Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie, I Wydział Cywilny,

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 marca 2023r. w O.,

w trybie art. 15zzs ² ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095),

sprawy z powództwa A. K.

przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie ewentualnie o zapłatę,

I.  postanawia zamknąć rozprawę w trybie art. 15zzs ² ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095);

II.  ustala nieistnienie pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu, wynikającego z umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia (...) zawartej pomiędzy powódką A. K. (poprzednio P.), a (...) Bank S.A. (...) Oddział w Ł. z siedzibą w K., poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.;

III.  zasądza od pozwanego (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. K. kwotę 114 058,45 (sto czternaście tysięcy pięćdziesiąt osiem i 45/100) złotych za jednoczesnym zaofiarowaniem przez powódkę zwrotu pozwanemu otrzymanej kwoty 151 081,41 (sto pięćdziesiąt jeden tysięcy osiemdziesiąt jeden i 41/100) złotych, oddala powództwo w zakresie żądania odsetek za opóźnienie;

IV.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 11 817,00 (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, w tym kwotę 10 817,00 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Tomasz Cichocki

Sygn. akt I C 564/22

UZASADNIENIE

Pozwem, wniesionym dnia 02.09.2021r., skierowanym przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W. powódka A. K. (poprzednio P.) wniosła o:

1.  zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty 114 058,45 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 10.04.2021r. do dnia zapłaty, tytułem bezpodstawnego wzbogacenia w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 30.08.2011r. do 21.01.2021r.;

2.  ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku pranego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...) z dnia (...). w związku ze stwierdzeniem nieważności tej umowy.

Ewentualnie, w przypadku nieuwzględnienia tych żądań i uznania przez Sąd umowy za zgodną z prawem i mogącą dalej obowiązywać w kształcie pozbawionym zapisów abuzywnych, wniosła o:

3.  zasadzenie od pozwanego kwoty 46 103,12 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od 30,08,2011r. do 21.01.2021r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 10.04.2021r. do dnia zapłaty

Powódka wskazała, że istotą sporu pomiędzy stronami jest kwestia zgodności z prawem powstałego pomiędzy stronami stosunku prawnego oraz ocena postanowień zwartych w § 1 ust. 1, §6 ust.1 w zakresie definicji Bankowej Tabeli Kursów Walut, §9 ust. 2 umowy =, § 10 ust. 3 umowy, §2 Regulaminu w zakresie definicji Bankowej Tabeli Kursów Walut, §16 ust. 4 Regulaminu, §19 ust. 5 Regulaminu, §21 ust. 5 Regulaminu – dotyczących wprowadzenia klauzuli indeksującej świadczenia stron dwoma miernikami wartości określanymi dowolnie przez pozwanego, pod kątem ich abuzywności w świetle przepisów prawa, skutku ich abuzywności dla ostatecznego kształtu powstałego pomiędzy stronami stosunku prawnego, w tym w kontekście oceny jego ewentualnej całkowitej nieważności na skutek ich bezskuteczności, a w konsekwencji określenia wymiaru w jakim pozwana pozostawać będzie bezpodstawnie wzbogaconą kosztem strony powodowej.

W ocenie powódki umowa powinna zostać oceniona jako bezwzględnie nieważna. Kwestionowane postanowienia stanowią postanowienia abuzywne zmierzające do zaburzenia równowagi kontraktowej na wyłączną korzyść pozwanego, który wykorzystał swoją silniejszą pozycję względem konsumenta oraz jego nieświadomość i brak specjalistycznej wiedzy, co do ryzyka związanego z oferowanym produktem. Tym samym ocenić je należy jako naruszające dobre obyczaje oraz prowadzące do powstania znaczącej nierównowagi praw i obowiązków ze szkoda dla konsumenta, a w konsekwencji bezskuteczne. W ocenie powódki bezskuteczność kwestionowanych postanowień będzie prowadzić do nieważności całej umowy, ponieważ jej obowiązywanie w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień nie jest możliwe.

Na skutek nieważności umowy całość środków pobranych przez pozwaną stanowi świadczenie nienależne, którego zwrotu powódka domaga się na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

Jako podstawę żądania ustalenia strona powodowa wskazała art. 189 k.p.c.

Ewentualnie w przypadku nie podzielnia stanowiska powódki co do upadku całej umowy wskutek jej niezgodności z prawem lub w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień umownych, to same kwestionowane postanowienia winny być znane za bezskuteczne w świetle art. 385 ¹ §1 k.c. a umowa uznana za dalej obowiązującą w treści pozbawionej kwestionowanych postanowień zgodnie z art. 385 ¹ §2 k.c. Wskutek powyższego część pobranych przez pozwaną środków stanowo świadczenie nienależne, którego zwrotu powódka może się domagać na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

(pozew k. 57-71).

Pozwany (...) Bank S.A. z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictw. Pozwany zaprzeczył wszelkim podnoszonym w pozwie okolicznościom, których jednoznacznie nie przyznaje. Zaprzeczył prawidłowości i zasadności dokonanych przez stronę powodową wyliczeń. W szczególności pozwany zaprzeczył, jakoby:

a)  jakiekolwiek postanowienie umowy, w szczególności dotyczące indeksacji kredytu kursem CHF było bezskuteczne (abuzywne), a tym bardziej nieważna była cała umowa;

b)  umowa lub Regulamin były sprzeczne z przepisami kodeksu cywilnego, w szczególności art. 353 ¹ k.c., art. 358 §1 i 2 k.c., przepisami ustawy Prawo bankowe lub innym aktem normatywnym,

c)  umowa lub jej postanowienia były w jakimkolwiek zakresie sformułowane w sposób sprzeczny z właściwością umowy kredytu, z zasada swobody umów, nominalizmu, równowagi kontraktowej, ekwiwalentności świadczeń, dobrej praktyki bankowej, określoności świadczenia, narusza obowiązek informacyjny;

d)  umowa nie miała walutowego charakteru,

e)  powód posiada interes prawny w powództwie o ustalenie,

f)  postanowienia umowy, w szczególności dotyczące indeksacji kredytu kursem CHF nie były uzgadniane przez strony (nie były indywidualnie negocjowane);

g)  bank narzucił powodowi jakiekolwiek rozwiązanie;

h)  postanowienia umowy, w szczególności dotyczące indeksacji kredytu kursem CHF naruszały dobre obyczaje lub naruszały interes konsumenta, w szczególności w sposób rażący;

i)  pozwany mógł kształtować lub kształtował wysokość kursów kupna i sprzedaży w oderwaniu od wysokości kursów aktualnie kształtowanych przez rybek walutowy;

j)  istniały podstawy do eliminacji indeksacji z umowy, w szczególności przy pozostawieniu dla już spłaconych rat stopy procentowej właściwej dla kredytów indeksowanych kursem CHF;

k)  istniały podstawy dla przeliczenia rat kapitałowo – odsetkowych przy zastosowaniu kursu kupna z dnia uruchomienia kredytu;

l)  powód nie był informowany o ryzyku kursowym i innych aspektach udzielonego kredytu, pozwany nienależycie wykonał spoczywający na nim obowiązek informacyjny, bank czegokolwiek nie wyjaśnił w sposób klarowny;

m)  bank stosował „pozorny obrót walutowy”;

n)  pełne ryzyko kursowe było po stronie powoda;

o)  pozwany zapewniał powoda o stabilności kursu franka szwajcarskiego, zostały pominięte kluczowe kwestie związane z mechanizmami zmiany kursów, informacje i pouczenia zostały przedstawione powodowi w zniekształcony sposób, bank w jakimkolwiek zakresie niedoinformował powoda, wprowadził w błąd czy też nie dopełnił jakichkolwiek obowiązków informacyjnych względem powoda;

p)  powód nie miał możliwości wcześniejszego zapoznania się z umową, dokonania jej pełnej analizy, pełnego zrozumienia;

q)  osłabienie złotego względem CHF powodowało, że saldo kredytu zwiększało się pomimo regularnych spłat rat;

r)  na powoda został przerzucony ciężar ryzyka kursowego związany z zawarta umową;

s)  bank arbitralnie i dowolnie ustalał kurs CHF;

t)  umowa zawierał ukryte wynagrodzenie banku;

u)  bank powinien doręczyć powodowi wzorzec umowny w postaci TK;

v)  świadczenie pozwanego nie odpowiadało świadczeniu banku;

w)  brak było uzasadnienia dla stosowania różnych kursów do wypłaty kredytu i spłaty rat kredytu;

x)  powód świadczył na rzecz pozwanego jakiekolwiek nienależne świadczenie;

y)  jakikolwiek z zarzutów stawianych bankowi przez powoda dla poparcia zadań pozwu był zasadny;

z)  jakakolwiek części roszczeń powoda była zasadna.

Nadto pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń wymagalnych dawniej niż trzy lata przed skutecznym przerwaniem biegu przedawnienia. Wskazał, ze umowa została zawarta ponad 10 lat przed skutecznym przerwaniem biegu przedawnienia, w związku z czym w sprawie upłynął 10-letni termin przedawnienia roszczeń z tytułu umowy.

Wskazał także, ze uwzględnienie roszczeń powódki byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bowiem powódka usiłuje uniknąć konsekwencji dokonanego wyboru kredytu indeksowanego do CHF. Kredytobiorcy który zaciągnęli kredyt złotowy ponoszą koszty wyższego oprocentowania (odpowiedź na pozew k. 84-129).

Pismem z dnia 21.01.2023r. pozwany, na wypadek stwierdzenia nieważności umowy kredytu oraz zasądzenia zwrotu uiszczonych na rzecz banku świadczeń, podniósł zarzut zatrzymania kwoty dochodzonej pozwem w związku z twierdzeniem o nieważności umowy, do czasu zaoferowania zwrotu świadczenia w postaci kwoty 151 081,41 zł tytułem środków wypłaconych przez pozwanego. Powołał się przy tym na zarzut zatrzymania złożony powódce w skierowanym do niej piśmie z dnia 28.10.2021r. (k. 176-177, k. 180).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany (...) Bank S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. w K., w tym w zakresie praw i obowiązków wynikających z umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF zawartej z A. P., obecnie K..

(bezsporne)

W dniu (...) powódka złożyła w pozwanym banku wniosek o kredyt hipoteczny. Jako wnioskowaną kwotę kredytu wskazała 145 000,00 zł, we wniosku wskazała, że kredyt ma być indeksowany kursem CHF. Jako okres kredytowania wskazała 40 lat.

( dowód: wniosek kredytowy – k. 133-140)

Powódka podpisała także oświadczenie o wyborze waluty obcej zawierające porównanie wysokości rat kapitałowo – odsetkowych ewentualnego kredytu udzielanego w PLN oraz kredytu indeksowanego kursem CHF, ponadto oświadczenie, że wnosi o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej po zapoznaniu z występującym ryzykiem kursowym oraz ryzykiem wynikającym ze zmiennej stopy procentowej.

( dowód: oświadczenie – k. 147)

Powódka w dniu (...) podpisała z (...) Bank S.A. w K. – (...) Oddział w Ł., datowaną na (...)., umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia (...) Umowa została zawarta na okres 480 miesięcy w formie równych rat kapitałowo – odsetkowych. Umowa została podpisana przez powódkę dnia (...)

Zgodnie z § 1 ust. 1 umowy, Bank udzielał kredytobiorcy kredytu w kwocie 151 081,41 złotych polskich indeksowanego kursem CHF na warunkach określonych w niniejszej umowie oraz „Regulaminie do umowy kredytu hipotecznego”, stanowiącym integralną część umowy.

Stosownie do § 1 ust. 3 umowy, oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 4,26 % w skali roku, na które składała się suma obowiązującej stawki DBCHF i stałej marży Banku, która wynosiła 1,45%. Kredytobiorca oświadczał, iż jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania i akceptował to ryzyko.

Zgodnie z § 2 – Kredyt był przeznaczony na:

a)  w wysokości 145 000,00 zł na pokrycie części ceny nabycia nieruchomości wskazanej w §3 umowy, tj. lokalu mieszkalnego nr (...), o powierzchni (...) , położonego w B., ul. (...),

b)  w wysokości 1 510,81 zł na uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości,

c)  w wysokości 3 893,04 zł na pokrycie składek ubezpieczeniowych, o których mowa w § 4 ust. 1 umowy,

d)  w wysokości 224,32 zł na uiszczenie kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu,

e)  w wysokości 453,24 zł na uiszczenie składki z tytułu Pakietowego Ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki.

Zgodnie z § 9 ust. 2 umowy – w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków była przeliczana na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” – obowiązującego w dniu uruchomienia środków.

Zgodnie z § 10 ust. 3 umowy – wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w walucie indeksacyjnej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do waluty wyrażonej w umowie – obowiązującego w dniu spłaty.

Zgodnie z § 14 ust. 3 umowy – jeżeli kredytobiorca, pomimo upływu okresu wypowiedzenia, nie ureguluje należności, Bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, miał dokonać przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów. Poczynając od dnia przewalutowania Bank miał pobierać od wymagalnego kapitału karne odsetki w wysokości 2-krotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN (nie indeksowanych do waluty obcej) przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika DBPLN oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy.

Zgodnie z § 25 ust. 1 umowy – w sprawach nieuregulowanych umową zastosowanie miały przepisy Kodeksu cywilnego, Prawa bankowego oraz „Regulaminu” stanowiącego integralną część umowy.

(d.: umowa kredytu hipotecznego k. 21-26v.)

Wskazany regulamin, tj. Regulamin kredytu hipotecznego DOM postanawiał m.in.:

W § 2 – Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą kursów – sporządzona przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16:00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy.

W § 14 ust. 1 – Oprocentowanie kredytu udzielonego w złotych indeksowanego do waluty obcej jest zmienne i ulega zmianie w pierwszym dniu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu DBCHF (dla kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego).

W § 14 ust. 2 – Indeks DBCHF dla każdego miesiąca oblicza się jako średnią arytmetyczną stawek LIBOR 3m, obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca, poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę.

§16 ust. 4 dotyczył spłaty zadłużenia przeterminowanego - w przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej w następnym dniu po upływie terminu wymagalności całego kredytu, bank miał dokonać przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia w PLN z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez bank w Tabeli kursów i poczynając od dnia przewalutowania pobierać od wymagalnego kapitału odsetki karne w wysokości 2 – krotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika DBPLN oraz marzy obowiązującej w dniu wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy.

W § 19 ust. 5 Regulaminu postanowiono, że w przypadku kredytu indeksowanego w walucie obcej, kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku na podstawie obowiązującej w Baku Tabeli Kursów z dnia wpływu środków.

W § 21 ust. 5 Regulaminu postanowiono, ze w przypadku kredytu indeksowanego do obcej waluty prowizja za wcześniejszą spłatę, przeliczona jest według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kusów z dnia realizacji wcześniejszej spłaty.

(d.: Regulamin Kredytu Hipotecznego DOM k. 27-33)

Kredyt został wypłacony w dniu 29.05.2008r. w wysokości 151 081,41 zł, co przy przyjęciu kursu kupna z tego dnia w wysokości 1 CHF = 2,0110 zł, stanowiło równowartość 75 127,51 CHF.

Na wypłaconą kwotę składała się:

- kwota 145 000,00 zł na pokrycie części ceny nabycia nieruchomości wypłacona na rachunek zbywcy,

- kwota 1510,81 zł ,81 zł na pokrycie kosztów ubezpieczenia powodom od ryzyka utraty wartości nieruchomości,

- kwota 453,24 zł składki z tytułu Pakietowego Ubezpieczenia na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki;

- kwota 755,41 zł na pokrycie kosztów ubezpieczenia OC,

- kwota 3 021,63 zł na pokrycie składki ubezpieczeniowej na wypadek śmierci lub trwałej niezdolności do pracy,

- kwota 116,00 zł na pokrycie kosztów ubezpieczenia nieruchomości od ognia io innych zdarzeń losowych,

- kwota 224,32 zł na uiszczenie kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu,

(d.: potwierdzenie wypłaty środków - k.34)

W dniu 8 października 2008 r. strony zawarły Aneks nr (...) do umowy na mocy którego bank zobowiązał się, na czas trwania lokaty w (...) Bank SA, dokonać obniżenia wskazanego w § 1 ust. 3 oprocentowania kredytu na określonych w niniejszym aneksie warunkach.

(d.: aneks nr (...) k. 146-147)

Suma wpłat uiszczonych przez powódkę na spłatę rat kapitałowo-odsetkowych z tytułu zaciągniętego kredytu w okresie od początku spłaty do 21.01.2021r. wyniosła 143 150,45 zł.

( d.: historia zadłużenia oraz wpłat – k. 35)

Powódka potrzebowała środków finansowych na cele mieszkaniowe. Jest z zawodu krawcową. Przy zawieraniu umowy otrzymała informację o możliwości zmiany kursu franka szwajcarskiego. Umowy nie negocjowała. Nie uzyskała wiedzy o sposobie ustalania kursu waluty przez bank. W zakupionym mieszkaniu nie była przez powódkę prowadzona działalność gospodarcza. Kredyt od początku spłacany był tylko w PLN.

( d.: zeznania powódki – k. 275-275v)

Powódka została pouczona o konsekwencjach uznania umowy na nieważną i oświadczyła, iż godzi się na powyższe skutki.

(d.: protokół rozprawy z dnia 11.10.2022r. – k. 275v)

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych przez obie strony, które nie były wzajemnie kwestionowane oraz zeznań strony powodowej. W ocenie Sądu powyższy materiał dowodowy był spójny, wzajemnie nie sprzeczny a zatem wiarygodny.

Sąd ostatecznie pominął wnioski dowodowe strony pozwanej co do przesłuchania w charakterze świadków P. S. (1) i (...) M.. Wniosek o przesłuchanie w charakterze świadka P. S. została cofnięty przez pozwanego ( protokół rozprawy – k. 275v-276). Natomiast co do świadka M. M. (2), pomimo zakreślenia odpowiedniego terminu, nie został wskazany skuteczny do doręczeń adres tego świadka, co skutkowało uznaniem, iż wniosek zmierza jedynie do przedłużenia postępowania a brak wskazania skutecznego do doręczeń adresu skutkuje uznaniem, iż wniosek nie odpowiada wymogom określonym w art. 235 ¹ k.p.c. stąd Sąd pominął wskazany wniosek ( postanowienie – k. 312).

W ocenie Sądu, brak także było podstaw do dopuszczenia dowodu z opinii białego na fakty podane w odpowiedzi na pozew przez pozwanego (pkt 7 odpowiedzi na pozew), które nie były istotne dla rozstrzygnięcia.

W ocenie Sądu, zasługiwało na uwzględnienie żądanie główne pozwu, oparte na zarzucie nieważności umowy kredytu.

Podstawę wystąpienia z takim żądaniem stanowi art. 189 k.p.c. Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywna potrzeba usunięcia wątpliwości lub niepewności, co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

W ocenie Sądu, brak podstaw do kwestionowaniu interesu prawnego powódki w wystąpieniu z żądaniem pozwu, który polega on na tym, że domaga się ona definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych ich postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta – na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne). Wskazać także należy, iż zgodnie z aktualnym orzecznictwem kwestia istnienia interesu prawnego kredytobiorcy – konsumenta w żądaniu ustalenia czy to nieważności zawartej umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego, czy to abuzywności postanowień takiej umowy, nie budzi wątpliwości i jednolicie jest przyjmowane istnienie takiego interesu (vide – m.in. wyrok z dnia 24 lutego 2022 r. Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, I ACa 143/21, LEX nr 3338703 i przywołane tam orzecznictwo).

Przyjęcie przez Sąd istnienia interesu prawnego po stronie powodowej, co do żądań sformułowanych w pozwie, implikuje w dalszej kolejności dokonanie oceny ważności zawartej umowy i jej rzeczywistego charakteru, a następnie przeprowadzenie analizy umowy kredytowej w zakresie zawarcia w niej klauzul abuzywnych dotyczących mechanizmu indeksacji i ich ewentualnego wpływu na dalszy byt prawny całej umowy bądź jej poszczególnych postanowień.

Zgodnie z treścią przepisów art. 58 § 1-3 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Kredyt udzielony stronie powodowej miał charakter kredytu indeksowanego. Kwota kredytu była ustalona w PLN i dopiero w efekcie zabiegu waloryzacyjnego przeliczono ją na CHF. Fakt zawarcia umowy kredytu indeksowanego do CHF, co do zasady nie był między stronami sporny.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 prawa bankowego, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Przepis ten nie uległ zmianie w okresie od zawarcia umowy do daty wyrokowania.

Do essentialia negotii umowy kredytu należą: oddanie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie ściśle określonej kwoty środków pieniężnych
z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zobowiązanie kredytobiorcy do korzystania
z oddanych do dyspozycji środków pieniężnych na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu stanowi odrębny typ umowy nazwanej. Odpłatność umowy kredytu realizuje się poprzez pobieranie przez bank odsetek, które są obligatoryjnym elementem tej umowy zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 5 Prawa bankowego. Natomiast, zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 9 tej ustawy, zastrzeżenie prowizji jest fakultatywne.

Sporna w sprawie umowa kredytu, co do zasady, spełnia wymagania art. 69 ustawy – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia). Określone były strony umowy, kwota i waluta kredytu (podana w złotych), cel, na jaki został udzielony, i termin jego spłaty. Prawidłowości tej nie zmienia postanowienie, że kwota udzielonego kredytu miała być indeksowana kursem waluty obcej. W sprawie jest przy tym bezsporne, że kredyt spłacany jest w złotych i że w tej walucie kredyt został uruchomiony (wypłacony). Należy przy tym mieć na uwadze, że w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że zarówno kredyty denominowane, jak i indeksowane do kursu waluty obcej, są kredytami w walucie polskiej.

Odnosząc się do oceny samego mechanizmu indeksacji należy wskazać, że art. 358 ¹
§ 2 k.c. wprost przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie sądowym zgodnie przyjmuje się przy tym, że
w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (wyroki SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 339/06).

Zważywszy, że postanowienia umowy wyraźnie wskazują, że bank udziela kredytu
w złotych polskich, a jego spłata następuje przez pobieranie należnych rat z rachunku prowadzonego również w tej walucie, nie ulega wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie, która była jednocześnie walutą zobowiązania, jak i jego wykonania.

Wykorzystanie mechanizmu indeksacji, w ocenie Sądu, co do zasady nie narusza natury kredytu i przepisów Prawa bankowego. Umowy kredytów indeksowanych do waluty mogą być zawierane również obecnie - po nowelizacji Prawa bankowego z dnia 29 lipca 2011 r., która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r. (Dz. U. z 2011.165.984), jednak od tego czasu w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, element przedmiotowo istotny umowy stanowi też zawarcie szczegółowych zasad określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu (art. 69 ust. 2 pkt 4a).
Umowy kredytów indeksowanych do waluty obcej mogły i nadal mogą funkcjonować
w obrocie i same w sobie nie są sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami ustawy - Prawo bankowe.

Istota zawartej przez strony umowy polegała na stworzeniu przez bank możliwości wykorzystania przez stronę powodową określonej kwoty pieniędzy w walucie polskiej z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie jej równowartości wyrażonej przez odniesienie do miernika w postaci kursu waluty szwajcarskiej. Ryzyko zmiany kursu waluty obcej przyjętej jako miernik wartości świadczenia w walucie polskiej z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie, a tym samym obniżając wysokość wierzytelności banku z tytułu spłaty kapitału kredytu w stosunku do kwoty wypłaconej. W tych okolicznościach trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża co do zasady obie strony. Nie ma również przeszkód, by strony w umowie określiły sposób ustalania kursu dla uniknięcia wątpliwości na tym tle w toku wykonywania umowy. Umowy tego rodzaju wiążą się ze znacznym ryzykiem dla kredytobiorców, ale na poziomie porównywalnym z niewątpliwie dopuszczonym przez prawo kredytem walutowym, wypłacanym i spłacanym w CHF. Zamieszczenie postanowień w tym zakresie samo w sobie nie narusza zatem przepisów prawa, zasad współżycia społecznego, ani nie jest sprzeczne z naturą zobowiązania kredytowego. Stąd umowa stron jest dopuszczalna również w świetle art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierając umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Istotą sporu stron nie jest jednak sama konstrukcja umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, ale sposób konstrukcji mechanizmu indeksacji zastosowany przez pozwanego
w umowie zawartej ze stroną powodową.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już stanowiskiem orzecznictwa „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym dla uznania, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (vide - wyrok SA w Warszawie z 14.06.2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12). Brak "uzgodnienia indywidualnego" dla postanowień inkorporowanych do umowy ma miejsce nie tylko wtedy, gdy konsument związany jest wzorcem z mocy art. 384 k.c., ale także wtedy, gdy doszło - za zgodą obu stron - do inkorporowania wzorca, albo niektórych jego postanowień, do treści umowy. W takiej bowiem sytuacji można mówić o "postanowieniach umowy przejętych
z wzorca". Takie postanowienia wzorca, mimo odmiennego od określonego w art. 384 k.c. trybu wiązania, nadal nie są postanowieniami "uzgodnionymi indywidualnie", chyba że konsument miał na ich treść "rzeczywisty wpływ ". "Rzeczywisty wpływ" konsumenta nie zachodzi, jeżeli "wpływ" ten polega na tym, że konsument dokonuje wyboru spośród alternatywnych klauzul sformułowanych przez przedsiębiorcę (W. Popiołek: Kodeks cywilny Komentarz do art. 1-449 10. Tom I, red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski, 2015, Wydawnictwo: C.H. Beck, Wydanie: 8; M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, 2013, s. 761; M. Jagielska, Nowelizacja Kodeksu cywilnego: kontrola umów i wzorców umownych, MoP 2000, Nr 11; M. Lemkowski, Materialna ochrona konsumenta).

W sprawie było poza sporem, że powódka - kredytobiorca w dacie zawierania umowy kredytu, występowała jako konsument. Okoliczność ta nie była w szczególności kwestionowana przez pozwanego. W świetle materiału dowodowego sprawy, w szczególności zeznań powódki, a także umowy o kredyt hipoteczny, nie powinno budzić także wątpliwości, iż przy zawarciu umowy pozwany posłużył się wzorcem umownym, a kredytobiorca nie miał żadnego realnego wpływu na ukształtowanie postanowień umownych, poza wyrażoną w PLN kwotą kredytu oraz liczbą rat spłaty. Brak także dowodu by postanowienia umowy, w tym odnoszące się do mechanizmu indeksacji, a w szczególności kwestionowane w pozwie postanowienia §1 ust. 1, § 6 ust. 1, §9 ust. 2 i §10 ust. 3 umowy były wynikiem porozumienia stron, tj. wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego (vide – m.in. postan. SN z 06.03.2019r., I CSK 462/18). Tym bardziej w ocenie Sądu, powyższe stwierdzenia należy odnieść do regulaminu, który wręcz ze swej istoty nie podlegał negocjacji.

Wobec powyższego należało dokonać oceny czy zakwestionowane w pozwie postanowienia umowy istotnie kształtowały prawa i obowiązki konsumenta (powódki)
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszały jej interesy. Odpowiedź na powyższe musi być w ocenie Sądu twierdząca, zgodna z twierdzeniami pozwu.

W §1 ust. 1 umowy postanawiano, że kwota kredytu określona w złotych polskich jako 151 081,41 zł indeksowana będzie kursem CHF i przy założeniu że uruchomienie całości kredytu miałoby miejsce w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 75 427,56 CHF, rzeczywista równowartość miał zostać określona po wypłacie kredytu. Postanowienie to w żaden sposób nie precyzowało kursu stanowiącego podstawę przeliczenia.

Stosownie do § 9 ust. 2 umowy – w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu, kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów - obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Zgodnie z § 10 ust. 3 – wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF – po jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty.

Z kolei §6 umowy, zawierający definicje, w ust. 1 definiował Bankową tabelę kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut zwaną Tabela Kursów jako tabelę sporządzoną przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzona jest o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy. Analogiczną definicję bankowej tabeli kursów zawierał §2 Regulaminu Kredytu Hipotecznego DOM.

W analogiczny sposób jak w §10 ust. 3 sposób przeliczenia regulowały postanowienia § 16 ust. 4 Regulaminu w zakresie przewalutowania zadłużenia wymagalnego w przypadku wymagalności całego kredytu oraz §19 ust. 5 w zakresie obliczenia kwoty raty spłaty, ponadto w §21 ust. 5 celem ustalenia wysokości prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu.

Jak wynika z powyższego kurs waluty szwajcarskiej, służący do przeliczania poszczególnych rat kapitałowo – odsetkowych, a także do ustalenia wysokości zadłużenia kredytobiorcy w tej walucie, określany był samodzielnie przez pozwany Bank, kredytobiorca nie tylko nie miał żadnego wpływu na ten mechanizm, ale nie posiadał także żadnej wiedzy na temat sposobu dokonywania przez Bank ustaleń w zakresie kursu sprzedaży i kursu kupna waluty. W ocenie Sądu, przesądza to o abuzywnym charakterze w/w postanowień umowy, tj., iż kształtowały one prawa i obowiązki konsumenta (kredytobiorców) w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszały ich interesy. Wyraża się to w tym, że przesłanki ustalenia określonej wysokości stosowanych kursów kupna i sprzedaży waluty nie zostały precyzyjnie, jasno i dokładnie określone w zapisach umowy stron, natomiast zmiana sposobu ustalania kursu pozostawała w zasięgu możliwości banku bez konieczności uzgadniania go ze swoimi klientami. Stąd postanowienia umowy, które przewidywały przyjęcie kursu kupna i kursu sprzedaży z tabeli kursów banku, jako zastrzegające dla banku swobodę kształtowania wysokości zobowiązania kredytowego muszą być uznane za abuzywne. W istocie naruszają one bowiem równość kontraktową stron i umożliwiają przerzucenie na klienta banku całego ryzyka zmiany kursu waluty. Nie ma przy tym znaczenia, czy z takiej możliwości pozwany Bank korzystał. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Bez znaczenia pozostaje również sposób wykonania umowy stron w tym zakresie, w szczególności to, czy kursy stosowane u pozwanego w jej trakcie odpowiadały kursom rynkowym. W tym kierunku zbędne było w szczególności przeprowadzanie dowodu z przesłuchania świadków czy ewentualnie zasięganie opinii biegłego. Zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega bowiem badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

Mając na uwadze powyższe, Sąd uznał, że postanowienia umowy kredytu dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy nie zostały uzgodnione indywidualnie z kredytobiorcą, a w zakresie przewidującym do rozliczenia wypłat kurs kupna, a do rozliczenia spłat kurs sprzedaży - ustalane samodzielnie przez bank – kształtowały zobowiązanie kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W konsekwencji, zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. miały one charakter niedozwolony, a tym samym od początku i mocy samego prawa nie wiązały strony powodowej.

Należy przy tym jednoznacznie wskazać, że oceny abuzywności dokonuje się na datę dokonania czynności – zawarcia umowy, a okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowienia (tak Sąd Najwyższy w uchwale
7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, Biuletyn Sądu Najwyższego 2018/6/9, tak też (...) w wyroku z 20 września 2017 r., C-186/16).

Należy uznać, że zakwestionowane postanowienia umowy kredytowej dotyczyły przy tym świadczenia głównego stron (vide – wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 lutego 2022 r., I ACa 143/21), co znajduje potwierdzenie w licznym orzecznictwie Sądu Najwyższego, a także w wyroku (...) z dnia 10 czerwca 2021 r. wydanym w sprawie
C-609/19. Okoliczność ta nie uniemożliwia jednak oceny tych klauzul pod kątem abuzywności. Postanowienia zawierające świadczenia główne także podlegają takiemu badaniu, o ile zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Takie rozwiązanie ustawowe wywodzi się z art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia
5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i opiera się na założeniu, że postanowienia określające główne świadczenia stron zazwyczaj odzwierciedlają rzeczywistą wolę konsumenta, bo do ich treści strony przywiązują z reguły największą wagę. Z tych właśnie przyczyn wymóg transparentności powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko to, by umowa była zrozumiała dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także by mógł on na jej podstawie oszacować - w oparciu
o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria - konsekwencje ekonomiczne wynikającego z niej zobowiązania (zob. np. wyroki (...) z dnia 20 września 2017 r., C-186/16 pkt 43-45 oraz
z dnia 30 kwietnia 2014 r., C-26/13 pkt 71-73 oraz 75).

Z tą ostatnią sytuacją mamy do czynienia w przypadku analizowanych postanowień umowy odnoszących się do mechanizmu indeksacji (klauzuli waloryzacyjnej).

Z kolei w wyroku z 26 marca 2019 r. w sprawach C 70/17 i C 179/17 ( (...) SA przeciwko A. S. S. oraz (...) SA przeciwko A. L. M. i V. R. R., pkt 54) Trybunał Sprawiedliwości UE wykluczył z kolei, by sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach. Oznacza to, że nieuprawnione byłoby zastąpienie przez sąd postanowień niedozwolonych innymi, polegającymi np. na odwołaniu się do kursu walut stosowanego przez Narodowy Bank Polski. Możliwość takiej zmiany umowy przez sąd stałaby w sprzeczności z celami prewencyjnymi dyrektywy 93/13, gdyż przedsiębiorcy wiedzieliby, że nawet w razie zastosowania klauzuli niedozwolonej umowa zostanie skorygowana przez sąd w sposób możliwie najpełniej odpowiadający ich woli,
a jednocześnie dopuszczalny w świetle przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18).

Oznacza to, że postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, konieczne staje się też rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

W ocenie Sądu, eliminacja z umowy wskazanych postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji powoduje sytuację, w której luki te nie mogą być uzupełnione.
W szczególności takiej możliwości nie daje przepis art. 358 § 2 k.c., który dotyczy możliwości określenia kursu waluty obcej, w której zostało wyrażone zobowiązanie, w przypadku spełnienia świadczenia w walucie polskiej. Nie ma natomiast zastosowania do sytuacji, w której dochodzi do przeliczenia wysokości zobowiązania z waluty polskiej na walutę obcą. Poza tym, wskazany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.). Uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Brak jest także możliwości odwołania się do zasad współżycia społecznego czy ustalonych zwyczajów (art. 56 i 65 k.c.).

Stąd, w ocenie Sądu, po usunięciu z umowy wskazanych powyżej niedozwolonych postanowień umownych, dalsze wykonywanie umowy nie jest możliwe. W tym zakresie Sąd podziela stanowisko, iż w tej sytuacji brak koniecznych składników umowy kredytu z art. 69 ustawy – Prawo bankowe, do których należą: oddanie przez Bank do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel oraz zwrot przez kredytobiorcę kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Eliminacja abuzywnych postanowień umowy uniemożliwi bowiem ustalenie wysokości poszczególnych rat kredytu, co należy do essentialia negotii tej umowy. Eliminacja tych postanowień będzie oznaczała także zaniknięcie ryzyka walutowego, będącego podstawowym elementem umowy kredytu waloryzowanego do innej waluty, to z kolei skutkować będzie tak daleko idącym przekształceniem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, Nr 11, poz. 134). Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) - wyrok SN z 11.12.2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344.

W ocenie Sądu, eliminacja z umowy abuzywnych postanowień klauzul przeliczeniowych wywiera także skutek na kwestię oprocentowania umowy. Z §1 ust. 3 umowy wynika bowiem, iż oprocentowanie kredytu jest zmienne i wynosi 4,26% w skali roku, na które składa się suma obowiązującej stawki DBCHF i stałej marży Banku, która wynosi 1,45%. Umowa definiowała indeks DBCHF dla każdego miesiąca jako średnią arytmetyczną stawek LIBOR 3m, obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca , poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę (§13 ust. 2 umowy). Z zapisów §13 umowy nie wynika przy tym, czy wskazany indeks ustalany jest oddzielnie w oparciu o wskazane średnie arytmetyczne stawek LIBOR 3m tylko dla waluty CHF, czy też wszystkie stawki dla walut dla których ustalany jest LIBOR 3m. Wskaźnik LIBOR (czyli skrót ang. L. I. R.) jest to referencyjna wysokość oprocentowania depozytów i kredytów na rynku międzybankowym w L., a stawki LIBOR wyznaczane są dla walut: USD, EUR, CHF, (...), (...), dla pożyczek na 1 dzień, 1 tydzień, 1 miesiąc, 2 miesiące, 3 miesiące, 6 miesięcy i 1 rok. Stąd bez bliższego oznaczenia waluty do której ma odnosić się stawka LIBOR pojawiają się nie dające usunąć wątpliwości o LIBOR dla jakiej waluty chodzi czy też o stawki dla wszystkich walut dla których jest on oznaczany.

Mając to na uwadze należałoby stwierdzić, że postanowienia §13 umowy również nie spełniają warunku transparentności i są niezrozumiałe, co przesądzałoby o ich również abuzywnym charakterze. Jednocześnie w ocenie Sądu eliminacja z umowy odniesienia do waluty CHF uniemożliwia jednocześnie ustalenie wartości właściwego dla umowy indeksu DBCHF a tym samym możliwości ustalenia oprocentowania umowy. Z kolei brak możliwości ustalenia oprocentowania skutkuje brakiem spełnienia przez umowę przesłanek umowy kredytu określonych w art. 69§1 Prawa bankowego, co czyni ją niemożliwą do wykonania i nieważną w świetle art. 58§1 k.c.

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 189 k.p.c. przy zastosowaniu art. 385 ^{( 1)} k.c. Sąd ustalił w punkcie II wyroku nieistnienie umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia (...) zawartej pomiędzy powódką a (...) Bank S.A. w K. – (...) Oddział w Ł., poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą w W..

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r.
w sprawie III CZP 6/21, w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.

W tym miejscu wskazać należy, że Sąd związany był żądaniem pozwu co do wysokości kwoty, o której zasądzenie wnosiła powódka, tj. kwoty 114 058,45 zł. Przy czym w ocenie Sądu, żądanie powódki co do wysokości znajduje uzasadnienie w przedłożonych dokumentach oraz oświadczeniach stron. Zgodnie z zestawieniem przedłożonym przez powódkę, a pochodzącym od pozwanego ( historia zadłużenia oraz wpłat – k. 35) powódka w okresie od 09.06.2008r. do 21.01.2021r. wpłaciła łącznie tytułem spłaty rat kwotę 143 150,45 zł.

Pismem z dnia 21.01.2023r. pozwany, na wypadek stwierdzenia nieważności umowy kredytu oraz zasądzenia zwrotu uiszczonych na rzecz banku świadczeń, podniósł zarzut zatrzymania kwoty dochodzonej pozwem w związku z twierdzeniem o nieważności umowy, do czasu zaoferowania zwrotu świadczenia w postaci kwoty 151 081,41 zł tytułem środków wypłaconych przez pozwanego. Powołał się przy tym na zarzut zatrzymania złożony powódce w skierowanym do niej piśmie z dnia 28.10.2021r. (k. 176-177, k. 180).

W najnowszym orzecznictwie przyjmuje się, iż zarzut zatrzymania, o którym mowa w art. 496 i 497 k.c., może zostać zgłoszony w sprawie dotyczącej rozliczeń finansowych stron nieważnej umowy kredytowej, która może być kwalifikowana jako umowa wzajemna (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r,, III CZP 11/20, OSNC 2021/6/40, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 września 2021r., I ACa 663/20). Sąd podziela to stanowisko, ponieważ jego uwzględnienie spowoduje konieczność podjęcia przez same strony faktycznych działań mających na celu wzajemne rozliczenie spełnionych wcześniej świadczeń pieniężnych. Ponadto może ono doprowadzić do ograniczenia w przyszłości wynikających na tym tle ewentualnych sporów między stronami.

Mając na uwadze powyższe, Sąd w pkt III wyroku uwzględnił roszczenie strony powodowej na podstawie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., zasądzając od pozwanego na rzecz powódki kwotę 114 058,45 zł za jednoczesnym zaoferowaniem przez powódkę na podstawie art. 496 i 497 k.c. na rzecz pozwanego zwrotu kwoty 1 51 081,41 zł.

Odnośnie roszczenia o zasądzenie odsetek Sąd w tym zakresie podzielił stanowisko, iż wyrok sądowy „unieważniający” analogiczną jak w niniejszej sprawie umowę kredytową indeksowaną kursem (...) ma charakter konstytutywny, a nie deklaratywny. Koncepcja prawokształtującego (konstytutywnego) skutku wyroku sądu krajowego stwierdzającego nieważność umowy kredytowej opiera się na wskazaniu Trybunału Sprawiedliwości UE w wyroku w sprawie C-260/18 dotyczącym kredytów frankowych dopuszczającym możliwość „unieważnienia” umowy na skutek żądania konsumenta świadomego wszystkich wynikających stąd konsekwencji. Podstawą rozliczeń stron będzie wówczas art. 410 § 2 zd. 2 k.c. odnoszący się do sytuacji gdy podstawa prawna świadczenia odpadła w czasie trwania umowy (E. Ł. oraz M. K., Rzeczpospolita z 7 i 8 października 2019 r.). Aprobata tego stanowiska w sprawie oznacza, że roszczenie wymagalne jest od chwili wydania takiego konstytutywnego orzeczenia (tak też Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 20.12.2020r., sygn. akt I ACa 745/19). Od tej daty należy liczyć także początek biegu termin przedawnienia roszczeń o zwrot świadczeń stron nieważnej umowy kredytowej. Jednocześnie skuteczne podniesienie przez pozwanego zarzutu zatrzymania w trakcie procesu, wyklucza możliwość przyjęcia, iż znajduje się on w opóźnieniu. Stąd Sad oddalił roszczenie powódki w części dotyczącej żądanie odsetek za opóźnienie.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powódki w całości, stosownie do wyniku procesu. Powódka uległa w swoim żądaniu w nieznacznym zakresie, tj. tylko co do żądania zapłaty odsetek za opóźnienie. Na koszty procesu poniesione przez powódkę składają się: opłata od pozwu (1.000 zł), opłata za pełnomocnictwo (17 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10.800 zł). Łącznie strona powodowa poniosła koszty w wysokości 11. 817 zł, których obowiązkiem zwrotu Sąd obciążył stronę pozwaną.

SSO Tomasz Cichocki