązanych z polską gospodarką. Pozwala to uznać, iż pozwany bank w sposób błędny, wadliwy posłużył się mechanizmem indeksacji, co doprowadziło do tego, że kontrakt był sprzeczny z naturą zobowiązania kredytowego.

Brak określenia wysokości świadczenia kredytobiorców oznacza sprzeczność umowy z art. 353 (1) kc oraz art. 69 prawa bankowego.

Stosownie do art. 58 kc czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawa sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeśli nieważnością dotknięta jest tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Zdaniem sądu w świetle ustaleń poczynionych w sprawie nie ulega wątpliwości, że bez postanowień par. 2 ust. 2, par. 4 ust. 1a i par. 9 ust. 2 umożliwiających pozwanemu samodzielne ukształtowanie świadczenia biorących kredyt, a zwłaszcza bez klauzuli indeksacyjnej, sporna umowa nie zostałaby pomiędzy stronami zawarta : jak powiedziała powódka – gdyby zakwestionowała sposób indeksacji bank odmówiłby jej zawarcia umowy. Sporną umowę należało zatem ocenić w świetle przepisu art. 58 kc jako nieważną w całości.

Ustawą z 29 lipca 2011 o zmianie ustawy prawo bankowe (...) ( Dz U z 2011, nr 165, poz. 984 ), zwaną ustawą antyspreadową, do prawa bankowego wprowadzono przepis art. 69 ust. 2 pkt 4a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej, umowa kredytu powinna określać szczegółowe zasady określania sposobu i terminów ustalania kursu wymiany waluty, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty lub spłaty kredytu. Przepis obligował zatem strony umów do zastosowania tej zasady do określania w umowie świadczeń stron, ewentualnie do wskazywania podstaw ich obliczania, co wynika z natury każdej umowy i co w rzeczywistości wynikało z istniejących już regulacji kodeksu cywilnego, o czym wspominano wcześniej. Wskazana ustawa nie sanowała jednak wadliwości umów indeksowanych do waluty obcej zawieranych wcześniej z naruszeniem zasady zgodnego z prawem określania świadczeń w szczególności strony biorącej kredyt ( nie odnosiła się do żadnych elementów umów tego rodzaju poza zagadnieniem sposobu i terminu ustalania kursów ).

Sąd podziela pogląd wyrażony m. in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 14. XII. 2017 wydanym w sprawie I ACa 447/17, zgodnie z którym wejście w życie omawianej ustawy nie spowodowało, że zamieszczone w umowie klauzule waloryzacyjne nieokreślające szczegółowo sposobu ustalania kursu waluty waloryzacji, przestały być abuzywne. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 19 marca 2015 wydanym w sprawie IV CSK 362/14stwierdzając, że w przypadku kredytów indeksowanych określenie jasnych zasad dokonywania przeliczeń stanowi element przedmiotowo istotny umowy. Jak wskazał SN, ustawa antyspreadowa poprzez dodanie do prawa bankowego art. 69 ust. 2 pkt 4 a dała narzędzie do prawne pozwalające wyeliminować z obrotu postanowienia umowne zawierające niejasne reguły przeliczania należności kredytowych, zarówno na przyszłość, jak i w odniesieniu do wcześniej zawartych umów w części, która pozostała do spłacenia. Omawiany przepis nie ustala konkretnych zasad określania sposobu i terminów ustalania kursu waluty wymiany walut, tylko nakazuje je wprowadzić. Samo zaistnienie w porządku prawny tego przepisu, pomimo jego imperatywnego charakteru, nie zmieniło treści umów zawartych przed jego wejściem w życie, jak i po tej dacie. Dopiero wykonanie nakazu ustawowego i określenie w umowie precyzyjnych zasad przeliczania, mogłoby doprowadzić do zmiany oceny jej wadliwie określonych postanowień, ale tylko wówczas, jeśli znalazły się w ważnie zawartej umowie. Taka sytuacja jednak nie zaistniała w niniejszym przypadku, gdyż umowa stron z przyczyn omówionych wyżej była w całości nieważna ex tunc, a zatem omawiany przepis nie mógł znaleźć do niej zastosowania.

Reasumując zatem : umowa będąca przedmiotem postępowania w sprawie była w ocenie sądu nieważna ex tunc z uwagi na brak precyzyjnego – zgodnego z przepisami precyzyjnego określenia świadczenia biorących kredyt : niemożliwe do ustalenia przez kredytobiorców raty i brak obiektywnego i weryfikowalnego sposobu ich ustalania. Nadto umowa była sprzeczna z art. 69 prawa bankowego gdyż zastosowany mechanizm indeksacji powodował, ze biorący kredyt mógł być – i w tej sytuacji był – zobowiązany do zwrócenia bankowi kwoty innej niż kwota wykorzystanego kredytu.

Sąd podzielił pogląd strony powodowej o abuzywności klauzul waloryzacyjnych par. 2 ust. 2, par. 4 ust. 1a i par. 9 ust. 2 umowy. Zgodnie z art. 385 (1) par. 1 kc postanowienia umowy zawartej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go jeśli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy ( niedozwolone postanowienia umowne ). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeśli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 25 listopada 2020 wydanym w sprawie VI ACa 779 / 19, unormowania zawarte w art. 385(1) i nast. kc mają charakter szczególny w stosunku do przepisów regulujących ogólne zastosowanie do kształtowania przez kontrahentów treści umowy ( np. art. 58, 353(1), 388 kc ). Stanowią implementację do polskiego prawa postanowień dyrektywy konsumenckiej nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, co rodzi określone konsekwencje dla ich wykładni. Przede wszystkim musi ona prowadzić do takich rezultatów, które pozwolą urzeczywistnić cele tej dyrektywy. Sądy krajowe stosując prawo wewnętrzne ( tu : art. 385 (1) kc ) zobowiązane są tak dalece jak to możliwe dokonywać wykładni przepisów prawa wewnętrznego w świetle brzmienia i celu dyrektywy, tak aby osiągnąć przewidziany w niej rezultat ( art. 288 akapit trzeci Traktatu o funkcjonowaniu UE ), co zapewnia też skuteczność prawa UE. Ocena postanowień umowy z punktu widzenia zarzutu abuzywności niektórych jej postanowień powinna być dokonywana według zasad art. 385 (1) kc a zatem według stanu z chwili jej zawierania oraz z uwzględnieniem okoliczności jej zawierania. Kontrolujemy zatem umowę ( wzorzec umowny ) wedle jej treści z chwili jej zawierania a nie w chwili jej wykonywania / w okresie jej wykonywania. Tym samym obojętne dla oceny abuzywnego charakteru postanowień umowy jest ustalenie czy kurs ustalony przez bank w tabeli na etapie wykonywania umowy odbiegał od kursu rynkowego czy też nie. Ważne jest w tym zakresie jedynie chwila zawarcia umowy ( tak : wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 21 grudnia 2016 wydany w połączonych sprawach C – 154/15, C – 307/15 i C – 308/15 ). Przeciwne stanowisko prowadziłoby do sytuacji, w której zależnie od momentu oceny, ta sama klauzula umowna mogłaby być odmiennie oceniana pod katem jej abuzywności.

Niewątpliwie stronami spornej umowy był przedsiębiorca – bank oraz konsument – powodowie a wskazane klauzule zostały inkorporowane do treści umowy stron. Fakt zatrudnienia powódki w (...) Banku w chwili zawierania umowy niczego w tym zakresie nie zmieniał zdaniem sądu skoro nawet wiedza powódki czerpana ze szkoleń, które przeszła nie dawała jej możliwości zrozumienia zasad ustalania kursu (...) przez bank, nie mówiąc już o wpływaniu na niego.

Dobre obyczaje, zgodnie z którymi wedle art. 385(1) kc winien być kształtowany stosunek zobowiązaniowy, oznaczają nie wykorzystywanie niewiedzy konsumenta, jego braku doświadczenia i zachowanie zasady równorzędności stron. Rażące naruszenie interesów konsumenta, o którym mowa w dyspozycji omawianego przepisu, to niesprawiedliwa dysproporcja na niekorzyść konsumenta w zakresie praw i obowiązków stron umowy ( tak wyroki SN : z 13. VII. 2005 – I CK 832/04, z 2. II. 2006 – I CK 297 / 05, z 27. X. 2006 – I CSK 173 / 06, z 30. IX. 2015 – I CSK 800 / 14 ). Dla oceny czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami stosownie do wspominanej już dyrektywy nr 93/13/EWG istotne jest, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, ze konsument zgodziłby się na sporne postanowienia wzorca w drodze negocjacji indywidualnych ( tak wyrok (...) z 14. III. 2013 wydany w sprawie C – 415/11 ).

W ocenie sądu wobec określenia kwoty kredytu w PLN a następnie odniesienie jej do waluty obcej, postanowienia umowy dotyczące metody oznaczania kwoty kredytu i przeliczania wypłaconej powodom kwoty na walutę obcą określały główne świadczenie stron skoro determinowały sposób ustalania relacji (...) do PLN a w konsekwencji decydowały o ustaleniu sumy PLN udostępnionej powodom a więc kwocie kredytu. Jednakże zdaniem sądu nie stanowi to przeszkody dla kontroli tychże postanowień z perspektywy art. 385 (1) par. 1 kc bowiem zostały one sformułowane w sposób niejednoznaczny. Jak wskazuje się w orzecznictwie wymóg jednoznacznego iż zrozumiałego sfomułowania postanowień umowy , określany zasadą transparentności, wyraźnie wyodrębnia dwa elementy. Zrozumiałość dotyczy zarówno treści jak i formy wzorca, zaś wymóg jednoznacznego sformułowania odnosi się wyłącznie do treści wzorca. Zatem wymogi określone w omawianym przepisie są spełnione tylko wtedy gdy postanowienie wzorca nie budzi wątpliwości co do jego znaczenia – gdy wynika z niego tylko jedna interpretacja dla przeciętnego, typowego konsumenta ( tak wyroki SN z 15. II. 2013 – I CSK 313/12, z 13. VI. 2012 – II CSK 515/11 ). Bez znaczenia natomiast pozostaje czy przeciętny, typowy konsument, prawidłowo rozumiejący treść zawartego we wzorcu postanowienia, aprobuje je albo wręcz akceptuje jego treść. Ta ostatnia okoliczność nie mieści się już w ustawowej przesłance prawidłowego sformułowania wzorca w zakresie głównych świadczeń stron ( tak : SN w wyroku z 22. I. 2016 – CSK 1049/14 ). Czyli nawet akceptacja wzorca nie konwaliduje jego abuzywności. Za taką wykładnią regulacji art. 385 (1) kc przemawia także wyrok Trybunał Sprawiedliwości UE z 30. IV. 2014 wydanym w sprawie C – 26/13, w którym wskazano, że art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy interpretować jako nakazujący nie tylko by dany warunek ( postanowienie umowy ) był zrozumiały dla konsument a z gramatycznego punktu widzenia, ale także by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ten warunek a także związek pomiędzy tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach ( postanowieniach umowy ) dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria wypływające dla niego z umowy konsekwencje ekonomiczne.

W świetle tak rozumianych przepisów oraz ustalonego w sprawie stanu faktycznego zdaniem sądu postanowienia umowne zawarte w spornych par. 2 ust. 2, par. 4 ust. 1a i par. 9 ust. 2 umowy, wprawdzie dotyczą głównych świadczeń stron, jednak nie spełniają wymogu jednoznaczności. W ich świetle ustalenie wysokości zobowiązania biorących kredyt powodów oraz wysokości poszczególnych rat uzależnione jest od kursu (...) ustalanego przez bank w sposób jednostronny na podstawie mechanizmu nieujawnionego i niepoddającego się weryfikacji kredytobiorców w chwili zawierania umowy.

Konsekwencją tego jest ustalenie poczynione przez sąd, iż dopuszczalną była ocena wskazanych postanowień umowy pod kątem ich abuzywności. Postanowienia umowne zawierające klauzule waloryzacyjne nie były z powodami uzgodnione indywidualnie. Była to okoliczność potwierdzona także przez powołanego na wniosek pozwanego banku świadka O.. Bank nie przedstawił dowodu przeciwnego ( dowód z zeznań pracowników banku, którzy nie brali udziału w zwieraniu umowy nie miałby żadnej mocy dowodowej w tej kwestii ). Ponadto zważywszy, że sporne postanowienia umowne dotyczą kursów walut, uzgodnienie indywidualne powinno dotyczyć owych kursów a nie samego zawarcia umowy, która nie budziła przecież zastrzeżeń co do samego powołania w umowie mechanizmu waloryzacji. Ponad wszelką wątpliwość powodowie nie mogli negocjować kursów (...) stosowanych przez bank w sprawie ich kredytu ( co zdecydowanie potwierdziła też świadek O. ).

Wypada tu po raz kolejny wyeksponować okoliczność, że ustalenie kursu (...) dla określenia kwoty kredytu w PLN oraz rat kredytu na etapie jego spłaty pozostawione zostało wyłącznej gestii banku. Konsument na etapie zawierania umowy nie miał możliwości oceny jak będzie kształtować się kwota kredytu a przede wszystkim potem jego zobowiązanie w postaci spłaty jego rat. Sytuacja ta rażąco naruszała interes powodów kreując nieuzasadnioną dysproporcję na niekorzyść konsumentów. Nadto sporne postanowienia umowne wprowadziły niedopuszczalną ekspozycję konsumenta na ryzyko walutowe czyli wpływ zmian kursu waluty na wysokość świadczeń pozwanych wynikającą z umowy. Jak wynika z orzecznictwa (...), z art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 2 oraz art. 5 omawianej wyżej dyrektywy należy wnioskować, że sprzeczne z dobrymi obyczajami w randze podstawowych zasad porządku prawnego jest naruszenie obowiązków informacyjnych przez profesjonalistę ( bank ) w zakresie ryzyka walutowego wywołanego przez oferowaną umowę. W wyroku wydanym w sprawie C – 776/19 stwierdzono, że w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie konsumentowi informacji, nawet licznych, jeśli opierają się na założeniu, że równość pomiędzy walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres umowy. Nie do pogodzenia z zasadami dobrej wiary jest kreowanie po stronie klienta w długoterminowej umowie kredytowej ryzyka walutowego, które jest nieadekwatne do węzła prawnego zawiązanego taką umową ( tezy 101 – 103 ). W konsekwencji Trybunał stwierdził, że wykładni art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że warunki umowy kredytu przewidujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikającej z tej umowy a dotyczącej praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, ze konsument zaakceptowałby w następstwie indywidualnych negocjacji nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków. Ciężar dowodu w zakresie prostego i zrozumiałego warunku umownego w rozumieniu art. 4 dyrektywy spoczywa nie na konsumencie ale na banku. Uwagi te odnosić należy także do kredytów indeksowanych.

W niniejszej sprawie w spornej umowie w par. 11 pkt 5 biorący kredyt oświadczyli, że zostali poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów kupna oraz sprzedaży oraz zmianą speadu walutowego i rozumie wynikające stąd konsekwencje. Nadto, że akceptuje zasady funkcjonowania kredytu denominowanego w walucie obcej oraz akceptuje wynikające z (...) zasady informowania o wysokości kursów kupna i sprzedaży dewiz oraz wysokości speadu. Klauzula ta jest oczywiści gramatycznie zrozumiała, jednak jak wynika z postępowania dowodowego przeprowadzonego w sprawie bank nie unaocznił powodom ani możliwych zmian kursu (...) w jakimkolwiek dłuższym okresie na przyszłość ( bezspornie zapoznawano tylko z historycznymi wahaniami kursów ), nie mówiąc już o okresie odpowiadającym choć w przybliżeniu czasowi trwania umowy, ani nie poinformowano ich o skutkach ewentualnego ale rzeczywiście istotnego dla rozmiaru ich zobowiązania wzrostu kursu waluty o taki rząd wartości jak 20 czy więcej %. Dopiero bowiem w wypadku poinformowania o tym jakie konsekwencje ekonomiczne miałby dla konsumenta wzrost kursu waluty np. o 50 czy 80 % ( czyli wzrost istotny a nie historyczny czyli nawet nie zbliżający się do takich wielkości ) pozwoliłby obciążyć konsumenta ujemnymi konsekwencjami ekonomicznymi tak ustalonego ryzyka ( jeśli właściwie pouczony zaakceptowałby owo ryzyko ). Wskazane nieograniczone ryzyko kursowe obciążające konsumentów – powodów, obok omówionego wyżej jednostronnego ukształtowania kursu waluty, świadczy także o niedozwolonym charakterze postanowień par. 2 ust. 2, par. 4 ust. 1a i par. 9 ust. 2 umowy. Konsekwencją abuzywności omówionych postanowień jest ich bezskuteczność w świetle art. 385 (1) par. 2 kc.

W konsekwencji powyższych ustaleń sądu koniecznym stało się rozważenie czy możliwym byłoby ewentualne utrzymanie w mocy umowy po wyeliminowaniu jej abuzywnych postanowień poprzez zastąpienie ich uregulowaniami wynikającymi z przepisów prawa, o co wnioskowała ewentualnie strona pozwana. Przy czym zaznaczyć należy, ze powodowie na rozprawie w dniu 30. VI. 2022 po pouczeniu przez sąd złożyli oświadczenie, o tym że oponują wypełnieniu powstałej ewentualnie po stwierdzeniu nieważności luki w umowie i godzą się na wszystkie konsekwencje stwierdzenia nieważności umowy, w szczególności oznaczające możliwość dochodzenia przez bank nie tylko zwrotu udostępnionego im kapitału ale także wynagrodzenia za korzystanie z udostępnionego im kapitału. Powodowie korzystali z fachowej pomocy prawnej, co także istotnie zwiększa gwarancję iż składając takie oświadczenie zdawali sobie sprawę z wszystkich jego konsekwencji.

Na gruncie omawianej już dyrektywy 93/13 EWG przyjmuje się generalny zakaz tzw. redukcji utrzymującej skuteczność. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne modyfikowanie przez sąd treści klauzuli uznanej za sprzeczną z kryteriami art. 3 ust. 1 dyrektywy implementowanemu na grunt polskiego prawa w art. 385(1) par. 1 kc bowiem gdyby sąd krajowy mógł zmienić treść nieuczciwych warunków umowy, takie uprawnienie mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy ( zapewnienie przez państwo – członka skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami ). Przyczyniałoby się bowiem do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców przez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków w umowach z konsumentami bowiem nadal byliby oni zachęcani do stosowania nieuczciwych warunków wiedząc, że nawet gdyby miałyby one zostać unieważnione, to jednak umowa mogłaby zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sad krajowy tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców ( patrz uwaga nr 68 i 69 do wyroku (...) z 14. VI. 2012 wydanego w sprawie C – 618 / 10 ).

Podzielając pogląd (...) wyrażony w przytoczonym orzeczeniu sąd uznał, iż w niniejszej sprawie z przyczyn wskazanych przez Trybunał nie jest dopuszczalnym zastąpienie przez sąd postanowień abuzywnych innymi treściami, szczególnie jeśli powodowie się temu sprzeciwili. Zastosowanie zgodnie z wnioskiem strony pozwanej normy art. 358 par. 2 kc w myśl której wartość waluty obcej określa się według średniego kursu ogłaszanego przez NBP z dania wymagalności roszczenia albo art. 56 kc lub art. 354 par. 1 kc wbrew woli konsumenta mogłoby doprowadzić do zniweczenia długoterminowego celu ustanowionego w art.. 7 dyrektywy tj. zapobieganiu stałego stosowania przez przedsiębiorców nieuczciwych klauzul w umowach z konsumentami, co byłoby działaniem niedopuszczalnym ( tak wyrok (...) z 14. VI. 2012 wydany w sprawie C – 618 / 10 ).

Wyeliminowanie z umowy klauzul abuzywnych nie pozwala na utrzymanie umowy w mocy nie tylko dlatego, że chodzi o główne świadczenia stron bez których charakter umowy nie mógłby zostać zachowany, lecz również z tej przyczyny że bez tych klauzul czyli w pozostałym zakresie w ogóle nie byłoby możliwe na podstawie pozostałych postanowień umowy bez zasadniczej zmiany jej charakteru prawnego, który oddawał prawną i gospodarczą przyczynę jej podpisania przez obie strony. Eliminacja klauzul odnoszących się do stosowania kursu z tabel bankowych a limine wyłączałaby wykonywanie takiej umowy ze względu na niemożność zgodnego z jej treścią ustalenia wysokości rat w ich kapitałowej części, a pośrednio - także odsetkowej, zwłaszcza że w wyroku z 3. X. 2019 wydanym w sprawie C – 260/18 (...) jednoznacznie uznał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy stoi na przeszkodzie wypełnianiu luk w umowie spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków wyłącznie na podstawie krajowych przepisów o charakterze tylko ogólnym, przewidujących że skutki wyrażone w treści takiej czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów gwarancyjnych lub przepisów mających zastosowanie jeśli strony wyrażą na to zgodę. Innymi słowy : na etapie wyrokowania opartego na uznaniu abuzywności takich klauzul czyli wymagającego ich eliminacji z umowy, art. 6 ust. 1 dyrektywy nie pozwala na zastąpienie kursu sprzedaży z tabeli banku zastrzeżonego w umowie żądnym innym kursem notowania (...) do złotego, w tym średnim kursem NBP, nawet gdyby obie strony się na to zgodziły. Pogląd o niedopuszczalności tzw. redukcji utrzymującej skuteczność umowy został zaaprobowany przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku wydanym 23. VI. 2021 w sprawie V ACa 120/21. Zwrócono w nim uwagę w szczególności na fakt, że nie można zasadnie twierdzić aby stanowisko dotyczące stosowania tzw. klauzuli redukcji omówionej wyżej zdezaktualizowało się na skutek wydania przez (...) wyroku z 29 kwietnia 2021 w sprawie C – 19/20. (...) stwierdził bowiem, że wprawdzie wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że z jednej strony nie stoją one na przeszkodzie temu aby sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element umowy (…) w wypadku gdy zniechęcający cel tej dyrektywy jest realizowany przez przepisy krajowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem kontroli indywidualnej pod katem jego nieuczciwego charakteru, jednak z drugiej strony przepisy dyrektywy stoją na przeszkodzie temu aby możliwe było usuniecie jedynie nieuczciwego elementu postanowień umowy jeśli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty.

Powyższe oznacza zdaniem sądu, że usuniecie z umowy nieuczciwych postanowień jest możliwe tylko jeśli dotyczy zobowiązania umownego odrębnego od innych postanowień tej umowy i jednocześnie tak eliminacja nie może niweczyć celu odstraszającego dyrektywy. W niniejszej sprawie taka sytuacja nie zaistniała.

W tej sytuacji sąd przyjął, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe E. nr (...) z 21 kwietnia 2010 zawarta pomiędzy powodami i poprzednikiem prawnym pozwanego banku jest nieważna w świetle przepisów art. 58 par. 1 kc w zw. z art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 prawa bankowego. Z tych przyczyn w oparciu o przepisy art. 410 par. 1 i 2 kc w zw. z art. 410 par. 1 i 2 kc oraz art. 405 kc ( przyjmując konstrukcję condictio sine causa ) sąd zasądził od pozwanego banku na rzecz powodów dochodzone zmienionym pozwem roszczenie. Jego wysokość wynikała jak wskazywano w stanie faktycznym z dokumentu wystawionego przez bank oraz dowodów zapłaty rat we frankach po dacie wystawienia tego dokumentu. Stwierdzona przez sąd nieważność umowy powodowała, że świadczenie uiszczone przez biorących kredyt powodów stało się nienależnym. Świadczenie w wykonaniu nieważnej od początku czynności prawnej podlegało zwrotowi niezależnie od wiedzy powodów o nieważności umowy ( art. 411 ust.1 in fine kc ).

Należy w tym momencie wskazać, że sądowi w obliczu wielowątkowości problemów koniecznych do rozważenia w sprawie umknął niestety wniosek strony powodowej o ustalenie w trybie art. 189 kpc nieistnienia stosunku prawnego w postaci umowy z 21 kwietnia 2010. Choć niewątpliwie poczynione przez sąd ustalenie nieważności umowy było przesłanką uwzględnienia powództwa, co jednoznacznie wynika z prezentowanych motywów rozstrzygnięcia, to jednak sam wniosek rozstrzygnięty nie został i dlatego w tym przedmiocie zostanie wyznaczony termin posiedzenia na którym zgodnie z art. 351 kpc.

Sąd podzielił przy tym pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale siedmiu sędziów SN z 7 maja 2021 wydanej w sprawie III CZP 6/21 z której wynika, że przedawnienie roszczenia restytucyjnego konsumenta nie może rozpocząć biegu zanim konsument dowiedział się lub, rozsądnie rzecz ujmując mógł się dowiedzieć o niedozwolonym charakterze postanowienia umownego. Podobnie wypowiedział się też (...) w wyroku z 10. VI. 2021 wydanym w sprawie C – 609/19 stanowiąc iż wobec konsumenta, który zawarł umowę kredytu denominowanego w walucie obcej i nie ma wiedzy w zakresie nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie kredytu, nie może obowiązywać jakikolwiek termin przedawnienia w odniesieniu do zwrotu kwot zapłaconych na podstawie tego warunku. Pierwotnym pozwem złożonym w sprawie w kwietniu 2021 powodowie dochodzili zwrotu świadczeń uiszczonych przez ich w okresie 10 lat przed wytoczeniem powództwa ( od kwietnia 2011 – art. 118 kc w brzmieniu z daty zawarcia umowy ). Jak wynika z przesłuchania powódki, dopiero po zasięgnięciu porady prawnej przed wystąpieniem z powództwem powzięła ona wiedzę o abuzywnym charakterze postanowień spornej umowy ( rok 2021 ). Orzeczenia SN i (...) zostały wydane w maju i czerwcu 2021, a zatem krótko po wytoczeniu powództwa w sprawie. W tej sytuacji zdaniem sądu strona powodowa zasadnie rozszerzyła powództwo o świadczenia uiszczone przez powodów także przez kwietniem 2011 czyli od chwili jej zawarcia tj. sumy uiszczone na rzecz banku od maja 2010 ( patrz : zaświadczenie k.62 ). Odpis pisma rozszerzającego powództwo niewątpliwie doręczono stronie pozwanej – bowiem w odpowiedzi na wezwanie do ustosunkowania się do niego strona pozwana złożyła pismo z 6 czerwca 2022.

Powodowie pozostają w ustroju rozdzielności majątkowej stąd koniecznym było zasądzenie na rzecz każdego z nich połowy środków płaconych na rzecz banku.

O odsetkach orzeczono zgodnie z art. 455 kc w zw. z art. 481 par. 1 kc. W zakresie roszczenia zgłoszonego pozwem w kształcie pierwotnym tj. sumy 15.568,82 zł i 6.434,40 CHF i obejmującego wpłaty za 10 lat od wytoczenia powództwa czyli za okres kwiecień 2011 -kwiecień 2022, przyjętą przez sąd datą wymagalności był dzień następny po dacie doręczenia pozwanemu odpisu pozwu w sprawie czyli 5 maja 2021. W zakresie natomiast obejmującym środki pieniężne uiszczone przez powodów w PLN przez kwietniem 2011 czyli od daty zawarcia umowy ( IV. 2010 – IV. 2011 ) oraz uiszczone po marcu 2021 ( ostatnia wpłata (...) uwzględniona w pozwie pierwotnym do wpłata z marca 2021 k. 65 ) w (...) kolejne wpłaty ( k. 295 – 306 ) aż do 15 marca 2022, datą wymagalności zwrotu powodom tychże kwot z tytułu nienależnego świadczenia był zdaniem sądu dzień następny po dniu, w którym doręczono pozwanemu wezwanie do zapłaty tychże sum w PLN i (...) ( k. 307 i 308 – 309 v ) czyli 26 marca 2022.

Zobowiązanie do spełnienia świadczenia bezterminowego a takim jest zobowiązanie wynikające z przepisów o nienależnym świadczeniu powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika przez wierzyciela do jego wykonania ( art. 455 kc ). Przyjmuje się, ze dłużnik winien spełnić świadczenie niezwłocznie po dojściu do niego wiedzy o wezwaniu ( doręczeniu wezwania ). Niezwłocznie czyli w terminie realnym w okolicznościach danej sprawy.

Strona pozwana podniosła w sprawie zarzut potrącenia oraz zatrzymania, które nie zostały przez sąd uwzględnione.

Celem potrącenia jest doprowadzenie do wygaśnięcia wzajemnych zobowiązań drogą jednostronnego oświadczenia woli o charakterze materialnoprawnym, wywołującego skutek prawny niezależnie od woli uprawnionego do wierzytelności objętej potrąceniem, od chwili zgłoszenia do w taki sposób aby druga strona mogła zapoznać się z jego treścią ( art. 498 kc ). Może być skutecznie dokonane jeśli spełnione są łącznie warunki : wierzytelności są jednorodzajowe, wzajemne, wymagalne oraz mogą być dochodzone przed sądem. W zakresie przesłanki wymagalności w doktrynie przeważa pogląd, ze ów wymóg odnosi się jedynie do wierzytelności wierzyciela zgłaszającego zarzut potrącenia – w tym przypadku wymóg ten dotyczyłby wierzytelności pozwanego banku. Tak : SN w uchwale z 5 listopada 2014 wydanej w sprawie III CZP 76/14, w której wywodził, że termin spełnienia świadczenia to czas, w którym dłużnik powinien wykonać swoje świadczenie w sposób należyty tj. zgodnie z art. 354 kc i art. 355 kc. W takim ujęciu termin spełnienia świadczenia określa do kiedy najpóźniej świadczenie powinno zostać spełnione aby to spełnienie uznać za prawidłowe – nie pociągające za sobą negatywnych skutków. Bezskuteczny termin spełnienia świadczenia oznacza jego nienależyte wykonanie ze względu na kryterium czasu i w zasadzie powoduje rozpoczęcie stanu opóźnienia albo zwłoki.

W niniejszej sprawie oświadczenie pozwanego o potrąceniu nie miało charakteru oświadczenia stanowczego, mającego na celu umorzenie wzajemnych zobowiązań – pozwany jednoznacznie wskazywał, ze w jego ocenie umowa jest ważna a świadczenia wpłacone przez powodów stanowiły wykonanie owej ważnej umowy. Oświadczenie o potrąceniu strona pozwana złożyła na wypadek gdyby jednak objęta żądaniem pozwu wierzytelność została uznana za uzasadnioną a zatem oświadczenie to miało charakter ewentualny a nie stanowczy. Ponieważ oświadczenie o potrąceniu ma charakter definitywny bowiem prowadzi do umorzenia, w ocenie sądu niedopuszczalnym jest uznanie za skuteczne oświadczenia o potrąceniu złożonego pod warunkiem, że umowa zostanie uznana za nieważną – warunek lub zastrzeżenie terminu są niedopuszczalne w takim przypadku zdaniem sądu.

Strona pozwana zgłosiła wskazany zarzut w piśmie procesowym które wpłynęło do sądu 9 czerwca 2022 i choć zostało nadane na ręce pełnomocnika powodów to data jego doręczenia nie została konkretnie wskazana. We wskazanym piśmie niewątpliwie doręczonym pełnomocnikowi powodów, powodowie nie zostali jednak wezwani do zapłaty. W kontekście uwarunkowań faktycznych niniejszej sprawy ( pozwany neguje roszczenie pozwu twierdząc iż umowa jest ważna a zarzut potrącenia opatruje warunkiem ), wątpliwym staje się zdaniem sądu możliwość potraktowania samego złożenia zarzutu potrącenia jako dorozumianego wypowiedzenia wierzycielskiego czyli wezwania dłużnika wierzytelności zgłaszanej do potrącenia do jej zapłaty a tym samym dowód postawienia jej w stan wymagalności.

Przeszkodą dla skuteczności zgłoszonego zarzuty potrącenia w ocenie sądu w tym przypadku był także fakt niewymagalności wierzytelności banku zgłoszonej do potrącenia, mimo doręczenia przed rozprawą ( choć w nieznanej dokładnie dacie ) wezwania w tym zakresie pełnomocnikowi powodów. Spełnienie świadczenia zgodnie z art. 455 kc to spełnienie w terminie realnym w okolicznościach danej sprawy. Przy ustalaniu tych okoliczności należy uwzględnić rozmiar świadczenia i czas potrzebny na jego spełnienie. Rozmiar świadczenia należy przy tym lokować w kontekście zobiektywizowanych możliwości ekonomicznych i organizacyjnych dłużników wierzytelności zgłoszonej do potrącenia. Termin ustalony zgodnie z art. 455 kc winien zatem uwzględniać okres niezbędny dla podjęcia działań związanych z weryfikacją żądania i organizacją procesu świadczenia czyli pozyskania środków pieniężnych w przypadku świadczenia pieniężnego. Abstrahując nawet od faktu, że strona pozwana nie sprecyzowała nawet rozmiaru wierzytelności zgłoszonej do potrącenia i nie wezwała powodów do zapłaty konkretnej kwoty, czas około dwóch tygodni który upłynął od daty doręczenia pisma do terminu rozprawy ( 30. VI. 22 ) trudno zdaniem sądu uznać za wystarczający dla weryfikacji zasadności roszczenia pozwanego ( zwłaszcza przy nieznanej jego wysokości ).

Co do zarzutu zatrzymania to należy w tym miejscu wskazać iż prawo zatrzymania może mieć zastosowanie do umów wzajemnych ( art. 487 kc ). Choć wyrażane są poglądy iż umowa kredytowa taką umową nie jest, to o nieuwzględnieniu tego zarzutu przez sąd przesądził charakter celu jakiemu służy instytucja zatrzymania. Jest nim zabezpieczenie spełnienia świadczenia. Tymczasem zatrzymanie pieniędzy przez bank prowadziłoby w tym przypadku de facto do spełnienia świadczenia, do czego zasadniczo instytucja zabezpieczenia nie została powołana. Co więcej – zarzut zatrzymania należy ocenić jako nadużycie prawa ( art. 5 kc ) skoro umowa zawiera szereg postanowień abuzywnych – niedozwolonych. Ponadto zdaniem sądu pozwany bank może dochodzić swego roszczenia a jego spełnienie nie jest w żaden sposób zagrożone.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 kpc obciążając nimi stronę pozwaną ( 1.000,- zł i 30,- zł opłaty sądowe od powództwa i rozszerzonego powództwa, 17,- zł opłata od pełnomocnictwa i 5.400,- zł wynagrodzenie pełnomocnika – par. 2 pkt 6 rozporządzenia z 22. X. 2015 ).